T.C. CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI YÖNETİM VE ORGANİZASYON PROGRAMI YÜKSEK LİSANS TEZİ

Transkript

1 T.C. CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ İŞLETME ANABİLİM DALI YÖNETİM VE ORGANİZASYON PROGRAMI YÜKSEK LİSANS TEZİ KURUM KÜLTÜRÜ VE KURUMSAL İMAJ İLİŞKİSİ DEVLET VE VAKIF ÜNİVERSİTELERİ ÜZERİNDE BİR UYGULAMA Hazırlayan GÜLÇİN ŞİŞLİ Danışman PROF. DR. SEVİNÇ KÖSE MANİSA 2012

2 T.C YÜKSEKÖĞRETĠM KURULU ULUSAL TEZ MERKEZĠ TEZ VERĠ GĠRĠġĠ VE YAYIMLAMA ĠZĠN FORMU Referans No Yazar Adı / Soyadı Tezin Dili Tezin Özgün Adı Tezin Tercümesi Konu BaĢlıkları Üniversite Enstitü / Hastane Bölüm Anabilim Dalı Bilim Dalı / Bölüm Tez Türü Gülçin ġġġlġ Türkçe Kurum Kültürü ve Kurumsal Ġmaj ĠliĢkisi Devlet ve Vakıf Üzerinde Bir Uygulama The Relationship of Corporate Culture and Corporate Ġmage, An Application on Public and Foundation Universities ĠĢletme Yılı 2012 Sayfa 227 Tez DanıĢmanları Dizin Terimleri Önerilen Dizin Terimleri Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü ĠĢletme Bölümü ĠĢletme Anabilim Dalı Yönetim ve Organizasyon Bilim Dalı Yüksek Lisans Prof. Dr. Sevinç KÖSE Kurumsal kültür=corporate culture Kurum imajı=corporation image Üniversiteler=Universities Vakıf üniversiteleri=foundation universities Devlet = Public Universities Ġmza:... ii

3 ÖZET Kurum kültürü ve kurumsal imaj, birçok araģtırmaya konu olmuģ, günümüzün popüler kavramlarındandır. Ancak yapılan literatür incelemesi sonucunda bu iki kavramın beraber ele alınıp iliģkilendirildiği, özellikle akademik kurumlar üzerinde uygulama yapılmıģ sınırlı sayıda çalıģmaya rastlanmıģtır. Bu eksikliği gidermek adına, bu araģtırmada üniversite öğrencilerinin kurum kültürü ile kurumsal imaj algıları ve bu iki kavram arasındaki iliģkinin incelenmesi amaçlanmıģ, bununla birlikte, ankete katılan öğrencilerin kurumsal imaj ve kurum kültürü algılarının cinsiyetlerine, okudukları üniversite türüne (devlet-vakıf), okudukları bölümlere göre farklılaģıp farklılaģmadığı ve öğrencilerin okumakta oldukları gerek üniversite türüne (devlet- vakıf) gerekse de bölümlere göre, okumakta oldukları bölüme iliģkin memnuniyetleri arasında anlamlı bir iliģki olup olmadığı ortaya konmuģtur. GeliĢtirilen hipotezler, gerçekleģtirilen bir alan çalıģmasıyla test edilmiģtir. Manisa ve Ġzmir illerinde gerçekleģtirilen alan çalıģmasının örneklemini, iki devlet ve iki vakıf üniversitesinden 454 üniversite öğrencisi oluģturmaktadır. AraĢtırmadan elde edilen verilere yapılan analizler sonucunda, öğrencilerin üniversitelerine yönelik kurumsal imaj ve kurum kültürü algılarının cinsiyete, okudukları üniversite türüne ve okudukları bölümlere göre farklılık göstereceği yönündeki hipotezler kabul edilmiģ ve erkek öğrencilerin kız öğrencilere göre, vakıf üniversitelerindeki öğrencilerin devlet üniversitelerindeki öğrencilere göre, üniversitelerine yönelik gerek kurum kültürü gerekse kurumsal imaj algılarının anlamlı bir biçimde yüksek olduğu belirlenmiģtir. Bölümlere göre incelendiğinde; Uluslararası Ticaret ve Finansman Bölümü nde okuyanların söz konusu diğer tüm bölümlerde (ĠĢletme, Ġktisat, Maliye, Uluslararası ĠliĢkiler) okuyanlara göre kurumsal imaj algılarının anlamlı Ģekilde daha olumlu, Maliye Bölümü nde okuyanların ise söz konusu diğer tüm bölümlerde okuyanlara göre kurumsal imaj algılarının anlamlı Ģekilde daha olumsuz olduğu saptanmıģtır. Kurum kültürü değerlendirmesinde ise; Uluslararası Ticaret ve Finansman Bölümü nde okuyanların söz konusu diğer tüm bölümlerde okuyanlara göre kurum kültürü algılarının anlamlı Ģekilde daha olumlu, Maliye Bölümü nde okuyanların ise Uluslararası ĠliĢkiler Bölümü dıģında söz konusu diğer tüm bölümlerde okuyanlara göre kurum kültürü algılarının anlamlı Ģekilde daha olumsuz iii

4 olduğu belirlenmiģtir. Bununla birlikte, öğrencilerin okumakta oldukları üniversite türüne ve bölümlere göre okumakta oldukları bölüme iliģkin memnuniyetleri arasında anlamlı bir iliģki olduğu ortaya konmuģtur. Son olarak da kurumsal imaj ile kurum kültürü arasında iliģki olduğu tespit edilmiģtir. AraĢtırmadan elde edilen bulgular doğrultusunda üniversitelerin öğrencileri üzerindeki kurum kültürü ve kurumsal imaj algılarını olumlu yönde geliģtirmeye yönelik öneriler geliģtirilmiģtir. iv

5 ABSTRACT Corporate culture and corporate image which have been the subject of many researches, are today s popular concepts. However, as a result of the review of the literature, limited number of researches which these two concepts are dealt with together, have been encountered. To resolve this lack, it was aimed to examine corporate culture and corporate image perceptions of college students and the relationship between these two concepts in this study. In addition, it is determined whether corporate culture and corporate image perceptions of college students vary according to gender, type of university (public and foundation) and department which students have studied and whether there is a relationship between students satisfaction about the department which students have studied according to type of university (public and foundation), as well as department which they have studied. Hypotheses that are developed tested with a fieldwork. The sample of the fieldwork carried out in Manisa and Ġzmir consists of 454 college students from two public universities and two foundation universities. As a result of the analysis of data obtained from the research, the hypotheses that corporate culture and corporate image perceptions of college students vary according to gender, type of university (public and foundation) and department which students have studied, have been accepted and it has been determined that corporate culture and corporate image perceptions of male students are higher than female students, also culture and corporate image perceptions of students in foundation universities are higher than students in public universities. It has been determined that the students who studied at Department of International Trade and Finance have more positive corporate image perceptions than the students who studied at the other departments (Business Administration, Economics, Public Finance, International Relations) and the students who studied at Public Finance have more negative corporate image perceptions than the students who studied at the said other deparments. In assessing the corporate culture; it has been determined that the students who studied at Department of International Trade and Finance have more positive corporate culture perceptions than the students who studied at the other departments in question and the students who studied at Public Finance have more negative corporate culture perceptions than the students who studied v

6 at the said other deparments except those who studied at Department of International Relations. Ġt has been displayed that there is a relationship between students satisfaction about the department which students have studied according to type of university (public and foundation), as well as department which they have studied. However, it has been found that there is relationship between corporate image and corporate culture. In line with the findings from the research, recommendations have been presented to develop positive corporate image and positive corporate culture perceptions of college students. vi

7 YEMİN METNİ Yüksek Lisans tezi olarak sunduğum Kurum Kültürü ve Kurumsal Ġmaj ĠliĢkisi Devlet ve Vakıf Üzerinde Bir Uygulama adlı çalıģmanın, tarafımdan bilimsel ahlak ve geleneklere aykırı düģecek bir yardıma baģvurmaksızın yazıldığını ve yararlandığım eserlerin bibliyografyada gösterilen eserlerden oluģtuğunu, bunlara atıf yapılarak yararlanmıģ olduğumu belirtir ve bunu onurumla doğrularım. Tarih.../.../2012 Gülçin ġġġlġ vii

8 viii

9 İÇİNDEKİLER TEZ VERĠ GĠRĠġĠ VE YAYIMLAMA ĠZĠN FORMU....ii ÖZET iii ABSTRACT....v YEMĠN METNĠ......vii TEZ SAVUNMA SINAV TUTANAĞI...viii ĠÇĠNDEKĠLER ix TABLOLAR VE ġekġller LĠSTESĠ.....xiii GĠRĠġ xx BİRİNCİ BÖLÜM KURUM KÜLTÜRÜ VE KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ 1.1. Kültür Kavramı Kültürün Özellikleri Kültür ÇeĢitleri Genel Kültür ve Alt Kültür Maddi Kültür- Manevi Kültür Öğrenme Zamanına Göre OluĢan Kültür KarĢı Kültür Kurum Kültürü Kurum Kültürünün Fonksiyonları Kurum Kültürünü OluĢturan Öğeler Temel Değerler Normlar Ġnançlar Varsayımlar Hikayeler Mitler Liderler ve Kahramanlar Semboller Törenler Dil Kurum Kültürünün Kurumsal Süreçlerle ĠliĢkisi ix

10 Kurum Kültürü ve Kurumsal Ġklim Kurum Kültürü ve Kurumsal ĠletiĢim Kurum Kültürü ve SosyalleĢme Kurum Kültürü ve Liderlik Kurum Kültürü ve Motivasyon Kurum Kültürünü Açıklamada Kullanılan Modeller Ouchi Z Teorisi Modeli Hofstede in Kültür Modeli Güç Mesafesi Belirsizlikten Kaçınma Bireysellik ve Toplumsallık Erillik DiĢillik Zaman Oryantasyonu Peters ve Waterman ın Mükemmellik Modeli Deal ve Kennedy Modeli Sert Erkek Maço (Yüksek Risk-Hızlı Geri Bildirim) Kültürü Sıkı ÇalıĢ / Sert Oyna (DüĢük Risk Hızlı Geri Bildirim) Kültürü ġirketin Üzerine Bahse Gir (Yüksek Risk YavaĢ Geri Bildirim) Kültürü Süreç (DüĢük Risk YavaĢ Geri Bildirim) Kültürü Cameron ve Quinn in Rekabetçi Değerler Modeli Klan Kültürü Bürokrasi (HiyerarĢi) Kültürü Piyasa (Pazar) Kültürü Adhokrasi Kültürü Handy Modeli Güç Kültürü (Zeus) Rol Kültürü (Apollo) Görev Kültürü (Athena) Birey Kültürü (Dionisos) Kurum Kültürü Ġle Ġlgili ÇalıĢmalar.64 İKİNCİ BÖLÜM KURUMSAL imaj VE KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ 2.1. Ġmaj Kavramı Ġmaj ÇeĢitleri..77 x

11 ġimdiki Ġmaj KuruluĢun Kendi Algıladığı (Ayna) Ġmaj ġemsiye Ġmaj Yabancı Ġmaj Transfer Ġmajı Ġstenen Ġmaj Olumlu Ġmaj Olumsuz Ġmaj Mağaza Ġmajı KiĢisel Ġmaj Kurumsal Ġmaj Ürün Ġmajı Marka Ġmajı Kurumsal Ġmajın Tanımı ve Kapsamı Kurumsal Ġmajın Öğeleri Kurumsal DavranıĢ Kurumsal Dizayn (Görüntü) Kurumsal ĠletiĢim Kurumsal Ġmaj OluĢturma AĢamaları Altyapı Kurmak DıĢ Ġmaj OluĢturmak Ġç Ġmaj OluĢturmak Soyut Ġmaj Kurumsal Ġmajın Yönetilmesi Kurumsal Ġmajla Ġlgili YapılmıĢ ÇalıĢmalar Kurum Kültürü Ġle Kurumsal Ġmaj ĠliĢkisi.110 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KURUM KÜLTÜRÜ VE KURUMSAL İMAJ İLİŞKİSİNİN DEVLET VE VAKIF ÜNİVERSİTELERİNDE İNCELENMESİ 3.1 AraĢtırmanın Amacı AraĢtırmanın Kapsamı AraĢtırmanın Ön kabulleri AraĢtırmanın Sınırlılıkları AraĢtırma Yöntemi AraĢtırmanın Hipotezleri 116 xi

12 3.7. Analiz ve Bulgular Örneklemin Demografik ve KiĢisel Özellikleri Frekans ve Yüzde Analizi Kurumsal Ġmajı Belirlemeye Yönelik Soruların Frekans Analizi Üniversitenin Öğrenciye SunmuĢ Olduğu Hizmetlere Yönelik GörüĢlerin Analizi Üniversitenin Öğrenciye SunmuĢ Olduğu Desteğe Yönelik GörüĢlerin Analizi Üniversitenin Öğrenci ile ĠletiĢimine Yönelik GörüĢlerin Analizi Üniversite Öğrencisinin Kurumsal Bağlılığına Yönelik GörüĢlerin Analizi Üniversite Öğrencilerine Verilen Hizmetlerden Tatmin Derecesine Yönelik GörüĢlerin Analizi Üniversite Öğrencisinin Yönetime BakıĢ Açısına Yönelik GörüĢlerin Analizi Üniversitenin Kurumsal Ġmajını Ölçmeye Yönelik Açık Uçlu Soruların Değerlendirmesi Kurum Kültürünü Belirlemeye Yönelik Soruların Frekans Analizi Fark Testleri Bağımsız Gruplar t-testi Tek Yönlü Varyans Analizi (ANOVA) Parametrik Olmayan Ġstatistikler Ki- Kare Bağımsızlık Testi Korelasyon Analizi..190 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM SONUÇ VE ÖNERİLER SONUÇ VE ÖNERĠLER..193 KAYNAKÇA 202 EKLER ANKET FORMU..223 xii

13 TABLOLAR VE ŞEKİLLER LİSTESİ Tablo 1- Güçlü Kültür ile Zayıf Kültür Özelliklerinin KarĢılaĢtırılması Tablo 2 Kurumsal Törenler ve Sonuçları Şekil 1 - Kurumsal SosyalleĢme Tablo 3 - Amerikan Tarzına UyarlanmıĢ Z Tipi Yönetim YaklaĢımının Japon ve Amerikan Yönetim Tarzlarıyla KarĢılaĢtırılması Tablo 4 - Güç Mesafesi Göstergesi Değerleri. 42 Tablo 5 - Belirsizlikten Kaçınma Göstergesi Değerleri..45 Tablo 6 - Bireysellik Göstergesi Değerleri Tablo 7 - Erillik Göstergesi Değerleri Şekil 2 - Deal ve Kennedy nin Kültür Tipolojileri..55 Şekil 3 - Cameron ve Quinn in Kültür Tipolojileri Şekil 4 - Kurumsal Ġmajın Öğeleri Tablo 8 - Cinsiyete Göre Dağılım Tablo 9 - Coğrafi Bölgelere Göre Dağılım Tablo 10 - n Bölümlere Göre Toplam Öğrenci Sayıları Tablo 11 - Ankete Katılan Öğrencilerin Üniversitelere Göre Dağılımı Tablo 12 - Öğrencilerin Bölümlere Göre Dağılımı Tablo 13 - KiĢisel Özellikler Tablo 14 - Öğrencilerin ni Tercih Nedenleri Tablo 15 - Üniversitemizin ulaģım imkanları (vasıta yeterliliği ve sıklığı) yeterli düzeydedir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 16 - Üniversitemizin ulaģım ücretleri öğrencinin karģılayabileceği düzeydedir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 17 - Üniversitemizin yurt ve barınma hizmetleri yeterli düzeydedir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 18 - Kültürel etkinlikleri (sanat, spor, eğlence ) yeterli düzeydedir Ġfadesinin Dağılımı xiii

14 Tablo 19 - Yemekhane hizmetleri ( kalite,temizlik, ücret ) beklentileri karģılayabilmektedir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 20 - Üniversite kütüphanemiz kaynak bakımından zengindir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 21 - Üniversitemizin bilgisayar ders saatleri yeterlidir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 22 - Üniversitemizin yabancı dil ders saatleri yeterlidir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 23 - Bilgisayar ve internet eriģim olanaklarından kolay ve ucuz bir Ģekilde faydalanılabilmektedir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 24 - Üniversitemizin Ġnternet-web sitesinden eriģilmek istenilen bilgilere rahatlıkla ulaģılabilmektedir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 25 - Üniversitemizin fiziki mekanı temiz, bakımlı ve moderndir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 26 - Üniversitemizin öğrencileri, boģ zamanlarını değerlendirebilecekleri yeterli fiziki mekanlara sahiptir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 27 - Üniversitemiz öğrencilerine iģ dünyasını tanıtmada katkıda bulunmaktadır Ġfadesinin Dağılımı Tablo 28 - Üniversitemiz iģ bulma imkanı yaratmada yardımcı olmaktadır Ġfadesinin Dağılımı Tablo 29 - Üniversitemizin konferansları ve seminerleri güncel içeriklidir, öğrenciyi bilgilendirmektedir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 30 - Üniversitemizin vermiģ olduğu burslar ve yardımlar öğrenciyi desteklemektedir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 31 - Üniversitemizin eğitim ve öğretim kalitesi öğrenciyi iģ dünyasına hazırlamada yeterli düzeydedir Ġfadesinin Dağılımı xiv

15 Tablo 32 - Üniversitemiz yapılmak istenilen bilimsel bir çalıģmada öğrenciyi maddi ve manevi olarak destekler Ġfadesinin Dağılımı Tablo 33 - Üniversitemizde öğretim elemanları ile öğrenciler kolaylıkla iletiģim kurabilmektedir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 34 - Üniversitemizdeki öğretim elemanlarının öğrenciye yaklaģımı insancıldır Ġfadesinin Dağılımı Tablo 35 - Üniversitemizin öğretim elemanları öğrencilere ders dıģında dostça davranmakta ve sorunlarında yardımcı olmaktadır Ġfadesinin Dağılımı Tablo 36 - Üniversitemizin danıģman hocaları öğrenciyi yeterince bilgilendirmektedir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 37 - Üniversitemizin danıģman hocaları öğrencilere her türlü konuda yardımcı olmaktadır Ġfadesinin Dağılımı Tablo 38 - Üniversitemizin öğretim elemanları öğrencilere tarafsız davranmaktadır Ġfadesinin Dağılımı Tablo 39 - Üniversitemizin öğretim elemanları öğrenciyi derse karģı motive etmektedir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 40 - Üniversitemizin öğretim elemanları öğrencilerin düģüncelerine saygı göstermektedir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 41 - Üniversitemizin idari personeli öğrenci Ģikayetlerini dikkate almaktadır Ġfadesinin Dağılımı Tablo 42 - Üniversitede yapılan kültürel ve eğitime yönelik etkinliklerden öğrenciler rahatlıkla haberdar olabilmektedir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 43 - Üniversitemiz çevreye kendini yeterince tanıtabilmektedir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 44 - Üniversitemin beklentilerimi karģılamaması halinde bir baģka üniversitede eğitim almayı tercih ederim Ġfadesinin Dağılımı Tablo 45 - Öğrencilik hayatım sona erse bile her zaman kendimi üniversitemin bir parçası olarak görmeye devam edeceğim Ġfadesinin Dağılımı xv

16 Tablo 46 - Yüksek lisans yapmak istersem, baģka üniversitede yapma imkanım olsa bile Ģuan ki üniversitemi tercih ederim Ġfadesinin Dağılımı Tablo 47 - Üniversitemizin mezunlar derneğine üye olunmalıdır Ġfadesinin Dağılımı.146 Tablo 48 - Üniversitemizde öğrenciler klüp ve derneklere üye olarak sorunlarını ve taleplerini üst yönetime iletmelidir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 49 - Üniversitemizin öğrencisi olmak bir ayrıcalıktır Ġfadesinin Dağılımı Tablo 50 - Üniversitemizin öğrencileri verilen hizmetlerin kalitesi açısından diğer üniversitelerin öğrencilerinden daha Ģanslıdır Ġfadesinin Dağılımı Tablo 51 - Üniversitemizde öğrenim görmelerini yakın çevremdeki insanlara tavsiye ederim Ġfadesinin Dağılımı Tablo 52 - Üniversitemizin öğrencisi olmak memnuniyet vericidir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 53 - Üniversitemiz değiģime ve yeniliklere açık bir üniversitedir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 54 - Üniversitemiz eğitimde niteliğe (kaliteye) önem vermektedir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 55 - Üniversitemiz bilimsel rekabete açık bir üniversitedir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 56 - Üniversitemizin öğrenci gözünde olumlu bir imajı vardır Ġfadesinin Dağılımı Tablo 57 - Üniversitemiz mezunları kolaylıkla iģ bulabilirler Ġfadesinin Dağılımı Tablo 58 - Üniversitemde harcamıģ olduğum zamanın, okul masraflarının vs.karģılığını almaktayım Ġfadesinin Dağılımı Tablo 59 - Üniversitemiz öğrencileri uygulamalara yönelik sorunlarla karģılaģtıklarında bunları yöneticilere rahatlıkla aktarabilmektedirler Ġfadesinin Dağılımı Tablo 60 - Üniversitemiz yöneticileri öğrencilere karģı demokratik bir tutum sergilemektedir Ġfadesinin Dağılımı xvi

17 Tablo 61 - Üniversitemizin üst yönetimi öğrencinin beklentilerini dikkate almaktadır Ġfadesinin Dağılımı Tablo 62 - Üniversitemizin üst yönetimi öğrencilerin sorunlarına çözüm bulabilmektedir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 63 - Üniversitemiz sosyal sorumluluk bilinci içerisinde yönetilmektedir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 64 - Üniversitemiz kaynaklarını etkin ve verimli bir Ģekilde kullanabilmektedir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 65 - Ġ.Ġ.B.F. öğrencisi olmak ayrıcalık sağlayan bir unsurdur Ġfadesinin Dağılımı Tablo 66 - Ġ.Ġ.B.F. nin öğrencisi kendisini kurumun bir parçası olarak görür Ġfadesinin Dağılımı Tablo 67 - Öğrenciler Ġ.Ġ.B.F. nin kuruluģu ve geliģmesiyle ilgili hikayeleri bilir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 68 - Öğrenciler Ġ.Ġ.B.F. deki baskın değerlerden haberdardır Ġfadesinin Dağılımı Tablo 69 - Ġ.Ġ.B.F. de baskın değerler öğrenciler tarafından paylaģılır Ġfadesinin Dağılımı Tablo 70 - Öğrenciler, Ġ.Ġ.B.F. nin değerlerinin gerektirdiği tutum ve davranıģları gösterir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 71 - Ġ.Ġ.B.F. yi üniversitenin diğer fakültelerinden ayıran özel nitelikleri mevcuttur Ġfadesinin Dağılımı Tablo 72 - Ġ.Ġ.B.F. de öğrencilerle ilgili kurallar ve formaliteler önemli yer tutar Ġfadesinin Dağılımı Tablo 73 - Ġ.Ġ.B.F. de öğrenci fakülte bütünleģmesine önem verilir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 74 - Ġ.Ġ.B.F. ye yeni giren öğrencilerin kurumu tanımasını amaçlayan faaliyetler düzenlenir Ġfadesinin Dağılımı xvii

18 Tablo 75 - Ġ.Ġ.B.F. de hoca öğrenci iliģkilerinde karģılıklı iletiģim kanallarının açık tutulmasına önem verilir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 76 - Ġ.Ġ.B.F. de öğrencileri ilgilendiren genel ve bireylere yönelik kararlarda görüģleri alınır Ġfadesinin Dağılımı..168 Tablo 77 - Ġ.Ġ.B.F. de, öğrencilerin yönetime ulaģması kolaydır Ġfadesinin Dağılımı Tablo 78 - Ġ.Ġ.B.F de öğrenciler kendilerini ilgilendiren konularda zamanında bilgilendirilir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 79 - Ġ.Ġ.B.F. de öğrencilere sağlanan mesleki bilgiler yeterlidir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 80 - Ġ.Ġ.B.F. de uygulanan ders programı yeterlidir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 81 - Ġ.Ġ.B.F. de derslikler yeterlidir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 82 - Ġ.Ġ.B.F. de öğrencilere, mesleki giriģimlerine yardımcı olmak için, ders dıģı konularda destek sağlanır Ġfadesinin Dağılımı Tablo 83 - Ġ.Ġ.B.F. de öğrencilere sosyal etkinlikler konusunda destek verilir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 84 - Ġ.Ġ.B.F. de öğrencilerin çağdaģ eğitim tekniklerinden yararlanması sağlanır Ġfadesinin Dağılımı Tablo 85 - Ġ.Ġ.B.F. de dersin iģleyiģi sırasında aktif yöntem uygulanır Ġfadesinin Dağılımı Tablo 86 - Ġ.Ġ.B.F. de öğrenciler, hocaları dıģındaki fakülte personeli ile rahatça iletiģim kurabilir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 87 - Ġ.Ġ.B.F. de eğitim ve öğretimin kalitesinin geliģtirilmesine yönelik kurumsal bir çaba vardır Ġfadesinin Dağılımı Tablo 88 - Ġ.Ġ.B.F. de ders dıģı etkinliklerde yararlanacak (toplantı salonu, kantin vb.) fiziksel ortam yeterlidir Ġfadesinin Dağılımı Tablo 89 - Ġ.Ġ.B.F. öğrencileri arasında iģbirliği ve dayanıģma mevcuttur Ġfadesinin Dağılımı xviii

19 Tablo 90 - n Türlerine Göre Kurumsal Ġmaj ve Kurum Kültürü Ortalaması..179 Tablo 91- Kurumsal Ġmajın Alt Boyutlarının Ortalaması.179 Tablo 92 - n Kurumsal Ġmaj ve Kurum Kültürü Ortalamaları 180 Tablo 93 - Öğrencilerin Kurumsal Ġmaj Algılarının Cinsiyete Göre Farklılığı 181 Tablo 94 - Öğrencilerin Kurum Kültürü Algılarının Cinsiyete Göre Farklılığı Tablo 95 - Öğrencilerin Kurumsal Ġmaj Algılarının Üniversite Türüne Göre Farklılığı Tablo 96 - Öğrencilerin Kurum Kültürü Algılarının Üniversite Türüne Göre Farklılığı Tablo 97 - Kurumsal Ġmaj Ölçeği Puanlarının Öğrenicilerin Okudukları Bölümlere Göre Levene Testi Sonuçları Tablo 98 - Öğrencilerin Kurumsal Ġmaj Algılarının Okudukları Bölümlere Göre Farklılığı Tablo 99 - Kurum Kültürü Ölçeği Puanlarının Öğrencilerin Okudukları Bölümlere Göre Levene Testi Sonuçları Tablo Öğrencilerin Kurum Kültürü Algılarının Okudukları Bölümlere Göre Farklılığı Tablo Okumakta olduğunuz bölüme girmiģ olmaktan memnun musunuz? Sorusunun Öğrencilerin Okumakta Olduğu Üniversite Türü Açısından Ki- Kare Testi Tablo Okumakta olduğunuz bölüme girmiģ olmaktan memnun musunuz? Sorusunun Öğrencilerin Okumakta Olduğu Bölümler Açısından Ki- Kare Testi Tablo Kurumsal Ġmaj ile Kurum Kültürü Arasındaki ĠliĢki Tablo Kurumsal Ġmajın Alt Boyutları ile Kurum Kültürü Arasındaki ĠliĢki xix

20 GİRİŞ Kültür yıllardır üzerinde önemle durulan, pek çok bilim dalı tarafından çeģitli anlamlar yüklenen bir kavramdır. Sosyal bilimler açısından ele alındığında kültür; bir tarih süreci içerisinde bir arada yaģayan insan topluluklarının yaģam biçimlerini yansıtan, gerek giyim ve kuģam Ģekilleri, mimari yapı, üretim Ģekilleri gibi maddi, gerekse örf ve adetler, ahlaki normlar, değer yargıları gibi manevi unsurlardan oluģan bir olgudur li yılların sonunda kurumlar içinde insan sermayesinin öneminin anlaģılmasıyla birlikte kültür kavramı kurumlarla da bağdaģtırılmıģ ve 1980 li yıllardan itibaren kurum kültürü kavramı literatüre girmiģtir. ÇalıĢmada da üzerinde durulan konulardan biri olan kurum kültürü; bir kurumdaki iģgörenlerin davranıģlarını ve iģ yapma biçimlerini Ģekillendiren ve onu diğer kurumlardan farklılaģtıran bir değerdir. Kurum kültürünün çalıģanlara kurumsal kimlik kazandırmak, kurumda bütünleģmeyi ve sürekliliği sağlamak, çalıģanların kurumsal bağlılığını sağlamak, kurum içinde belirgin davranıģ talimatları sunmak, çalıģanları motive etmek, iģ stratejilerini desteklemek, gerek kurum içi gerekse kurum dıģı iliģkileri düzenlemek, performans kriterlerini belirlemek, uygun yönetim Ģeklinin belirlenmesinde etkili olmak, kurumu diğer kurumlardan farklı kılmak, kurumsal sosyalleģmeyi sağlamak, kurumsal sorunların çözümünde rol oynamak, kurumda yol gösterici olmak gibi birçok fonksiyonu bulunmaktadır. Kurum kültürünü oluģturan öğelere baktığımızda, konuyla ilgili araģtırmacılar tarafından bir görüģ birliği olmasa da ortak noktada; temel değerlerin, normların, inançların, varsayımların, hikayelerin, mitlerin, lider ve kahramanların, sembollerin, törenlerin ve dilin olduğu görülmektedir. Kapsamlı bir kavram olan kurum kültürünün daha iyi anlaģılabilmesi için iliģkide olduğu süreçleri açıklamak daha yararlı olacağından bu çalıģmada kurum kültürü ile kurum iklimi, iletiģim, sosyalleģme, liderlik ve motivasyonla olan iliģkisi ele alınmıģtır. Toplumlar nasıl farklı kültürlere, karakterlere sahiplerse, toplumun bir alt kültürü olan kurumlar da birbirlerinden farklı kültürlere sahiptirler. Bir çok bilim adamı bu farklılıkları ortaya koyan ve gerektiğinde yol gösterici olan çeģitli kültürel modeller geliģtirmiģlerdir. Bu kültürel modellerden çalıģma dahilinde ele alınanlar Ouchi Z Teorisi Modeli, Hofstede in Kültür Modeli, Peters ve Waterman ın Mükemmellik xx

21 Modeli, Deal ve Kennedy Modeli, Cameron ve Quinn in Rekabetçi Değerler Modeli ve Handy Modeli dir. ÇalıĢmada ele alınan diğer bir konu, kurumsal imaj kavramıdır. Genel olarak imaj, bir Ģeyin nasıl bilindiği ve insanlar tarafından nasıl açıklanıp hatırlandığı ve kendisiyle ne gibi bir bağ kurulduğudur (Van Riel ve Fomburn, 2007: 40). Kurumsal imaj da, kurumun hedef kitlesinin kurum hakkındaki duygusal ve akılcı düģünce ve algılamalarının tümü olarak tanımlanabilir. (Onal, 2000: 47). Kurumsal imajın, kurum çalıģanlarının kurum kültürüne, hedeflerine uygun tutum ve davranıģlarını ifade eden kurumsal davranıģ, kurumun logosundan renklerine, ürünlerinden ambalaj ve marka tasarımına, kıyafetlerinden bina ve ofis tasarımlarına kadar kurumun kimliğine, hedeflerine uygun tasarımları içeren kurumsal dizayn ve halkla iliģkiler, sponsorluk ve reklam gibi kurum dıģı ve çalıģanlarla iletiģim gibi kurum içi iletiģimin toplamından oluģan kurumsal iletiģim gibi öğeleri bulunmaktadır. Bununla birlikte güçlü bir kurumsal imaj oluģturmak için de öncelikle alt yapı kurulması, dıģ imaj, ardından iç imaj ve son olarak da soyut imajın oluģturulması gerekmektedir. Kurumun iç ve dıģ paydaģlarına kendisini daha iyi anlatabilmesi, tanıtabilmesi, hedef kitlesini etkileyebilmesi, böylelikle pazar payını büyütüp daha karlı hale gelebilmesi için stratejik rekabet avantajı sağlayabilecek bir kaynak olan kurumsal imaj gibi bir değerin yönetilmesi kurum için büyük önem taģırken, bu konuda yöneticilere büyük görevler düģmektedir. Kurum kültürü ve kurumsal imaj günümüzdeki yoğun rekabet ortamında kurumlara artı değer katan, önemleri yadsınamayacak iki soyut kavramdır. ġimdiye kadar bu iki kavram gerek tekil olarak gerekse farklı kavramlarla iliģkilendirilerek birçok araģtırmaya konu olmuģtur. Ancak yapılan literatür incelemesi sonucunda bu iki kavramın beraber ele alınıp iliģkilendirildiği, özellikle akademik kurumlar üzerinde uygulama yapılmıģ sınırlı sayıda çalıģmaya rastlanmıģtır. Bu eksikliği gidermek adına, bu çalıģmada üniversite öğrencilerinin kurum kültürü ile kurumsal imaj algılarının incelenmesi, iliģkilendirilmesi ve bulgular sonucunda karģılaģtırılması amaçlanmıģtır. Bununla birlikte, ankete katılan öğrencilerin kurumsal imaj ve kurum kültürü algılarının cinsiyetlerine, okudukları üniversite türüne (devlet-vakıf), okudukları bölümlere göre farklılaģıp farklılaģmadığı ve öğrencilerin okumakta oldukları gerek üniversite türüne xxi

22 gerekse de bölümlere göre okumakta oldukları bölüme iliģkin memnuniyetleri arasında anlamlı bir iliģki olup olmadığı ortaya konmuģtur. ÇalıĢma dört bölümden oluģmaktadır. Ġlk bölümde öncelikle, kültür ve kültür çeģitleri açıklanmıģ, daha sonra da kurum kültürü kavramı, kurum kültürünü oluģturan öğeler, kurum kültürünün kurumsal süreçlerle iliģkisi, kurum kültürünü açıklamada kullanılan modeller ve kurum kültürüyle ilgili yapılmıģ çalıģmalar ele alınmıģtır. Ġkinci bölümde imaj kavramı, kurumsal imaj kavramı ve kapsamı, kurumsal imajın öğeleri, kurumsal imaj oluģturma aģamaları, kurumsal imajın yönetilmesi, kurumsal imajla ilgili yapılmıģ çalıģmalar ve kurum kültürü ile kurumsal imaj iliģkisine yer verilmiģtir. Üçüncü bölümde, kurum kültürü ve kurumsal imaj iliģkisinin devlet ve vakıf üniversitelerinde incelenmesine yönelik Ġzmir ve Manisa illerinden ikisi devlet (Celal Bayar Üniversitesi ve Ege Üniversitesi) ikisi vakıf (YaĢar Üniversitesi ve Ekonomi Üniversitesi) olmak üzere toplamda dört üniversitede gerçekleģtirilen alan çalıģmasının analiz ve bulgularına yer verilmiģtir. Dördüncü ve son bölümde ise yapılan alan çalıģmasının sonuçlarına değinilmiģ, üniversitelerde olumlu kurum kültürü ve kurumsal imaj algısı oluģturmaya yardımcı olabilecek önerilerde bulunulmuģtur. xxii

23 BİRİNCİ BÖLÜM KURUM KÜLTÜRÜ VE KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ 1.1. Kültür Kavramı Kültür sözcüğü çağımızın çokça kullanılan ama az anlaģılan, yüklü kavramlarından birisidir. Kültürün ne olduğunu ya da olmadığını açıklamak o kadar kolay değildir (Güvenç, 1985: 110). Kültür kavramını tam olarak tanımlamanın güçlüğü öncelikle mevcut bilgi ve malzemenin eksikliğinden değil, kavramın çok geniģ bir alan ve kapsama sahip olmasından ileri gelmektedir (Eroğlu, 2006: 128). Bakmak, yetiģtirmek anlamına gelen Latince colere veya culture kelimesinden geldiği kabul edilen kültür kavramı, çağlar içinde sosyal bilimlerde, insan ve toplumla ilgili bir kavram olarak çeģitli anlamlar yüklenerek kullanılmıģtır. Bu tanımlarda kültür, bireysel ya da grupla ilgili bir kavram olarak ele alınmıģtır (ġiģman, 2007: 1). Kültür; -Taylor a göre; toplumun bir üyesi olarak insanoğlunun kazandığı bilgi, sanat, ahlak, gelenek ve benzeri alıģkanlıkları kapsayan karmaģık bir bütündür (Kaya, 2008: 121). - Hofstede e göre; bir insan grubunu diğerlerinden farklılaģtıran kolektif bir düģünce programıdır (Hofstede, 2003: 5). - Morgan a göre; genellikle bir toplumun bilgi, ideoloji, değer, hukuk ve günlük ritüel sistemine yansıyan geliģme modelidir (Morgan, 1998: 140). -White a göre; fenomenlerin (davranıģ örüntüleri), nesnelerin (araç ve araçlarla elde edilen ürünler), fikirlerin (bilgi ve inançlar) ve duyguların (tutum ve değerler) bir bütünü olup; sembollerin kullanılmasına dayalı sürekli, toplumsal ve evrimsel bir süreçtir (Güvenç, 1985: 72). 1

24 - Marx a göre; doğanın yarattıklarına karģılık, insanoğlunun yarattığı her Ģeydir (Güvenç, 1985: 72). - Downs a göre; insanların çevreleri ile olan iliģkilerini yönlendiren zihinsel bir haritadır (Ferraro, 1998: 15). - Linton a göre; öğrenilmiģ davranıģlar ile belirli bir cemiyetin üyelerince birbirine aktarılan davranıģların sonucudur (Erdoğan, 1983: 116). - Tek ve Özgül e göre; insanların yarattığı değer sisteminin ahlak, sanat, sembol, inanç, gelenek ve göreneklerin bir karıģımıdır ve insan isteklerini, davranıģlarını belirleyen en temel faktörlerden biridir (Tek ve Özgül, 2005: 168). -ġiģman a göre; büyük ölçüde bir semboller sistemidir. Kültür, paylaģılan değer, inanç, norm ve davranıģ örüntüleri olarak büyük ölçüde sembollerden oluģan ve semboller yoluyla öğrenilen ve aktarılan bir sistemdir. Kültürün üyesi olan insanlar, yaģamlarını söz konusu sembollere göre düzenler (ġiģman, 2007: 14). -Akdemir e göre; kavramları, bilgileri, inançları, sanatları, yasaları, ahlakı, giysileri ve bir toplum üyesi olarak insanın edindiği tüm diğer yetenek ve alıģkanlıkları kapsayan karmaģık bütündür ( Akdemir, 2001: 35). Sonuç olarak kültür nesilden nesile aktarılan, toplumdan ferde kazandırılan bir yaģama biçimi olup, insanın toplum tarafından tesis edilmiģ ve yaratılmıģ maddi ve manevi öğelerden meydana gelmiģ olan çevresidir. Ġnsan bu çevrenin önceki nesillerinden aldığı öğeleri kısmen geliģtirerek kendisinden sonraki nesillere devreder (Cansu, 2006: 3). Çok çeģitli tanımlamaları yapılan kültürün daha iyi kavranabilmesi için özelliklerini bilmekte fayda vardır Kültürün Özellikleri Kültür, bir toplumun içinde kazanılan ve iletilen davranıģ ölçütlerinden ortaya çıkan, maddi ve manevi unsurlardan oluģan bir düzen olduğuna göre, üzerinde durulması gereken bazı özellikleri vardır. Bu özelliklerin bilinmesi hem kültürün ne 2

25 olduğu hakkında fikir verir, hem de davranıģ üzerindeki etkisini anlamada önemli bir rol oynar (Erdoğan, 1983: ). -Kültür öğrenilir. Kültür öğrenilmiģ davranıģlar topluluğudur. Kültür doğuģtan kazanılan yada kalıtım yoluyla gelen bir değerler sistemi değildir. Ġnsan doğduktan sonra ailesi ve çevresi yoluyla kültürü öğrenmektedir (OdabaĢı ve BarıĢ, 2004: 314). Yani insanlar içinde bulundukları toplumun kültürünü gözlem, dinleme, konuģma, etkileģimde bulunma, taklit etme gibi yollarla ve deneyimlerle daha önce onu üretenlerden öğrenirler (ġiģman, 2007: 15). Kültür öğrenilir, alıģkanlık haline getirilir ve sonuçta sosyal kalıtım yoluyla nesilden nesile aktarılır ( Walton, 1988: 44). -Kültür toplumsaldır. Kültür sisteminin kiģiye kazandırdıkları toplumsaldır. Yani, kültür ürünleri, örgütlenmiģ birliklerde, gruplarda ya da toplumlarda yaratılır ve ortaklaģa paylaģılır (Erdoğan, 1983: ). Bir toplumun kültürünün, toplum üyeleri tarafından paylaģılan alıģkanlıklar, kabul edilen davranıģlar, değerler ve tutumlar olması, kültürel sistemin toplumsal bir olgu olduğunun açık göstergesidir (Bakan vd., 2004: 14). O halde kültür toplum içindeki bir kiģinin davranıģı veya tutkusu değil, toplum üyelerince paylaģılan değer ve inanç sistemidir (Erdoğan, 1983: 136). Kültürün toplumsal bir özellik taģıması demek, onun geçmiģinin ve geleceğinin topluma bağlı olması demektir (Güney, 2009: 26). - Kültür dinamiktir ve zamanla değişebilir. Kültür dinamik bir yapıya sahiptir. Hiçbir kültür durağan değildir. Bazen hızlı bazen de yavaģ ama mutlaka değiģmektedir. Dolayısıyla, kültürel değerlerin belirlenerek dikkate alınması, mevcut kültürün saptanmasında her zaman yeterli olmamaktadır (Albaum vd., 2002: 95). Bütün kültürler sürekli olarak değiģimi yaģarlar (Ferraro, 1998: 25). Kültürün eski nesilden yeni nesile aktarılan bir miras olması onun değiģmediği anlamına gelmemektedir. Çünkü miras devralan yeni kuģak yaptığı yenilik ve değiģmelerle 3

26 kültürün zenginleģmesine yardım etmektedir. Mevcut kültüre yeni bazı unsurlar eklendiği gibi bazı unsurlar da elenmektedir (Griffin ve Pustay, 2005: 327). Kültür zamana bağlı olarak değiģtiği gibi gruptan gruba da farklılık gösterir. Toplumun modern olup olmamasına bağlı olarak kültürel değiģme hızlı veya yavaģ, keyfi veya zorla gerçekleģebilir. Küçük bir toplumda değiģme hızı yavaģ olabilirken modern bir toplumda son derece yüksektir (Unutkan, 1995: 5-6). -Kültür ihtiyaçları karşılayıcı ve doyum sağlayıcıdır. Kültür temel biyolojik ihtiyaçları ve bunlardan doğan ikinci derecedeki ihtiyaçları, çoğu zaman ve önemli ölçüde karģılar. Psikoloji bilimi, ancak doyum verici olduğu sürece alıģkanlıkların devam ettiğini göstermiģtir. Öyleyse kültürel öğeler, toplumun üyelerine bir doyum veya hizmet sağlayarak var olabilirler (Güvenç, 1979: 105). -Kültür kurallar sistemidir. Kültür, toplumca benimsenen kural ve davranıģlardan oluģmaktadır. Ġnsanların toplum halinde yaģamalarını belirleyen yazılı ve yazılı olmayan kurallar, kültürün bütünlüğünü ve devamlılığını sağlar. Çünkü kurallar sayesinde kültürel birikim sağlanır ve yeni nesillere aktarılır. Ġnsanlar kurallar sayesinde çalıģır ve kültürel öğelerini oluģtururlar. Kuralsızlık içinde kültürel öğelerin oluģturulması mümkün değildir (Güney, 2009: 29-30). -Kültür sembollere bağlıdır. Kültür bir olgunun baģka bir olgu tarafından tanımlanması, simgelenmesi veya kullanılmasıdır (Mutlu, 1999: 276). Bir baģka deyiģle kültür paylaģılan değer, inanç, norm ve davranıģ örüntüleri olarak büyük ölçüde sembollerden oluģan ve semboller (dil, efsane, mit, ideoloji) yoluyla öğrenilen ve aktarılan bir sistemdir (ġiģman, 2007: 14). -Kültür bütünleştiricidir. Kültürler birleģtirilmiģ bütünler olarak düģünülmelidir. Yani, kültürler birbirleriyle iliģkili olan tutarlı ve mantıksal sistemlerdir (Ferraro, 1998: 32). 4

27 Kültürün bir takım öğelere ayrıģtırılarak çözümlenmesi iģlevsel değildir. Çünkü kültür karmaģık bir bütündür ve bütünü oluģturan öğeler de karģılıklı bir etkileģim içindedir. Dolayısıyla kültürün bir öğesinde meydana gelebilecek bazı değiģmeler baģka değiģmeleri gündeme getirir (ġiģman, 2007: 14). Eğer toplumun kültüründe yabancı unsurlar fazla değilse ve kültürel değiģmenin hızını yavaģlatan faktörler veya kurumlar yoksa, kültürün bütünleyici etkisi daha fazla ve sürekli olur. Buna karģılık karmaģık ve benzer kültür öğelerinin az olduğu kültürlerde bütünleyici özellik zayıf olur (Güney, 2009: 30) Kültür Çeşitleri Toplumlar ve kurumlar sadece bir araya gelmiģ insanlar ya da küçük gruplardan oluģan bir kalabalık değillerdir. Onları bir arada tutan değerler, tutumlar, davranıģlar ve normlardan oluģan kendilerine özgü kültürleri vardır. Bu durumda dünyadaki toplum sayısı kadar kültürün bulunacağı söylenebilir ve kültürü oluģturan öğeler itibariyle, kültürler bazı sınıflandırmalara tabi tutulabilirler (Köse vd., 2001: 223) Genel Kültür ve Alt Kültür Yaygınlık derecesine göre yapılan bu sınıflamada kültürü, genel ve alt kültür olmak üzere iki gruba ayırmak mümkündür. Belli bir toplumun paylaģtığı ve benimsediği değerleri, inançları, davranıģ tarzları, yaptırım biçimleri, örf, adet, gelenek, görenekleri o toplumun genel kültürünü oluģturur. Dolayısıyla genel kültür, toplumun bütün bölgelerinde ve sosyal gruplarında geçerli, etkili ve benimsenen öğelerden oluģmaktadır (Güney, 2009: 43). Toplum içinde genel kültürün varlığı iletiģim ve iģbirliği ile sağlanabilir, yokluğunda ise bunların yerini karmaģa ve karıģıklık alır. Ġnsanları hayvanlardan ayıran en önemli özellikleri genel bir kültüre sahip olmaları ve iletiģim ile bu kültürü diğer nesillere aktarabilme yetenekleridir (Barthorpe vd., 2000: 337). Toplumların genel kültürü büyük bir sistem olarak bir çok alt kültürel sistemi bünyesinde barındırmaktadır. Kültür, toplumlar arasında önemli değiģiklikler gösterebileceği gibi, bir toplum içindeki değiģik gruplar arasında da değiģiklikler gösterebilir. Bir toplumdaki çeģitli grupların oluģturdukları bu kültüre alt kültür 5

28 denmektedir. Alt kültürler aynı karmaģık toplum içindeki alt gruplarla bağlantılı farklı kültürel semboller ve geleneklerdir (Kottak, 1991: 43). Ġnsanlar yaģamlarını anlamlı kılmak için özgül alt kültürel pratikler geliģtirebilirler. Sözgelimi iģyerinde dostluk iliģkileri oluģturabilir veya diğer toplumsal gruplaģmalara katılabilirler ya da kurumsal olmaktan ziyade kiģisel amaçlara yönelik norm ve değerler geliģtirebilirler (Morgan, 1998: 159). Alt kültürler değerleri, normları, dilleri, dinleri, giyecekleri ve yiyecekleri ile diğerlerinden ayrılır (Henslin, 2003: 51). Kurumlar da büyüdükçe ve geliģtikçe sahip oldukları iģgücünü kısımlara bölerler ve her biri kendi özel çevresi içerisinde var olan fonksiyonel, coğrafi ve diğer çeģitliliklere göre birimler oluģtururlar. Böylece kurumlar içinde de kültürler kendi alt kültürlerini oluģturmaya baģlarlar (Schein, 2002: 20). Kurum içerisinde genel kültürün bazı birimlerde farklılaģması sonucunda alt kültürlerin meydana gelmesi, genel kültür için bir tehlike teģkil etmemektedir. Alt kültürler arasındaki farklılığa rağmen her parçası birbiriyle anlamlı bütünler oluģturup birbirini tamamladığından, bu farklılıklar ortak bir senteze yönelip genel kültürü ortaya çıkarmaktadır (Çelik, 2007: 17-18). Kurumlar de ulusal kültürün birer alt birimidir. Her kurumun hedefi, amaçları ve bunlara ulaģılmasını sağlayan kaynakları ve faaliyetleri vardır. Bunlar ulusal kültürün güçlü ve belirgin özelliklerinin etkisinde oluģmakla birlikte her kurum kendi koģullarına göre farklı özellikler taģır. Kurumlar, ülkenin genel kültürel görünümünden ayrılan yönleri nedeniyle birer alt kültür olarak nitelenmektedir. Birer alt kültür olarak nitelendirilen bu kurumların çeģitli etkenlerle, birbirlerine göre farklılık gösteren, kendilerine ait kültürleri söz konusudur. Kurum kültürü, genel kültüre göre bir alt kültür olarak düģünülebileceği gibi bir kurum içindeki çeģitli alt kültürlere göre de bir genel kültür olarak görülebilir (Berberoğlu, 1991: 155) Maddi Kültür- Manevi Kültür Kültürü öğelerinin bileģimine göre maddi kültür ve manevi kültür olarak sınıflandırabiliriz. 6

29 Ġnsanların biyolojik ve fizyolojik ihtiyaçlarını karģılamaya yarayan unsurlara maddi kültür denmektedir. Kültür unsurlarının çoğu zaman elle tutulup gözle görülebilen kısmını oluģturan maddi kültür kapsamına, imalatın Ģeklini ifade eden üretim teknikleri, yol ve bina inģaatları, evlerin donatılıp döģenmeleri, giyim ve kuģam Ģekilleri, her türlü ulaģım araçları, fabrikalar, köprüler, barajlar gibi elemanlar girmektedir. Toplum kültürü içinde yer alan maddi unsurların oluģturduğu maddi kültür birikimi, aynı zamanda toplumun teknolojik ve ekonomik seviyesinin bir göstergesidir (Eroğlu, 2006: 137). Kültürün, toplumların ruhsal ve psikososyal ihtiyaçlarını karģılamaya yönelik olan kısmına da manevi kültür denmektedir. Manevi kültür elemanları, elle tutulmaz gözle görülmez unsurlardan meydana gelmektedir. Bunlar içerisinde, belli bir topluma özel olan örf ve adetleri, dini ve ahlaki normları, çeģitli değer yargılarını, dil ve edebiyatı, müzik ve diğer estetik değerleri saymak mümkündür (Eroğlu, 2006: ). Manevi kültür; toplumların kendi özel davranıģlarının ve yaratıcılıklarının eseri olduğu için, milli bir kiģilik yapısındadır ve orijinaldir. Ġnsanların hareketleri büyük ölçüde manevi kültüre bağlı, fakat yetenekleri maddi kültürle sınırlıdır (Köse ve Ünal, 2003: 6). Maddi kültüre, uygarlık ya da medeniyet, manevi kültüre ise hars, tinsel kültür ya da kısaca kültür demekteyiz. Kültürün tinsel yönünü oluģturan beceriler, duygular, bilgiler, inançlar olmasa, uygarlığın oluģabilmesi olanaksızdır (Sarı, 2006: 15). Uygarlık-kültür ayrımı adı da alan böyle bir ayrım daha çok Ġngilizler ve Fransızlar tarafından yapılmaktadır. Fakat her iki kavram arasında kesin sınırlar çizmek olanaksızdır. Buna rağmen aradaki iliģkiyi göstermek açısından manevi kültürden, maddi kültüre doğru Ģöyle bir sıralama yapılabilir: Dil, Felsefe, Sanat, Sosyal Bilimler, Doğa Bilimleri, Teknoloji gibi. Kültüre iliģkin birçok öğe hem maddi hem de manevi kültürün çerçevesine girmekte, bu bakımdan kesin sınırlar belirlemek mümkün gözükmemektedir (Sarı, 2006: 15). Bir toplumun kültürü, o toplumun maddi ve manevi kültür unsurlarının karģılıklı etkileģimi sonucu daha güçlü bir hale gelir (Güney, 2009: 43). 7

30 Öğrenme Zamanına Göre Oluşan Kültür Bu kültür ayırımı, öğrenme zamanına göre yapılmıģtır. Bu sınıflamaya göre üç çeģit kültür vardır (Güney, 2009: 43): Sonradan Öğrenilen Kültür: Ġnsanların atalarından öğrendiği kültürdür. Toplum üyeleri bu kültürü genellikle yavaģ yavaģ öğrenir. Daha çok ilkel toplumlarda geçerli olan bir kültürdür. Birlikte Oluşan Kültür: Bu kültür, toplu yaģamda insanların birlikte olmaları sonucu öğrenilen bir kültür biçimidir. Ġnsanlar bu kültür türünü genellikle yaģıtlarından öğrenir. Önceden Oluşan Kültür: Bu kültür, yaģlıların gençlerden öğrendiği kültür biçimidir. Gençler yaģlılardan bazı kültürel değerleri öğrendikleri gibi, yaģlılar da gençlerden bazı kültürel değerleri alabilmektedirler. Bu durum Ģu anlama gelmektedir. YaĢlıların, gençlerin yarattığı kültürel değerleri benimsemesi yani yeni ve eski kültürün birleģmesidir Karşı Kültür Çoğu alt kültürün ana değer ve normları, ait oldukları toplumunkiler ile uyumludur, taģıdıkları farklılıklara rağmen temelde bir çatıģma söz konusu değildir. Ancak egemen kültürünkiler ile çeliģen değerleri yüzünden topluma karģı tam bir isyan ve muhalefet durumuna gelmiģ alt kültürler de vardır ve bunlar karģı kültür olarak tanımlanır (Sezal, 2002: 82). Alt kültürler ana kültürü kabul eder. KarĢı kültür ise ana kültürü reddetmektedir (Bahar, 2008: 60). Bu gruplar bir toplumun sahip olduğu, hatta gurur duyduğu norm ve değerleri reddederek karģıt tutum ve davranıģlara sahip olurlar (Özkalp, 1993: 79) Kurum Kültürü Kurumların sistem yaklaģımıyla açıklanmaya baģlanılması ve sosyal sistem olarak ele alınmalarıyla birlikte baģarılarının sadece yapı, stratejiler, teknolojiler gibi öğelerle açıklanamayacağının farkına varılmıģtır. Kurumları, beton binalar, programlar, yıllık bütçeler ve bir çok aracın ötesinde açıklayıp, kurumların tinsel yönüne eğilme, çözümü 8

31 insan da arama, ancak 1970 li yıllardan sonra mümkün olmuģtur. Bu bakıģ açısı çalıģan insanı temel alan bir özellik taģımaktadır. Yönetim düģüncesinin geliģiminde ilk kez neo-klasik dönemde fark edilip, etkileri görülmüģ olan ve bugün için durumsallıktan öte mükemmeliyetçi yaklaģım ın uzantısı olan ve gerçekte kurumların faaliyete baģladıkları ilk günden beri var olan öğe kurum kültürü dür (Gürçay, 2001). Kültür kavramının kurumlarla bağdaģtırılarak kurum kültürü kavramının yerleģmesi ve kavramın ilgili literatüre girmesinde 1980 li yıllarda gerçekleģtirilen iki çalıģma önemli rol oynamıģtır. Deal ve Kennedy nin Corporate Culture (1982) adlı kitabı ile Peters ve Waterman ın In Search of Excellence (1982) adlı kitabı, kavramın ortaya çıkıģında ve yaygınlaģmasında temel oluģturan çalıģmalardır. Yine aynı dönemde Ouchi tarafından ortaya atılan Theory Z ile Pascale ve Athos un The Art of Japanese Management adlı eserleri de kurum kültürünü ele alan önemli çalıģmalar olarak belirtilebilir (Unutkan, 1995: 36). Her kurumun kendine özgü kültürü vardır. Kurumları birbirlerinden farklı kılan kültürleridir. Güçlü bir kültüre sahip olmak bir kurum için yaģamsal boyutta önemlidir (Çetin ve Evcim, 2009: 185). Kurum kültürü, kurumsal davranıģın önemli bir yönünü oluģturmakla birlikte, organizasyonun nasıl iģlediğini anlamada yardımcı olacak bir kavramdır (Silverthorne, 2004: 593). Ayrıca kültürün, insan davranıģlarını Ģekillendirerek iģletmenin performansını belirleyen önemli bir iģlevi vardır. Kültür; yol göstericidir ve kiģiler arası bağı güçlendirerek paylaģılan değerleri artırır. ÇalıĢanları iģletmeye, iģletmeyi topluma bağlar (UzunçarĢılı vd., 2000a: 17). Kurumsal baģarıdaki rolü de düģünüldüğünde son derecede önemli ve geliģtirilmesi gereken bir konudur. Ayrıca çeģitli açılardan tam bir açıklık kazanamamıģ, somutlaģtırılamamıģ olduğu da bilimsel bir gerçektir (Berberoğlu vd., 1998: 30). Kurum kültürü kavramı, örgüt kültürü, Ģirket kültürü ya da iģletme kültürü ile eģ anlamlıdır. Kurum kültürü konusunda araģtırma yapan farklı yazarlar da kurum kültürünü farklı yönlerden ele almıģlar ve farklı tanımlar yapmıģlardır (Köse vd., 2001: 227). YaklaĢımlardaki bu çeģitliliğin olası bir sebebi, kültürün bir çok sosyal bilimin kesiģme noktasında bulunması ve özellikle insan bilimi, sosyoloji, sosyal psikoloji ve kurumsal davranıģın olmak üzere her birinin bazı önyargılarını yansıtmasıdır (Schein, 2002: 1). 9

32 Kurum kültürüyle ilgili yapılan tanımlardan bazıları Ģöyledir: Kurum kültürü; -Deal ve Kennedy e göre; iģ yapma ve yönetme biçimidir (Deal ve Kennedy, 1982: 147). -Peters ve Waterman a göre; baskın ve paylaģılan değerlerden oluģan, çalıģanlara sembolik anlamlarla yansıyan kurum içindeki hikayeler, inançlar, sloganlar ve masallardan meydana gelmiģ bir yapıdır (Peters ve Waterman, 1987: 24). - Daft a göre; kurum üyelerinin paylaģtıkları anahtar değerler, standartlar, normlar, inançlar ve anlayıģlar topluluğudur (Daft, 1991: 75). -Killman a göre; paylaģılan felsefeler, ideolojiler, değerler, inançlar, beklentiler, tutumlar ve normların bir bütün olarak oluģturulmasıdır (Bakan vd., 2004: 17). -Schein a göre; belirli bir grubun içsel bütünleģme ve dıģsal uyum sorunlarını çözümlerken keģfettiği, geliģtirdiği, geçerliliği kanıtlanacak derecede olumlu sonuç vermiģ olan, yeni üyelere sorunlara iliģkin doğru bir algılama, düģünme ve hissetme yolu olarak öğretilecek kadar etkin, varsayımlar veya inançlar bütünüdür (Schein, 2004: 17). -Armstrong a göre; kurumdaki bireylere, birbirlerine davranıģlarında ve iģlerinin yapılma Ģekli konusunda rehber olan, bireyler arası etkileģimle ortaya çıkan ve paylaģılan inançlar, tutumlar, tahminler ve beklentiler modelidir (Armstrong, 1990: 206). -Hoy ve Miskel e göre; ekibi birlikte tutan ve onlara ayırıcı bir kimlik sağlayan, paylaģılan anlamlardır (Hoy ve Miskel, 2008: 212). -Bilgin e göre; kurum tarafından benimsenen temel değerler, kurumun çalıģanlarına ve müģterilerine yönelik politikasına kılavuzluk eden felsefesi, kurum üyelerince paylaģılan temel inanç ve varsayımlar, iģin nasıl organize edilmesi, otoritenin nasıl kullanılması ve kontrol edilmesi gerektiğine iliģkin kuvvetli inançlar bütünüdür (Bilgin, 2008: 134). 10

33 -BaĢaran a göre; kurum üyelerinin kurum toplumunda yaģamlarını biçimlendiren, toplumun kültürüne uymakla birlikte ondan farklılaģan ve iģgörenlerce üretilen değer ve düzgülerin örüntüsüdür (BaĢaran, 2008: 396). -Güçlü ye göre; kurum üyelerinin düģünce ve davranıģlarını Ģekillendiren hakim değer ve inançlardır (Güçlü, 2003: 148). Bir kurumda iģleri yapma yolunu ifade eden kurum kültürü, karar ve sorunlara nasıl yaklaģılacağını, iģbirliği durumunu, iģlerin nasıl yapılacağını, dıģsal uyum ve içsel bütünleģme problemlerinin üstesinden nasıl gelinebileceğini göstermek için bir grup tarafından ortaya atılan, keģfedilen, öğrenilerek geliģtirilen ve yeni üyelere bu tür problemlerle iliģkilerinde algılamaları, düģünmeleri ve hissetmeleri için bir yol olarak öğretilen varsayımlar modelidir (Bingöl, 2006: 73). Kurum içerisinde, kültür, teknik açıdan ele alındığında, kuruluģun genel değer yargılarını, sembollerini, davranıģlarını ve varsayımlarını aynı potada eritir. Daha basit terimlerle, kültür, o yerde "iģlerin nasıl yürüdüğünün" bir göstergesidir. Bir binanın temelini sağlam bir kiriģ, ızgara ve altyapı oluģturuyorsa, kurumlarda da sosyal mimarinin temelini kurumsal kültür oluģturmaktadır (Goffee ve Jones, 2002: 28 29). Farklı tanımların birleģtiği noktalar Ģöyle sıralanabilir (Berberoğlu ve Baraz, 1999: 67-68) : - Kurum kültürü, kurum üyelerinin paylaģtığı değerlerdir. - Kurum kültürü, kurumdaki iģ yapma ve yürütme biçimidir. - Kurum kültürü kurumlara kiģilik kazandırarak bir kurumu diğerinden ayırır. - Kurum kültürü baskın ve paylaģılan değerlerden oluģan, çalıģanlara sembolik anlamlara yansıyan, kurum içinde anlatılan hikayeler, inançlar ve sloganlardan oluģan bir yapıdır. - Üst yönetim ve liderlerin kurum kültürü üzerinde önemli etkileri vardır. Kurum kültüründen bahsederken kurum kültürünün esasını oluģturan 7 boyut ele alınır. Bunlar (Robbins, 2002: 231): 11