GAZİ GÜNÜ NDEN 19 MAYIS KUTLAMALARINA

Transkript

1 GAZİ GÜNÜ NDEN 19 MAYIS KUTLAMALARINA BAKİ SARISAKAL

2 GAZİ GÜNÜ NDEN 19 MAYIS KUTLAMALARINA Samsun halkı 19 Mayıs ın unutulmamasını istedikleri için 1926 yılında 19 Mayıs ı Gazi Günü ilan ederek kutlama törenleri düzenlemeye başladılar ve bundan sonra da Gazi Günü adıyla 19 Mayıs kutlamaları devam etti Yılı nda Mustafa Kemal in İlk Gazi Günü Kutlamalarıyla ilgili Samsun Valisi Fahri Bey e Gönderdiği Kutlama Yazısı Samsun Valisi Fahri Beyefendiye Muhterem Samsun halkının hakkımda izhar buyurdukları âşar-ı kadr-i şinasiyi derin memnuniyetle karşıladım. Teşekkürât ve muhabbetlerimin ehali-i muhteremeye iblağına delalet buyurulmasını rica ederim efendim. REİSİ CUMHUR GAZİ MUSTAFA KEMAL

3 1927 kutlamalarında Samsun Vilayet gazetesinde yer alan bir yazıda: Samsunlular, tarihin kendilerine bahşettiği bu şerefli fırsatı fevtetmeyerek vak ayı geçen sene tesbit ve memleket (yani Samsun) hesabına bir bayram olarak kabul eylediler. Bu bayram iki senedir büyük tezahüratla tes id olunuyor. Bundan sonra da devren alâ devr tes id olunacağına şüphe edilemez. Fakat gönül pek arzu ederdi ki istiklâl ve inkılâp tarihinde pek mühim olan bugün, umum vatan için tebcil ve tes id olunsun. Bu gün de inkılâp ve ihtilâlin başlangıcı olmak hasebiyle sair bayramlar arasına girsin Gazi Günü kutlamaları ile ilgili olarak Ethem Veysi Bey Samsun gazetesinde Gazi Günü isimli makalesinde şunları yazmaktaydı: 15 Mayıs 1927 Tarihli Ethem Veysi Bey in Gazi Günü Makalesinin Yer Aldığı Samsun Gazetesi 335 senesi Mayıs ının 19 unda Samsun a büyük bir sima çıktı. Ordu müfettişi nâmı altında memleketimize ayak basan bu simadan o zaman kimse bir şey anlamamıştı. Çünkü o zaman memleket kafası yerinde anlayacak vaziyette değildi. Muhtelif ve müttezâ kavgaların hâsıl ettiği hây-hûy içinde kendinden geçmiş gibi idi. O büyük sima, burada bir hafta sessiz durdu. Etraf ve eknaht dinledikten sonra mekânı Anadolu içlerine nakletti. İşte o zaman o büyük simadan bir şeyler okunmağa başladı. Meğer o sima, o zat, o zekâ ordu müfettişi değil, bir vatan mübeşşiri imiş. Üç sene sonra vatanın nail olacağı şerefli istiklâlini müjdeliğe gelmiş... 1 Samsun, 24 Mayıs 1927, N. 118

4 Ethem Veysi (Aksan) Bey Samsun, bunu o gün anlamamış ise herkes gibi mazurdur. Çünkü o beşaretin cihanı hayrette bırakan mevzu ve medlulünü idrak eylemekte cihan dahi izhâr-ı acz eylemiş idi... Her ferd ve her memleket bu cihanşümul cidal ve zaferden payını alsın diyoruz. Ortada taksim-i ganaim yok. Hisse-i şeref ve zafer var... Pek sarih olarak malûmdur ki böyle bir nasib davasındaki hakkımızın mertebesi yüksektir. Belki de birincidir. Çünkü Anadolu yu kurtarmağa gelen o büyük Türk, Anadolu toprağı olarak ilk adımını Samsun iskelesine atmıştır Artık 19 Mayıs Samsun un Gazi Günü dür, Şükran Günüdür. Bugün Samsun ile kurtarıcısının temasa geldiği gündür. Bu itibarla istiklal tarihinin başlangıç noktası burası oluyor de Vilâyetçe hazırlanan kutlama programı önce Samsun gazetesinde yayınlanmış ve daha sonra el ilânları şeklinde halka dağıtılmış ve şehrin belirli yerlerine asılmıştır. 3 GAZİ GÜNÜ MERASİM PROĞRAMI Muhterem Samsun Halkının Arzu ve Teşebbüsü Üzerine (19 Mayıs) Gazi Günü Bervech-i ati Tesmid Edilecektir. 4 Gündüz 1- Merasime muhterem Samsun halkının rikzine karar verdiği Gazi Heykelinin vaz-ı esasi ile başlanacaktır. 2 - Heykel hükümet itsalinde ihzar olunan parka rikz edilecek ve bu maksatla ictima (1) numaralı kararı mucibince park ve muhitinde olacaktır. 3 - İctima (19 Mayıs) Perşembe günü tam saat (10.15) de başlanacak ve merasime tam saat (10.30) da başlanacaktır. 4 -Tam saat on buçukta Reji Fabrika düdüğünün işaretiyle musika İstiklal Marşını çalacak, denizden limandaki gemilerle kotracılar cemiyeti merasim filosu ve karadan şehirdeki fabrikalar ve demiryolları müessesatı düdüklerle bu ictimaı selamlayacaklardır. 5 İstiklal Marşını müteakip hükümet ve belediye namına iki hitabe söylenecek ve heykelin temel atma merasimi başlayacak ve parktaki merasime nihayet verilecektir. Müteakiben (2) numaralı krokideki istikametleri takiben Gazievi nin önüne gidilerek burada Türk Ocağı tarafından bir hitabe iradıyla gündüz merasimine hitam verilecektir. Gazievi ne gidilirken takip edilecek sıra: 2 Samsun, 15 Mayıs 1927, N Samsun, 17 Mayıs 1927, N Samsun, 15 Mayıs 1927, N

5 a) Musika ve Kıtaat Askeriye ve Vali-i Vilayet, Fırka Kumandanı, Bahriye Kumandanı. b) Mektepler c) Sıra ile rüesaı memurin mulkiye ve askeriye, memurin, cemiyetler, müessesat rüesaı heyet idareleri tüccar ve muteberan, esnaf cemiyetleri ve hazurun ve saire. d) Park haricindeki guruplar. 6 - Park ve muhitindeki ictima ve Gazievi ne hareketi teşrifatçılar idare edecektir. Teşrifatçı beylerin işaret edecekleri mahallerden gayrı mahallere gidilmemesi ve Gazievi ne hareket içinde her grubun teşrifatçısının davetine intizar edilmesini, her hangi bir karışıklığa meydan kalmamak için heyet tertibiye rica eder. 7 Teşrifatçı zevat bervech-i atidir: Memurin ve müdavin acanib için Muhasebei Hususiye Müdürü Kemal Bey ve Maliye Mümeyyizi Celal Bey. Heyet Askeriye için Merkez Kumandanı ve İnzibat Zabiti. Mektepler için - İsmet Paşa Mektebi Baş Muallimi İsmail Hakkı Bey. Müessesat, Cemiyet için - Ticaret Odası Murakıbı Sait Bey - Kemal Bey. Tüccaran ve Muteberan için Hayrettin Nadi Bey. İşçiler- Hafız İbrahim Efendi. 8 Park ve Hükümet meydanındaki ictima için iki numaralı krokideki (1, 2, 3) numaralı kapılardan istifade olunacaktır. (1) numaralı kapıdan bahçedeki yollarda ictima edecek zevat ve teşekküller, (2) numaralı kapıdan halk, (3) numaralı kapıdan yalnız mektepler istifade edecektir. Gece 9- Cihet Askeriye mektepler ve esnaf cemiyetleri tarafından üç Fener Alayı tertip edilecektir. 10- Fener Alayları tam saat yirmi buçukta İstiklal Mektebi meydanında toplanacak vecihle ictima mahallerinden hareket edeceklerdir. Bade musika başta olduğu halde topluca ve bir tek Fener Alayı halinde Hükümet caddesini takiben belediye önüne gidilecek ve orada esnaf cemiyetleri namına bir hitabe söylenerek merasime hitam edilecektir. 11- Kotracılar cemiyeti gece merasiminde denizden iştirak edecektir.

6 12- (19 Mayıs) sabahından itibaren müessesat maliye ve ticarethaneler kâmilen bayraklarla tezyin, gecede tenvir edeceklerdir. 13- Türklüğün bu büyük gününü temside kadın ve erkek bütün hemşeriler davetlidir HEYET-İ TERTİBİYE Gazi Heykelinin Temel Atma Töreni 1927 yılı Gazi Günü kutlamaları sırasında Gazi Parkı nda halk tarafından yaptırılacak olan Gazi heykelinin temeli atılmış ve İş Bankası Samsun şubesi açılmıştı. Gerek temel atma ve gerekse İş Bankası şubesinin açılış törenleri parlak bir şekilde icra edilmiştir. Gecede şükran balosu düzenlenmiştir: Samsun da Şükran Balosu (22 Mayıs 1927 Tarihli Samsun Gazetesi) 19 Mayıs Gazi Günü, Gazi Şerefine Cumhuriyet Halk Fırkası tarafından verilen balo, Belediye Binasında tertip edilmiştir. Baloya fırkaya mensup ve gayrı mensup memleket çocukları, memurin ve müessesat mensupları, o gün memleketimize teşrif buyuran Ticaret Vekili Rahmi Bey le, İş Bankası Genel Müdürü Celal Bey ile heyeti erkanı davete icabet ettiler. Bu suretle hasıl olan büyük bir cemaat hoş bir vakit geçirdiler. Güldüler, eğlendiler, dans ettiler. Sabah olunca ancak dağıldılar.

7 1928 YILI GAZİ GÜNÜ KUTLAMALARI 1928 senesi 19 Mayıs kutlamaları için yine önemli hazırlıklar yapıldı. Halk Fırkası, Belediye ve Park önünde taklar inşa edildi 5. İlk tören, saat dokuzda Gazi Paşa nın karaya ayak bastıkları iskele hizasında, okulların, askerî birliklerin, askerî ve mülkî erkân ile memurların ve halkın toplanmasıyla başladı. Bando eşliğinde geçit resmi yapıldı. Bu ilk törenden sonra, kutlamalara katılanlar Saathane Meydanı na geçmiş, burada bir süre bekledikten sonra Mecidiye Caddesi yoluyla Gazievi önüne gitmişlerdir. Gazievi önündeki törende günün önemini belirten konuşmalar yapılmış, bando marşlar çalmış ve kutlamalara nihayet verilmiştir. Aynı gün, diğer bir etkinlik de Gazievi nin açılmasıydı. Gazievi ziyaretçiler tarafından gezilmiş ve bundan böyle devamlı olarak ziyaretçilere açık tutulmuştur. Şehrin manzarası görülmeye değerdi. Her taraf baştanbaşa bayraklar ve defne dallarıyla donatılmış, bütün kuruluşlar, mağazalar, dükkânlar rengârenk süslenmişti. Daha önceki kutlamalarda olduğu gibi, gece fener alayları ve belediyede şükran balosu 6 düzenlenmişti. Samsun da halkın coşkusuna basın da katılmış, daha doğrusu bu coşkuya tercüman olmuştu. Edhem Veysi Bey, konu ile ilgili olarak yazdığı makalede, 19 Mayıs ın üçüncü defa ve fakat dokuzuncu yıldönümü olarak kutlandığını belirterek, Bu tarihin Samsun dan başlamasıdır ki memleketimiz için yegâne şeref teşkil eyler... Bugün, her sene tes id edilmelidir. Çünkü bugünkü halâsı, bugünkü rehâ ve selâmeti ve nihayet bugünkü hakikat ve hürriyeti temin eden cidalin başıdır 7 diyordu. 5 Samsun, 17 Mayıs 1928, N Samsun, 22 Mayıs 1928, N Samsun, 22 Mayıs 1928, N

8 SAMSUN DA GAZİ GÜNÜ İÇİN YAPILAN MERASİM 1932 Büyük kurtarıcının Anadolu ya ilk ayak bastığı 19 Mayıs 1335 in yıldönümü eşsiz bir sevinç ve coşkun bir tezahüratla kutlandı. Fırka, Belediye, Halkevi daha on gün evvelinden muntazam bir programla işe başlamış, merasimin mükemmeliyetini temin için bütün hazırlıkları bitirmişti. Gazi nin denizden karaya çıktığı tarihi iskelenin Hükümet Caddesine bakan kısmında kavisleri renkli ampullerle ve yeşil dallarla süslenmiş bir tak yapılmıştır. Merasime burada başlandı. Samsun da bulunan Üçüncü Ordu Müfettişi İzzettin ve Kolordu Kumandanı Hüsnü Abdullah Paşalarla, Fırka Kumandanı, Vali Vekili, C.H.F Reisi, Belediye Reisi Beyler ve şehirde bulunan ecnebi konsoloslar, askeri, mülki, adli bütün memurlar, köylü ve şehirli kadın, erkek tekmil halk merasime iştirak etmiş, askeri kıtalar, mektepliler, polis ve jandarma, esnaf cemiyetleri iştirak etmişlerdi. Bu sırada Tütün İnhisar Fabrikası ndan verilen işaret merasime başlandığını bildirdi. Limandaki bütün gemiler, Samsun-Sivas Sahil Demiryolları lokomotifleri düdük çalmak suretiyle bu büyük günü selamladılar. Askeri bandonun çaldığı İstiklal Marşını müteakip şehir namına Kavalalı Asım Bey heyecanlı bir nutuk irad ederek bu güne ait hatıraları yad etti ve şiddetle alkışlandı. Müteakiben askeri kıtalar, lise izcileri ve bütün mektepliler, polis Jandarma ve esnaf cemiyetleri muntazam bir yürüyüşle şehrin büyük caddelerini geçerek Gazi Konağı nın önünde muazzam tak ın şekli ve binanın balkonlarındaki ampullerin şekli büyük Türk ün nurunu ve ziyasını temsil ediyordu. Burada Muallim Ekrem Şevki Bey tatlı bir sesle bu günkü hatıraya ait güzel ve canlı bir şiir okudu ve alkışlandı. Fırka kâtiplerinden Ethem Veysi Beyle, lise talebesinden bir efendi ve Maarif Müdürü Cemal Gültekin Beyler birer nutuk irad eylediler. Bilhassa Cemal Gültekin Bey in nutku muhitte bir heyecan yaratıyor, mütemadiyen alkışlanıyordu. Nutuklardan sonra Gazi Konağı nda Büyük Halâskârın yatak ve mesai odaları ziyaret edildi. Fırka tarafından zairlere üzüm ve incir ikram olundu ve gündüz kü merasime bu suretle nihayet verildi. Gece yapılan parlak bir fener alayından sonra Halkevine mensup amatörler Kazım Paşa Sineması nda bir müsamere verdiler. Gençler her vakit olduğu gibi bu akşamda hakları olan takdiri alkışlarla bol bol aldılar. Zübeyiroğlu FUAT 8 8 Hâkimiyet-i Milliye 26 Mayıs 1932, Sayı: 3900

9 SAMSUN HALKININ BÜYÜK GAZİYE GÖNDERDİĞİ TELGRAF Mayıs Gazi Günü münasebetiyle Samsun Cumhuriyet Halk Fırkası İdare Heyeti Reisi Şerafettin Bey, Gazi Hazretlerine şu telgrafı göndermiştir: Mazlûm vatanı kurtarmak Samsun a tarihi çıkışlarının yıldönümü olan bugün şehir ve köyler halkından mürekkep binlerce vatandaş bu rehakâr hadiseyi temsil eden heykeliniz huzurunda müteakiben Gazievi nde toplanarak lâyemût eserlerinizi coşkun nutuklar ve yüksek heyecanlarla tekrar takdis ve bu eserleri muhafaza uğranda fedayi hayat andını yeniden içtiler. Sonsuz şükranlarımızı, sonsuz tazimlerimizi arz ederiz. Efendim Gazi Mustafa Kemal Paşa Samsun a Üçüncü Gelişlerinde Halkın Arasında Samsun Belediye Reisi Sami Bey de şu telgrafı göndermiştir: Türk millet ve vatanının tarihî halas ve istiklaline hayır mebde-i olan 19 Mayıs ı Samsunlular Ulu Gazi, seni kucakladığı en mukaddes bir gün tanımış ve şehrin büyük bayramı olarak 13 üncü senesini de bugün idrak ile umumun meserretlerini sevgili Gazi lerine iblağı vazife bilmiştir. Bu vesile ile memleketin hâr ve samimi hürmet ve tazimlerini arz ederim. Efendim. Gazi Hazretleri, Sami ve Şerafettin Beylere şu cevap telgrafını göndermiştir: Samsun da Anadolu ya çıktığım 19 Mayıs günün bana hatırlatan telgraftan pek mütehassıs oldum. Hakkımdaki samimi duygularınıza teşekkür ile muhterem halka selam ve muhabbetlerimin iblağını rica ederim. 9 9 Hâkimiyet-i Milliye 23 Mayıs 1932, Sayı: Samsun Belediye Başkanı Kefelizade Sami Bey

10 SAMSUN ATATÜRK HEYKELİ 1932 Gazi Hazretlerinin Samsun da rekzedilen heykellerinin açıldığı tarihi günü tes it için bütün Samsun halkı, erkek, kadın, mektepli, çoluk çocuk ve çocuk sabahtan itibaren akın akın Gazi parkına gidiyorlardı. Bu suretle sokaklar, caddeler geçilmez bir hale gelmişti. Mevsimin kış olmasına rağmen hava güneşli ve pek lâtif idi. Merasim programı pek muntazam olarak ihzar edildiğinden Samsunda ki konsoloslar, ecnebiler, müessesatı maliye ve sınaiye mensupları, kıtaatı askeriye, polis, jandarma, zabıtai belediye, mektepliler, esnaf cemiyetleri, milli teşekküller, krokide gösterilen yerlerini kolaylıkla işgal ediyorlardı. Bu merasime iştirak etmek üzere Bafra, Havza, Lâdik, Köprü, Terme, Çarşamba, kazalarından da birer heyet gelmişti. Saat 14 de Fırka Bandosu İstiklal Marşını çaldı. Sonra Vali Salim Beyefendi selis bir hitabede bulunarak kordelayı kesti. Ve bütün hazırunun medit alkışları âfakı çınlattı ve inletti. Bunu müteakip C.H.F namına Samsun Gazetesi Başmuharriri Ethem Veysi, Umumi Meclis namına Zübeyir oğlu Fuat, şehir namına Kefeli Muhittin, Maarif namına Müdür Cemal Gültekin Beyler ateşin bir nutuk irat ettiler, sonra heykeltıraş M. Krippel kürsüye gelerek Almanca bir nutuk söyledi ve bu nutuk Ekrem Rüştü bey tarafından Türkçeye tercüme edildi. San atkarın bu nutku san atında duyduğu, duyabildiği hissi ifade edebilmek sureti ile cidden çok heyecanlı idi. Merasim programı mucibince geçit resmine başlandı. Sıra ile piyade, makineli tüfek, jandarma, polis, zabıta-i belediye memurları, Kız Orta ve Ticaret mektepleri ile Erkek Lisesi ve her mektepten birer grup pek muntazam surette geçerek alkışlandılar. Müteakiben vilayetin meclis salonunda bir kabul resmi yapılarak merasime nihayet verildi. Gece saat 19 buçukta M. Kripprel ve Ekrem Rüştü Beyler şereflerine 35 kişilik bir ziyafet verildi. Söylenilen nutuklara M. Krippel gayet güzel bir nutukla cevap verdi ve bu nutukta Ekrem Rüşdi Bey tarafından Türkçeye çevrildi. Merasim dolayısıyla Gazi Hazretlerine müteaddid tazim telgrafları çekildi. Gazi hazretlerini cevapları berveçhiatidir: Muhterem Samsun halkının şahsıma karşı besledikleri asil duyguların kıymetli bir tezahürünü bildiren telgrafınızdan pek mütehassis oldum. Teşekkür, muhabbet ve selamlarının muhterem halka arzını rica ederim. Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal 10 M. Kripprel 10 Cumhuriyet 21 Kânunusani 1932, Sayı. 2770

11 BÜYÜK GAZİ NİN SAMSUN DA ANADOLUYA AYAK BASTIĞI GÜNÜN 14 ÜNCÜ YIL DÖNÜMÜ 1933 Gazi Hazretleri nin Samsun a ilk ayak bastıkları 19 Mayıs 1919 un yıldönümü, şimdiye kadar görülmemiş çok olgun şenliklerle kutlanacaktır. Yapılacak şenlikleri tespit etmek ve bir program hazırlamak üzere Fırka Reisi Antalya Mebusu Nazifi Şerif Bey in reisliği altında Vali Bey, Kumandan Paşa, Belediye Reisi, Sıhhat Müfettişi, Halkevi Reisi, Lise Müdürü, Fırka, Erkan-ı Harbiye Reisi Beylerden mürekkep bir heyet teşekkül etmiştir. Heyet her gün fırkada toplanarak bu işle uğraşmaktadırlar. Şimdiye kadar tespit edilen şekiller şunlardır: 19 Mayıs şenliklerine Samsun Vilayetinin bütün kazalarıyla civar vilayetlerden heyetler davet olunacaktır. Bilhassa bir mebus heyetinin bu büyük günde şehrimizi şereflendirilmesi meclis reisliğinden rica olunacaktır. Gazi Hazretlerinin İskeleye çıkışları canlı timsallerle gösterilecektir. O gün sahildeki bütün motorlar, kayıklar donanacak, bunların içinden gayet süslü bir gemi Gazi Hazretlerinin tabiî kıtadaki güzel bir heykelini, zemini Türk ün temiz kanı renginde boyanmış, üzeri matem alameti olan siyah bir örtü ile kapanmış bulunan tarihi iskeleye yanaştıracaktır. Gazi nin bu siyah matem örtüsünü parçaladığı görülecek ve örtünün arkasında bulunan halk kendilerini karşılayarak kurtuluş dileklerinde bulunacaklardır. Bu esnada 21 de top atılacak ve limandaki vapurlar, fabrikalar, lokomotifler ve otomobiller düdük çalarak Türk ün büyük oğlunun Samsun a çıkışlarını kutlayacaktır. Gazi Hazretlerinin timsallerini üniformalı 200 sporcu parmakları üzerinde taşıyacaklardır. Bu esnada şehir namına bir nutuk söylenecek ve bunu genç mekteplinin hitabesi takip edecektir. 19 Mayıs 1919 da Büyük Gazi nin İkamet Ettiği Gazi Konağı

12 Bundan sonra asker, mektepliler, esnaf cemiyetleri, kazalardan ve vilayetlerden gelen mümessiller ve halk, önlerinde Fırka nın ve Halkevi nin bandoları olduğu halde büyük bir alay halinde yürüyüş yaparak Mustafa Kemal Hazretleri nin o zaman oturdukları konağaşimdiki C.H.F binası- geleceklerdir. Burada fırka reisi Dr. Nazifi Şerif Bey Samsunlulara bir nutuk söyleyeceklerdir. 19 Mayıs 1919 da Büyük Gazi nin Yattığı Oda Daha sonra alay Hükümet Önü ne ve Belediye Meydanı na dağılarak burada Halkevi tarafından hadit yerlerinde halka spor hareketleri göstereceklerdir. Belediye şehrin birçok yerlerinde büyük tak lar yaptıracak ve şehir baştanbaşa donanacaktır. Birçok yerlerde Gazi İçin Şükran cümleleri yazılı levhalar konacaktır. Geceleyin Fırka da, Halkevi nde, Belediye de toplantılar yapılacaktır. Merasim geceli gündüzlü 24 saat sürecektir. Büyük kurtarıcının Havza ya geçerek ilk teşkilatı yaptırdığı 25 Mayıs 1919 un yıldönümünü kutlamak için de orada şimdiden hazırlıklar başlanmıştır. 19 Mayıs günü İstanbul da bulunan hemşerilerimiz Halkevi nde toplanarak güzel bir merasim yapacaklardır. Zübeyiroğlu FUAT Hâkimiyet-i Milliye 7 Mayıs 1933, Sayı: 4236

13 1933 SAMSUN GAZİ GÜNÜ Milli Mücadeleye başlamak ve memleketi kurtarmak üzere Gazi Hazretlerinin Samsun a ilk çıktığı 19 Mayıs tarihinin 14 üncü yıldönümü şimdiye kadar coşkun ve taşkın şenliklerle kutlandı. Saat dokuzdan itibaren bütün şehir halkı Gazi nin ayak attığı iskeleye ve onun civarındaki Gazi Parkı na akın ediyorlardı. 25 kadar süslenmiş motor ve vapurların düdüğü yerde merasim için işaret bekliyorlardı. Tam saat 10 da verilen işaret üzerine nizam kolu vaziyetinde şehre hareket ettiler. Aralarında bulunan ve ta uzaklardan hususiyetle göze çarpan büyük bir motorda başlarında genç bir mülâzım bulunan bir manga asker vardı. Motorlar hareket ettikleri yerden iskeleye gelinceye kadar bütün fabrikalar, saat kulesi, lokomotifler, limandaki vapurlar düdük çalmak suretiyle Gazi nin büyük motorla getirilen 14 sene evvele ait kalpaklı bir fotoğrafını selamlıyordu. Halkın. Yaşa Ulu Gazi, haykırışları arasında iskelenin üzerine çekilen siyahlı bir perde genç mülazım tarafından yırtılarak Gazi nin vaktiyle memleket afakındaki kara bulutları nasıl yırttığı temsil edilmiş oldu. Parka girilen yerde lisenin son sınıf talebesinden Hikmet Bey cidden heyecan yaratan ve gözleri yaşartan bir nutuk söyledi. Her cümlesinde alkışlanan bu nutuk eski günlerin heyecanını tamamıyla canlandırdı. Bilâhare Park ın ortasında bulunan Gazi Heykelinin önüne gidildi. Heykele, sayısı 20 yi geçen çelenkler konuldu. Bilhassa Kız Orta Mektebi, Lise, Sporcular, Ticaret Odası, Dumlupınar ve İnönü Mektebiyle, Kumandanlığın çelenkleri çok zarif ve göze çarpan hususiyetleri taşıyordu. Halkevi Bandosu İstiklal Marşı nı çaldı. Halk namına Maarif Müdürü bir nutuk söyledi: Müteakiben geçit resmi başladı. Önde asker, sonra sıra ile jandarma, polis, mektepliler, sporcular muntazam bir yürüyüşe geçtiler. Samsun sporcuları önlerinde büyük bir Türkiye haritası üzerinde Samsun noktasında Gazi nin güneş saçan resimlerini taşıyorlardı. Bundan sonra esnaf cemiyetleri ile Amasya dan, Bafra dan, Çarşamba dan gelen heyetler de geçit resmine iştirak ettiler. Kazım Paşa Caddesini takiben C.H.Fırkası önüne gelindi.

14 Gazi nin İlk Adımını Attığı İskeleden Fotoğrafı Karaya Çıkarılıyor Atatürkevi Burada da Fırka namına Süleyman Bey bir nutuk söyledi ve Bafra muallimlerinden Yekta Bey, Behçet Kemal Bey in bir şiirini okudu ve Gazi Odası ziyaretçilere açıldı. Burada ziyaretçilere fındık, üzüm ikram edildi. Bugünün şerefine saat 14 de spor sahasında Amasya ve Samsun idmancıları arasında müsabakalar yapıldı. Halkevi Temsil Şubesi tarafından Mete piyesi temsil olundu. Gece denizde ve karada fener alayları yapılacaktır. Zübeyir oğlu FUAT Hâkimiyet-i Milliye 20 Mayıs 1933, Sayı: 4249

15 1933 İDMAN BAYRAMI ŞENLİKLERİ Bu sene her tarafta olduğu gibi Samsun da da İdman Bayramı büyük şenliklerle yapılmıştır. Bayrama lise, kız orta ve ticaret mektepleri talebesi iştirak etmiş ve bayram Koşu Yeri nde yapılmıştır. Bu münasebetle birçok Samsunlular bayramı seyre gelmişlerdir. Gençler büyük maharetlerle spor hareketleri yapmışlardır. Samsun İdman Bayramından Görüntüler Hâkimiyet-i Milliye 24 Mayıs 1933, Sayı: 4253

16 SAMSUN DA GAZİMİZİN ANADOLUYA AYAK BASTIĞI GÜNÜN YILDÖNÜMÜ NASIL KUTLANDI 1934 Samsun un en büyük bayramı 19 Mayıs fevkalade merasim ve heyecanlı tezahürlerle kutlandı. Milletin kararan talihini değiştiren yeni bir tarih yaratan büyük kurtarıcı on beş sene evvel bugün Samsun a ayak basmıştı. Bu şerefli hatıranın yıldönümü candan bir coşkunluk içinde bütün bir gece ve gündüz devam etti. Yapılanları kısaca şöyle hülasa edebiliriz. Sabahtan askerler, mektepliler, spor teşekkülleri, esnaf cemiyetleri, memurlar ve halk kendilerine tahsis edilen yerde toplanmış, on binlerle ifade edilebilen bir kalabalık halinde muayyen dakikaya intizar ediyorlardı. Saat on a beş var. Limandaki vapurlar, istasyondaki lokomotifler, fabrikalar, saat kulesi hep birden düdüklerini çalmaya başladılar. Kulakları yırtan bu kuvvetli sesle uzun uzun devam ederken sakin ve mavi deniz üzerinde kırmızı bayraklarla süslü motorların yaklaştığı görülüyordu. Nihayet tarihi İskele önünde bir kalabalık; en büyük motordan Gazi Hazretlerinin büstü genç zabit kumandasındaki bir manga askerler Samsun a ayak basıyordu. Bütün başlar iskelenin park cihetini kapatan siyah perdeye çevrilmiş, bütün gözler o siyah noktaya dikilmişti, sabırsızlıkla ve heyecanlı bir intizarla bir şey bekliyorlardı. Samsun 19 Mayıs Gazi Günü Kutlamalarından Evet, O geliyordu. En büyüğümüz, kurtarıcımız, yol göstericimiz geliyordu. Genç, ateşli zabit, milletin bahtını karartmak isteyen siyah perdeyi bir hamlede yırttı. Gökteki hakiki güneşten daha kuvvetli bir güneş doğdu. Mustafa Kemal görünmüştü. Bir alkış tufanı perde perde yükseldi, toplarla selamlandı; Fırka bandosu milli marşlar çaldı. Büstü taşıyan bir grup askere bütün mekteplerden kız ve erkek ikişer talebe ile izci ve sporculardan teşekkül eden heyette iltihak ederek büstü birinci kürsünün yanına koydular. Burada lise talebesinden Naci Efendi: Gazi Samsun a nasıl geldi? diye heyecanlı bir hitabede bulundu Bundan sonra büst, parkı takiben gençliğin elleri üzerinde ikinci kürsünün önüne getirildi.

17 Burada Orta Mektep muallimlerinden Farsiye Hanım, halk namına bir hitabede bulunarak19 Mayıs ın ehemmiyetini ve memleketin geçirdiği kara günleri izah etti. Alkışlarla biten bu nutuktan sonra büst, büyük abidenin önüne konarak Halkevi bandosu tarafından İstiklâl Marşı çalındı ve muhtelif teşekküllerle müesseseler tarafından hazırlanan yirmiden fazla çelenk, Gazi abidesine konuldu. Buradaki üçüncü kürsüde Samsun un değerli hatibi Maarif Müdürü Cemal Gültekin Bey memleket namına söylediği heyecanlı ve güzel bir nutukla uzun uzun alkışlandı. Nutuklardan sonra geçit resmine başlanıldı Asker, jandarma, polis, itfaiye, izciler, lise, ticaret, orta ve ilk mektepler, spor kulüpleri, esnaf cemiyetleri, köy atlıları biri birini takiben geçtiler. Alay Kazım Paşa Caddesini takiben her taraftan alkışlar toplayarak belediye önüne geldi. Burada belediye namına söylenen nutuktan sonra Gazievine ve Halkevine gidildi. Burada da muhtelif tezahürat yapılarak sabah merasimine nihayet verildi. Öğleden sonra Halkevi Salonu nda biri İstanbul Talebe Birliği nin murahhası tarafından iki konferans verilerek Park ve Subaşı Meydanı nda radyo ile halka dinletildi. Ayrıca Belediye ve Cumhuriyet Meydanlarında davullu-zurnalı eğlenceler, koşu sahasında Avcılık ve Binicilik Yurdu tarafından mütenevvi müsabakalar, Fenerdeki stadyumda muhtelif maçlar yapılmıştır. Bütün bu eğlencelere halk meccanen davet edilmiş ve belediye tarafından pastalar, limonatalar ikram edilmiştir. Gece tezahüratı da çok güzel olmuş, halk sokaklara dökülmüştür. Resmi daireler, taklar, ışıklandırılmış, karada ve denizde Fener Alayları tertip edilmiştir. Asker ve esnaf cemiyetleri ellerinde meşaleler, önlerinde fırka bandosuyla bütün şehri dolaşmıştır. Denizdeki alaya limanın bütün motör ve sandalları fenerlerle, bayraklarla donanmış olarak iştirak etmiş, Halkevi bandosunun nağmeleri arasında Gümrük İskelesi nden başlayarak Samsun-Sivas Demiryolu İskelesine kadar sahili takiben ağır ağır gidip gelmişlerdir. Gazi İskelesi nden hava fişekleri atılmıştır. Bu günün şerefine Halk Fırkası salonlarında saat 22 de başlayan Şükran Balosu sabaha kadar neşe içinde devam etmiştir. F. D Vakit 29 Mayıs 1934, Sayı: 5895

18 SAMSUN GAZİ GÜNÜ KUTLAMALARI 1934 Samsun Gazi Heykeli Önünde Kutlama Töreni Gazi Hazretlerinin memleketi kurtarmak için Samsun a ilk muvasalatları tarihi olan 19 Mayıs 1919 gününü tesit için memleketimizde her sene yapılan fevkalâde merasim dün dahi büyük bir heyecan ve alâka ile tekrar edilmiştir. Saat 10 da Gazi hazretlerinin büstünü havi motor önde olduğu halde birçok motorlar denizden hareket ederek Gazi İskelesi ne doğru ilerlediler. İskeleye muvasalatına kadar hava fişeği ve toplar atıldı. İskeleye çıkan büstün etrafındaki askerler tarafından iskeleye gerilen siyah perde yırtılarak biraz ileride de lise talebesinden bir efendinin nutuk söylediği yerde tevakkuf edildi. Lise talebesinin nutku çok heyecan verdi ve alkışlandı. Büst ve heyet biraz daha ilerledi. Orta Mektep muallimlerinden Remziye Hanım ın nutku dinlendi ve alkışlandı. Birçok müesseseler tarafından hazırlanan çelenkler Gazi Heykeline konuldu. İstiklal Marşı nın söylenmesinden sonra Maarif Müdürü tarafından çok heyecan veren ve alkışlanan bir nutuk irad edildi. Bunu müteakip bir saate yakın devam eden geçit resmi yapıldı. Alay belediye önüne gelerek orada reis Hasan Bey in kıymetli ve heyecanlı bir nutku dinlendi. Daha sonra Halk Fırkası na gelindi. Fırka balkonunda bir muallim gür bir sesle bir manzume okudu. Oradan halkevine gidilerek tezahürat yapıldı. Merasim müddetince bütün dükkânlar kapalı idi. Öğleden sonra Halkevi nde ve radyo önünde inkılâp hakkında konferanslar verildi. Cumhuriyet Meydanı nda hazırlanan milli çalgılar halkın eğlencelerine tahsis edildi. Gece karada ve denizde fener alayları yapıldı ve Belediye binasında şükran balosu verildi. Halkevi temsil şubesi tarafından da temsiller verildi Cumhuriyet 21 Mayıs 1934, Sayı: 3605

19 SAMSUN DA 19 MAYIS Mayıs Atatürk Bayramı şehrimizde sevinçle kutlandı. O gün saat dokuz buçukta limandaki motorlar düdük çalarak açıldılar. Hepsi de süslü idi. En büyüklerinde Atatürk ün bir büstü, bir subay ve bir manga asker vardı. Saat dokuz elli beşte saat kulesinden verilen bir işaretle merasime iştirak edenler Atatürk İskelesine doğru hareket ettiler. Bu sırada limandaki vapurlar, karadaki fabrikalar, lokomotifler düdüklerini çalmağa başladılar. Atatürk ün büstü iskeleye çıkarılınca düdükler sustu. Hava fişengi ile verilen işaretlerle yirmi bir parça top atılmağa başladı. Atatürk Büstü İskeleye Çıkarılırken Bu sırada subayla birlikte büst, iskeleyi bölmüş olan siyah perdeye yanaştırıldı ve subayın kılıcı ile siyah perde yırtılarak öbür tarafa geçerken bando çalmağa başladı. Büst, Liseden dört izci, Ticaret mektebinden iki bayan, Orta mektepten iki bayanla Atatürk heykeli önüne getirildi. Çelenkler kondu, nutuklar söylendi. Törenden İzlenimler Bunda sonra Kazım Paşa caddesinde resmigeçit yapıldı. Belediye, C.H.P, Halkevi önleri geçerek tezahürat yaptıktan sonra dağıldılar Zaman 25 Mayıs 1935, Sayı: 334

20 SAMSUN GAZİ GÜNÜ KUTLAMALARI 1936 Samsun da Atatürk Samsun a Çıktığı Gün ve İdman Bayramı Münasebeti İle Yapılan Şenliklere Ait Fotoğraflar

21 GAZİ GÜNÜ ŞÜKRAN BALOSU (1936) 19 Mayıs Gazi Günü Şerefine Samsun da Belediye tarafından verilen Şükran Balosu Neşe ve coşkunluk içinde sabaha kadar devam etmiştir. Fotoğrafta (I) Vali Fuat Tuksal, (II) Parti Başkanı Milletvekili Mehmet Ali Yörüker, (III) Belediye Reisi Naşit Fırat

22 SAMSUN GAZİ GÜNÜ 1937 KUTLAMALARI Samsun da Mayıs her yerden daha büyük bir alâ ile kutlanmış, gündüz eşine az rastlanır merasim yapılmış, gece fener alayı tertip edilmiş bir çok hatipler söz söylemişlerdir. İdman Şenlikleri de havanın kapalı olmasına rağmen büyük bir intizamla yapılmıştır. Aşağıda kutlamalardan fotoğraflar yer almaktadır. Samsun Gazi Günü 1937 Kutlamaları

23 Samsun Gazi Günü 1937 Kutlamaları

24 Samsun Gazi Günü 1937 Kutlamaları Samsun Gazi Günü 1937 Kutlamaları Son Posta 25 Mayıs 1937, Sayı: 2447

25 Atatürk, 19 Mayıs gösterilerini ölümünden altı ay kadar önce, Ankara da 19 Mayıs Stadyumu nda son kez izledi. Ulu Önder, Türk gençliğine ve Türk sporculuğuna bugünün tahsis edilmesini istiyordu. O nedenle, İçişleri Bakanlığı nın 2739 Sayılı Kanunun 2. maddesine bir fıkra eklenmesi hususunda hazırlamış olduğu yasa tasarısı, Bakanlar Kurulu nda görüşülerek, 1 Haziran da TBMM Başkanlığı na sunuldu. Meclis İçişleri Komisyonu nda müzakere olunan tasarı, 8 Haziran da Meclis Başkanlığı na takdim edildi. Meclis Genel Kurulu, söz konusu tasarıyı, 13 Haziran da birinci kez, 20 Haziran da ikinci kez görüşüp kabul etti. Böylece 20 Haziran 1938 tarih ve 3466 sayılı Kanunla 2739 Sayılı Kanun un ikinci maddesine aşağıdaki fıkra eklenmiş oldu: G) Gençlik ve Spor Bayramı, Mayıs ın 19 ncu günü Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 33, Cilt: XI, Kasım 1995

26 19 MAYIS 1938 SAMSUN KUTLAMALARI Samsun da Atatürk ün Portresini Taşıyan Motor 19 Mayıs Sabahı Samsun İskelesi ne Yaklaşırken Samsunlu Kız Öğrenciler Geçit Töreninde

27 19 MAYIS 1938 VE SAMSUN 19 Mayıs tan Sonra Atatürk ün İşareti İle Silaha Sarılan ve Orduda Bilfiil Vazife Alan Samsunlu Kahraman Köylü Kadınlardan Bir Grup Atatürk ün Samsun a Çıkışının Temsilen Ata nın Fotoğrafı İskelede

28 19 Mayıs 1938 Samsun Kutlamalarından Son Posta 19 Mayıs 1938, Sayı: 2801

29 SAMSUN DA 19 MAYIS 1939 Bugün Samsun un en heyecanlı günlerinden birisini yaşıyor. 19 Mayıs Gençlik Bayramı bütün yurtta içten gelen heyecanlarla kutlanırken Samsun fazla olarak bir hususiyet taşır. 19 Mayıs günü Atatürk Günü dür. Bundan yirmi sene önce Bandırma Vapuru nun Samsun İskelesi ne teslim ettiği keskin bakışlı, azim dolu çehreli, kahraman bir kumandanı ilk gördüğü dakikayı asla unutmaz. İşgal kuvvetlerinin murakabelerine, dağlardan süzülen çetelerin tehditkâr tavırlarına rağmen, gelen misafiri Çanakkale nin muzaffer kartalı olarak selamlayan Samsunlular, O büyük kahramanı, müteakip yıllarda vatan kurtarıcısı olarak ve gelişini canlı tablolarla tanzir ederek selamlamışlar, selamlarlar. 19 Mayıs bir gün değil, bir tarihtir. Samsunlular mesutturlar. Çünkü bu tarihi, bu menkıbeyi, ilk sayfasının açıldığı yerde, aynı yerde her 19 Mayıs günü te sid etmek imkânına maliktirler. Atatürk ün tablosunu selamladıkları yer, Müfettiş Mustafa Kemal Paşa nın ilk defa Samsun da selamladığı yerdir. Yaşa nidalarıyla çalkalanan ufuklar, bundan yirmi sene evvel: - Hoş geldin, Büyük Paşa!... Tezahürler ile çınlayan ufuklardır. Bu itibarla Samsun daki tören çok heyecanlı olur. Sabahleyin erkenden kıyılara doğru akın eden on binlerce halkın gözleri, denize doğru dikilir. Karadeniz in bu kısmı, mahşeri bir kalabalıkla tanışır. Herkes, büyük bir heyecan içinde, iskeleye yanaşacak bir motoru bekler. Motorun yanaşacağı yerden az geride iskele kalın bir sancakla kapanmıştır. Muayyen vakitte şehirde mevcut bütün vapurlar, fabrikalar düdük çalmağa başlar. Uzaktan bir motorun yaklaştığı görülür. Kalpler heyecanla çarpmağa başlar. Resmi büyük memurlar, sivil ve askeri erkân, mektepler ve halk, yanaşan motoru karşılar. Zabitlerin ve izcilerin ellerinde Atatürk ün tablosu karaya çıkarılır, bir zabit iskeledeki perdeyi kılıcı ile açar, muazzam tezahürler arasında Atatürk heykeline doğru götürülür. İşte bu dakikalar Samsun da görülmeğe değer bir manzara arz eder. Ata nın Portresi Motor İle Karaya Çıkarılırken Gelen, getirilen sanki bir tablo değil, kahramanın kendisidir. İşte Samsun, her 19 Mayıs günü bu kadar heyecanlı bir tezahürün sermestîsi içinde yaşar. Gençlik Bayramı, Samsun da bunu müteakip başlar. Bugün güzel Samsun aynı heyecan içinde büyük gününü kutlamaktadır. Geçen yıllarla bu yıl arasındaki fark, Sevgili Ata nın maddi cisminin bulunmayışıdır. Fakat millet, O nun müebbed manevi varlığı yanında maddi kaybı düşünemeyecek kadar, sevgili Atasını kalbinde taşımaktadır. Atatürk ölüm ün ve ölme nin ilk defa mağlup olduğunu göstermiştir. Tek kişi yoktur ki Büyük Kurtarıcısına: Öldü!.. Demek zühulünü göstersin. Bugün Samsun müebbed yaşayan Atasının ilk gelişini coşkun tezahürlerle kutlularken. Onun büyük eserini tamamlayan ve kuvvetlendiren Büyük Milli Şef İsmet İnönü ye bağlılık ve sevgi seslerini, en samimi duygularla birlikte, bir kere daha sunmağı bir zevk ve vazife biliyor. Vedat ÜRFİ Son Posta 19 Mayıs 1939, Sayı: 3161

30 YIL MAYIS A STADYUM YASAĞI Milli Eğitim Bakanlığı ndan 19 Mayıs kararı... Atatürk'ü Anma Gençlik ve Spor Bayramı artık sadece başkent Ankara'da stadyumda kutlanacak. Diğer illerdeki törenler okullarda yapılacak

31 Milli Eğitim Bakanlığı'ndan 19 Mayıs düzenlemesi. Orta Öğretim Genel Müdürlüğü tarafından, il milli eğitim müdürlüklerine gönderilen yazıda, 19 Mayıs Atatürk'ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı törenlerinin, sadece Ankara'da stadyumda kutlanacağı diğer illerde kutlamaların okullarda yapılacağı belirtildi. Müsteşar Emin Zararsız ın gönderdiği yazıda Ulusal ve Resmi Bayramlarda Yapılacak Törenler Yönetmeliği ne atıfta bulunuldu. Genelge şöyle:... Günün anlam ve önemiyle uygun kutlamaların okullarımızda ve öğrencilerimizin katılımıyla icra edilmesine devam edilecektir. Başkent dışındaki il ve ilçelerimizde yönetmelikte yer almayan senaryo, değişik renk ve nitelik arz eden gösteri ve fon çalışmaları gibi etkinliklere yer verilmemesi, bu kapsamda il ve ilçe kutlama komiteleri tarafından gerekli tedbirlerin alınarak çalışmaların anılan yönetmelik hükümleri uyarınca yürütülmesi hususunda gereğini rica ederim... BU GENELGENİN İPTALİ İÇİN ULUSAL BAĞIMSIZLIK SAVAŞININ İLK ADIMININ ATILDIĞI 19 MAYIS KENTİ SAMSUN HALKI SES VER. SAMSUN VALİSİ SAYIN HÜSEYİN AKSOY SAMSUN BÜYÜK ŞEHİR BELEDİYE BAŞKANI SAYIN YUSUF ZİYA YILMAZ SAMSUN UN SAYIN MİLLETVEKİLLERİ SAMSUN SİYASİ PARTİ TEMSİLCİLERİ SAMSUN UN YAZILI VE GÖRSEL BASIN MENSUPLARI SAMSUN UN SİVİL TOPLUM ÖRGÜTLERİ 19 MAYIS A SAHİP ÇIKALIM SAMSUN A SAHİP ÇIKALIM VE HAYKIRALIM SAMSUN 19 MAYIS TIR, 19 MAYIS SAMSUN DUR, 19 MAYIS TÜRKİYE DİR