ANMED. ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS. (Ayrıbasım/Offprint)

Transkript

1 ANMED ANADOLU AKDENİZİ Arkeoloji Haberleri News of Archaeology from ANATOLIA S MEDITERRANEAN AREAS (Ayrıbasım/Offprint) Suna - İnan Kıraç Akdeniz Medeniyetleri Araştırma Enstitüsü Suna & İnan Kıraç Research Institute on Mediterranean Civilizations

2 Antiochia ad Cragum Arkeolojik Araştırma Projesi: 2012 Sezonu The Antiochia ad Cragum Archaeological Research Project: 2012 Season Michael HOFF Rhys F. TOWNSEND Birol CAN Antik Roma kenti Antiochia ad Cragum (Güney Köyü, Gazipaşa) da, altıncı sezonunda yeniden başlatılan kazı çalışmaları, 15 Haziran 15 Ağustos 2012 arasında gerçekleştirilmiştir. Kuzeydoğu Tapınağı nın ilk aşama çalışmalarında sona yaklaşılmıştır. Projenin odak noktası Sütunlu Cadde de, antik kentin kamusal bölümünün merkezinde, caddenin sonunda yer alan Hamam Kompleksi ne kaydırılmıştır. Hamam kompleksindeki çalışmalar, geometrik motif bezemeli büyük bir mozaiği ortaya çıkarmıştır. Mozaik kazısı, Büyük Hamam ın batısında ve Agora olarak tanımlanan alanın kuzeyinde yer alan bir düzlükte gerçekleştirilmiştir. Mozaik kazısı ve konservasyonu, ACARP (Antiochia ad Cragum Arkeolojik Araştırma Projesi) başkan yardımcısı B. Can tarafından yürütülmüştür*. Kuzeydoğu Tapınağı (M. Hoff R. F. Towsend) Bu sezon M. Hoff yürütücülüğünde gerçekleştirilen temizlik ve kazı çalışmaları, tapınağın doğu tarafına * Bu sezon çalışma iznini veren Kültür ve Turizm Bakanlığı na teşekkürlerimizi sunarız. Projeyle ilgili çalışmalarımıza desteklerinden dolayı Alanya Müzesi Müdürü S. Türkmen e teşekkürü borç biliriz. Projemizin başarıyla sürmesini sağlayan yerel görevliler ve diğerlerine de teşekkür ediyoruz. Bilhassa Gazipaşa Belediye Başkanı Cemburak Özgenç, Ü. Özdemir ve K. Gerats a bize verdikleri destek için teşekkür ediyoruz. Bu yılki Bakanlık temsilcisi Anadolu Medeniyetleri Müzesi nden S. Bayram idi ve ona da özellikle teşekkürlemizi sunuyoruz yılı mali desteği kısmen University of Nebraska Research Council, the Hixson-Lied College of Fine and Performing Arts of the University of Nebraska, the Department of Art and Art History at the University of Nebraska Lincoln, ve Harvard University/Loeb Foundation dan geldi. Son olarak sezonun başarılı geçmesinde büyük payları olan öğrencilerimize ve gönüllülerimize teşekkürlerimizi sunu yoruz. Excavations at the ancient Roman city of Antiochia ad Cragum (Güney Köyü, Gazipaşa) re-commenced from 15 June to 15 August 2012 for the sixth season. Work on the first phase of the North-east Temple neared completion this year. In the area of the Colonnaded Street the project shifted its focus to a Bath Complex located at the end of the street in the heart of the public sector of the ancient city. Work in the area of the Bath Complex revealed a large mosaic, filled with geometric designs. The mosaic excavation was conducted in a flat field located to the west of the Large Bath, and north of the area identified as the Agora. Birol Can, Assistant Director of ACARP, supervised the excavation and conservation of the mosaic*. North-east Temple (M. Hoff R. F. Townsend) Clearing and excavating this season under the direction of Michael Hoff focused on the east flank of the temple. * We acknowledge with gratitude the Archaeological Directorate of the Ministry of Culture for granting the permit for this past season s work at Antiochia. We are also grateful to S. Türkmen, Director of the Alanya Archaeological Museum, for facilitating our efforts on behalf of the project. We also acknowledge the continual efforts of local officials and others who help to facilitate the continual success of our project. In particular we would like to thank Cemburak Özgenç, mayor of Gazipaşa, Ü. Özdemir and K. Gerats for all their efforts on our behalf. We are also deeply indebted to S. Bayram of the Anadolu Medeniyetleri Müzesi who served as this season s representative of the Ministry of Culture. Funding in part for the 2012 season was generously provided by the University of Nebraska Research Council, the Hixson-Lied College of Fine and Performing Arts of the University of Nebraska, the Department of Art and Art History at the University of Nebraska Lincoln, and the Harvard University/ Loeb Foundation. Lastly, we owe a debt of gratitude to all the students and volunteers who made the season a success. 154

3 Res. 1 Kuzeydoğu Tapınağı nın havadan görünüşü Fig. 1 Aerial view of the North-east Temple Res. 2 Kuzeydoğu Tapınağı nın kuzeydoğu köşesi. Temeller Fig. 2 North-east corner of the Northeast Temple foundations odaklanmıştır. Tapınağın podyumunun mimarisini temel seviyesine kadar ortaya çıkarmak ve üzerinde tapınağın inşa edildiği hattın özgün topografisini belirlemek amacıyla, tapınağın doğu kenarında üç açma açılmıştır. Bu açmalar, bazı ilginç özellikleri ortaya çıkarmıştır. İlk olarak, tapınağı inşa edenlerin, kayalık sırtın güneydoğuya uzanan bir bölümünü burada düz bir zemin elde etme amacıyla kazdıkları anlaşılmaktadır. Buna karşılık, tapınağın batı kanadının zemininin, yeterli bir temelin inşa edilebilmesi için yükseltilmesi gerekmiş ve ilave destek amacıyla bir istinat duvarı inşa edilmiştir (Res. 1). Doğu kenardaki tesviye çalışmaları, podyum basamakları ile ana kaya yükseltisi arasında dar bir kanal oluşturmuştur. Bu kanat boyunca, birbirine dik olarak inşa edilen her biri yaklaşık 1,50 m. uzunluğundaki iki kısa duvar kanalı fiilen sınırlar. Bu, tapınağın arkasındaki (daha) üst seviyeden gelen yağmur suyunun birikmesine sebep olmuş olmalıdır. Bu duvarların dibinde, tapınağın alt basamağından yaklaşık 0,20 m. mesafede, görünüşe göre suyun drenajını sağlayan kanallar oluşturulmuştur. Bu duvarların işlevi bilinmemektedir. Hem yapısal nitelikleri hem de podyuma göre konumlanışları, bu duvarların, özgün konstrüksiyonun bir parçası olmayıp daha sonraki bir tarihte eklendiğine işaret etmektedir. Bunların, orthostatları desteklemek amacıyla payanda olarak kullanılmış olmaları mümkündür. Çünkü bir yanda orthostatların üst bölümlerinde tapınakla birleşmiş, diğer yanda ana kaya hattına bağlanmışlardır. Ancak, orthostatların herhangi bir sebeple tehlike altında olduklarına dair bir öneri getirmek için bir kanıt yoktur. On this side three trenches were opened with the goal of revealing the architecture of the temple s podium to foundation level and to determine the original topography of the spur upon which the temple was constructed. The east flank trenches revealed several interesting features. First, we noted that the temple s builders excavated a portion of a bedrock ridge, extending towards the south-east, in order to provide a level surface on this side. By contrast, the ground level on the opposite, west flank of the temple had to be raised in order to provide sufficient foundations, after which a terrace wall was installed for added support (Fig. 1). The levelling along the east flank created a narrow channel between the podium steps and the rise of bedrock. Two short walls, each approximately 1.50 m. long, were constructed at right angles along this flank, effectively damming the channel. This would have caused rainwater to pool against the walls as it flowed downhill from higher ground behind the temple. At the bottom of the two walls, approximately 0.20 m. from the temple s bottom step, channels were provided in the walls to allow ostensibly for the drainage of water. The purpose of these walls is unclear. The nature of their construction, as well as their very placement against the podium, indicate they were not part of the original construction, but were added at a later date. It is possible that they served as buttresses to shore up the orthostates, as they abutted the temple at top of the orthostates on one end and on the other end, were attached to the bedrock spur. There is no visible evidence to suggest, however, that the orthostates had been compromised in any way. 155

4 Tapınağın en alt basamağının bazı bölümleri kuzeydoğu köşeye yakın, kuzey ve doğu kenarlar boyunca doğrudan ana kaya üzerine oturmakta; kalan kısımlar büyük toplama taşlarla oluşturulmuş temeller üzerinde yer almaktadır. Bu temellerin genişliği, değişken olmakla birlikte yaklaşık 0,40 m dir; derinlikleri de ana kayanın yüzeyine göre değişmektedir. Kuzeybatı köşede (Res. 2) yalnız bir sıra taş bulunmaktadır, ancak tapınağın kuzey kenarının ortalarına yaklaştıkça ana kayanın kotu düşmekte ve temeller de derinleşerek bunu telafi etmektedir. Res. 2 nin gösterdiği gibi, batı kenar, aynı (kuzeybatı) köşeye yakın bölümlerinde doğrudan ana kayanın üstüne oturmaktadır. Bu temellerle birlikte ortaya çıkarılan çanak çömlek, Kuzeybatı Tapınağı nın alınlık plastiğinin stilistik analizine dayanan daha önceki bir tarihlendirmemizi doğrulayacak şekilde, İ.S. 2. yy. sonu / 3. yy. başına tarihlenmektedir yılında, tapınağın kuzeybatı tarafının temizliği sırasında, üç tarafı duvarla çevrili ve tapınağın en alt basamağı dördüncü duvar olarak işlev görecek şekilde tapınağa iliştirilmiş bir mekânın varlığını tespit etmiştik (Res. 3). Aynı zamanda bu mekânın içinde, buranın bir çeşit pres olduğunu düşündüren sıvalı bir yüzey bulunmaktaydı. Bu mekânı 2011 sezonunun sonlarına doğru ortaya çıkardığımız için ve üzerinde sezon sonuna yakın bir zamana kadar kaldıramadığımız mimari parçalar bulunduğundan, mekânın temizliği ve incelemesini bu seneye kadar ertelemeye karar verdik. Söz konusu mekânın ölçüleri 3,00x2,55 m. (7,65 m 2 ) dir; batı ve güney duvarlar yaklaşık 0,45 m. kalınlığındadır. Kuzey duvar henüz ortaya çıkarılmamıştır. Günümüze ulaşan parçaların gösterdiğine göre, kalın bir su geçirmez sıva tabakası, hem zeminde hem de duvarlarda bulunmaktadır. Bu sıva, üçüncü ve en alt basamağa da mekânın genişliği boyunca uygulanmıştır. Ayrıca, orta basamakta, en azından basamağın kuzeydeki parçasında sıva bulunmaktadır. Döşeme sıvasının görülebilen iki katı günümüze ulaşmıştır. Alt döşeme katı yalnızca batı duvar yakınındaki bir bölümde korunmuştur. Sadece bu ufak alanda korunduğu için, bu eski yüzeyin eğimli olup olmadığı netlik kazanmamıştır. Üst döşeme katı yaklaşık 8,5 cm. yukarıda yer almaktadır. Bu katmanın etrafına, yeni harçlanmış bu yüzeye destek olmaları amacıyla, sıkıştırılmış toprak içine yerleştirilmiş küçük yassı taşlar konulmuştur. Bu döşeme eğimlidir; doğu duvarındaki en yüksek noktası karşı (batı) duvardaki kanal açıklığının döşemesinden 0,31 m. daha yukarıdadır. Bu daha geç tarihli döşeme, tapınağın mimari parçalarının üzerine düşmesinden dolayı orta bölümde ve batıya doğru büyük ölçüde hasar görmüştür. Res. 3 Şarap pres döşemi Fig. 3 Wine press installation Parts of the lowest step of the temple near the northeast corner and along the north and east flanks rest directly upon bedrock; the rest are placed upon foundations composed of large fieldstones. The width of these foundations is variable but measures ca m.; their depth is also variable, depending on the level of the bedrock. At the northwest corner (Fig. 2), there is only one layer of stones, but closer to the center of the temple on the north flank the bedrock dips down and foundations compensate by becoming deeper. As Figure 2 shows, the west flank, however, rests directly upon bedrock closer to the same corner. Pottery found in association with these foundations dates to the late 2nd - early 3rd century A.D., essentially reaffirming our earlier dating of the north-east Temple based on stylistic analysis of the pedimental sculpture. In 2011, during the clearing of the northwest flank of the temple, we noted the presence of an enclosure, walled on three sides and attached to the temple so that the lowest temple steps served as the fourth wall (Fig. 3). We also observed the presence of a plastered surface within the enclosure, suggesting that the enclosure served as a press of some sort. As this enclosure was discovered late in the 2011 season and because there were still architectural blocks atop the enclosure that would not be removed until near the end of the season, we decided to delay its clearing and examination until this year. The measurement of the basin is 3.00x2.55 m. (7.65 m 2 ); the west and south walls are ca m. thick. The north wall has not yet been cleared. A thick layer of waterproof plaster was applied to the floor as well as to the walls, as surviving patches indicate. This plastered surface was also applied over the third and lowest step across the width of the enclosure. In addition, the middle step, at least on its northern segment, also 156

5 Orthostat sırasının hemen altındaki podyumun en üst basamağında, etrafı çevrili pres mekânının ortasına doğru, 0,38 m. genişlikte, muhtemelen pres kirişi için yuva olarak işlev görmüş bir açıklık yer alır. Pres kirişinin varlığı burada kiriş açıklığı ile aynı eksende bir pres mekanizmasının bulunmuş olduğuna işaret etmektedir ancak döşeme yüzeyi, olası bir pres işlemi izini ortadan kaldıracak derecede hasar görmüştür. Güney duvarın orta noktasında yaklaşık 0,20 m. genişliğinde bir açıklık yer almaktadır. Bu açıklık baskı işleminin ürününün, şıranın, hemen güneydeki toplama haznesine akması için bir kanal olarak kullanılmış olmalıdır. Bu açıklık sıra dışı bir genişliktedir; muhtemelen bu açıklığın içinde, şırayı daha hassas bir şekilde akıtmayı sağlayacak künk benzeri bir parça kil veya harç ile bulunmaktaydı. Böyle bir künk 2011 yılında açıklığa yakın bir noktada bulunmuştur. Pişmiş toprak künkün dairesel açıklığının çapı 4,5 cm. dir; ancak dış yüzeyi, harç ya da kil bir birleşim içine yerleştirildiğini düşündürecek şekilde çokgendir. Dar açıklıklı bir künk, şıranın aşağıdaki toplama haznesine akışını engelleyecek şekilde kolaylıkla tıkanabilirdi. Bu hazne, harçlı taşlardan oluşan çimentolu bir strüktürün içine inşa edilmiştir ve kalıntıları tapınağın kuzeybatı kenarı boyunca takip edilebilmektedir. Toplama haznesi sıvayla kaplanmış ve harçlı bir strüktürün içine yapılmıştır. Haznenin üst çapı 1,25 m.; maksimum derinliği 1,04 m. dir. Toplam hacmi 1276 litreyi geçmemektedir. Haznenin tabanında, tahminen ürünün tortusunu toplamak için, 0,04 m. derinliğinde, eğrisel bir çukur oluşturulmuştur. Bu pres düzeneğinde hangi ürünün zeytinyağı ya da şarap üretildiği sorusu daha çok şarap lehine cevaplanacak gibi görünmektedir. Zeytin işlemek için kullanılan preslerde her zaman, zeytin çekirdeğini ezmek için taş ya da mermer gibi sert zemin kullanmakta, üzüm presleri ise sert sıva gibi daha az sert bir yüzeye ihtiyaç duymaktadır. Aynı zamanda toplama haznesinin büyük boyutu (maksimum 1276 lt.) toplama ürünü olarak yağdan çok şırayı düşündürmektedir. Şarap presinin tarihi henüz belirlenememiştir sezonu için planlanmış olan detaylı duvar incelemeleri, inşa tarihi konusunda fikir verici olabilir. Ancak, bu düzenek, tapınağın dini işlevinin son bulmasından sonraki bir döneme, yani 4. yy. başından sonraki bir döneme tarihlenmelidir. Terkedilmiş bir tapınağın içine inşa edilmiş benzer bir şarap presi örneğine, aşağı yukarı Geç Antik Dönem e tarihlenen bir düzeneğe, terkedilmiş Leto Tapınağı nın bir duvarından yararlandığı Delos ta rastlanmıştır. contained plaster. Two observable layers of plaster flooring are preserved. The lower floor is preserved only in a segment near the west wall. It is unclear if this earlier surface was sloped, since it is preserved over only a small area. The upper surface was laid approximately 8.5 cm. higher. This layer consists of small flat stones laid on their side in packed earth to serve as supports for the newly mortared surface. This floor is sloped; its highest point against the east wall is 0.31 m. higher than the floor of the drain opening on the opposite (west) wall. This later surface has been greatly damaged in the middle of the enclosure and towards the west as a result of the temple s architectural blocks that had fallen upon it. Cut into the top step of the temple podium directly below the orthostate course, near the middle of the enclosed press enclosure, was an opening 0.38 m. wide that likely served as a slot for a press beam. The presence of a press beam indicates that there would have been a press installation on axis with the beam opening, but the floor surface has been greatly disturbed eliminating any trace of the press. Penetrating the midpoint of the south wall is an opening, approximately 0.20 m. wide. This opening must have served as the channel allowing the product of the pressing process, the must, to flow into the collecting vat immediately to the south. The wall opening appears extraordinarily wide; there likely was another feature within the opening to channel the must more finely, such as a pipe, perhaps held in place by clay or mortar. Such a pipe was discovered in 2011 close to this opening. The terracotta pipe s circular opening has a diameter of 4.5 cm., but its exterior form is polygonal, suggesting that the pipe was inset into a matrix of mortar or clay. A pipe with a narrow opening could have been more easily stoppered to restrict the flow of must into the lower collecting vat. This vat was built into a cement structure, consisting of mortared stones placed inside a terrace wall, whose remains can be traced along the flank north-western flank of the temple. The collecting vat is lined with plaster and constructed into a mortared structure. The diameter of the vat at the top is 1.25 m.; its maximum depth is 1.04 m. Total volume of the vat does not exceed 1276 l. The bottom of the vat is outfitted with a curved depression, 0.04 m. deep, serving presumably as a catch basin for product sediment. The question of which commodity olive oil or wine was produced by this press installation appears to lean in favour of wine. Presses used for processing olives universally employ a hard surface, such as stone or 157

6 marble, to crush the olive pit, while grape presses may utilize a less hardened surface such as hard plaster. Also, the large size of the collecting vat (max l.) suggests must rather than oil as the collected product. Res. 4 Büyük Hamam Fig. 4 Large Baths Şarap presinin tapınağın kuzey kenarına inşa edilmiş olması tesadüfi bir planlama sayılmayabilir. 4. yy. dan Romalı yazar Palladius, tarım üzerine olan risalesinde (De Agricultura 1.18) üzüm preslerinin kuzeye bakması ya da gölgeli bir noktaya yerleştirilmesi gerektiğinden bahseder. Hakikaten tapınağın kuzeybatı cephesine inşa edilmiş olan bu şarap presi, yapının ayakta duran duvarlarının yarattığı büyük gölgeden yararlanmış olmalıdır. Tapınağın mimari biçiminin araştırılması 2012 de önemli bir dönüm noktasına ulaştı de başlayan, blokların tapınak yığınından uzaklaştırılması süreci tamamlandı sezonunun sonunda birkaç parça hâlâ taşınmamıştı; bu son kalan parçalar da aynı vinç vasıtasıyla blok taşların toplandığı alana taşındı de mimari ekibi, ilk kez, blok tarlasına taşınmış olan 300 den fazla parçanın çiziminin tamamlanmasına odaklanabildi. Sezon sonunda, entablatür parçalarının (arşitrav, friz ve geison) tüm çizimlerini tamamladık. Ayrıca, tapınaktan çeşitli Korinth başlıklarının (sütun, antae ve pilaster) çizimine başladık. Antae ve pilaster parçalarının çizimi şu an büyük ölçüde bitmiş durumda. Sütun parçaları, sütun yüksekliğinin daha hassas olarak belirlenebilmesi amacıyla ölçüldü. Son olarak, duvar bloklarının ön envanterini çıkardık. Mimari ekibi şu an, tapınağın entablatür parçalarının özgün konumlarının rekonstrüksiyonunu oluşturmaya çalışmaktadır. Büyük Hamam (B. Can) Teraslar halinde düzenlenmiş olan kamu terası olarak da adlandırabileceğimiz kısmında, kentin en sağlam durumdaki yapılarından olan Büyük Hamam kompleksi bulunmaktadır (Res. 4). Bu kısımda, Alanya Müzesi tarafından 2002 yılında yapılan kurtarma kazısında zemini kaplayan The date of the wine press cannot yet be determined. Further exploration of its walls, scheduled for the 2013 season, may provide construction dates. The installation must date, however, to a period after the temple had ceased functioning for religious purposes, thus no earlier than the early 4th century. A similar example of a wine press built into an abandoned temple has been noted on Delos, where a press installation, loosely dated to Late Antiquity, utilized a façade of the abandoned temple of Leto. The construction of the wine press against the northern flank of the temple may not have been a haphazard placement. The fourth-century Roman writer, Palladius, mentions in his treatise on agriculture (De Agricultura 1.18) that grape presses should face the north, or be situated in a shady spot. This wine press, literally built into the north-west facade of the temple, would have enjoyed ample shade cast by the still-standing wall of the structure. Study of the temple s architectural form reached an important milestone in The removal of blocks from the temple mound was completed, a process that had begun in Only a few blocks had not been moved by the end of the 2011 season; these last remaining stones were transferred to the block fields by means of the same crane. In 2012 the architecture team was able to focus for the first time on completing the drawings of the more than 300 blocks that have now been moved to the block fields. By the end of the season we had completed all the drawings of the entablature blocks: architrave, frieze, and geison. In addition, we undertook the drawing of the various Corinthian capitals from the temple: column, anta, and pilaster. Drawing of the anta and pilaster blocks continued and is now essentially complete. The column fragments were measured in an attempt to determine the column height more accurately. Finally, we made a preliminary inventory of the wall blocks. The architectural team is now in a position to make a concerted attempt at reconstructing the original positions of the entablature blocks of the temple. Large Baths (B. Can) Antiochia ad Cragum has an urban layout arranged in terraces. The largest terrace, namely the public terrace, 158

7 mozaiklere ve mekânın ortasında bir havuza rastlanmıştır. Ancak, bu kazılar kısa süreli olduğu için mekânın tamamı açılmamış ve açılan kısımların üzeri geçici koruma amaçlı olarak örtülmüştür yılında yapılan çalışmalarla mekânın tamamını kaplayan mozaiklerin yaklaşık %40 ı (yaklaşık 150 m² lik bölümü) açılmış oldu. Mozaiğin orijinal harcı oldukça sağlam olarak günümüze ulaşmış olsa da, yer yer bozulmalara da rastlanmış, mozaiğin temizlik ve onarımları da yapılmıştır. Fotografik ve çizimsel kayıtları tamamlanarak üzeri jeo-tekstil ve kumla kapatılmıştır. Büyük Hamam yapısı, kentin agorasının kuzey bitişiğinde ve sütunlu caddenin batı ucunda yer almaktadır. Yaklaşık 1600 m² lik bir alan kaplayan ve zeminde deniz seviyesinden yaklaşık 336 m. yüksekliğe sahip olan yapının duvarları kısmen ayakta olup çatısı çökmüş ve yapının iç zeminini kapatmıştır. Hamam ın hemen doğu bitişiğindeki dikdörtgen mekân, yaklaşık 24,86x 14,50 m. ölçüleriyle yapının en geniş bölümlerinden biridir. Mekân ve girişi kuzey duvarda, kuzeydoğu köşe yakınındadır. Hemen kuzeyinde, olasılıkla geçiş mekân alanı olarak tanımlanabilecek daha küçük ölçekli ve yine mozaik döşeli bir başka mekân yer alır kazı sezonunun asıl odağını oluşturan büyük dikdörtgen mekân, ortasındaki havuz dışında tamamı mozaik döşemeyle kaplanmıştır (Res. 5). Tam ortada, 11,53x4,82 m. ölçülerinde, kuzey-güney doğrultusunda uzanan, her iki ucu apsidal sonlanan bir havuz (natatio?) yer almaktadır (Res. 6). Toplam derinliği 103 cm. olan havuzun kenar blokları üzerindeki kenet yuvaları, üstünde bir sıra bloğun daha yükseldiğini gösterir ki bu durumda havuzun toplam derinliği en az 1,5 m. olmaktadır. Havuzun iç kısmındaki tek sıra basamak büyük ihtimalle havuzun tamamını çevrelemektedir. Havuzun güney ucunda ve doğusunda yer alan daha küçük ve sığ havuzcuklar, bağlantılı oldukları küçük kanallardan da anlaşılabileceği gibi, büyük havuz suyunun ve/veya mekânda biriken suyun tahliyesini sağlamaktadır. Bu küçük havuzların mozaik döşeme planıyla uyumsuzluğu daha sonradan eklendiğini gösterir. Tüm veriler, mekân ısıtma sistemi bulunmayan bu mozaikli mekânın, soğuk su havuzlu bir mekân soğukluk (frigidarium?) olduğunu göstermektedir. Yapıdaki bu ilk kazı dönemi verileri, özellikle sütun kaidelerinin mesafeleri ve havuzun içinde ele geçen çatı kiremitleri, yapının üstünün galeriler şeklinde kapatıldığını, sadece havuzun üstünün açık olabileceğini düşündürmektedir. Kesin sonuca ilerleyen kazı dönemlerinde ulaşılabileceği umulmaktadır. Havuzun doğusunda kalan kısım tamamen açılabilmiştir. Havuzun doğu kenarı boyunca kuzey-güney Res. 5 Büyük Hamam ın doğu mekânı Fig. 5 Large Baths, east hall was the social centre of the city with its agora, large baths, colonnaded street and baths. The buildings on this terrace are connected with each other and extend roughly in an east-west direction. The public terrace houses the best-preserved monument of the city, the Large Baths (Fig. 4). Rescue excavations here in 2002 by the Alanya Museum brought to light floor mosaics and a pool in the centre. However, it was not a systematic and long-ranging excavation so the exposed part was covered for the purpose of protection and the entire building was not excavated. This area was formerly used for agricultural purposes by the villagers. In 2012 about 40% of the floor mosaics about 150 sq. m. was unearthed. Although the original mortar of the mosaic has survived in good condition, deterioration is attested at places. Therefore, excavation was accompanied with cleaning and repair work. Then, after the photographic and drawing documentation was completed, the mosaic pavement was covered with geotextile and sand. The Large Baths are located at the west end of the Colonnaded Street, adjacent to the north side of the agora. The complex covers an area of approximately 159

8 Res. 6 Apsidal havuz Fig. 6 Apsidal pool Res. 7 Sütunlu Cadde kuzey galeri Fig. 7 Colonnaded Street, north gallery doğrultusunda ve eşit aralıklara sıralanan 7 adet kare mermer blok, üst örtüyü taşıyan, bugün kalıntılarını göremediğimiz sütunlara kaide görevi görmekteydi. Kaidelerle doğu duvar arasındaki doğu-batı doğrultulu alanın tamamı mozaiklerle kaplanmıştır. Bu mozaiklerin tamamı beyaz zemin üzerine geometrik desenlerle oluşturulan bordür ve panellerden oluşur. 2,30x2,30 m. ölçülerindeki 8 adet kare pano beyaz zemin üzerine yan yana yerleştirilmiştir. Bunlardan sadece güney uçtaki pano köşe kısmı dışında, büyük ölçüde tahrip olmuş, diğerleri ise nispeten iyi durumdadır. Yan yana sıralanan panolardan sadece en kuzeydeki ve en güneydeki panoda aynı geometrik düzenlemeye yer verilirken diğerlerinin içerikleri farklıdır. Kare kaide bloklarının aralarında yer alan bordürlerde ve ortadaki havuzun kuzey ve güneyinde de basit geometrik düzenlemeye yer verilmiştir. Genel düzenlemeden anlaşıldığı kadarıyla, henüz kazısı yapılmayan ve 2013 sezonu programında yer alan, havuzun batı kısmında da, aynı döşeme tekrarlanmış olmalıdır. Mozaikler oldukça sağlam bir zemine oturtulmuştur. mozaikler kaliteli bir harç yapısına sahip alt yapının üzerinde, dik yerleştirilmiş irili ufaklı molozlardan oluşan statumen katmanı üzerinde 6-8 cm. kalınlığında ve nispeten kaba harçlı rudus katmanı yer alır. Bunun da üzerinde, yaklaşık 6 cm. kalınlığında ve daha ince katkılı bir harç yapısına sahip nükleus katmanı yerleşiktir. En üstte, ince yatak harcıyla tutturulmuş tessellatum yer alır. Tessera boyutları pano içlerinde ve dışlarında az da olsa farklıdır ve desene göre çeşitli şekillerde kesilmişlerdir. İrili ufaklı, çok düzgün kesilmemiş kübik tesseralar ortalama 1,5 cm³ ile 3 cm³ arasında değişmektedir. Panolarda geometrik motifler oluştururken çeşitli tonlarıyla mavi, gri beyaz kırmızı, kahverengi, sarı ve pembe renkte tesseralar kullanılmıştır m 2 and its floor is at an altitude of 336 m. above sea level. Its walls remain standing to some extent, while its superstructure has fallen down and covered the interior. The rectangular room adjoining the Large Baths on the east measures ca x14.50 m. and is one of the largest rooms of the complex. The room and its entrance are on the north wall, close to the north-east corner. Right to its north is a smaller room also paved with a mosaic, which possibly had served as a transition area. The large rectangular room was the focus of the 2012 campaign, and it is entirely paved with mosaics except the pool in the middle (Fig. 5). This pool (natatio?), measuring 11.53x4.82 m. and extending in a northsouth direction, has both ends terminating in apses (Fig. 6). Its current depth is 103 cm. and the clamp holes on the border blocks suggest another row of blocks, which would make the depth of the pool at least 1.5 m. The single step inside the pool possibly extended all along it. Smaller and shallower pools at the south end and east side of the pool served probably for discharging the large pool and/or water collected in the hall as suggested by the presence of small channels connected to them. These smaller pools do not conform to the mosaic pattern of the floor so it is clear that they were added later on. All evidence at hand shows that this mosaic-paved large hall, which does not have a heating system, served as the frigidarium. The evidence regarding the intercolumnar distances and roof tiles in the pool obtained in the first season of excavations at the Large Baths suggests that the building had galleries, and only the pool had an open rooftop. Clearer results will possibly be attained in the coming seasons. The area east of the pool was entirely excavated. Along its east side are seven square-shaped marble blocks 160

9 Büyük Hamam ın mozaikli mekânında yapılan çalışmalar sırasında, ele geçen sikkeler yanı sıra seramik ve çatı kiremidi parçaları en kalabalık buluntu grubunu oluşturmaktadır. Sütunlu Cadde Kamu terasında yer alan yapılardan biri sütunlu caddedir. Yapı, doğuda anıtsal bir giriş kapısı, batıda ise agoragymnasium kompleksiyle sınırlanır. Yaklaşık 150 m. uzunluktaki cadde, doğudan batıya doğru yükselerek ilerlediği için deniz seviyesinden yüksekliği m. arasında değişir. Caddenin güney kenarının hem coğrafi konumu hem de denizi gören manzarası sebebiyle sütun sırası ya da duvar olmaksızın açık bırakıldığı düşünülmektedir. Kuzey kenar ise, basamaklı bir stylobat üzerine oturan sütunlarla çevrelenmiş bir galeri ve bunun hemen arkasındaki odalardan oluşmaktadır (Res. 7). Caddenin zemininden yaklaşık 80 cm. yüksekte yer alan kuzey galerinin iki basamaklı stylobatına oturan sütunlar 4,10 m. yüksekliğindedir. Tek parça granit sütunlara caddenin her yerinde rastlamak mümkündür. Stylobat üzerindeki izler ve stylobat basamakları üzerinde rastlanan birkaç kaide parçası, sütunların kuzeydoğu tapınağındakilerle benzer, ancak tapınaktakilerden biraz daha küçük Attika tipinde kaideler üzerine oturmaktadır. Sütunlu galerinin hemen kuzeyinde cm. kalınlığında, moloz taş örgülü ve harçlı duvarlara sahip dükkânlar dizilmiştir. Caddenin ortasında kuzeyinde bulunan daha üst teraslara geçiş basamaklarla sağlanmaktadır. Atık ve temiz su dolaşım sistemine ait kalıntılar da dikkat çekicidir. Sütunlu Cadde de ilk kazı çalışmaları 2011 sezonunda başlatılmıştı. Bu ilk sezonda iki farklı sektörde, caddenin doğu sınırını oluşturan ve bu yönde caddeye girişi sağlayan giriş bölümünde ve caddenin yaklaşık orta bölümündeki galeri ve dükkânlar kısmında kazı çalışmaları gerçekleştirilmişti. Bu çalışmalarda, doğu girişinin zemini açılarak bu kısımdaki kapı sistemine ait izler ve uygulamalar açığa çıkarılmıştı. Caddenin yaklaşık ortalarında açılan toplam dokuz adet açmada, caddenin galerisine ait sütunları taşıyan stylobatın bir bölümü, galerinin gerisindeki odalardan birinin tamamı, yanındakinin ise bir kısmı ve yer yer takip edilebilen su dolaşım sistemine ait künkler açığa çıkarılarak ayrıntılı çizimleri yapılmıştı sezonunda, 2011 yılında tamamen açılan ve koduyla adlandırılan dükkânın doğu bitişiğindeki no. lu dükkânda kazı çalışmaları yapılmış, çizim ve fotoğraflama çalışmaları gerçekleştirilmiş ve son olarak dükkân zemininin altında döşenmiş olan ve kazı placed at equal intervals in a north-south direction. These supported the non-extant columns, which once carried the superstructure. The area between the column bases and the east wall is entirely paved with mosaics. These mosaics have geometric borders and panels on a white background. Eight square panels measuring 2.30x2.30 m. are placed side by side. The southern-most panel is entirely damaged other than its corner, while the other panels are in relatively good condition. The northernmost and southernmost panels have the same geometric decoration, but the others all differ from each other. The borders between the square column bases and to the south and north of the large pool have simple geometric composition. The general layout suggests that the west side of the pool, which will be excavated in 2013, will have the same layout. The mosaics were paved on a very strong base. The infrastructure has a high quality mortar; on it is a layer of statumen containing rubble of various sizes placed vertically. Then comes a layer of rudus reaching a thickness of 6-8 cm. and containing relatively coarse mortar. Further on it is the nucleus layer of 6 cm. thickness made from finer tempered mortar, while on the very top is the tesselatum placed in fine bedding mortar. The sizes of the tesserae vary slightly between the interior and exterior of the panels, and they are cut to various shapes depending on the design. Tesserae, which are not very smoothly cut, vary in volume from 1.5 cm 3 and 3 cm 3 on the average. Colours used include various shades of blue, grey, white, red, brown, yellow and pink. Coins as well as potsherds and roof tile fragments constitute the largest group of finds from the excavation here. Colonnaded Street One of the monuments that form the public terrace is the Colonnaded Street, which is bounded with a monumental portal on the east end and with the agora-gymnasium complex on the west end. The 150-meter long street gradually ascends westwards, with the altitude ranging from 333 to 337 m. above sea level. It is thought that the south side of the street was left barren without any colonnade or wall due both to the topography and the panoramic view. On the other hand, the north side has a gallery with a façade of columns resting on a twostepped stylobate and rooms behind (Fig. 7). The north gallery extends approximately 80 cm. above the street s surface, and the monolithic granite columns, 161

10 Res no. lu dükkân ve kanal sistemi Fig. 8 Shop with its channel system sonrasında yerinde bırakılan künk sırasının üzeri jeotekstil ve kumla kapatılmıştır ve no. lu dükkânlar, kuzey-güney doğrultusunda aynı derinliğe (4,5 m.) sahiptir. Bu yıl çalışılan no. lu dükkânın genişliği, doğu kısmının kazı sonuna kadar tamamen açılması mümkün olmadığı için bilinmemektedir no. lu dükkânın girişi 1,42 m. genişliğinde iken, no. lu dükkânın kapısı yaklaşık 70 cm. genişliğinde yani diğerinin yarısı kadardır. Dükkânın içinde, kuzeybatı köşesinden başlayarak girişe kadar devam eden 5,30 m. uzunluğunda, birbirlerine harçla bağlanan ve 12 adet pişmiş toprak künkten oluşan kanal sistemi mevcuttur (Res. 8). Her bir künk yaklaşık orta yerlerinden kırılarak açıklık bırakılmış ve üstlerine olasılıkla taş kapatılmıştır. Bu açılan delikler, olası bir tıkanma durumunda kanalın temizlenmesinde pratik bir çözüm olarak düşünülmüş olmalıdır. Kanalın başlangıcında, dükkânın kuzeybatı köşesinde kanal aynı malzemeyle (pişmiş toprak) yapılmış bir dirsekle birleşir. Bir kısmı kırılmış olmakla birlikte in situ vaziyette ele geçen dirseğin bir ağzı kanalla birleşik iken, diğer ağzı yukarı bakmaktadır. Bu da, daha yüksek bir seviyeden gelen suyun bu dirsekle zemin altındaki kanala ve oradan da dükkânın dışına aktarıldığını gösterir. Nitekim, geçen sezon no. lu dükkânın hemen önünde rastlanan atık su kanalının, no. lu dükkânın önünde de devam ettiği bu sezon anlaşılmıştır. Dirseğin hemen yakınında rastlanan önemli bir bulgu da bir miktar zemine gömülü olarak kullanılmış olduğu anlaşılan bir küptür. In situ vaziyette ele geçen ve üst kısmı kırık olan which can be seen all over the street, have a height of 4.10 m. Traces on the stylobate and a few base fragments found on the stylobate steps show that these columns originally rested on Attic-type bases similar to but smaller than those at the North-east Temple. Right to the north of the colonnaded gallery is a row of shops with walls of rubble and mortar reaching a thickness of cm. At about the middle of the street is a flight of stairs leading to the upper terraces on the north side. Remains of wastewater and fresh water are also attested in the Colonnaded Street. Excavations were initiated at the Colonnaded Street in The first season here had covered two areas: the entrance area at the east end and the gallery and shops in the middle part. The floor of the entrance area was excavated exposing the traces of the door system. A total of nine trenches about the middle of the street brought to light a part of the stylobate carrying the columns of the gallery, one room behind entirely and one partially as well as pipes of the water system. All these were drawn. In 2012 shop adjoining shop on its east was excavated, drawn and photographed. Finally, the pipes installed under the floor were covered with geotextile and sand. Shops and have a depth of 4.5 m. and run in a north-south direction. The width of this year s shop is not known as its east side could not be exposed fully until the end of the campaign. The doorway of shop is 1.42 m. but that of shop is only half its size: 70 cm. The shop has a channel of 12 terra cotta pipes connected to each other with mortar reaching a length of 5.30 m. starting from the northwest corner and extending up to the doorway (Fig. 8). Each pipe has an opening cut into its middle, and these holes were probably covered with stones. These holes may have served a practical solution for maintaining the channel in case of clogging. In the northwest corner of the shop the channel joins a terra cotta elbow in situ, partly broken, whose other end looks upward. This shows that the water coming from the upper levels flowed into the channel beneath the floor of the shop and thus out of it. The waste-water channel attested in front of the shop was seen to continue along the front of shop Near the elbow is a jar, partially buried in the floor. This pithos-like jar is partly broken and might have been used as a hearth. Indeed, in it were potsherds as well as a few bone and horn fragments. Potsherds increased in number as the excavation approached the floor level. Among this largest assemblage are fragments of various forms, above all amphora 162

11 pithos benzeri bu küpün ocak olarak kullanılmış olabileceği düşünülebilir. Nitekim, içerisinde kırık seramik parçalarının yanı sıra birkaç parça kemik ve boynuz ele geçmiştir. Zemine yakın kotlara inildikçe sayıca artan buluntular arasında seramik parçaları en yoğun grubu oluşturur. Çeşitli formlara ait parçalar arasında, amphora dipleri sayıca ve nitelik olarak dikkat çekicidir. Seramik buluntuların yanı sıra, küçük parçalar halinde cam ve kiremit parçalarına da rastlanmıştır sezonu itibariyle sütunlu caddede yapılan çalışmalarda bulunan, tanımlanabilenlerin İ.S. 3. yy. sonları - 3. yy. başlarına tarihlendiği toplam 17 adet sikke ve iki adet ağırşak envantere geçmiştir. Gerek Büyük Hamam ın mozaikli alanındaki gerekse Sütunlu Cadde deki kazı çalışmalarının sonlandırılmasının ardından, kazı atık toprağı ve molozları Gazipaşa Belediyesi nin sağladığı kepçe ve kamyonlarla kaldırıldı. Tüm buluntulara ait kasalar kazı deposuna taşındı. bottoms higher in number and quality. In addition there were small fragments of glass and roof tiles. By the end of 2012 campaign a total of 17 coins, definable ones of which are dated to the end of the 2nd to the beginning of the 3rd century A.D., as well as two spindle whorls from the Colonnaded Street were inventoried. Following the termination of excavation work, rubble and excavation wastes from the Colonnaded Street and the mosaic hall of the Large Baths were removed by machinery provided by the Gazipaşa Municipality. All the finds were placed in boxes and taken to the excavation depot. 163