Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü APK Dairesi Başkanlığı Toprak ve Su Kaynaklar ı Araştırma Şube Müdürlüğü

Transkript

1 Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü APK Dairesi Başkanlğ Toprak ve Su Kaynaklar Araştrma Şube Müdürlüğü

2 36 1 Bu yayn Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü APK Dairesi Başkanlğ Toprak ve Su Kaynaklar Araştrma Şube Müdürlüğü tarafndan hazrlanmştr. Konu ile ilgili sorularnz için; Tel : Faks : topraksu@kghm.gov.tr Çölleşme, modern bilimin üzerinde durduğu ve dünyada büyük sosyal problemlere kaynaklk eden dünya çapnda bir sorundur. Çölleşme sadece çevresel bir sorun da değildir. Ayn zamanda ülkelerin kalknmasn etkileyen, çözümü için uluslararas işbirliğine ve çölleşmeden etkilenen insanlarn desteğine de ihtiyaç duyulan bir sorundur. Bu sorun sadece gelişmekte olan ülkelerin sorunu olmayp, ayn zamanda gelişmi ş ülkelerinde en önemli konularndan biridir. Bu sorunun ana nedenleri, doğal kaynaklar arasndaki karmaşk ilişkiler ve insanlarn doğal kaynaklar kendi yaşamlarn devam ettirmek için olumsuz yönde kullanmalar ile doğrudan doğruya ilgilidir. Özellikle son yllarda hzl nüfus art ş ile birlikte, sanayileşme ve hayat standardnn yükselmesi sonucu orman ve tarm ürünlerine olan talepte artmştr. Bunun sonucu olarak ormanlar, meralar ve tarm arazileri, aşr ve plansz kullanmlarla birlikte verimlerini de kaybetmiştir. Ülkelerin sosyo-ekonomik yaplarna, insan sağlğna ve doğal kaynaklara olumsuz etki yapan ve ciddi önlemler alnmazsa gelecekte etkisini daha da hissettirecek olan bu sorunun çözümünde uluslararas işbirliği sağlamay amaçlayan (ÇMS), büyük bölümü yar kurak nitelikteki bölgelere sahip olan ülkemiz için de önem taşmaktadr. 36 1

3 DÜNYADA ve ÜLKEMİZDE ÇÖLLEŞME PROBLEMİ Çölleşme, iklim koşullar ve insan etkisi nedeniyle kurak ve yar kurak karasal ekosistemlerin bozulmas ve fakirleşmesidir. Bu, bitkisel üretimde azalma, mikro ve makro fauna ve flora çeşitliliği ve biyokütlede arzu edilmeyen değişimler ve hzlanan toprak bozulmas şeklinde ekosistemlerde gerçekleşen bozulma sürecidir. Sadece Afrika veya diğer gelişmekte olan ülkelerde değil, dünyann bir çok yerinde, iklim koşullarnn insanlğn gda güvenliği, barnma ve geçimini temin için yapt ğ faaliyetleri etkilemesine rağmen, insanlarn doğal kaynaklar etkin ve sürdürülebilir olarak kullanma gereğini dikkate almayan eylemleri, kuraklğn etkisini şiddetlendirmektedir. Yaklaşk 100'ün üzerinde ülkede 900 milyon insan çölleşme ve kuraklk probleminin olduğu alanlarda yaşamaktadr. Öte yandan, 2025 ylnda çölleşmeden etkilenen nüfusun ikiye katlanaca ğ belirtilmektedir. Dünyada sulanabilir tarm alanlarnn % 30 u, kuru tarm alanlarnn % 47 si ve mera alanlarnn % 73 ü herhangi bir derecede çölleşmeden etkilenmektedir. Başka bir anlatmla, milyar ha sulanr tarm arazisi, milyar ha civarndaki kuru tarm arazisi ve 35 milyar hektar civarnda mera arazisi arazi degradasyonu nedeniyle tamamen veya ksmen 2 35 YARARLANILAN KAYNAKLAR 1.Birleşmi ş Milletler Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi Ulusal Bilgilendirme Semineri, Çevre Bakanl ğ, Çevre Koruma Genel Müdürlüğü, Bitki Koruma ve Erozyonla Mücadele Daire Başkanl ğ, ISBN : , Ankara. 2.Birleşmi ş Milletler Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi (Metin ve İlkeler), Çevre Bakanl ğ, Çevre Koruma Genel Müdürlüğü, Bitki Koruma ve Erozyonla Mücadele Daire Başkanl ğ, Ankara. 3.Çölleşmeyle Mücadele Anlaşmas nn Özet Metni, Nedir, Niçin Önemlidir ve Farkllklar Nelerdir, TEMA, TEMA Vakf Yaynlar No: 9, İstanbul. 4.European Soil Chart, Hizmet Uygulamalar Genel Envanteri, Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, APK Dairesi Başkanl ğ, Programme Activity Report ( ), UNDP, Office to Combat Desertification and Drought (UNSO). 7.Problems of Soil Conservation, Council of Eorupe, Strasbourg, Türkiye Genel Toprak Amenajman Planlamas,

4 Böylesi bütünlükçü bir stratejiyi gerektiren bu yaklaşmn, öncelikle atlmas gereken admlarndan birisini yasal düzenlemeler oluşturmaktadr. KORUMA-GELİŞTİRME VE VERİML İ KULLANMA amaçlar, bir yandan bu amaçlarn somut plana nasl yansyacağn belirleyici temel ilke ve kurallarn oluşturulmasn, öte yandan ise kural ve ilkeler doğrultusunda yerine getirilmesi gereken kamu işlevleri ile bireysel ve toplumsal sorumluluklarn tanmlanmasn ve bunlara e ş düşen yönetsel düzenlemelerin gerçekleştirilmesini gerektirmektedir. Aşağda YASAL DÜZENLEME NİÇİN GEREKLİDİR sorusuna yant niteliği taşyacak, nesnel gerekçeler sunulmuştur. Topraklarn KORUNMASI-GELİŞTİRİLMES İ ve VERİML İ KULLANILMASI amaçlar ayn zamanda üretkenlik-katma değer artş-kalite gelişimi-krsal toplumun refahnn sağlanmas gibi, EKONOMİK NİTELİKL İ sonuçlar da beraberinde üretecektir. Bu amaçlar doğrultusunda sağlanacak gelişme, süreç içerisinde krsal toplumun çağdaşlk yönünde dönüşmesi, toprak-insan ilişkilerinin dengeli ve insan onuruna yaraşr biçimde değiştirilmesi, toplum yararna kullanm ve mülkiyet düzenlenmesi gibi TOPLUMSAL ÖZELLİKL İ öngörülere de somut katkda bulunacaktr. Bu amaçlara erişilebilmesi ölçüsünde, doğal kaynaklarn toplumun geleceği olduğunu kavrayacak bilincin yaygnlaşmas, bu amaçla demokratik örgütlülüğün ve etkinliğinin sağlanmas ve krsal alann demoratikleşmesi gibi SİYASAL ÖZLÜ kazanmlara da katk sağlayacaktr üretkenliğini kaybetmektedir. Ksaca, çölleşme dünya nüfusunun yaklaşk 1/6'sn ve dünyann toplam kara alannn 1/4'ünü etkilemektedir. Ülkemiz, sahip olduğu iklim koşullar nedeniyle, çölleşmenin şiddetini dünyann diğer bölgelerine göre daha az hissetmektedir. Ancak, arazilerimizin kabiliyetine göre kullanlmamas ve yanl ş tarmsal işlemler, aşr otlatma, ormanlarn açlmas ve değerli tarm alanlarnn tarm d ş amaçlarla kullanm geleceğimizi tehlikeye atan arazi bozulmalarna sebep olmaktadr. Bu nedenlerle, Türkiye artk kuraklktan etkilenen ve çölleşme riski taşyan, topraklarnn % 86'snda hafiften çok şiddetliye kadar çeşitli derecelerde erozyonun yaşand ğ bir ülke konumundadr. Günümüz itibariyle, ülkemizin arazi problemleri ve bu problemlerin yaşand ğ alan büyüklükleri aşağdaki gibidir. 34 Problem Alan (ha) Su erozyonu Rüzgar erozyonu Alkalileşme ve tuzlanma Hidromorfik topraklar Taşlk ve kayalk problemi

5 İklim, topoğrafya ve insan faaliyetleri nedeniyle meydana gelen erozyon, yukarda da görüldüğü gibi ülkemizin en büyük sorunudur. Ülkemizde, erozyonun kategorileri ve dağlm ise aşağda verilmiştir. Rüzgar erozyonunun görüldüğü ha alan çok şiddetli erozyon alan içerisinde yer almaktadr. Erozyon Derecesi Alan (ha) Açklama Hafif % 25 üst toprak aşnmş Orta % üst toprak aşnmş Ş iddetli Üst toprak ve % 25 alt toprak aşnmş Çok Ş iddetli Üst toprak ve % alt toprak aşnmş Çölleşmenin Nedenleri ve Sonuçlar Dünya nüfusunun hzla artmasna paralel olarak gda teminindeki açğn büyümesi çölleşme ve arazi bozulmalarnn bir sonucudur. Çölleşme ve buna bağl olan arazi bozulmalarnn nedenleri aşağdaki gibi özetlenebilir. Fiziksel, biyolojik, politik, sosyal, kültürel ve ekonomik faktörler arasndaki kompleks etkileşimler. Ekolojik olarak çok hassas araziler olan kurak ve yar kurak alanlardaki nüfus art ş ve gda temini ihtiyacnn ekosistemler üzerine yaptklar büyük basklar. Arazi kullanm projelerinin çoğunun, nüfusun sosyo- ekonomik durumlarn ve doğal kaynaklarn dinamiklerini ve sürdürülebilirliliğini çok az dikkate alan bir anlayşla dizayn edilmesi. Doğal kaynaklar gerektiği gibi değerlendiremeyen ve yanl ş kullanmlar cesaretlendiren ekonomik politikalar Toplum ve ekonomi için bu ölçüde yaşamsal önem taşyan toprak, yüz yüze bulunduğu doğal ve yapay sorunlar yuma ğ nedeniyle, trajik nitelikte bir bozulma ve yok olma sürecine girmiştir. Erozyondan yanl ş tarm uygulamalarna, amaç d ş toprak kullanm talanndan toprak, su ve bitki kirlenmesine, çarpk toprak-insan ilişkilerinden hukuki düzenlemelerin kaynaklk ettiği olumsuzluklara kadar, bir dizi sorun, topraklara öncelikle SAHİP ÇIKILMASINI önlenemez bir ULUSAL SORUMLULUK haline getirmiştir. Üstelik kar ş karşya bulunulan bu sorunlarn varl ğ ve önemi konusunda, ilgili-yetkili karar süreçlerinde yeterli ilgi, duyarlk ve sorumluluk gösterilmediği için, sorun giderek daha da ağrlaşmaktadr. Ülkemizin toprak bakmndan çok zengin olmad ğ gerçeğine karşn, toprak savurganlğna, toprağa yönelen saldrlara kar ş, önleyici nitelikte yasal-yöresel etkinliklerin geliştirilememesi ve yaşananlara seyirci kalnmas tavr, tanmlanan bu olumsuzluklar daha da derinleştirmektedir. Toplumun geleceği adna bu sorunlara daha fazla duyarsz kalnmamaldr, kalnamaz. ÜRETİLEMEYEN KAYNAK, BİR AVUÇ TOPRAK anlayşnn, toplumun tüm kesimleri ve öncelikle de karar veren- planlayan-süreci etkileyen sorumlu kesimler tarafndan, paylaşlmas, bir canl bilinç niteliğine dönüşmesi gereklidir. Kalknma ve gelişme sürecinin tüm aşamalarnda bu bilincin canl tutulmas, bu kaygnn sorumlulukla yaygnlaştrlmas, toplumun ve ekonomimizin sağlkl geleceği bakmndan zorunludur. 4 33

6 İnsann yeryüzünde var oluşuyla birlikte emek ve sermaye gibi ekonomik ilginin merkezine oturan toprak, gelişen teknolojiyle birlikte ekolojik ve toplumsal boyutlaryla da önem kazanmştr. Dünya ölçeğinde yaygnlaşan ve giderek geçerlilik kazanan SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA ilkesi, toplumsal, ekonomik ve siyasal tüm gelişme-kalknma yaklaşmlarnn, bu temelde yönlendirilmesini gerekli klmaktadr. Kalknmann maddi temelini oluşturan ve başta toprak, su, hava ve canllar topluluğu olmak üzere, tüm doğal üretim kaynak ve olanaklaryla, tüm çevresel değerlerin öncelikle KORUNMASI ve daha sonra GELİŞTİRİLEREK VERİML İ KULLANILMASI ise bu ilkesel yaklaşmn yönlendirici ve belirleyici bir ön koşulu niteliğini kazanm ş bulunmaktadr. Özetlenerek tanmlanmaya çalşlan bu yaklaşm, kuşkusuz, karşlkl olarak birbirini etkileyen bu kaynak ve değerler bütününün, ortaklaşa kavranmasn gerektirmektedir. Ne var ki, DOĞAL DENGEY İ gözeten bütüncül yaklaşmn gerektirdiği bu stratejinin, tümden, e ş zamanl ve e ş etkili bir süreçle yaşama getirilmesi, oldukça güçtür. Bu nedenle, kimi kaynaklar özelinde öncelik seçimlerinin yaplmas, kaçnlmaz görünmektedir. Bu öncelik kapsamnda ele alnmas gereken ilk kaynak topraktr. Üretilmesi ve yenilenmesinin olanakszl ğ, üretimin gerçekleştirildiği ilk kaynak olmas ve olumsuz kullanmlar güdüleyici özel mülkiyete konu oluşturmas gibi özellikleri ve giderek hzlanan ve yaygnlaşan bozulma ve yok olma süreci toprağn diğer kaynaklar karşsnda, daha duyarl bir anlayşla ele alnmasn zorunlu klmaktadr. Ekonominin gelişmesi ve toplumun refahnn sağlanmas gereği ile toprağn korunmas, yapsal verimliliğin sağlanmas ve amaca uygun rasyonel kullanm arasnda, açk ve doğrusal ilişki bulunmaktadr. Toplumun gda güvenliğinin sağlanmas, sanayi ve d ş ticaretin girdi ve mal gereksiniminin karşlanmas işlevleri öncelikle toprağn KORUNMASI ve VERİML İ KILINMASI na bağldr Bu nedenlerle olu an ve iddeti ş ş gün geçtikçe artan çölleşme aşağdaki sosyal ve ekonomik sonuçlara sebep olmaktadr. Aşr nüfus basklar ve uygun olmayan kaynak kullanm; arazinin bozulmasna, üretkenliğin azalmasna, gda temininin güvence altna alnamamasna ve gdalarn sağlkllk özelliklerinin azalmasna, yoksulluğun artşna ve büyük boyutlu göç için basknn artmasna neden olur. Çölleşme ve arazi bozulmas; bölgesel ve global enerji dengesini etkilemekte, karbon fiksasyonunu ve depolamasn düşürmekte ve karbon salmn arttrmaktadr. Arazi bozulmas ; sediment kirliliği, tuzlanma ve genel çevresel bozulma yoluyla verimliliğin kaybna ve sulak ekosistemlerin bozulmasna, kuru tarm sistemlerinde gen ve tür çeşitliliğinin kaybna sebep olur. GELİŞİMİ ÇÖLLEŞME İLE MÜCADELE SÖZLEŞMESİNİN Çölleşme, son yllarn en önemli ve üzerinde tartşlan küresel çevre sorunlarndan birini oluşturmasna rağmen, son zamanlarda meydana gelmi ş bir süreç değildir. Çölleşme 1000 yl aşkn bir süredir bazen yava ş bazen de hzl bir süreç geçirmektedir. Her sene toprağn üst tabakasnn 24 milyar tonunun kaybedildiği belirtilmektedir. Son yllarda olay gittikçe kötüleşmekte ve kriz haline dönüşmektedir. Çölleşme probleminin ortaya çkmas sonucunda, soruna dünya ölçeğinde çözüm arama girişimleri aşağdaki aşamalarla devam etmiştir Birleşmi ş Milletler İnsan ve Çevre Konferans (Stockholm) 1973 Birleşmi ş Milletler Sahel Ofisinin (UNSO) kurulmas 1977 BM Çölleşme ve Eylem Plan Konferans 1992 BM Çevre ve Kalknma Konferans (Rio) 1992 Kabul Edilen Çölleşme Sözleşmesinin Detaylandrlmas 1993 ÇMS için Hükümetler Aras Müzakere Komitesi (Nairobi) 1994 Çölleşmeyle Mücadele Sözleşmesi nin Benimsenmesi (Paris) 1995 Global amaç için UNDP ve UNSO in çalşmas 1996 Sözleşmenin Yürürlüğe 5Girmesi (26 Aralk)

7 1997 Birinci Taraflar Toplants (Roma-İtalya) 1998 Türkiye nin Sözleşmeye Taraf Olmas 1998 Ulusal Bilgilendirme Semineri (20-22 Mays, İzmir) 1998 İkinci Taraflar Konferans (Dakar-Senegal) Çölleşme kavramna, 1972 de Stockholm de yaplan Birleşmi ş Milletler İnsan ve Çevre Konferans nda ağrlkl olarak değinilmiştir. Birleşmi ş Milletler Çölleşme ile Mücadele Konferans ise ilk olarak 1977 ylnda Kenya nn başkenti Nairobi de toplanm ş ve çölleşme ile kuraklkla mücadele konusu dünya kamuoyunun gündemine girmiştir. Bu tarihten sonraki çeşitli çalşmalarn ardndan, Çölleşme ile mücadele ve kuraklğn etkisinin azaltlmas konusu, 3-14 Haziran 1992 tarihleri arasnda Birezilya nn Rio de Janeiro kentinde yaplan Birleşmi ş Milletler Çevre ve Kalknma Konferans-Rio Zirvesine taşnmştr. Bu zirvede alnan kararlar çerçevesinde BM Genel Kurulu nun 22 Aralk 1992 tarihinde ald ğ 47/188 sayl karar ile, çölleşme ile mücadele konusunda bir uluslararas sözleşme hazrlanmas için Hükümetleraras Müzakere Komitesi kurulmas kararlaştrlmştr. Ad geçen komite, o tarihten itibaren çalşmalarna başlam ş ve Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi Ekim 1994 tarihinde üye ülkelerin imzasna açlm ş, Türkiye adna dönemin Çevre Bakan tarafndan ayn tarihte imzalanmştr. Yürürlük maddesi uyarnca, 50 ülke tarafndan onaylanmasn takip eden 90. Gün olan 26 Aralk 1996 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Sözleşme, 21 Kasm 1996 tarihinde TBMM Çevre Komisyonu ndan geçerek, TBMM de 11 Şubat 1998 tarih ve 4340 sayl yasa ile kabul edilmi ş ve 14 Şubat 1998 tarih ve sayl Resmi Gazete de yaymlanarak yürürlüğe girmiştir. Daha sonra onay işlemi Sekreterya'ya bildirilmi ş ve Türkiye 31 Ağustos 1998 tarihinden itibaren sözleşmeye resmen taraf olmuştur. Sözleşme bugüne kadar 144 ülke tarafndan onaylanmştr. Sözleşmeye taraf olan baz ülkeler Çölleşme ile Mücadele Ulusal Eylem Programlarn hazrlamşlardr. Ayrca, Sözleşmenin I. Taraflar Konferans 29 Eylül-10 Ekim 1997 tarihlerinde Roma da, II. Taraflar Konferans ise 30 Kasm-11 Aralk 1998 tarihleri arasnda Dakar da yaplmştr derecede sorumlu, havza baznda örgütlenmi ş bir kamusal kurumun oluşturulmas öncelikle düşünülmelidir. Krsal alanda üretici örgütlenmesi ekonomik işletme büyüklüklerinin oluşturulmas teşvik edilmeli, kullanclarn toprak koruma projelerine karar mekanizmasndan başlayarak emek, finans ve fikirsel katklar sağlanmaldr. Toprak muhafaza sorununu sadece fiziki yatrmlar yaplarak çözmeye çalşmak mümkün değildir. Teknik çalşmalar ve yatrmlar yannda toplum her seviyede eğitilmeli özellikle araziyi kullananlar, yöneticiler ve eğiticilerin işbirliği ile toplumsal katlm sağlanmaldr. Refahn yaygnlaştrlmas ve dengeli kalknmann gerçekleşmesi için krsal alann günün şartlar dikkate alnarak fiziki ve ekonomik planlamas zorunludur. Doğal kaynaklar, verimlilik ve üretim art ş, pazarlama ve bölüşümde denge ve adalet kalknmann temel unsurlardr. Kalknmay gerçekleştirirken bu unsurlarn en iyi şekilde değerlendirilmesi gerekir. Kentlerde de önemli sorunlarn kayna ğ olan krsal kesimden sağlksz bir şekilde cereyan eden göçün önlenmesi ve yerinde kalknmann gerçekleşmesi, tarm d ş değişik uğraşlarn desteklenen krsal alanda yaygnlaşmasna bağldr. Bu ayn zamanda tarmnda gelişmesine yardmc olacaktr. Hizmetler sektörü krsal alanda büyük bir potansiyele sahiptir. Eğitim ve kültürel gelişme imkanlarnn artrlmas ; turizm ve doğanan korunmas yatrmlarnn desteklenmesi; krsal ekonominin rekabet şansn artracak ulaşm, iletişim, çağda ş enerji kullanm imkanlarnn geliştirilmesi, sağlkl içme ve kullanma suyu şebekelerinin kurulmas ile çağda ş eğitim ve sağlk imkanlarn veren birimlerin oluşturulmas krsal kalknmay hzl bir şekilde gerçekleştirecektir. Sanayi ve hizmetler sektörü krsal alanda desteklenirken krsal ekonominin ana unsuru olan tarmsal alt yapnn düzenlenmesi, arazi kullanm planlarnn yaplmas ekonomik işletme ve parsel büyüklüklerinin oluşturulmas, krsal nüfusu rahatlatacak, ekonomik üretimi ve krsal kalknmann ivmesini artracaktr. Yedinci Be ş Yllk Kalknma Plannda öngörüldüğü gibi Genel Müdürlüğümüz sorumluluğunda "Toprak Yasasnn Çkarlmas " çalşmalar tamamlanarak kurum ve kuruluşlarn görüşlerine sunulmuştur. Çölleşme İle Mücadele Sözleşmesi uygulamalarnda ülkemiz açsnda önemli boşluklar da dolduracak olan bu yasann çkarlma gerekçesi geni ş olarak aşağda yer almaktadr. 6 31

8 Çölleşmenin etkilerinin en aza indirilmesi için, Eylem Program nn hazrlanmasnda ve uygulamaya konulmasnda, Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafndan duyarl olunmas gereken konular ve uygulanmas gerekli tedbirler başlklar halinde şöyle sralanabilir. Etkili bir arazi kullanm planlamas ve yönetimi, iyi bir muhafaza ve gelişme politikasnn hazrlanmas için farkl toprak tiplerinin karakteristikleri onlarn yetenekleri ve dağlm bilinmelidir. Bu nedenle ülkenin detayl toprak envanteri çkarlarak bilgisayar ortamnda veri taban oluşturulmaldr. Oluşturulacak bu veri tabanndan yararlanlarak arazi kullanm planlamalar yaplmaldr. Arazi kullanm planlamalar doğal kaynaklarn korunmas, geliştirilmesi ve daha verimli kullanlmasn sağlayaca ğ gibi altyap yatrmlar isabetle seçilerek kaynak israfnn önüne geçecektir. Tarm ve ormanclkta makinalarn ve modern tekniklerin tahripkar kullanm toprağn fiziksel, kimyasal ve biyolojik karakterlerini değiştirerek doğal dengesini bozabilir. Organik madde yanl ş kültürel faaliyetler sonucu yok edildiğinde toprak yaps bozulur, bunun sonucu olarak erozyona kar ş dayankll ğ azalr ve verimliliği düşer. Tarmsal faaliyetlerde toprak özelliklerini bozmayan toprak işleme, sulama ve hasat yöntemleri seçilmelidir. Yurdumuzda öncelikle tarmsal potansiyeli yüksek büyük ovalar yanl ş tarmsal kullanmdan kaynaklanan bozulmalarn ve tarm d ş kullanmlarn önlenmesi için özel koruma altna alnmal, diğer tarm arazileri de buralarda uygulanan toprak koruma ile ilgili usul ve esaslar örnek alnarak değerlendirilmelidir. Araştrma Enstitüleri tarafndan gerçekleştirilen 20 büyük ovaya ait sulama rehberlerine uygun işlemler yaplmaldr. Ağaçlandrma, toprak koruma için önerilecek en iyi işlemlerin başnda gelir. İklim, toprak ve topoğrafik yaps nedeniyle erozyona kar ş hassas olan alanlar özel koruma altna alnmal, doğal örtünün gelişimi için yaplacak çalşmalar ve ağaçlandrma dşndaki faaliyetler yasaklanmaldr. Sanayi ve evsel atklar, kimyasal gübreler ve tarm ilaçlar toprakta birikerek toprağa ve su kaynaklarna zarar vermektedir. Topraktaki zararl değişimler genellikle başlangçta fark edilmezler, çoğunlukla zararlar sonradan görülen yan etkiler şeklinde ortaya çkar, ksa zamanda doğrudan ağr ve muhtemelen geriye dönüşü olmayan kayplara neden olurlar. Bunun için zararl atklar kontrol altnda bulundurulmaldr. Bilimsel araştrmalar, herhangi bir yanl ş toprak kullanm sorununu önlemenin temelidir. Toprak problemlerinin kayna ğ ve çözümü karmaşk olduğundan araştrmalar bu çalşmalarn merkezini oluşturmaldr. Mahalli, bölgesel ve ulusal otoriteler toprak kaynaklarnn amacna uygun planlanarak kullanm için gerekli yasal ve idari tedbirleri almaldr. Toprak muhafaza, arazi kullanm ve tarmsal altyapnn düzenlenmesinden birinci 30 7 BİRLEŞM İŞ MİLLETLER ÇÖLLEŞME İLE MÜCADELE SÖZLEŞMESİ GEREKÇE Bu sözleşmenin taraflar, Çölleşmeyle mücadele ve kuraklğn etkilerini hafifletme çabalarnn merkezinde etkilenen veya tehdit altnda olan alanlardaki insanlarn olduğunu doğruluyarak, Devletler ve uluslararas örgütler de dahil olmak üzere uluslararas topluluğun çölleşme ve kuraklğn olumsuz etkileri konusundaki acil duyarllğn yanstarak, Kurak, yar-kurak ve az yağşl alanlar toplamnn, yeryüzündeki arazi yüzölçümünün büyük bir orann oluşturduğunu ve bu alanlarn da dünya nüfusunun büyük bir kesiminin yaşam çevresi ve geçim kayna ğ olduğunu bilerek, Çölleşme ve kuraklk sorunlarnn küresel bir nitelik taşdğn, dünyann bütün bölgelerini etkilediğini ve çölleşmeyle mücadele ve/veya kuraklğn etkilerini hafifletmek için uluslararas topluluğun ortak eyleminin gerektiğini kabul ederek, Ciddi kuraklk ve/veya çölleşme sorunlarna maruz ülkeler arasnda, başta en az gelişmi ş ülkeler olmak üzere gelişmekte olan ülkelerin ağrlkla yer aldğn ve bu olgularn özellikle Afrika daki trajik sonuçlarn dikkate alarak, Çölleşmenin fiziksel, biyolojik, politik, sosyal, kültürel ve ekonomik faktörlerin karmaşk etkileşimleri sonucunda ortaya çktğn da dikkate alarak, Etkilenen ülkelerin çölleşme ile yeterince mücadele kabiliyetinin ticaretten ve uluslararas ekonomik ilişkilerin ilgili yönlerinden etkilenmesini göz önüne alarak, 30 7

9 Sürdürülebilir ekonomik büyüme, sosyal gelişme ve yoksulluğun ortadan kaldrlmasnn, özellikle Afrika da, etkilenen gelişmekte olan ülkelerin önceliklerini oluşturduğunun ve bunu sürdürülebilirlilik hedeflerini karşlamann temel koşulu olduğunun bilincinde olarak, Çölleşme ve kuraklğn, yoksulluk, kötü sağlk ve beslenme koşullar, gda güvencesinden yoksunluk gibi önemli sosyal sorunlarla ve göç, zorunlu göç ve demografik dinamiklerden kaynaklanan sorunlarla etkileşimleri sonucunda sürdürülebilir kalknmay etkilediğini aklda tutarak, Devletlerin ve uluslararas örgütlerin çölleşmeyle mücadele ve kuraklğn etkilerini hafifletme konusundaki ve özellikle de 1977 ylnda düzenlenen Birleşmi ş Milletler Çölleşme Konferansnda kabul edilen Çölleşmeyle Mücadele Eylem Planna ilişkin uygulamalardaki geçmi ş çaba ve deneyimlerin önemini takdir ederek, Geçmişteki tüm çabalara karşn, çölleşmeyle mücadele ve kuraklğn etkilerini hafifletme konusunda istenilen ilerlemenin sağlanamam ş olduğunu ve sürdürülebillir kalknma kapsamnda her düzeyde yeni ve daha etkin bir yaklaşm gerektiğini idrak ederek, Birleşmi ş Milletler Çevre ve Kalknma Konferansnda alnan ve çölleşmeyle mücadelede bir temel oluşturan kararlar n (özellikle Gündem 21 ve onun 12. Bölümü) geçerliliğini ve uygunluğunu kabül ederek, Gelişmi ş ülkelerin Gündem 21 in 33. Bölümünün 13. Paragraf nda mevcut taahütlerini bunun şğnda teyit ederek, 47/188 sayl Genel Kurul Kararn ve özellikle bu kararda Afrika için öngörülen önceliği, çölleşme ve kuraklk konusunda ilgili tüm diğer Birleşmi ş Milletler karar ve programlarn ve gerek Afrika ülkelerinin gerekse diğer bölgelerdeki ülkelerin ilgili deklarasyonlarn hatrlayarak, Birleşmi ş Milletler Sözleşmesi ve uluslararas hukuk prensipleri çerçevesinde, Devletlerin sahip olduklar kaynaklar kendi çevre ve kalknma politikalar doğrultusunda egemen olarak kullanma haklar bulunduğunu ve kendi yetki ve kontrol snrlar dahilindeki faaliyetlerinin diğer Devletlerde ve ulusal yetki snrlarnn dşndaki alanlarda çevreye zarar vermemesini sağlama sorumluluklar bulunduğunu, 2 numaral ilkesinde belirten Çevre ve Kalknma konulu Rio Deklarasyonunu teyit ederek, Çölleşmeyle mücadele ve kuraklğn etkilerini hafifletmekte uluslararas işbirliği ve ortaklklarn önemini ve gerekliliğini de kabul ederek, Başta Afrika ülkeleri olmak üzere gelişmekte olan ülkelere, eksiklikleri halinde bu sözleşme çerçevesindeki yükümlülüklerini tam olarak yerine getirmelerini güçleştirecek olan ve yeni ve ek fonlar da dahil olmak üzere hatr saylr mali kaynaklar ve teknolojiye erişimi de içeren etkin araçlar sağlanmasnn önemini de ayrca kabul ederek, bu sorunu müzminleştirmektedir. Sağlk hizmetlerinde de benzer sorunlar karşmza çkar, özellikle personel ve ekipman yetersizliği krsal alanda temel sağlk hizmetlerini snrlayan en önemli faktördür. Bugün yurdumuzda ulaşm olmayan yerleşim birimi bulunmamakla birlikte yeterli olduğu söylenemez. Yaklaşk km köy yolu a ğ ile adet yerleşim ünitesine ulaşm sağlanmaktadr, geri kalan 6171 adet köye de Devlet il yollar a ğ ile ulaşlmaktadr. Yol standartlarnn kullanm kapasitesiyle orantl olmamas baz yerlerde ihtiyac karşlamada zorluklara neden olurken baz yerlerdede ihtiyaçtan fazla olup kaynak israfna neden olmaktadr. Krsal alanda 1998 yl Ocak ay itibariyle içmesuyu bulunan ünite % 70, yetersiz suyu bulunan ünite % 13 ve sağlkl suyu bulunmayan ünitede % 17 'dir. ÇÖLLEŞME İLE MÜCADELE SÖZLEŞMES İ KAPSAMINDA KHGM TARAFINDAN YAPILMASI GEREKL İ ÇALIŞMALAR Ülkelerin sosyo-ekonomik yaplarna, insan sağlğna ve doğal kaynaklara olumsuz etki yapan ve ciddi tedbirler alnmazsa gelecekte etkisini daha da hissettirecek olan çölleşme ve kuraklk probleminin çözümünde uluslararas işbirliği sağlamay amaçlayan bu sözleşme ülkemiz içinde önem taşmaktadr. Ülkemizin de taraf olduğu sözleşmenin gerekçeleri, amaçlar, ilkeleri ve yükümlülükleri incelendiğinde, sözleşme kapsamnda yaplmas öngörülen bir çok faaliyetin Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü çalşma alan içerisinde yer ald ğ görülmektedir. Ülkemiz, sözleşmeye bağl olarak hazrlamak yükümlülüğünde olduğu Ulusal Eylem Programn, baz çalşmalar yaplmasna rağmen, henüz hazrlamamştr. Eylem Programnn bir an önce tamamlanmas ve bu konuda gerek mevcut, gerekse çalşma srasnda elde edeceği deneyimleri diğer ülkelerle paylaşmas ülkemizin yararna olacaktr. 29

10 Yurdumuz orman varl ğ yönünden de zengin saylmaz. Iklim ve toprak özellikleri yannda insan faaliyetlerinin etkisi ile belli bölgelerde yoğunlaşm ş, homojen bir dağlm göstermeyen yaklaşk 23 milyon ha alana yaylm ş orman varlğmz mevcuttur. Geleceğe yönelik krsal alan planlamasnda arazi kullanmnda gerekli değişiklikler aşağdaki şekilde önerilmektedir. Arazi Kullanm Mevcut Alan Değişiklik Arzulanan Alan (1000 ha) (1000 ha) (1000 ha) Kuru Tar m Sulu Tar m Bağ -Bahçe Özel Ürün Çay r Mer a Orman Maki-Funda Türk tarmnn en önemli sorunlarndan birisi de tarmsal işletmelerin ve parsel büyüklüklerinin giderek küçülmesidir. Yaklaşk olarak tarm işletmesinin % 5'i, 20 ha 'dan fazla araziye sahiptir. % 80 işletme 20 ha 'dan az ve toplam % 2.5 işletmede ise arazi sahibi olmayp kiraclk veya yarclkla tarm yapmaktadr de 2.5 milyon olan işletme says 1980 lerde 3.5 milyona ulaşm ş ve 1990 larda 4 milyonu aşmştr. Ayn dönemde parsel says 15.7 milyondan 23 milyona ulaşm ş mevcut yasal boşluklar nedeniyle parseller küçülmeye devam etmektedir. Bunun sonucu olarakta tarmsal işletmeler ekonomik olmaktan çkmakta, topraklarn aşr kullanm sonucu bozulmas veya erozyonla kayb giderek artmaktadr. Doğal kaynaklarn geliştirilmesine yönelik eksiklikler ve halen ülke nüfusunun büyük bir ksmnn krsal alanda yaşamas dşnda, krsal alanda önemli ekonomik ve sosyal alt yap poblemleri mevcuttur. Yol, su, elektrik, sağlk ve eğitim gibi temel sosyal amaçl hizmetlerle birlikte, tarm dşnda insann geçimini temin edeceği üretime yönelik ekonomik alt yapnn düzenlenmesindeki yetersizlikler başlca sorunlar teşkil etmektedir. Bugün krsal kesimdeki okur yazar oran yurt ortalamas ile kyaslandğnda çok düşük olduğu görülür. Gerek okul says gerekse personel, araç ve gereç yönünden nitelik ve saynn yetersizliği, baz geleneksel yaklaşmlar ve ekonomik yetersizlikle rle birleşince krsal alandaki Çölleşme ve kuraklğn Orta Asya ve Kafkas ülkeleri üzerindeki etkisi hakknda endişelerini belirterek, Özellikle gelişmekte olan ülkelerin krsal kesimlerindeki çölleşme ve/veya kuraklktan etkilenen bölgelerde kadnlarn oynad ğ önemli rolü ve çölleşmeyle mücadele ve kuraklğn etkilerini hafifletme programlarnn her düzeyinde gerek kadn gerekse erkeklerin tam katlmn sağlamann önemini vurgulayarak, Çölleşmeyle mücadele ve kuraklğn etkilerini hafifletme programlarnda sivil toplum kuruluşlarnn ve önemli diğer gruplarn özel rolünü vurgulayarak, Uluslaras ve ulusal topluluklarn kar ş karşya olduklar küresel ölçekteki diğer çevre sorunlar ile çölleşme arasndaki ilişkiyi aklda tutarak, Çölleşmeyle mücadelenin Birleşmi ş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi, Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi ve diğer ilgili çevre sözleşmelerinin hedeflerinin gerçekleştirilmesine sağlayabileceği katklar da aklda tutarak, Çölleşmeyle mücadele ve kuraklğn etkilerini hafifletme stratejilerinin, sağlam sistematik gözlemlere ve derin bilimsel bilgilere dayandrldklar ve sürekli değerlendirmeye tabi tutulduklar taktirde en etkin olacaklarna inanarak, Ulusal plan ve önceliklerin uygulanmasn kolaylaştrmak için, uluslararas işbirliğinin etkinlik ve koordinasyonunun iyileştirilmesine acil ihtiyaç duyulduğunu kabul ederek, Şimdiki ve gelecekteki kuşaklar yararna çölleşmeyle mücadele ve kuraklğn etkilerini hafifletmek için gereken eylemlere girişilmesinde kararl olarak, sözleşme metninde yer alan hususlar kararlaştrmşlardr. 9

11 TANIMLAR Bu sözleşmenin amaçlar açsndan; Çölleş me, kurak, yar-kurak ve az yağşl alanlarda, iklim değişiklikleri ve insan faaliyetleri de dahil olmak üzere çeşitli faktörlerden kaynaklanan toprak bozulmasn ifade eder. Çölleş meyle Mücadele, kurak, yar-kurak ve az yağşl alanlarda sürdürülebilir kalknma için arazinin entegre olarak geliştirilmesinin bir parças olan ve arazi bozulmasn önlemeye ve/veya azaltmaya, ksmen bozulmu ş arazinin rehabilitasyonuna, çölleşmi ş arazinin geri kazanlmasna yönelik faaliyetleri içerir. Kurakl k, yağşlarn kaydedilen normal düzeylerin önemli ölçüde altna düşmesi sonucu arazi ve kaynak üretim sistemlerini olumsuz olarak etkileyen ve ciddi hidrolojik dengesizliklere yol açan doğal olay ifade eder. Kuraklğ n etkilerini hafifletme, çölleşmeyle mücadeleyle ilgili olarak toplumun ve doğal sistemlerin kuraklğa kar ş hassasiyetlerini azaltmak için kuraklğn önceden tahminine ilişkin faaliyetleri içerir. Arazi, toprak, bitki örtüsü ve diğer canllar kapsayan biyo- üretken karasal sistemi ve sistem içinde işleyen ekolojik ve hidrolojik işlemleri ifade eder. Arazi bozulmas, rüzgar ve/veya suyun etkisiyle oluşan toprak erozyonu, toprağn fiziksel, kimyasal ve biyolojik veya ekonomik özelliklerinin bozulmas, 10 bitki örtüsünün uzun süreli kayb gibi insan faaliyetlerinden ve yaşam Krsal alanlar için kalknma planlamalar yaplrken ekonomik ve toplumsal boyutlar birlikte ele alnarak değerlendirme yaplmaldr. Bir ülkede krsal kalknmann hzl bir şekilde gerçekleştirilmesi o ülkenin genelde tarihi gelişme süreci, sosyo- ekonomik ve jeopolitik yapsyla beraber kültürel iç dinamikleriyle de yakndan ilgilidir. Hzla gelişen teknolojinin nimetlerinden en son yararlanabilen kesim olmas, geleneksel üretim araçlarnn değiştirilmesinin zor oluşu ve daha çok tarma dayal ekonomik yaps nedeniyle arz-talep elastikiyetinin olumsuz etkileri krsal alanda kalknmay snrlandran başlca unsurlardr. Özellikle kalknmşlk ölçüsü olarak kabul edilen düşük talep elastikiyeti gelişmi ş ülkelerde bile tarm gelirinde düşüşe neden olmaya devam etmektedir. Tarma dayal ekonomik yaps nedeniyle ekonomik dengesizlikler krsal kesimin sürekli aleyhine olmak üzere büyük gelir farkllklar doğurmaktadr. Bunun doğal sonucu olarakta krsal alan cazibesini yitirmekte ve sağlksz göç olgusu meydana gelmektedir. Kalknma planlar yaplrken özellikle ekonomik farkllklar giderici, milli gelirin dengeli bölüşümü esas alnmaktadr. Krsal alanda ekonomik faaliyetin artrlp, doğal ve kültürel varlğn korunarak yerinde kalknmann gerçekleştirilmesi krsal kesimin; küresel ekonomi ve öncelikle milli ekonominin bütün sektörleriyle entegre edilmesiyle olur. Bunun içinde alt yap düzenlemeleri ve çağda ş teknolojilerin krsal alanda en ileri düzeyde kullanmn sağlayarak sanayi ve hizmetler sektörünü krsal ekonominin önemli bir parças haline getirmek öncelikle ele alnmas gereken hedef olmaldr. Türkiye de Krsal Yap ve Sorunlar Ülkemizde krsal alan yerleşim yapsn geri kalm ş bölgelerde bulunan il, ilçe, belde, köy, mezra, kom, oba ve mahalle gibi birimler oluşturur yl itibariyle köy ve bağl birimlerinin says olup bu birimlerde toplam insan yaşamaktadr ylnda krsal alanda yaşayan nüfus toplam nüfusun % 75'ini oluştururken 1970 ylnda % 65'e 1980 ylnda % 56.1'e 1990 ylnda % 41'e düşmüştür. Krsal alanda ailelerin büyük bir bölümü geçimini tarmdan sağlamaktadr. Yurdumuzda ekili-dikili alanlar 1940 ylnda 14.8 milyon ha iken 1990 ylnda 28 milyon ha 'a yükselmiştir. Yurdumuzda mera olarak kullanlan arazi miktar yaklaşk 21.5 milyon ha 'dr. Bu miktarn çok önemli bir ksm da plansz ve aşr kullanm sonucu özelliğini yitirmi ş ve fonksiyonlarn yerine getirememektedir. Yurdumuzda yetiştirilen hayvan says 1940 ylnda 56.4 milyon ba ş iken 1962 ylnda 71 milyona çkm ş, 1991 ylnda 65.2 milyona gerilemiştir. Bu gerilemenin nedenleri içerisinde mera alanlarnn zayflatlmas önemli bir yer tutmaktadr. 27

12 çalşma başlatlarak il ve ilçe baznda "Türkiye Arazi Varl ğ Envanteri ve Toprak Haritas " hazrlanmştr. Genel Müdürlüğümüz toprak koruma, sulama, toplulaştrma, krsal iskan alanlarnn düzenlenmesi, ta ş toplama, drenaj, çorak topraklarn slah gibi tarmsal geliştirme hizmetlerini yürütmektedir. Toprak korumada önemli bir yeri olan yağşlarn ve sel sularnn zararlarn önleyici ve depolayc sulama veya hayvan içmesuyu temini amaçl göletleri, toprak ve su dengesinin kurulmas ve korunmasn sağlayc diğer tesisleri (seki, teras, riperleme, doğal örtünün geliştirilmesi, vb.) yapmakta veya yaptrmaktadr. Genel Müdürlüğümüzün tarihi itibariyle toprak ve su kaynaklarnn geliştirilmesine yönelik çalşmalar şöyledir. Faaliyet Alan (ha) Sulama Toprak koruma Tarla içi geliş tirme Drenaj ve toprak slah Toplulaşt rma Kredi (adet) Sulama Göleti (adet) 523 Hİ S Göleti (adet) 2253 Yukarda belirtildiği üzere; Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü 1998 yl sonu itibari ile ha alana toprak muhafaza hizmeti götürmüştür. Bu hzla erozyon sorununun çözümü mümkün görülmemektedir. Çünkü erozyon hz onu önleme için ayrlan kaynaklar ve yaplan faaliyetlerden çok daha büyüktür. KIRSAL ALAN PLANLAMASI ve KIRSAL KALKINMA Kent saylan yerler dşnda kalan kesimlerin krsal alan olarak düşünülmesi bugün kabul görmemektedir. Sadece coğrafi konumu veya nüfusla ilgili parametrelerden çkarlan sonuçlara dayanlarak krsal alantanmlamak da doğru değildir biçimlerinden kaynaklanan işlemler de dahil olmak üzere bir işlemin veya işlemler bileşiminin veya arazi kullanmnn neden olduğu, yağmurla beslenen ekili alanlarda, sulama yaplan ekili alanlarda veya otlak, mera, orman ve ağaçlk alanlarda biyolojik ve ekonomik verim ve çeşitlilik azalmasn ve kaybn ifade eder. Kurak, yar-kurak ve yar nemli alanlar, kutup ve kutup-alt bölgelerinin dşnda kalan ve yllk ya ğş miktarnn evapotransprasyon potansiyeline oran 0.05 ile 0.65 arasnda olan alanlar ifade eder. Etkilenen alanlar, çölleşmeden etkilenen veya çölleşme tehdidi altnda bulunan kurak, yar-kurak ve/veya yar nemli olan alanlar ifade eder. Etkilenen ülkeler, topraklarnn bir ksm veya tümü etkilenen alanlardan oluşan ülkeleri eder. Bölgesel ekonomik entegrasyon örgütü, belli bir bölgedeki bağmsz Devletler tarafndan oluşturulan ve bu sözleşme ile düzenlenen konularda yetkili olan ve kendi usulleri uyarnca bu sözleşmeyi imzalamaya, onaylamaya, kabul etmeye ve uygun görmeye veya sözleşmeye katlmaya yetkilendirilmi ş olan örgütü ifade eder. Gelişmi ş ülke taraflar, gelişmi ş ülke taraflar ve gelişmi ş ülkelerce oluşturulan bölgesel ekonomik entegrasyon örgütlerini ifade eder. AMAÇLAR Bu sözleşmenin amac, etkilenen ülkelerde sürdürülebilir kalknmann sağlanmasna katkda bulunmak üzere Gündem 21 ile uyumlu entegre bir yaklaşm çerçevesinde uluslaras işbirliği ve ortaklk düzenlemeleri ile desteklenen her düzeyde etkin eylemler yoluyla, özellikle Afrika da olmak üzere ciddi kuraklk ve/veya çölleşmeye maruz ülkelerde, çölleşmeyle mücadele etmek ve kuraklğn etkilerini hafifletmektir. Bu amaca ulaşmak için, etkilenen alanlarda, ayn anda hem arazinin verimliliğini iyileştirerek, hem de arazi ve su kaynaklarnn rehabilitasyonunu, korunmasn ve sürdürülebilir yönetimini sağlayarak özellikle yerel topluluklar düzeyinde yaşam koşullarnn iyileştirilmesi üzerinde odaklaşan uzun dönemli stratejilerin uygulanmas gerekecektir. 11

13 12 25 Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafndan yaplan etütlere göre arazilerin yetenek snflar dağlm aşağda özetlenmiştir. İşlemeli Tar ma Uygun Araziler İşlemeli Tarma Uygun Olmayan Araziler Yetenek Snf Alan (ha) Oran (%) Yetenek Snf (%) Alan (ha) Oran I V II VI III VII IV VIII Toplam Toplam İLKELER Bu sözleşmenin amacnn gerçekleştirilmesi ve hükümlerinin uygulanmasnda taraflar, diğer hususlarn yansra, aşağdaki ilkeler yönlendirecektir. Taraflar, çölleşmeyle mücadele ve/veya kuraklğn etkilerini hafifletme programlarnn tasarlanmasnda ve uygulanmasnda kararlara halkn ve yerel topluluklarn katlmn sağlamal, ulusal ve yerel düzeylerdeki eylemleri kolaylaştrmak üzere daha üst düzeylerde yapabilir klan bir ortamn yaratlmasna çalşmaldrlar. Taraflar, uluslararas bir dayanşma ve ortaklk ruhu içinde alt-bölge ve bölge düzeylerinde ve uluslararas düzeyde işbirliği ve koordinasyonu iyileştirmeli, mali, beşeri, örgütsel ve teknik kaynaklar gereksinilen yerlere daha iyi yönlendirmelidirler. Taraflar, her düzeyde hükümet, topluluk, sivil toplum kuruluşu ve arazi sahipleri arasndaki işbirliğini bir ortaklk ruhu içinde geliştirerek, etkilenen bölgelerde arazinin ve kt su kaynaklarnn niteliğinin ve değerinin daha iyi anlaşlmasn sağlamal ve bunlarn sürdürülebilir kullanm için çalşmaldrlar. Taraflar, başta en az gelişmi ş ülkeler olmak üzere, etkilenen gelişmekte olan ülke taraflarn özel gereksinim ve koşullarn göz önüne almaldrlar. 12 Toprak Kaynaklarnn Korunumu ve Geliştirilmesinde Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Tarafndan Yaplan Çalşmalar Farkl topraklarn farkl kullanmlar karşsndaki davranşlar ve istekleri farkldr. Topraklarn davran ş ve isteklerine uygun kullanm belirlemeye yönelik çalşmalarn temelini oluşturan toprak etüd faaliyetleri Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafndan yaplmaktadr. Arazi incelemesi ve laboratuvar analizlerine dayanlarak yaplan bu çalşmalar topraklarn snflandrlmas, harita ve raporlarnn hazrlanmas arazinin kullanm planlamasnn da ön şartn oluşturmaktadr. Türk meslektaşlar ile birlikte ABD li toprak uzman Harvey OAKES yllar arasnda 1/ ölçekli Türkiye Umumi Toprak Haritas n hazrlamştr. Planl kalknma dönemine geçildiğinde 1960 l yllarda bu harita çeşitli amaçlar için yaplan planlamalarda ölçeği, ayrntlar ve shhati bakmndan yetersiz görüldüğünden TOPRAKSU Genel Müdürlüğü 1966 ylnda yurt düzeyinde daha ayrntl Türkiye Geliştirilmi ş Toprak Haritas çalşmalarn başlatm ş 1971 ylnda tamamlayarak yaynlamştr. Çeşitli toprak özelliklerini, problemlerini, arazi yetenek snflarn ve halihazr kullanm şekillerini ihtiva eden bu harita ve raporlar yurt topraklar hakknda birçok bilgiyi planlamac, araştrmac ve üreticilerin hizmetine sunmuştur. Atatürk ün 100. doğum yl dönümünde Türkiye Erozyon Haritas erozyon afetinin boyutlarn saptamak ve kamu oyunun dikkatini çekmek için yaymlanmştr. Geçen zaman içerisinde arazi kullanmnda meydana gelen farkllklar ile toprak ve arazi bozulmalarnn tespiti; topraklarn planl ve dengeli kullanlp korunmas, geliştirilmesi ve verimliliğinin artrlmas ; tarm alanlarnn amac dşnda kullanmnn önlenmesi gibi konularda çalşmann daha detaylandrlmasna ihtiyaç duyulmas üzerine yllarnda "Türkiye Toprak Potansiyeli Etütleri ve Arazi 25Kullanm " projesi başl ğ altnda yeni

14 Akdeniz Kuşa ğ Topraklar Bu kuşağn doğal örtüsü Akdeniz maki topluluğu ve orman olup yazn scaklar çok yüksektir. İlkbahar ve kşn yağşlarn fazla olmas kurak ot, çal kuşağndan ayran en önemli özelliğidir. Marmara denizinin güneyinden başlayarak tüm Akdeniz bölgesini kapsayan bu kuşakta toprak olu ş işlemlerinin başlcalar dekarbonasyon (karbon ykanmas ), bir çeşit podzolaşma olan kil ykanmas, demiroksit oluşumu ve erozyondur. Kuşak D ş Topraklar İklim ve örtü kuşaklarna baklmakszn her kuşakta görülen ana madde veya topoğrafyadan ileri gelen özel koşullar altnda oluşan topraklardr. Yurdumuzun her yerinde görülebilen alüviyal ve kolüviyal birikintilerden oluşmu ş düz ovalarda bulunan derin ve verimli topraklar bu kuşak içerisindedir. Ayrca Trakya ve Mu ş çevresinde yaygn olan yüksek oranda montmorillonit tipi kil içeren vertik özellikli topraklar, Doğu Anadolu da bulunan bazaltik topraklar, Nevşehir ve Van Gölü çevresinde yaygn olan regosoller yine bu kuşakta yer alr. Toprak taksonomisinde entisoller ve vertisoller olarak isimlendirilen topraklar bu kuşakta görülmektedir. Arazi Kullanm Şekilleri ve Arazi Yetenek Snflar Türk ekonomisi bütün kalknma çabalarna rağmen tarma dayal niteliğini sürdürmektedir. Halihazr arazi kullanm şekillerinin yurt genelinde dağlm şöyledir. Kullanm (ha) Oran (%) Tarm arazisi Şekli Çayr-mera Orman-funda Tarm d ş araziler Alan Su yüzeyleri ve diğer arazi tipleri Genel Yükümlülükler: Taraflar, bu sözleşme çerçevesindeki yükümlülüklerini münferiden veya mevcut ya da öngörülen iki tarafl ve çok tarafl düzenlemeler veya bunlarn bileşimi kapsamnda müştereken yerine getirecekler ve her düzeyde çabalarn koordinasyonuna ve tutarl uzun dönemli stratejilerin geliştirilmesine gereken önemi vereceklerdir. Bu sözleşmenin amacna ulaşmas için taraflar: Çölleşme ve kuraklk süreçlerinin fiziksel, biyolojik ve sosyo-ekonomik yönlerine eğilen entegre bir yaklaşm benimseyecek, Sürdürülebilir kalknmay destekleyici nitelikte, yapabilir klan bir uluslararas ekonomik ortamn yaratlmasn sağlamak amacyla, uluslararas ticaret, pazarlama düzenlemeleri ve borçlar açsndan etkilenen gelişmekte olan taraf ülkelerin durumlarna ilgili uluslararas ve bölgesel kuruluşlarda gereken ilgiyi gösterecek, Yoksulluğu giderme stratejilerini, çölleşmeyle mücadele ve kuraklğn etkilerini hafifletme çabalar ile bütünleştirecek, Çölleşme ve kuraklk sorunu ile ilişkili olarak gerek çevre koruma gerekse toprak ve su kaynaklarnn korunmas konularnda etkilenen taraf ülkeler arasnda işbirliği yaplmasn destekleyecek, Alt-bölgesel, bölgesel ve uluslararas işbirliğini güçlendirecek, İlgili hükümetler aras kuruluşlar çerçevesinde işbirliği yapacak, Tekrarlarn önlenmesi gereğini göz önünde tutarak, gerekirse kurumsal mekanizmalar kararlaştracak Çölleşmeyle mücadele ve kuraklğn etkilerini hafifletme amacyla önemli finansman kaynaklarnn harekete geçirilerek etkilenen gelişmekte olan ülke taraflara yönlendirilmesinde, mevcut iki tarafl mali mekanizma ve düzenlemelerin kullanlmasn destekleyeceklerdir. Etkilenen gelişmekte olan ülke taraflar, sözleşmenin uygulanmasnda yardmlardan yararlanabilirler. Bu sözleşmenin uygulanmasnda taraflar, diğer bölgelerdeki gelişmekte olan ülke taraflar ihmal etmeden, Afrika da hüküm süren özel durum nedeniyle, bu bölgedeki etkilenen ülke taraflara öncelik tanyacaklardr. 13

15 Etkilenen Ülke Taraflarn Yükümlülükleri: Etkilenen ülke taraflar, genel yükümlülüklere ilave olarak: Çölleşmeyle mücadele ve kuraklğn etkilerini hafifletme konusuna gereken önceliği vermeyi, kendi koşul ve imkanlar dahilinde yeterli kaynaklar ayrmay, Çölleşmeyle mücadele ve kuraklğn etkilerini hafifletmek için, sürdürülebilir kalknma plan ve/veya politikalar çerçevesinde strateji ve öncelikleri belirlemeyi, Çölleşmenin temelindeki nedenlere eğilerek, çölleşme sürecine katkda bulunan sosyo-ekonomik faktörlere özel bir önem vermeyi, Çölleşmeyle mücadele ve kuraklğn etkilerini hafifletme çabalarnda, sivil toplum kuruluşlarnn da desteği ile yerel halkn ve özellikle kadnlarn ve gençlerin bilincini geliştirmeyi ve katlmn sağlamay, Mevcut yasalar güçlendirerek veya böyle yasalar yoksa yenilerini çkararak ve uzun dönemli politika ve eylem programlar geliştirerek yapabilir klan bir ortam yaratmay yükümlenirler ÇÖLLEŞME İLE MÜCADELE SÖZLEŞMES İ KAPSAMINDA KÖY HİZMETLER İ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ÇALIŞMALARI TÜRKİYE NİN TOPRAK KAYNAKLARI Türkiye; bulunduğu konum itibariyle değişik iklim koşullarnn etkisi altnda çeşitli toprak oluşumu süreçlerinin meydana gelmesi sonucu değişik toprak gruplarnn yaylm ş olduğu bir bölgedir. Başta iklim ve bitki örtüsü olmak üzere doğal etkenler yönünden homojen olan ve ayn kökenli topraklarn yaygn olduğu kesimler kuşak olarak tanmlanr. Yurdumuzda be ş ana toprak kuşa ğ belirlenmiştir. Kurak ve Yar-Kurak, Ot, Çayr Kuşa ğ Topraklar Bu kuşak, Orta Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu nun büyük bir bölümünü kapsar. Kuşağn tipik özelliği kurak oluşu (ya ğş 400 mm nin altnda) ve doğal örtüsünün otsu bitkiler ve küçük boylu çallardan meydana gelmesidir. Bu kuşakta yer alan topraklarn oluşumunda kalsifikasyon önemli rol oynar. Geçit Kuşa ğ Topraklar Ot, çayr kuşağndan orman kuşağna geçişte ot, çayr, çal ve orman örtüsünün karşk bulunduğu yerlerdir. Bu bölgelerde ortalama ya ğş 500 mm nin üzerinde olup toprak oluşumunda zayf podzollaşma ve ksmende kalsifikasyon rol oynar. Geçit kuşa ğ topraklar yurdumuzda Ege, Doğu Anadolu ve Trakya Bölgesinde yaygn olarak görülür. Nemli Orman Kuşa ğ Topraklar Çal ve orman örtüsü altnda en az 600 mm ya ğş alan humusca zengin topraklar bu kuşakta yer almaktadr. Etkili toprak oluşum işlemleri kalsifikasyon ve podzolaşma olup Karadeniz, Akdeniz, Ege ve Marmara bölgelerinde yaygn olarak görmek mümkündür

16 Ülkemizin uluslararas platformlarda savunulabilmesi için gerekli stratejilerin geliştirilmesi, bu tür toplantlara, belirlenen ulusal politikalar belirlenen stratejileri sunabilecek ve savunabilecek bilgi birikimi ve teknik ve idari altyapya sahip temsilcilerle katlmn sağlanmas, Sözleşme nin uygulanmas için gerekli kurumsal yapnn en ksa zamanda oluşturulmas, bu kurumsal yapya hzl ve etkin karar verme ve uygulamaya koyma yetki ve sorumluluğunun verilmesi, bunun için gerekli her türlü kaynağn sağlanmas olarak sralanabilir. Sonuç olarak aşağdaki öneriler yaplabilir; Ülkemiz, ÇMS kapsamnda yaplacak faaliyetler için yeterli bilgi birikimi ve deneyime sahiptir. Ancak eksikliklerini de çok ksa sürede tamamlamaldr. Sözleşme uygulamalarndan sorumlu ve gerekli yetkilerle donatlm ş bir Ulusal Yürütme Kurulu en ksa zamanda oluşturulmaldr. Ülkemizde uzun yllardr uygulanan ve başarl sonuçlar alnm ş projeler taranmal, sorunlu alanlar saptanmal, konu ile ilgili teknoloji ve insan kaynaklar veri tabanlar en ksa sürede oluşturulmaldr. Dağnk olduğu bilinen kamu ve özel kaynaklarn belli bir program çerçevesinde kullanlmasn sağlayacak öneriler geliştirilmelidir. Ulusal Eylem Program, diğer ülke ve bölge sorunlar da dikkate alnarak hazrlanmal, uygulamaya konulmal ve elde edilen deneyimler diğer etkilenen ülkelere aktarlmaldr. Bundan böyle ilgili kuruluşlarn iştiraki ile yaplacak çalşmalarn organize edilmesi ve hzlandrlmas, Kuzey Akdeniz Ülkeleri Bölgesel Uygulama ekinde gereken şartlar yerine getirmek kayd ile etkin bir görev alnmas zorunludur. Ülkemizde, çölleşmenin geleceğimizi tehdit etmemesi için, hazrlanacak olan Ulusal Eylem Program ; Gelecekteki üretkenliklerinin tehlikeye atlmamas için arazi ve doğal kaynaklarn etkin ve sürdürülebilir kullanmlarnn geliştirilmesi, Yoksulluğu temelden çözmek ve alternatif geçim sistemlerini teşvik etmek için programlar geliştirilmesi, Aile planlamas, sağlk ve eğitim hizmetlerinin sağlanmas, Kaynaklarn planlanmas ve yönetimine tüm faydalanclarn dahil edilmesi politika ve tedbirlerini içermesi gerekir Gelişmi ş Ülke Taraflarn Yükümlülükleri: Gelişmi ş ülke taraflar genel yükümlülüklere ek olarak: Başta Afrika dakiler ve en az gelişmi ş ülkeler olmak üzere, gelişmekte olan ülke taraflarn çölleşmeyle mücadele ve kuraklğn etkilerini hafifletme çabalarn kararlaştrld ğ gibi aktif olarak münferiden veya müştereken desteklemeyi, Başta Afrika dakiler olmak üzere, etkilenen gelişmekte olan ülke taraflarn çölleşmeyle mücadele ve kuraklğn etkilerini hafifletmeye yönelik kendi uzun dönemli plan ve stratejilerini etkin bir biçimde geliştirip uygulamalarna yardmc olacak mali kaynak ve diğer destek biçimlerini sağlamay, Yeni ve ek kaynaklarn harekete geçirilmesini desteklemeyi, Özel sektör ve diğer hükümet d ş kaynaklardan finansman sağlanmasn teşvik etmeyi, Başta gelişmekte olan ülke taraflar olmak üzere, etkilenen ülke taraflarn uygun teknoloji, bilgi ve know-how a erişimlerini kolaylaştrmay ve desteklemeyi yükümlenirler. KUZEY AKDENİZ İÇİN BÖLGESEL UYGULAMA EK İ (EK IV) Amaç (Madde 1) Bu ekin amac, Kuzey Akdeniz bölgesindeki özel koşullarn şğnda, bu bölgedeki etkilenen ülke taraflarda Sözleşmenin etkin bir biçimde uygulanmas için gerekli olan rehber, ilke ve düzenlemeleri belirlemektedir. Kuzey Akdeniz Bölgesinin Özel Şartlar (Madde 2) Kuzey Akdeniz bölgesindeki, 1. Madde de gönderme yaplan özel şartlar arasnda: Geni ş alanlar etkileyen yar-kurak iklim şartlar, mevsim kuraklklar, çok yüksek ya ğş değişkenliği, ani ve yoğun yağşlar; Yüzeyde kabuk oluşturmaya yatkn, fakir ve erozyona çok müsait topraklar; Dik yamaçl profiller ve çok değişken arazi yaplar ; Sk çkan orman yangnlarndan ötürü yaygn orman örtüsü kayplar ; Geleneksel tarmda kriz koşullar ile birlikte arazilerin terkedilmesi, toprağn ve su koruma yaplarnn bozulmas ; Su kaynaklarnn sürdürülemez biçimde işletilmesi sonucu aküferlerde kimyasal kirlenme, tuzlanma ve tükenme de dahil olmak üzere ciddi çevre hasarlarnn oluşmas ; Kentleşme, endüstriyel faaliyetler, turizm 15 ve sulu tarmn sonucu olarak ekonomik faaliyetlerin sahil bölgelerinde yoğunlaşmas bulunmaktadr.

17 Sürdürülebilir Kalknma İçin Stratejik Planlama Çerçevesi (Madde 3) Ulusal eylem programlar, Kuzey Akdeniz Bölgesindeki etkilenen ülke taraflarn sürdürülebilir kalknma için stratejik planlama çerçevelerinin merkezi ve ayrlmaz bir parçasn teşkil edecektir. Sözleşmenin 10. Madde 2 (f) paragrafna göre azami yerel katlm sağlayan esnek planlamal bir stratejiye rehberlik etmek üzere, hükümetin uygun kademelerini, yerel topluluklar ve sivil toplum kuruluşlarn içeren istişari ve katlmc bir süreç başlatlacaktr Ulusal Eylem Programlar ve Takvim Hazrlama Yükümlülüğü (Madde 4) Kuzey Akdeniz Bölgesindeki etkilenen ülke taraflar ulusal eylem programlar ve duruma göre alt-bölgesel, bölgesel veya ortak eylem programlar hazrlayacaklardr. Bu programn hazrlanmas mümkün olan en ksa zamanda gerçekleştirilecektir. Ulusal Eylem Programlarnn Hazrlanmas ve Uygulanmas (Madde 5) Sözleşmenin 9. ve 10. Maddeleri uyarnca ulusal eylem programlarnn hazrlanmas ve uygulanmas srasnda bölgedeki etkilenen ülke taraflardan her biri, yerine göre: Kendi programnn hazrlk, koordinasyon ve uygulamasndan sorumlu olan uygun organlar belirleyecek; Yerel topluluklar da dahil olmak üzere etkilenen halklar yerel yetkililerin ve ilgili sivil toplum kuruluşlarnn işbirliğiyle ve yerel bir danşma süreci vastasyla programn detaylandrma, koordinasyon ve uygulamasna katacak; Çölleşmenin sebep ve sonuçlarn değerlendirmek ve eylem için öncelikli alanlar saptamak için etkilenen alanlarda çevrenin durumunu inceleyecek; Stratejiyi belirlemek ve eylem programlarndaki faaliyetleri detaylandrmak için, geçmi ş ve mevcut programlar etkilenen toplumun katlmyla değerlendirecek; Yukardaki fkralarda belirtilen faaliyetlerde edinilen bilgilere dayanarak teknik ve mali programlar hazrlyacak; Programn uygulanmasn izlemek ve değerlendirmek için usuller ve kyas kriterleri geliştirecek ve kullanacaktr. Ulusal Eylem Programlarnn İçeriği (Madde 6) Bölgedeki etkilenen ülke taraflar, ulusal eylem programlarna: Yasal, kurumsal ve idari alanlar; Arazi kullanm biçimleri, su kaynaklarnn yönetimi, toprağn korunmas, ormanclk, tarmsal faaliyetler, otlak ve mera yönetimi; Doğal hayatn ve biyolojik çeşitlilik biçimlerinin yönetimi ve korunmas ; 16 Orman yangnlarna kar ş korunma; diğer taraftan gelir ve gelişmişlik düzeyi dikkate alndğnda yardm alacak ülkeler snfnda yer almamaktadr. Bunun anlam ; ülkemizdeki çölleşme ile ilgili sorunlarn giderilmesi için büyük ölçüde kendi özkaynaklarmza başvurulmas ve ülkemizdeki mevcut bilgi birikimi ve deneyimin önce ülke içindeki sorunlarn ve daha sonra da diğer etkilenen ülkelerdeki sorunlarn çözümünde kullanlmas zorunluluğudur. Türkiye, Taraflar Konferansna üye olarak ilk defa II. Toplantda katlabilmiştir. İkinci Taraflar Konferans süresince yaplan temaslar ve gözlemler, ülkemizdeki mevcut kapasite ve teknik gücün tanmlanan bu misyonu rahatlkla yerine getirebileceği gerçeğini desteklemiştir. Ancak bu potansiyelin bu güne kadar yeterince kullanlmad ğ düşünülmektedir. Bunun nedenleri; Ülkemizin, Birleşmi ş Milletler, Hükümetleraras Kuruluşlar, Uluslararas Kuruluşlar, Avrupa Birliği ve bulunduğu jeopolitik konum nedeniyle komşular nezdinde sahip olduğu güç ve etkinliğin tatmin edici olmayan düzeyi, ad geçen kuruluşlarn ülkemize kar ş zaman zaman sergiledikleri olumsuz tavr, Ülkemizde faaliyet gösteren kamu ve sivil toplum kuruluşlar arasndaki koordinasyon eksikliği nedeniyle bu konuda zamannda ve etkili admlarn atlamamas, kaynaklarn tek elden belirlenen sorunun çözümü için yönlendirilememesi olarak sralanabilir. Ülkemizin, Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi ve bununla ilgili taraf olduğu diğer sözleşmelerin yükümlülüklerini yerine getirmesi için acilen yaplacak işler; 21