DÜNYADA E T M YÖNET C LER N N YET T R LMES NE L K N BALICA YÖNEL MLER VE TÜRK YE Ç N ÇIKARILAB LECEK BAZI SONUÇLAR *

Transkript

1 DÜNYADA E T M YÖNET C LER N N YET T R LMES NE L K N BALICA YÖNEL MLER VE TÜRK YE Ç N ÇIKARILAB LECEK BAZI SONUÇLAR * Mehmet MAN * Selahattin TURAN ** Özet Son yllarda, bata gelimi ülkeler olmak üzere okullarn niteliinin artrlmasnda ve nitelikli bir toplum oluturmada eitim yöneticilerine hayatî sorumluluklar dütüü konusunda görü birlii olup, bu balamda nitelikli eitim yöneticisi yetitirmenin önemine vurgu yaplmaktadr. Bu makalede dünyada eitim yöneticilerinin yetitirilmesine ilikin balca yönelimler ve Türkiye için çkarlabilecek baz sonuçlar ana hatlaryla teorik olarak incelenmitir. Anahtar sözcükler: Eitim yönetimi, eitim yöneticilerinin yetitirilmesi. Abstract In the last two decades, the critical roles of educational administrators and their roles in creating high quality schools have been reemphasized by leading scholars in the field of educational administration and policy makers in education. The purpose of this study was to examine and describe emerging trends and new directions in the preparation of educational administrators in Turkey and around the world. Key words: Educational administration, educational administrator preparation programs Batl ülkelerde, bata ABD olmak üzere eitim yöneticisi yetitirmeye dönük lisans üstü programlarn yaklak elli yllk bir geçmii vardr. Bu süreç içinde mevcut programlar üzerinde yaplan birtakm tartmalar, zaman zaman söz konusu programlarn yeniden yaplandrlmas ve iyiletirilmesi yönünde çabalar gündeme getirmektedir. Bunun sonucunda program adlar ve içerikleri köklü deiikliklere uramaktadr. Son on yllarda gözlenen durum ise eitim yöneticiliinden eitim liderliine doru bir dönüümün gündeme gelmesi ve program ad ve içeriklerinin de bu dorultuda yeniden düzenlenmeye çallmasdr. Eitim yöneticisi yetitirmeye dönük programlar üzerinde yaplan tartmalarda genel olarak iki üç eilim ortaya çkmaktadr. Bunlardan birincisi, mevcut programlar esas almak suretiyle bunlar üzerinde birtakm iyiletirmeler ve reformlar yaparak, böylece bir bakma eitim yöneticisi yetitirmeye dönük programlarda bir standartlatrmaya doru * Bu bildiri, Mays 2002 tarihlerinde AÜ Eitim Bilimleri Fakültesi Eitim Aratrma ve Uygulama Merkezi nce düzenlenen 21. Yüzyl Eitim Yöneticilerinin Yetitirilmesi Sempozyumu nda bildiri olarak sunulmutur. Yazma adresi: * Prof. Dr. Mehmet 4iman ve ** Doç. Dr. Selahattin Turan, Osman Gazi Üniversitesi, Eitim Fakültesi, Eitim Bilimleri Bölümü, Meelik/Eskiehir. 1

2 gitme yönündeki eilimdir. Bir dieri ise, mevcut programlar bütünüyle deitirmek ve yeniden yaplandrmak gerektiini savunan ve alternatif eitim yöneticisi yetitirmeye dönük çabalardr. Bunlar, temelde birbirinden oldukça farkl ön kabullerden ve paradigmalardan yola çkmaktadrlar. Ancak söz konusu tartmalarn Türkiye gerçei ile ne ölçüde örtütüü ve bu tartmalardan Türkiye için ne gibi sonuçlar çkarlabilecei, üzerinde durulmas gereken bir konudur. Bu çalmann amac, gelimi baz ülkelerde (ABD, Avustralya, <ngiltere) eitim yöneticisi yetitirmeye dönük programlar üzerinde yaplan çacl tartmalar nda Türkiye de eitim yöneticisi yetitirmeye dönük programlar için baz öneriler gelitirmeye çalmaktr. Bu amaçla üç ülkedeki eitim yöneticisi yetitirmeye dönük programlardan ve çalmalardan ksaca söz edilmitir. Bu alann doup gelimesi öncelikle ABD de gündeme geldiinden buradaki çalmalara biraz daha ayrntl yer verilmitir. Disiplinler Aras& Bir Alan Olarak E(itim Yönetimi Eitim yönetimi disiplinler aras bir alan olarak yaklak 50 yllk bir geçmie sahiptir. Her ne kadar kaynaklarda ABD de ilk okul yönetimi kursunun Michigan Üniversitesinde 1881 ylnda açld belirtilmekte ise de bu amaçla üniversitelerde eitim yöneticisi yetitirmeye dönük programlarnn açlmas çok daha sonraki zamanlarda gerçeklemitir. Yirminci yüzyln ortalarna gelindiinde ise eitim yönetimi alannda yaklak 125 dolaynda lisans üstü program açlmtr lerden balayarak 1990 larn ortasna kadar eitim yönetimiliderlii alannda lisans üstü programlar açan üniversitelerin saysnda fazla bir deiiklik olmam, yaklak 370 dolaynda üniversitede bu tür programlar açlmtr (Culbertson, 1988; McCarthy, 1999). Bu sayya, 100 dolaynda kurum tarafndan düzenlenen sertifika kurslar dahil deildir. Söz konusu programlar; eitim yönetimi, eitim liderlii ya da bunlara benzer dier kavramlatrmalarla ifade edilmektedir. Ancak geçen on ylda gözlenen duruma göre bu alanda yönetim kelimesi ile liderlik kelimesi arasnda bir deiiklik söz konusu olup daha çok program adlarn ifade etmede liderlik kavram tercih edilmeye balanmtr. Geçen yüzyln sonlarna doru, gelimi ülkelerde eitim ve okul liderlerinin yetitirilmelerine ilikin baz standartlar gelitirme çabalar gözlenmektedir. Bunlardan aada ksaca söz edilmitir. Ancak bu standartlar savunanlar olduu kadar bunlara ilikin çok ciddî eletiriler de yaplmaktadr. Bu eletiriler daha çok söz konusu standartlarn dayand epistemolojik temellere ilikindir (English, 2001). Yirminci yüzyln balarndan itibaren yönetim biliminde gelitirilen çeitli yaklamlar eitim yönetimi alannda da etkili olmutur. Dorudan eitim yönetimi alan ile ilikili teori ve yaklamlar gelitirme çabalar oldukça snrl kalmtr. Dolaysyla geçmiten bugüne eitim yönetimi alannda söz konusu edilen çeitli model ve yaklamlarla birlikte kullanlan çou kavram da yönetim biliminden ödünç alnmtr. Yönetim biliminde ise geçmite egemen olan pozitivist paradigma, sosyal bilimlerinden yararlanlarak gelitirilmitir. Buna göre örgüt ve yönetimin evrensel bir olgu ve gerçeklik olduu, dolaysyla bu alanda gelitirilen çeitli modellerin her türlü örgüte uygulanabilecei varsaylmtr. Eitim yönetimi alannda var olan programlarda da bu etkiler açk bir biçimde varln yakn zamanlara kadar sürdüre gelmitir. Ancak 20. yüzyln son çeyreinde, baka alanlarda da gözlendii gibi örgüt ve yönetim kuramnda da bir paradigma dönüümü gündeme gelmi ve eitim yöneticisi 2

3 yetitirmeye dönük mevcut programlara ciddî eletiriler yöneltilmeye balanmtr (Mulkeen, Cambron-McCabe ve Anderson, 1994). ABD de E(itim Yöneticilerinin Yeti-tirilmesi ABD de son yllarda eitim yönetimi programlarnn ad eitim liderlii olarak deitirilmi bulunmaktadr. Eitim liderlii programlarnn hazrlanmasnda genel olarak baz etmenlerin etkisi vardr. Baz sosyal, siyasî ve ekonomik gelimeler, genelde ABD yüksek öretim sistemini etkiledii gibi eitim liderlii alan üzerinde de etkili olmaktadr. Bu etkiler, aada federal ve yerel yönetimlerin etkileri, uygulamac merkezli örgütlerin etkileri, akademisyenlerce oluturulan örgütlerin etkileri yannda Eitim Yönetimi Ulusal Politika Kurulu ve dier sivil toplum kurulularnn etkileri olmak üzere sralanabilir. Aada bunlardan ksaca söz edilmitir. Federal ve Yerel Yönetimlerin Etkileri ABD de liderlik hazrlama programlar üzerindeki en önemli etki, federal hükümetlerin düzenledikleri zorunlu sertifika programlardr lerin ortalarna doru gelindiinde 41 eyalet, okul müdürü olabilmek için lisans üstü çalma yapmay ve 26 tanesi de yüksek lisans derecesi almay zorunlu klmtr lere gelindiinde ise okul müdürü olabilmek için yüksek lisans derecesini zorunlu klan eyalet says 45 e çkmtr. Federal düzeyde ise en önemli çalma yllar arasnda federal hükümetin destekledii LEAD olarak bilinen liderlik gelitirme yasas olmutur (The Leadership Development Act). Bu yasa ile ABD de birçok yerde mükemmel okul liderlii uygulamalarn tantmak ve teknik yardm salamak amac güdülmütür (McCarthy, 1999). Federal düzeydeki bu çalmalar yannda baz eyaletlerde liderlik ile ilgili akademiler ya da bunlara e hizmet içi eitim programlar açld görülmektedir. ABD de federal hükümet, yllar arasnda liderlik gelitirme programlar için 30 milyon dolar yatrm yapmtr. Söz konusu yllarda 150 dolaynda okul müdürlüüne hazrlama merkezi, okul liderlii gelitirme birimi veya yukarda sözü edilen eyalet düzeyinde liderlik gelitirme akademileri oluturulmutur. Bu programlar, ayn zamanda okul bölgeleri, ar-ge laboratuvarlar, üniversiteler, meslek örgütleri ve özel sektör kurulular tarafndan da desteklenmitir. Özellikle okul öretim programlarnn iyiletirilmesi konusundaki talep ve beklentiler çabalarn; okul gelitirme, öretim liderlii ve etkili okul gibi konular üzerinde younlamasn salamtr (Yee, 1997). Uygulamac& Merkezli Örgütlerin Etkileri ABD de okul yöneticileri ile ilgili kurulmu baz örgütler bulunmaktadr. Bunlardan en çok bilinenleri; Amerikan Okul Yöneticileri Dernei (American Association of School Administrators AASA), Ulusal 3

4 Ortaöretim Okul Müdürleri Dernei (The National Association of Secondary School Principals-NASSP) ve Ulusal /lköretim Okul Müdürleri Dernei (The National Association of Elementary School Principals-NAESP) adlarn tayan derneklerdir. Bunlarn ulusal düzeyde okul yöneticilerine dönük sertifika ve hizmet içi eitim programlarnn düzenlenmesinde çeitli etkileri söz konusudur. Özellikle bunlardan ikincisi, okul müdürlerinin yetitirilmesine temel oluturmak üzere yeterlik ve performans temelli programlarn hazrlanmasnda öncülük etmi ve bu konuda üniversiteleri etkilemeye çalmtr (McCarthy, 1999) larn banda ise yukarda sözü edilen NASSP ve NAESP, okul müdürlerinin yetitirilmesi ve yetkilendirilmesi konularnda aratrmalar yapmak üzere ulusal düzeyde bir komisyon oluturmutur. Bu komisyon, yapm olduu çalmalarda üniversitelerdeki yetitirme programlarnn yetersiz olduunu belirlemitir. Bunlarn dnda AASA da bu konuda özellikle hizmet içi programlarnn hazrlanmasna ve Okul Yöneticileri Ulusal Akademisi (The National Academy for School Executives) ile Ulusal Yönetici Gelitirme Merkezi (National Executive Development Center) nin kurulmasna öncülük etmitir. Akademisyenlerce Olu-turulan Örgütlerin Etkileri ABD de eitim yönetimi alannda çalan akademisyenlerin üyesi olduu ulusal düzeyde iki önemli dernek bulunmaktadr. Bunlar, Ulusal Eitim Yönetimi Profesörleri Konseyi (The National Council of Professors of Educational Administration NCPEA) ve Eitim Yönetimi Üniversite Konseyi (The University Council for Educational Administration UCEA) adl kurululardr. Bu örgütler, okul liderlii programlarnn hazrlanmasnda ve gelitirilmesinde büyük çaba göstermektedirler. Bunlardan birincisi, 1947 de kurulmutur. <kincisi ise ABD ve Kanada da yer alan ve bu alanda lisans üstü programlar düzenleyen 50 üniversitenin oluturduu bir konsorsiyum olup 1956 da kurulmutur. Bu örgütler, yaynlaryla, seminerleriyle ve dier etkinlikleriyle alan üzerinde önemli bir etki gücüne sahiptir. Bunlarn yannda söz edilebilecek dier bir örgüt ise Ulusal Eitim Yönetimi Mükemmellik Komisyonu (The National Commission on Excellence in Educational Administration NCEEA) dur. Söz konusu komisyonun hazrlam olduu en son raporun ad ise ABD Okullar /çin Liderler adn tamakta olup bu alandaki programlarn gelitirilmesine ilikin birtakm öneriler içermektedir (NCEEA, 1987). Di(er Örgütler Yukardakilerin dnda ABD de Eitim Yönetimi Ulusal Politika Kurulu (National Policy Board for Educational Administration NPBEA) 1988 de kurulmu olup 1989 da hazrlam olduu reform paketi, Okul Yöneticilerinin Yetitirilmesinde /yiletirmeler: Reform /çin Bir Yol Haritas adn tamaktadr. ABD de eitim yönetimi alannda söz edilebilecek önemli dier kurulular ise vakflardr. Bunlarn en önemlileri, Carnegie, Danford, Ford, Kellogg ve Pew adl kurululardr. 4

5 E(itim Yöneticili(i Programlar&nda çerik Geçmiten bugüne ABD de eitim yöneticisi yetitirmeye dönük lisans üstü programlar esas itibaryla Ed.D ve Ph.D olmak üzere iki farkl biçimde düzenlemitir. Bunlar, baz yönlerden birbirinden farkllamaktadr. Söz konusu programlarn bilgi temelleri zaman içinde deiik akmlardan etkilenmitir. Balangçta bu alandaki programlarda arlkl olarak sosyal bilimlerin etkileri görülmekte ve konulara daha çok teknik açdan yaklalmaktayken, son yllarda baz yeni konular da programlara girmeye balamtr lara kadar bu programlarda yer alan temel konular, program, denetim, okul maliyesi, okul hukuku, aratrma, eitim psikolojisi, eitim tarihi ve felsefesi, okul binalar ve personel konularndan olumaktayd. Bu konular hâlâ birçok programda yer almaktadr. Yakn zamanlarda bunlara yönetim teorisi, liderlik, eitim hukuku, karar verme, okul bölgesi yönetimi, iletme finans ve bütçesi, örgüt gelitirme, okul toplum ilikileri gibi konular da eklenmitir. NPBEA (1989), liderlik hazrlama programlarna, toplumsal ve kültürel baz faktörlerin okul üzerinde etkilerine bal olarak, öretim ve örenme süreçleri, okul gelitirme, örgüt teorisi, örgütsel aratrma yöntemleri, politika analizi, liderlik, yönetim süreçleri ve ilevleri, politika aratrmalar, eitim politikalar, okulun moral ve ahlakî boyutlar gibi konularn da eklenmesini teklif etmitir. Bu konular, okul liderlii yetitirme programlarnda yer almaya balamtr larda eitim liderlii programlarnda baz deiiklikler gündeme gelmitir. Söz konusu programlarda okul yöneticisi bir bina yöneticisinden çok, bir eitim ve öretim lideri olarak görülmeye balamtr (4iman, 2002). Bu alandaki geleneksel programlar, bilimsel iletmeciliin izlerini tamaktadr. Birçok okul bölgesinde ve toplumdaki güç yapsnda meydana gelen deiiklikler balamnda okul merkezli yönetim, gücün paylalmas, takm liderlii gibi konularn gündeme gelmesiyle birlikte, okul müdürlerinin rollerinde de baz deiiklikler söz konusu olmutur. Baka bir ifadeyle, okul yöneticileri bir lider, yol gösterici ve kolaylatrc olarak görülmeye balanmtr. Söz konusu yeni roller, yönetici hazrlamaya dönük programlarda da deiiklikleri gündeme getirmi, program ve öretim, örenme ve öretme, eitimin sosyal balam, okul kültürü, okulun ahlakî ve insanî yönü önem kazanmaya balamtr. Yine bu balamda programlara karar verme, problem çözme, takm oluturma, amaç belirleme, yenilemeyi tevik, kendi kendini deerlendirme, yetki devri, çatma yönetimi gibi konular eklenmitir (Crews ve Weakley, 1995). Okul Liderleri çin Standartlar Son yllarda, dier gelimi baz ülkelerde olduu gibi ABD de de çeitli üniversitelerde ve eyaletlerde eitim yöneticilerinin yetitirilmesi ve gelitirilmesine ilikin birtakm standartlar gelitirme çabalar gözlenmektedir. Bunlar arasnda benzerlikler yannda baz farkllklar da bulunmaktadr (Turan ve 4iman, 2001). Burada, ABD de büyük eyaletlerden biri olarak Chicago Liderlik Akademisi tarafndan gelitirilen yedi standarttan ve her bir standardn içeriini oluturan konu balklarndan ksaca söz edilmitir (CLASS, 1999): 5

6 1. Okul liderlii (okulun vizyonunu gerçekletirebilmek için yüksek performansa dayal takmlar oluturma, bunlarn çalmalarn koordine etme ve okul geliim plânlar hazrlama, öretmen, aile ve toplum üyelerinin çabalarn okulu gelitirme yolunda birletirebilme vb. konularda yeterliklere sahip olma). 2. Aile katlm ve toplum ortakl (okulu gelitirmek için aile ve okul çevresi ile etkili iletiim yöntemleri gelitirme, aileleri çocuklarnn örenmelerine yardm konusunda destekleme, aile ve topluma dönük eitim programlar hazrlama, aile ve toplumun okula katlmn salama, toplumsal kaynaklar analiz etme, örencilerle ilgili kurumlar arasnda koordinasyon salama, i dünyas ve dier örgütlerle ortaklklar gelitirme, toplumun sosyal ve demografik kaynaklarn organize etme vb. konularda yeterliklere sahip olma). 3. Örenci merkezli örenme iklimi oluturma (örenci merkezli bir örenme iklimi oluturabilmek ve sürdürebilmek için yüksek akademik beklentilere sahip olma, okulda disiplin ve düzen salama, her örenciyi deerli kabul etme ve gelitirme vb. konularda yeterliklere sahip olma ). 4. Meslekî gelime ve insan kaynann yönetimi (düzenli, disiplinli, sorumlulua dayal bir iklim oluturmaya yönelik standartlar belirleme, örenci devamszl ya da okulu terk etme konularnda aratrmalar yapma ve stratejiler gelitirme, okul ve toplum kaynaklarn örencilerin ihtiyaçlarn karlayacak ekilde organize etme, örencilerin örenmelerinin, öretmenlerin örenmelerine bal olduunu düünerek örencilerin örenmelerini ve akademik baarlarn gerçekletirebilmek için insan kaynann meslekî yönden gelitirilmesini salama, istihdam etme vb. konularda yeterliklere sahip olma). 5. Öretim liderlii-örenme ve öretimi gelitirme (örenci, okul kadrosu ve toplumla ilgili verileri analiz etme, söz konusu verileri okul program için kullanma, okulda öretimi deerlendirme ve gelitirme sistemi kurma, program ve öretimi deerlendirme, programlar aras koordinasyon salama ve öncelikleri belirleme, kaynaklar salama, öretimi iyiletirme için stratejiler gelitirme, öretimi deerlendirmeye dönük aratrmalar yapma, öretimi desteklemeye dönük teknolojiler kullanma vb. konulara ilikin beceri ve yeterliliklere sahip olma). 6. Okul yönetimi ve günlük rutin iler (eitim-öretim yln balatma ve bitirme, i takvimini ve görevlendirmeleri salama, politika ve prosedürler belirleme, kaynaklarn ve personelin denetimi, yönetimde teknolojiyi kullanma, bütçeyle ilgili dokümanlar tanma ve kullanma, bütçe ile ilgili ilemleri tanma ve yönetme, bu konuda teknolojiden yararlanma, gündelik rutin iler ve malî yönetim vb. konularda yeterliklere sahip olma). 6

7 7. Kiiler aras ilikiler konusunda etkililik (yukardaki alt standart çevresinde bireysel ve örgütsel deimenin kolaylatrlmas, okul kadrosunun okul amaç ve deerlerini sahiplenmesini salama, insanlar yüksek beklentiler oluturma konusunda motive etme, birey ve gruplar performans gelitirme konusunda güçlendirme, görülerini yazl ve sözel biçimde açkça ifade edebilme, beden dilini kullanma, farkl grup ve bireylerle etkili iletiim kurabilme, dier insanlarn ihtiyaç ve deerlerini alglayabilme, bireysel ve örgütsel çatmalar çözebilme, çeitli karar verme modellerini kullanabilme, okulda bir uzlama salayabilme vb. konularda yeterliliklere sahip olma). ABD de Geleneksel E(itim Yönetici Yeti-tirme Programlar&na Yönelik Ele-tiriler Büyük Teorilerin önemini kaybetmesi ve sosyal bilimlerdeki geleneksel anlayn yklmas ile eitim yöneticilerin yetitirilmesine ilikin bak açlarnda da önemli deiiklikler olmaktadr. Sosyal bilimlerdeki bu deiime paradigmatik dönüüm ad verilmektedir (Balc, 2001; Bates, 1992; Foster, 1986; Gerald, 2000; 4imek, 1997; 4iman, 1998; 4iman, Turan ve Acat, 2003). Bu dönüümün özellikleri farkllklar göstermesine karn aadaki ortak varsaymlar tamaktadr (Cambron-McCabe ve Foster, 1994): 1. Bireyler anlamn oluturuculardr. Buna bal olarak sosyal gerçein oluumunda ve yeniden oluturulmasnda aktif olarak rol alrlar. 2. Sosyal bilgi, tarihî olarak konumlandrlmtr. Dolaysyla, bu bilginin kefedildii ve baml olduu balamn bilinmesi gerekir. 3. <nsan davranna ilikin indirgemeci bir yaklam söz konusu olamaz. Hem de uygun deildir. 4. Okul yaamnn önceden belirlenmi bir gerçeklii yoktur. Bu yaama katlan insanlar, okulun sosyal gerçekliinin oluturulmasnda aktif olarak rol alrlar. Sosyal bilimlerde gelien ve eitim yönetimini de etkileyen yeni sosyal bilim paradigmas, geleneksel pozitivist bilim anlaynn varsaymlarn reddetmektedir. Alternatif eitim yöneticisi, dönütürücü bir entelektüel olarak görülmektedir. Yeni paradigma açsndan okul yöneticisinin temel görevi, okulun gündelik rutinlerini gerçekletirmenin ötesinde, okul yaamnn anlam dünyas üzerinde younlaarak bu yaam dönütürmek, olgularn ötesinde yeni bir dünyann inas için kap aralamak biçiminde görülmektedir. Baka bir ifade ile yeni bir kavramlar ve deerler dizgesi oluturarak, okul toplumunu oluturan paydalarn kendi aralarnda ortak bir söyleme dayal daha kaliteli, nitelikli ve insanî bir yaamn oluturulmasna rehberlik etmektir. Oysa geleneksel okul yöneticisi yetitirme programlar, daha çok teknik özellikler tamakta olup yukarda söz konusu edilen dünyann kurulmasna frsat vermemektedir. Bu bakmdan alternatif eitim yöneticisi yetitirme programlar gelitirme çabalar gözlenmekte olup bunun bir örneini Ohio eyaleti Miami Üniversitesinde yer alan program oluturmaktadr. Ad geçen programn temel varsaymlar unlardr (Cambron- McCabe ve Foster, 1994): 7

8 1. Eitim liderlii programlar toplumsal beklentileri karlamaktan uzak olup yeniden oluturulmaldr. 2. Eitim liderlii, entelektüel, ahlakî, kültürel ve zenaat a (craft) dayal uygulamal bir alandr. 3. Okuldaki yönetsel uygulamalar, kültürel, politik, moral balam tarafndan eletirel ve yanstc bir biçimde belirlenmekte ve beslenmektedir. 4. Liderlik, gücü dierleri ile (aile, öretmen, örenci, toplum) paylama ve onlar güçlendirme sürecidir. Yukardakilere bal olarak katlmc demokrasi anlay ve uygulamalar okul yaamnn her alannda yer almaldr. 5. Eitimin amaçlar bir defaya yönelik belirlenemez; sürekli yeniden oluturulmak durumundadr. 6. Yönetsel eylem, tarihî ve sosyal bir balam içinde gerçekleir. Okullarn somut gerçekleri olmayp söz konusu gerçek, okuldan okula farkllaabilir. Özetle, alternatif eitim yöneticisi yetitirme programlarnn, okullarn kültürel, ahlakî ve politik bir arena olduu gerçeinden yola çkarak sosyal adaleti salamaya dönük demokratik bir okul kültürünün oluturulmasna öncülük edecek eitim liderlerini yetitirmesi beklenmektedir. Yukardaki temel varsaym ve görülerden hareketle Miami Üniversitesi Doktora Programnda eitim yöneticilii entelektüel, ahlaki ve teknik bir alan olarak görülmekte olup, programda yer alan dersler üç grupta toplanmaktadr. Bunlar: Temel dersler, alan dersleri ve aratrma dersleridir. Temel dersler unlardr: Kültür ve eitim, etik ve eitim, güç ve okullama ve bunlara benzer dier dersler. Bu derslerde kullanlan öretim yöntemi ise örencilerin aktif olarak katld seminerler, örnek olay çalmalar ve Freierian tipte problem çözme ya da problem ortaya atma eklindedir. Bu program, eitim yöneticisinin, içinde bulunduu toplumu eletirel bir bak açs ile deerlendirmesini ve dönütürmesini öngörmektedir. Bu eitim yöneticisi yetitirme program, eitim yöneticisinin, içinde yaad toplumun sosyal, ekonomik ve politik balamndan bamsz ve bunlara duyarsz kalmasn iddetle reddetmekte olup, eitim yöneticisine sosyal ve politik alana müdahale eden bir taraftar kimlii kazandrmay hedeflemektedir. Avustralya da E(itim Yöneticilerinin Yeti-tirilmesi Avustralya da 20. yüzyln son çeyreinde eitim sisteminde köklü deiikliklere gidilmi, merkeziyetçilikten uzaklalarak eitimde güç ve yetkinin dalmnda yerellie önem verilmitir. Okul sistemleri de buna uygun olarak yeniden yaplandrlmtr. Yirmi birinci yüzyln banda gerçekletirilen ve okul liderlerinin yirmi birinci yüzyl için hazrlanmasn konu edinen uluslar aras bir toplantda ise okul liderlii için on üç yeterlik alan belirlenmitir. Bunlar özetle unlardr (Townsend, 2001): 8

9 1. Baar üzerinde younlama (bireysel ve okul performansn gelitirmek için sürekli bir çaba içinde olma). 2. Analitik düünme (olaylarn sonuçlarna ilikin olarak neden ve etki balamnda düünebilme). 3. Büyük düünme (bir duruma ilikin çeitli parçalar kapsaml bir bütün içinde birletirebilme). 4. Balamsal bilgi (geni okul balamnn hangi durumlarnn eitimin sonuçlar üzerindeki etkili olduunu anlayabilme). 5. Sorumluluk bilinci (dierleri için açk standartlar oluturma ve bunlar baarmak için onlar sorumlu klma). 6. Bilgiyi toplama (bilimsel durumlar ve dier konulara ilikin bilgi toplama). 7. Dierlerini etkileyebilme (uygun etkileme stratejileri kullanabilme). 8. Okul toplumuna liderlik (öngörülen sonuçlar gerçekletirebilmek için insan gruplarna liderlik etme). 9. Kendini yönetme (kendini anlama, kendi performansn ve etkililiini sürdürme). 10. Okul kapasitesini en üst düzeye çkarma (okulun kapasitesini gelitirmek için gereklilikleri tanmlama ve belirleme). 11. Örenme ve öretme hevesi (örenme ve öretme ile bütünlemi heves ve tutku sahibi olma). 12. Dierlerini destekleme (dierlerinin duygularn dikkate alan yapc destek ve karlk verme). 13. Balatc olma (bugünü göz önünde bulundurarak uzun vadeli frsatlar deerlendirme). Avustralya da da ABD örnek alnarak okul liderlii için profesyonel program gelitirme modelleri ve birtakm standartlar gelitirme çabalar gözlenmektedir. Bu konuda önerilen bir modelde (Carter, 1994), program içeriklerinin belirlenmesinde göz önünde bulundurulacak baz boyutlar ve deikenler iki grupta toplanmtr. Teorik olarak programda yer alan temel alanlar öyle belirlenmitir: Genel eitim, öretim liderlii, yönetsel liderlik, insan ilikileri-kiiler aras liderlik becerileri, kiisel yetenekler, çok kültürlü bak açs ve dier alanlar olmak üzere alt balkta toplanmtr. Bunun yannda bu alanlar etkileyen d çevre faktörleri arasnda malî politikalar, demografik artlar, yasal düzenlemeler rol oynayp programn özünü yöneticilere kazandrlacak deerler, temel kavramlar ve beceriler oluturmaktadr. Programn uygulama ya da staj boyutunda yer alan temel alanlar ise didaktik öretim, simülasyonlar, diyalog ve sözel iletiim, dorudan uygulama, dorudan deneyim, model kurma ve görselletirme boyutlarndan olumaktadr. Söz konusu staj çalmalarn belirleyen d faktörler ise gelenekler, öncelikler ve ödüllerden oluturmaktadr. Uygulamal çalmalar, dersler ve seminerler, alan etkinlikleri, laboratuvar uygulamalar ve oyunlardan olumaktadr. 9

10 ngiltere de E(itim Yöneticilerinin Yeti-tirilmesi Gelimi batl ülkelerde etkili ve baarl okullar üzerinde yaplan aratrmalarda okulun etkililiinde okul yöneticilerinin en önemli belirleyici olduu ortaya çkm, bu sonuçlardan yola çklarak okul gelitirme çalmalarnda daha çok okul liderlii konularna arlk verilmitir (Balc, 1993). Benzer durum <ngiltere deki okul liderlii gelitirme çalmalarnda da gözlemlenmektedir. Bu balamda eitim liderlii ile ilgili öne çkan kavramlar olarak paylalan liderlik, dönütürücü liderlik, güçlendirici liderlik, eletirel liderlik vb. leridir. Bu tartmalarda okullarn baarsna vurgu yaplmakta, bunu etkileyen çeitli faktörler belirlenmeye çallmaktadr. Liderlik de bunlardan biri olarak görülmektedir (Gerald, 2000; Turner, 1998; Dawson, 1997). Geleneksel <ngiliz kültürü, kdeme ve deneyime önem verdiinden okul gelitirme çalmalarnda da deneyimli okul liderlerinden yararlanlmas gündeme gelmitir (Hall, 1997). Bütün bu tartmalardan çkarlabilecek sonuç, okulun deime üzerinde younlamas, bu süreçte de okul müdürlerinin temel aktör olmas gerektiidir. <ngiltere de okul liderlii üzerinde yaplan tartmalarda dikkat çeken bir baka nokta da geçmite okul liderlii hakknda yaplan çalmalarn yetersizliine yaplan vurgudur. Liderlik konusunda yaplacak aratrmalarda yeni yöntem ve yaklamlarn kullanlmas gerei üzerinde durulmaktadr. Okul liderlii yerine baöretmen kavram daha çok tercih edilmektedir. <ngiltere de okul liderliine ilikin çeitli tartmalar gündeme gelmekte ve merkezî hükümetçe gerçekletirilen eitim reformlar sonucunda eitim liderlii konusunda da köklü deiimler meydana gelmektedir. Bu balamda daha çok eitimin ruhî, ahlakî, kiisel ve siyasî amaçlarna yönelik ciddî tartmalar yaplmaktadr lerden önce okul müdürlerine verilen özerkliin geleneksel, otoriter, liberal, radikal, demokratik ve yenilikçi olmak üzere farkl okul kültürlerinin ortaya çkmasna neden olduu ileri sürülmekte, bunun toplumda bir anariye neden olduu iddia edilerek eitimde bütünlüün salanmas çabalarna arlk verilmektedir. Okul yönetimi konusunda yaplan tartmalarda dikkati çeken bir nokta da siyasî iktidarlarn eitim üzerindeki olumsuz etkilerine ilikin yaknmalardr. Türkiye de E(itim Yöneticisi Yeti-tirme Çabalar& ve Sonuç Türkiye de geçmiteki baz üniversitelerde yer alan eitim yöneticisi yetitirmeye dönük lisans programlar, eitim fakültelerinde 1990 l yllarda gerçekletirilen yeniden yaplanma çalmalar sonucunda kapatlarak son yllarda bu alanda tezli ve tezsiz yüksek lisans programlarnn yaygnlatrlmasna arlk verilmitir. Millî Eitim Bakanlnca çkarlan okul yöneticilerinin atanmasna ilikin yönetmelikte yer ald gibi bu alanda yüksek lisans yapma, yöneticilie atanmada bir ayrcalk oluturmaktadr (MEB, 1993a). Ancak, Millî Eitim Bakanlnn bu alanda yüksek lisans yapmak isteyen öretmenler için özendirici ve tevik edici baz tedbirler almas gerekmektedir. Zira söz konusu programlara öretmenlerin devam etmesinde büyük güçlükler yaanmaktadr. Ayrca, halen Türkiye deki eitim yönetimi yüksek lisans programlarnn içeriklerinin 10

11 de dünyadaki gelime ve eilimlere, yaanan küreselleme sürecine bal olarak yeniden yaplandrlmas gerekli görülmektedir. Türkiye de eitim yönetimi alannn geliimi ve bu alanda lisans ve yüksek lisans programlarnn açlmas küçümsenemeyecek bir geçmie sahip olmasna karn, eitim yöneticiliinin bir meslek olarak kabul görmesi oldukça gecikmeli bir giriim olarak 1993 ylnda gerçekletirilen Millî Eitim 4ûras nn iki önemli gündem maddesinden birisi olarak ele alnmtr (MEB, 1993b). Okul yöneticisi ve ube müdürü adaylar, yaplan merkezî snavlarla seçilerek üniversitelerde ya da bakanlk bünyesinde düzenlenen yetitirme kurslarna katlmak ve bu kurslar sonunda yaplan merkezî snavda baarl olmak kaydyla yönetici olarak atanmaya hak kazanmaktadrlar. Bu giriimler olumlu yönde gelimeler olup söz konusu seçme ve yetitirme süreçlerinin gelitirilmesi gereklidir. Eitim yöneticilerinin yetitirilmesine ve atanmasna ilikin yeni bir deiiklik ise 11 Ocak 2004 te Resmî Gazete de yaymlanarak yürürlüe giren yeni Millî Eitim Bakanl Eitim Kurumlar Yöneticilerinin Atama ve Yer Deitirme Yönetmelii nin 6, 7 ve 8. maddeleri yönetmeliin özünü oluturmas sebebiyle aynen aaya alnmtr. Söz konusu maddeler, yönetim kademeleri ve yönetici olarak atanacaklarda aranacak artlar düzenlemektedir. Yönetim Kademeleri Madde 6 Eitim kurumlarnn yönetim kademeleri unlardr: a) Birinci Kademe: Eitim kurumu müdür yardmcl, b) <kinci Kademe: Eitim kurumu müdür bayardmcl, C tipi eitim kurumu müdürlüü, c) Üçüncü Kademe: B tipi eitim kurumu müdürlüü, d) Dördüncü Kademe: A tipi eitim kurumu müdürlüü. Yönetici Olarak Atanacaklarda Aranacak Genel artlar Madde 7 Yöneticilik görevlerine atanacaklarda aranlan genel artlar unlardr: a) Yüksek örenim görmü olmak, b) Atanaca kuruma bran itibaryla öretmen olarak atanabilecek nitelikte olmak, c) Öretmenlikte en az iki yl hizmeti bulunmak, d) Aylktan kesme veya maa kesimi cezasndan daha ar bir disiplin cezas almam olmak, e) Son yla ait sicil notu iyi olmak kaydyla varsa son üç yllk sicil notu ortalamas iyi dereceden aa olmamak, f) Son üç yllk hizmet süresi içinde varsa yöneticilik görevi adlî veya idarî soruturma sonucu üzerinden alnmam olmak, g) Zorunlu çalma gerektiren yerler dndaki kurum yöneticiliklerine atanacaklar için ilgili mevzuatna göre zorunlu çalma yükümlülüünü tamamlam ya da bu yükümlülükten muaf saylm olmak, h) Atanaca yöneticilik görevi için bu Yönetmelikte öngörülen snavda baarl olmak. Öretmenlikte adayl kaldrlm ve bulunduklar görevde en az iki yl baarl hizmetleri bulunmak kaydyla, Talim ve Terbiye Kurulu uzmanl, eitim uzmanl ve APK uzmanl görevleri ile ube müdürü ve 11

12 daha üst unvanl görevlerde geçirilen süreler 4 üncü kademe yöneticiliinde; ef kadrosunda geçen süreler ile özel öretim okullarnda müdür olarak geçirilen süreler üçüncü kademe yöneticiliinde; müdür yardmcl snavn kazanmak artyla müdür yetkili öretmenlikte geçen süreler ikinci kademe yöneticiliinde geçmi saylr. Müdür Olarak Atanacaklarda Aran&lan Özel artlar Madde 8 Eitim kurumlarna müdür olarak atanacaklarda aranacak özel artlar unlardr: a) (C) tipi eitim kurumu müdürü olarak atanacaklarda; birinci kademe yöneticiliinde en az bir yl görev yapm olmak, b) (B) tipi eitim kurumu müdürü olarak atanacaklarda; birinci kademe yöneticiliinde en az iki yl veya ikinci kademe yöneticiliinde en az bir yl görev yapm olmak, c) (A) tipi eitim kurumu müdürü olarak atanacaklarda; üçüncü kademe yöneticiliinde en az iki yl veya ikinci kademe yöneticiliklerinde toplam üç yl ya da birinci kademe yöneticiliinde dört yl veya birinci ve ikinci kademe yöneticiliklerinde toplam be yl görev yapm olmak. Türkiye de her düzeyde eitim yöneticilii kadrolarna atama konusunda gelenekler ve standartlar oluturulup sürdürülememitir. Millî Eitim Bakanlnca yöneticilerin atanmas konusunda gelitirilen yönetmeliklerde temel ölçüt olarak yönetici adaylna bavurabilmek için belirli bir süre öretmenlik yapm olmak kabul edilmektedir. Bunun yannda eitim yönetimi ya da kamu yönetimi alannda lisans üstü eitim görmü olmak eitim yöneticisi aday adaylarn seçmede bir ayrcalk oluturmaktadr. Son yönetmelikten önceki yönetmelie göre seçme snavnda baarl olan yönetici adaylar belirli bir süre yönetim ve eitim yönetimi konularn da kapsayan bir hizmet içi eitim programna katlmakta bu program sonunda yaplan snavlarda baarl olan adaylar, asl yönetici aday olma hakkn elde etmektedirler. Bu snavlar ve programlarn içerii ayr bir tartma konusu olabilir; fakat önemli bir giriim olarak kabul edilmelidir. Türkiye de eitim yöneticilerinin lisans eitimi sonrasnda belirli bir süre baarl öretmenlik yapm olmalarnn bir ön koul olarak kabul edilmesi yerinde olup gelimi ülkelerdeki uygulamalarla örtümektedir. Buna karlk yönetici adaylarnn yetitirilmesine dönük hizmet içi eitim programlarnn lisans üstü eitim programlar halinde uygulanmasnn yararl olaca düünülmektedir. Baka bir ifadeyle üniversitelerde ya da Millî Eitim Bakanl nda süren ksa dönemli yetitirme kurslar yerine söz konusu eitimler en azndan bir tezsiz yüksek lisans hâlinde birkaç yaryla yaylm biçimde uygulanmaldr. Bu programlara devam edecek yönetici adaylar maal izinli olarak görevlendirilmelidir. Zira, mevcut eitim yönetimi alanndaki lisan üstü programlara devam eden öretmen ya da yönetici adaylar büyük güçlüklerle karlamaktadr. Gelimi baz ülkelerde olduu gibi eitim yöneticisi yetitirme amacna dönük lisans üstü programlarda ya da dier hizmet içi programlarnda görev alacak kiilerde öretmenlik deneyimi ve eitim yönetimi alannda yüksek lisans ve doktora yapm olma koulunun aranmas uygun görülmektedir. Ayrca eitim yönetimi alanndaki lisans üstü programlara örenci seçiminde belirli bir süre öretmenlik yapm olma koulu sürdürülmelidir. 12

13 Türkiye de eitim yönetimi alanndaki lisans üstü programlarn içerik analizi yaplmaldr. Çacl gelimeler nda beklenti ve ihtiyaçlara göre söz konusu programlar yeniden yaplandrlmaldr. Türkiye de eitim yönetimi alannda yaplan akademik çalmalarn teorik temelleri yönünden ciddî bir ekilde sorgulanmas, teori-uygulama eletirilmesinde bu çalmalarn Türkiye de eitim yönetimi teori ve uygulamalarnn gelitirilmesine katksnn belirlenmesi gerekir. Eitim yönetimi alannda akademik kariyer yaparak bu alanda istihdam edilecek öretim kadrolarnn seçilme ve istihdamnda, eitimle ilgili meslekî bir deneyim yannda eitim yönetimi ile ilgili yüksek lisans ve doktora eitimi alm olma koulu aranmaldr. Türkiye 21. yüzyla girerken sosyal, ekonomik, siyasî ve eitim alanlarnda bir dizi sorunla kar karyadr. Eitim yönetimi alann konumlandrrken eitimin ilevlerinin de göz önünde bulundurulmas, eitim yöneticilerinin her eyden önce yukardaki alanlara ilikin mevcut sorunlar anlayp, yorumlayarak çözümler getirebilecek yeterliliklere sahip olarak yetitirilmesi önem tamaktadr. Eitim yönetimi alannn ve eitim yöneticisinin kar karya olduu sorunlar toplumun genel sorunlarndan ayr ele almak ve çözebilmek mümkün gözükmemektedir. Türkiye nin 21. yüzylda ülke olarak kendisine biçtii yol ve vizyon, eitimin ve eitim yönetiminin durumunu da belirleyecektir. Zira, eitimin ve okulun geleceini ülkenin uzun vadeli hedeflerinden ayr düünmek mümkün deildir. Sosyal ve eitsel konularda ortaya çkan birtakm yönelimler okullarn da deimesini ve yenilenmesini gerekli klmaktadr. Söz konusu eilimler okul liderleri için de birtakm önemli sonuçlar tamaktadr. (Sergiovanni, 1996; Dawson, 1997). Bu balamda deien koullara bal olarak eitim liderlerinin yetitirilmesinde yeni bak açlar gelimektedir. Okullar, örgütlerden çok toplumlardr. Bu farkllk okulun ve okul uygulamalarnn doasnn üzerinde yeniden düünmeyi gerektirmekte ve buna bal olarak okul liderliinin doasnn da sürekli sorgulanmas gerekli görülmektedir. Kaynaklar Balc, A. (2001). Eitim Örgütlerine Yeni Bak Açlar: Kuram-Aratrma <likisi. I. Eitim Yönetimi Toplants (31 Austos- Eylül 2001), Osmangazi Üniversitesi, Eskiehir. Balc, A. (1993). Etkili Okul: Kuram, Uygulama ve Aratrma. Ankara: Yavuz Datm. Balc, A. (1988). Eitim Yöneticisinin Yetitirilmesi. Eitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 21(1-2), Bates, R. (April 1992). Knowledge in educational administration: An Australian perspective. San Francisco: The Annual Conference of the American Educational Research Association. Bredeson, P. V. (1996). New directions in the preparation of educational leaders. K. Leithwood, J. Chapman, D. Carson, P. Hallinger, and A. Hart. (Eds.), International 13

14 handbook of educational Leadership and administration: Part 1 (pp ). Netherlands: Kluwer Academic Publishers. Cambron-McCabe, N. H. ve Foster, W. (1994). A paradigm shift: Implications for the preparation of school leaders. T. A. Mulkeen, N. H. Cambron-McCabe ve B. J. Anderson (Editörler), Democratic leadership: The changing context of administrative preparation. New Jersey: Ablex Publishing Corporation. Carter, D. S. G. (1994). A Curriculum model for administrator preparation and continuing professional development. Journal of Educational Administration, 32 (2), CLASS. (1999). Chicago standards for developing school leaders. Chicago, IL: Chicago Leadership Academies for Supporting Success. Crews, A. C. ve Weakley, S. (1995). Hungry for leadership: Educational leadership programs in the southern regional education board (SREB) states. Atlanta: SREB. Culberston, J. A. (1988). Tomorrow s challenges to today s professors of educational administration. Kalamazoo: The National Council of Professors of Educational Administration. Dawson, G. (1997). Issues and Directions in Preparing School Leaders: Lessons From A Worldwide Web. New South Wales: The Australian College of Education (Monograph No.30). English, F. W. (2001). Mapping contested terrain in the ISLLC standards. The American Educational Research Association da sunulan bildiri (April 10-14, 2001, Seattle, USA) Gerald, G. (2000). Research and the challenges of contemporary school leadership: The contribution of critical scholarship. British Journal of Educational Studies, 48(3), Hall, V. (1997). Headship. School Leadership and Management, 17 (2), McCarthy, M. M. (1999). The evolution of educational leadership preparation programs. J. Murphy ve K. S. Louis (Eds.), Handbook of Educational Administration. NY: Jossey-Bass. MEB. (5 Temmuz 1993). Milli Eitim Bakanlna Bal Kurum Yöneticilerinin Atama Yönetmelii. Milli Eitim Bakanl Tebliler Dergisi, 2386, MEB. (1993b). Ondördüncü Millî Eitim Jûras: Raporlar, Görümeler, Kararlar. Ankara: Millî Eitim Basmevi. Mulkeen, T. A., Cambron-McCabe, N. H., ve Anderson, B. J. (1994). Democratic leadership: The changing context of administrative preparation. New Jersey: Able Publishing Corporation. NCEEA. (1987). Leaders for America s schools. PA: University Council for Educational Administration. NPBEA. (1989). Improving the preparation of school administrators: An agenda for reform. Charlottesville, VA: NPBEA. Sergiovanni, T. (1996). Leadership for the schoolhouse. San Francisco: Jossey-Bass. 4imek, H. (1997). Pozitivizm Ötesi Paradigmatik Dönüüm ve Eitim Yönetiminde Kuram ve Uygulamada Yeni Yaklamlar. Eitim Yönetimi, 3 (1), iman, M. (2002). Öretim Liderlii. Ankara: Pegem. 14

15 4iman, M. (1998). Eitim Yönetiminde Kuram ve Aratrmada Alternatif Paradigma ve Yaklamlar. Eitim Yönetimi, 16, iman, M; Turan, S., ve Acat, M. B. (2003). Preparing Turkish school leaders for the twenty first century: A model for administrator preparation programs. The Second Annual Global Leadership Forum, June 5-8, 2003, Bahçeehir Üniversitesi, <stanbul. Townsend, T. ( 2001). Succession planning: leadership experiences for level one teachers. Australia: Monash University (www. Edu.yorku.ca/icsei, sayfa 10 Mays 2002 tarihinde ziyaret edilmitir). Turan, S. ve 4iman, M. (1999). Okul Yöneticileri <çin Standartlar: Eitim Yöneticilerinin Bilgi Temelleri Üzerine Düünceler. B. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 3(4), 68-87, Turner, C. (1998). Analyzing the role of the subject head of department in secondary schools in England and Wales: Towards a theoretical framework. School Leadership ve Management, 18 (3), Yee, D. (1997). Developing Educational Leaders for the 21 st Century. ( sayfa 10 Mays 2002 tarihinde ziyaret edilmitir). 15

16 Summary NEW DIRECTIONS AND DEVELOPMENTS IN THE PREPARATION OF EDUCATIONAL ADMINISTRATOR IN TURKEY AND THE WORLD Mehmet MAN * Selahattin TURAN ** In the last two decades, the critical roles of educational administrators and their roles in creating high quality schools have been reemphasized and received great deal of attention by leading scholars in the field of educational administration and policy makers in education. An examination of studies indicates in educational administration that there is a positive relationship between high quality principalship and educational outcomes. Studies have also emphasized educational administrators critical role in creating high performing schools and linked to the development of successful schools and communities. In short, a review of the literature indicates that excellent principalship and school leadership is one of the most important factors in creating high performing schools. However, in recent years, various critiques have questioned the efficacy of formal university-based preparation programs for educational leaders. Critics have expressed serious concerns about whether graduates of these programs have the necessary professional knowledge and skills required to deal effectively with critical problems in today s schools and those of the 21st century (Bredeson, 1996). In other words, educational leadership and administration has become one of the main and central concerns of educational policy makers in creating high quality schools in many parts of the World, including Europe, Middle East and Africa. As Bredeson (1996, 255) puts it, while there may be general agreement about the relationship between high quality leadership and school/student success, there is considerably less agreement on what it takes to prepare high performing educational leaders. This study examines and describes emerging trends and new directions in the preparation of educational administrators in Turkey and around the world. Address for correspondence: * Prof. Dr. Mehmet 4iman ve ** Doç. Dr. Selahattin Turan, Osman Gazi Üniversitesi, Eitim Fakültesi, Eitim Bilimleri Bölümü, Meelik/Eskiehir, Turkey. 16