LABORATUVAR GÜVENLĠĞĠ

Transkript

1 KOCAELĠ ÜNĠVERSĠTESĠ MÜHENDĠSLĠK FAKÜLTESĠ KĠMYA MÜHENDĠSLĠĞĠ BÖLÜMÜ LABORATUVAR GÜVENLĠĞĠ EL KĠTABI KOCAELĠ, 2013

2 ĠÇĠNDEKĠLER SAYFA NO: 1. Laboratuar Güvenliği 1 2. Kimya Laboratuarlarında Güvenlik Genel Kurallar Göz Koruması Yangın ve Patlamalar Cam Eşya Kullanımı Kimyasal Madde Kullanımı Kimyasal Atıklar Sıkıştırılmış Gazlar Kaynaklar Laboratuarlarda Alet/Ekipmanının Kullanımında Uyulması Gereken Kurallar Hava Hatları Puar Süzme Seti ph Metre Etüv/Fırın Hassas Terazi Çeker Ocak Kullanımı Geri Soğutucu Sistemi Su Banyosu Spektrofotometre Mikroskop Basınçlı Gaz Tüpleri ile Çalışma Kimyasal Maddelerin Tanımlanması ve Etiketlenmesi Etiketler Malzeme Güvenlik Bilgi Formu (MSDS) Kimyasal Tehlikelerin Kontrolü Bazı Kimyasalların Özellikleri Fiziksel Tehlikelerin Kontrolü Ergonomi 21

3 7.2. Gürültü 7.3. İyonlaştırıcı Işınlar ve İyonlaştırıcı Olmayan Işınlar 7.4. Termal Konfor 7.5. Aydınlatma 8. Biyolojik Tehlikeler 9. Kimyasal Maddelerin Depolanması 10. Kişisel Koruyucu Ekipmanlar Göz Koruyucuları Solunum Yolu Koruyucuları Gövde Koruyucular 11. Acil Eylem Planı Acil Durum Haberleşme İşaretleri Çıkış Yolları Acil Durum Ekipmanları 12. Atık Yönetimi Katı Radyoaktif Atıklarla İlgili Uyulması Gerekli Hususlar Sıvı Radyoaktif Atıklarla İlgili Uyulması Gerekli Hususlar Gaz Halindeki Radyoaktif Atıklarla İlgili Uyulması Gerekli Hususlar 13. Kaynaklar EK-1 Acil Durum Planı EK-2 İlk Yardım Kuralları EK-3 Birbirleri ile Temas Etmemesi Gereken Kimyasallar EK-4 Kimyasal Maddelerin Sınıflandırılması

4 TABLO LĠSTESĠ SAYFA NO: Tablo 6.1. Bazı Peroksitlerin Riskleri 19 Tablo 9.1. Kimyasal Madde Depolama Matrisi 24 Tablo Kullanılan Renkler ve Anlamları 28 Tablo A: Acil Durum Planı 34 Tablo B: Birbiri ile temas etmemesi gereken kimyasallar 39 Tablo C: İnsan Sağlığına Zararlı Kimyasallar 44 Tablo D: GHS Piktogramları ve Tehlike Sınıfları 45 Tablo E: Akut Oral Toksikoloji 46 Tablo F: Taşıma Piktogramları 47

5 1. LABORATUVAR GÜVENLĠĞĠ UYARI Bu kitapçıktaki bilgiler güvenilir ve bu konu üzerinde en doğru olduğuna inanılan kaynaklardan yararlanılarak hazırlanmıştır. Bu rehber kimya laboratuarlarında güvenli çalışmalar için temel kuralları sağlamayı amaçlamaktadır. Bu dokümanın gerekli bütün uyarı ve önlemleri içerdiği veya başka ve ek bilgilerin ve önlemlerin gerekli olmayacağı düşünülmemelidir. ÖNSÖZ Bu kılavuz öncelikle kimya ve kimya mühendisliği laboratuarlarında çalışacak öğrenciler için hazırlanmıştır. Bu kitapçıktaki bilgileri öğrenmeniz önemle önerilir. Önerilen bu kurallara uymak sizi olası ciddi kazalardan ve yaralanmalardan koruyacaktır. Öğreniminiz sırasında, laboratuar çalışmalarında edindiğiniz bu alışkanlıklar bütün kariyeriniz boyunca sizinle birlikte olacaktır. Bu kitapçıkta bahsedilen konuların hepsi çalışmalarınız esnasında karşınıza çıkmayabilir. Ancak bu bilgiler ilerde yararlı olabilir. Bu kitapçık öğreniminiz sırasında karşınıza çıkabilecek her konuyu ve durumu kapsamak üzere hazırlanmamıştır. Umuyoruz ki burada verilen kurallarla, dersi veren veya çalışmalarınızı yönlendiren hocalarınızın yardımıyla ve sizlerin mantıklı duyarlılığınızla laboratuar çalışmalarınız güvenli deneyimler olacaktır. Rehberin içeriği hakkındaki, önerilerinizi veya eklenmesi gerektiğine inandığınız konuları laboratuar sorumlularına iletirseniz seviniriz. 1

6 2. KĠMYA LABORATUVARLARINDA GÜVENLĠK 2.1.Genel Kurallar 1- Laboratuarda hiçbir zaman el kol şakalaşması yapılmamalı ve oyun oynanmamalıdır. 2- Laboratuarda çalışıldığı sürece gözü koruyucu bir cihaz (gözlük, yüz maskesi gibi) takılmalıdır. 3- Daima ayakkabı ve önlük giyilmelidir. 4- Tehlike anında kullanılması gerekebilecek cihazların yeri ve kullanılışı öğrenilmelidir. Örneğin güvenlik duşu, yangın söndürücüsü, çıkış kapıları, yangın alarmı ve ilk yardım çantası. 5- Laboratuarda hiçbir zaman koşulmamalıdır. 6- Geçiş bölgeleri engel teşkil edecek şeylerden arındırılmalıdır. 7- Palto, ceket, çanta vs. gibi şeyler laboratuar tezgâhlarının üzerine veya yanına konulmamalıdır. 8- Laboratuarda yemek, içmek ve cam laboratuar malzemesini bu amaçla kullanmak tehlikeli ve yasaktır. 9- Deneye başlamadan önce bütün kurallar ve deney föyü dikkatle okunmalıdır. Anlamadığınız hususlar sorularak öğrenilmelidir. 10- Lisans öğrencilerinin izinsiz deney yapması yasaktır. 11- Deneyinizin başından hiçbir nedenle ayrılmamanız gereklidir. 12- Bütün kazaları dersin hocasına veya danışmanınıza derhal bildirmelisiniz. 13- Sıvı dökülen yerleri ve şişe kenarlarını hemen siliniz. 14- Zehirli buharları ve gazları içinize çekmekten kaçınınız. Bu tür maddelerle çalışırken çeker ocakları kullanınız. 15- Deney düzeneğini daima tezgâhın gerisine doğru bir yere kurunuz. Böylece herhangi bir nedenle yerinden oynayıp üzerinize veya yere düşmesi önlenmiş olur. 16- Laboratuar çalışması sonunda düzeneği ve çalışma alanını temiz bırakınız. 17- Kimyasal maddeleri hiçbir zaman laboratuar dışına çıkarmayınız. 18- Laboratuar dahilinde kesinlikle sigara içmeyiniz 19- Kullanılan kimyasal maddelerin alev alabilirliği, reaktifliği, korozifliği ve toksikliği hakkında bilgi edininiz. 20- Laboratuar çalışmaları sırasında uzun saçlar toplanmalı ve sarkan giysiler giyilmemelidir. 2

7 21- Pipetleri ağzınızla kullanmayınız ve sifon maksadıyla ağızla sıvı çekmeyiniz. 22- Laboratuarda yalnız çalışmamaya gayret ediniz. Bunun mümkün olmadığı durumlarda yakınınızdaki laboratuarlarda çalışanları ve/veya bina güvenlik görevlisini yalnız olduğunuz konusunda uyarınız Göz koruması Deney yapılan bir kimya laboratuarında çalışan her öğrenci, hoca, danışman ve ziyaretçi muhakkak göz koruyucu bir cihaz takmalıdır. Kimyasal maddelerle çalışan kişilerin takması gerekli göz koruma cihazı gözü hem sıçrayan kimyasal maddelerden hem de uçan parçacıklardan (örneğin kırık cam parçaları) koruyacak nitelikte olmalıdır. Bu şartları sağlayan minimum göz koruması yanları hava alabilecek şekilde kapalı gözlüktür. Yüzü ve boyunu da korumak amacıyla gözlüğün üzerine bir yüz maskesi de takılabilir Yangın ve Patlamalar Yangın, bir kimya laboratuarında karşılaşılabilecek en büyük tehlikelerden biridir. Hemen hemen bütün organik çözücülerin buharları alev alıcıdır. Bu buharların alev almasını önlemek için bütün organik çözücüler kapalı kaplarda muhafaza edilmeli ve açık alevden, ısıtıcılardan ve elektrik kıvılcımlarından uzakta tutulmalıdır. Kendi güvenliğiniz için sarkan giysiler giymekten, mücevher takmaktan kaçınınız ve omuz hizasından uzun saçları toplayınız. Sentetik yerine pamuklu giysileri tercih ediniz. Sentetik kumaşlar çok çabuk yanar ve deriye yapışır. Daima en yakın yangın söndürme cihazının yerini ve kullanımını öğrenmeyi ihmal etmeyiniz. Yangından Korunmak için Uyulması Gerekli Kurallar 1. Laboratuarda kesinlikle sigara içmeyiniz. 2. Alev alıcı sıvılardan kullanacağınız kadarını deney ortamında bulundurunuz. 3. Deney düzeneğinizi kurarken musluğu, gaz vanalarını ve elektrik düğmelerini açmak için düzeneğin üzerinden veya arasından uzanmak zorunda kalınmamasına dikkat ediniz. 3

8 4. Aletinizi kurarken kontrol vanalarının ve açma-kapama düğmelerinin bir yangın anında kolayca ulaşılabilecek konumda olmasına dikkat ediniz. 5. Yakınınızda yapılmakta olan deneylerden haberdar olunuz. 6. En yakın çıkış kapısının, yangın söndürücüsünün, güvenlik duşunun ve yangın alarmının yerini öğreniniz. 7. Eğer giysileriniz ateş alırsa, güvenlik duşunu kullanın veya yerde yuvarlanarak ateşi söndürmeye çalışınız. Asla koşmayınız. 8. Bir yangın veya patlama sonucu oluşan gaz ve dumanı içinize çekmekten kaçınınız. Bir yangın veya patlama anında aģağıda belirtildiği gibi hareket ediniz 1. Binanın boşaltılması için derhal yangın alarm düğmesine basınız. Eğer yakında bir yangın alarmı yoksa etraftaki personeli binayı boşaltmak üzere uyarınız. 2. Binadan ve yakın çevresinden uzaklaşınız. 3. En yakın telefondan itfaiyeye haber veriniz. 4. İtfaiye gelince yangının yerini onlara bildiriniz. 5. Yetkili kişilerce izin verilmedikçe yangın bölgesine yaklaşmayınız. Not : Eğer yangın ufak çapta ise laboratuardan sorumlu kişi bir başkasını yangını haber vermek üzere görevlendirdikten sonra, diğer personel bölgeyi terk ederken yangını söndürmeye çalışılabilir Cam EĢya Kullanımı Laboratuarlarda kullanılan cam malzeme çabuk kırılabildiğinden yaralanmalara meydan vermemek için dikkatle kullanılmalıdır. 1. Cam borular ve tüpler açıklandığı şekilde kırılmalıdır. Üçgen bir eğe ile tek vuruşta cam çizilir. Çizik nemlendirilir ve elleri korumak için camın etrafına bir havlu sarılır. Her iki elin başparmakları çiziğin iki yanına yerleştirilir ve bastırılarak eller iki yana doğru çekilir. Kırılan uçlar alevde düzeltilir. 2. Alevde cam uçları yuvarlatılırken veya cam borular eğilirken sıcak camı koyduğunuz yere dikkat ediniz. Soğumadan cama dokunmayınız veya başka bir kişiye tutması için uzatmayınız. 4

9 3. Tüplere kauçuk tıpalar açıklandığı şekilde takılır. Cam tüpün ağzına uygun bir tıpa seçiniz. Tüpü ve deliği gliserin veya su ile nemlendiriniz ve elleri korumak için bir havluya sarınız. Tıpayı baş ve işaret parmakları arasında tutarak hafifçe döndürmekte olduğunuz tüpe yerleştiriniz. Eğer tüp ve tıpa uzun süre kapalı olarak birlikte durmuş ise tıpayı çıkartmak kolay olmayabilir. Daima tüpü bir havluya sararak elleri koruyunuz. Bir spatulanın ucunu deliğe paralel olarak sokmaya çalışarak içeriye biraz hava girmesi sağlanabilir. Bir hava deliği oluşturulduktan sonra suya tutularak nemlenmesi sağlanır. Cama basınç uygulamaktan daima kaçınınız. Eğer bu metotla tıpayı çıkartmakta güçlük çekerseniz görevli kişiden yardım isteyiniz. 4. Termometre gibi yuvarlanabilecek cam eşyalar laboratuar tezgahı üzerine yuvarlanmalarını önleyecek şekilde konulmalıdır. 5. Vakum filtrasyonu için kullanılan erlenlerin kalın camdan yapılmış olmasına ve çatlak olmamasına dikkat edilmelidir. Parçalar sökülmeden önce aletin her tarafında vakumun boşaltılmış olması gerekir. 6. Kırılan camlar derhal süpürülmeli ve dikkatle uygun bir sekilde atılmalıdır Kimyasal Madde Kullanımı Bir kimyasalı kullanmadan önce öğrenciler kesinlikle o maddenin özellikleri ve tehlikeleri hakkında bilgi edinmelidir. Hemen hemen bütün kimyasal maddeler bir dereceye kadar insan sağlığına zararlıdır ve insan vucuduna değişik yollarla girebilir. En çok rastlanılan solunum yolu iledir. Kimyasal maddelerin buharlaşması havadaki derişimi her zaman düşük seviyede olsa bile uzun vadede sağlığa zararlıdır. Kimyasalların vücuda girebileceği ikinci yol deri yolu iledir. Kimyasallar insan vücuduna açık bir yaradan veya direk olarak derideki gözeneklerden girebilir. Üçüncü bir yol ise gözdür. Göze sıçrayabilecek kimyasallar sadece göze zarar vermekle kalmayıp 5

10 oradan vücudun diğer kısımlarına da geçebilir. Son olarak, kimyasallar ağız yolu ile vücuda girebilir. (Örneğin, kimyasal maddelere bulaşmış ellerin ağza sürülmesi veya laboratuarda yeme içme ve sigara içme esnasında.) Bu zararlardan kaçınmak için aşağıdaki kurallara uyulmalıdır: 1- Uçucu kimyasalları mümkün olduğu kadar kapalı kap ve şişelerde tutunuz ve çeker ocakta çalışınız. Hiç bir zaman burnunuzu içinde uçucu bir kimyasal bulunan bir kabın direk üzerine yaklaştırmayınız. Bir maddeyi koklamak istiyorsanız, ciğerlerinizi hava ile doldurduktan sonra buharını hafifçe koklayınız. 2- Kuru buz düşük sıcaklığından ve boğulmaya neden olduğundan tehlikelidir. Kuru buz veya kuru buzda saklanan şeylerle çalışırken daima maşa veya eldiven (deri veya yalıtılmış) kullanınız. Başınızı hiçbir zaman kuru buz ile dolu olan bir kaba sokmayınız. Böyle bir kap karbondioksit gazı ile dolu olacağından derhal boğulmaya neden olabilir. 3-Laboratuarda çalışırken daima güvenlik gözlüğü takınız. Eğer göze bir kimyasal madde sıçrarsa gözün 15 dakika süre ile akan su ile yıkayınız ve hemen bir doktora görününüz. 4-Cilde kimyasal madde sıçraması halinde bol su ile yıkanmalıdır. Eğer, cilt tahriş olmuş ise veya ağrı varsa doktora başvurulmalıdır. 5-Eğer ellerinizde kesikler veya açık yaralar varsa kimyasallarla çalışırken eldiven giyiniz. 6-Laboratuarda yüzünüze dokunmadan önce elleri su ve sabun ile yıkayınız. Laboratuarı terk ederken de aynı şekilde ellerinizi iyice yıkayınız. 7-Kimyasalların tadına asla bakmayınız. 8-Asidi, suya azar azar karıştırarak ilave ediniz. Kesinlikle asidin üzerine su ilave etmeyiniz. 9- Kimyasalları bir kaptan ötekine aktarırken yeni kabı etiketlemeyi unutmayınız. 6

11 10-Bir kimyasal şişesinin kapağı veya tıpası şişeden kimyasalı boşaltma esnasında havadan başka hiçbir şeye temas ettirilmemelidir. Şişenin çeperine bulaşan kimyasallar şişe rafa kaldırılmadan önce yıkanarak temizlenmelidir. 11-Hiçbir zaman şişesinden alınan ama kullanılmayan kimyasalları tekrar şişesine geri koymayınız. 12- Kimyasal atıkları daima uygun bir şekilde atınız. Bütün atık çeşitlerinin ayrı ayrı uygun kaplarda depolanmasına dikkat ediniz. 13-Ne olduğu kabında belirtilmeyen kimyasalları kullanmayınız. Bu tür kaplar görevli kişiye ne olduğunun anlaşılması veya uygun bir şekilde atılması için verilmelidir. 14-Zararlı gazlar oluşturacak veya yangın ve patlamalara sebep olacak şekilde reaksiyona girebilecek kimyasallar birbirlerinden uzakta muhafaza edilmelidirler. 15-Etrafa saçılan veya dökülen bütün kimyasallar derhal temizlenmelidir. Asit dökülmeleri sodyum bikarbonatla nötralize edilmelidir. Bazik dökülmeler borik asit veya seyreltik asetik asitle nötralize edilmelidir. Bütün kimyasal dökülmeleri laboratuardan sorumlu kişiye derhal haber verilmelidir. Eğer uçucu, yanıcı veya toksik maddeler dökülürse alev alma halinde hemen söndürülmeli ve bütün kıvılcım oluşturabilecek cihazlar kapatılmalıdır. 16-Cıva daima lavabolardan ve kanalizasyon deliklerinden uzakta tutulmalıdır. Etrafa civa saçılması halinde derhal rapor edilmeli ve bir cıva toplama süngeri veya şırıngası ile toplanmalıdır. Daha sonra gözden kaçmış olan cıva parçacıklarının buharlaşmasını azaltmak için saçılan bölgeyi kükürt tozu veya bu amaçla üretilmiş başka bir ticari ürün varsa onunla kaplayınız. 17-Hidroflorik asit laboratuar sorumlusunun direk denetimi altında olmadan kullanılmamalıdır. Vücuda bulaştığı takdirde derhal tıbbi müdahale için doktora başvurulmalıdır. 7

12 18-Perkloratlar veya perklorik asit patlayıcı olduğundan laboratuar sorumlusunun direk denetimi altında olmadan kullanılmamalıdır. 19-Radyoaktif maddeler laboratuar sorumlusunun direk denetimi altında olmadan kullanılmamalıdır Kimyasal Atıklar Genellikle, hiçbir kimyasal madde lavaboya, kanalizasyon deliklerine veya çöp tenekelerine dökülmemeli veya atılmamalıdır. Kimyasal atıklar uygun kaplarda toplanmalı, etiketlenmeli, üzerine tarih koyulmalı ve uygun bir şekilde işlenmek üzere yetkililere teslim edilmelidir. Bir laboratuardaki kimyasal atıkların uygun şekilde atılması o laboratuarda çalışan bütün personel ve öğrencilerin sorumluluğu altındadır. Lavabolara dökülecek toksik maddeler başkalarının sağlığına zarar verecek sonuçlar doğurabilir, içme suyuna karışabilir veya içme suyu elde etme havzalarındaki bakterileri öldürebilir. Toksik atıklar uygun kaplarda depolanmalı ve ondan sonra ya içindeki maddeleri kazanmak üzere işlenmeli ya da onaylanmış bir atık alanına gömülmelidir. Genel bir kural olarak, laboratuarlarda atıklar aşağıdaki şekilde atılmalıdır: 1. Kuru kimyasal maddeler toprak veya seramik kaplarda toplanmalıdır. 2. Her türlü kağıt ilgili kaplara atılmalıdır. 3. Ağır metallerin veya diğer toksik maddelerin sulu çözeltileri şişelerde toplanmalıdır. 4. Asitler ve bazlar genellikle musluk açık ve su akar vaziyette iken lavaboya dökülebilir. En çok kullanılan asitleri örneğin hidroklorik asit, nitrik asit, sülfürik asit ve asetik asit, ph 6 olana kadar seyreltilir ve su akar vaziyette iken lavaboya dökülebilir. Sık kullanılan bazlar örneğin sodyum hidroksit ve potasyum hidroksit ph 8 olana kadar nötralize edilip ve su akar vaziyette iken lavaboya dökülebilir. Çok gerekmediği taktirde asitler ve bazlar, lavaboya dökülmemeli, ilgili kaplara konulmalıdır. 5. Organik çözücüler şişelerde toplanmalıdır. Halojene edilmiş çözücüler, halojene edilmemiş çözücülerden ayrı olarak şişelenmelidir. 8

13 2.7. SıkıĢtırılmıĢ Gazlar Sıkıştırılmış gaz silindirleri 1000 atmosfer ve daha yüksek basınçta gaz (veya bazende sıvı) içerirler. Bu silindirlere muhtemelen patlayıcı maddeler olarak muamele edilmelidirler. Sıkıştırılmış gazların kullanımı, eğer silindirler doğru bir şekilde kullanılırsa ve gazlarda talimatlara uygun olarak silindirlerden boşaltılırsa güvenlidir. 1. Silindirlerin birbirine çarpmasına veya yere düşmesine izin vermeyiniz. 2. Büyük silindirler uygun taşıyıcılar kullanmadan yerinden oynatılmamalıdır. 3. Silindirler gerek kullanılırken gerekse depo edilmeleri esnasında bir duvara veya laboratuar tezgâhına kemer veya zincir ile bağlanarak sabitleştirilmelidir. 4. Silindirler ısı kaynaklarından uzakta muhafaza edilmelidirler. 5. Oksitleyici ve redükleyici gazlar birbirlerinden uzakta muhafaza edilmelidirler. 6. Basınç regülâtörü takılı olmadığı zamanlar, valf koruma kapağını daima silindire takılmalıdır. 7. Silindir valflarında yalnızca iki ağızlı düz anahtar kullanılmalıdır. 8. Bütün silindirlerin üzeri içeriği hakkında etiketlenmelidir. 9. Alev alıcı gazların silindirleri üzerindeki valflar topraklanmış olmalıdır. 10.Silindirde çok az miktarda bir basınç bırakılmalıdır aksi takdirde yabancı maddeler içeri emilerek patlayıcı bir karışım oluşturabilirler. (ASLA BĠR SĠLĠNDĠRĠ TAMAMEN BOġALTMAYINIZ) 11. Boş silindirler üzerine tarih atılarak "BOŞ" olarak etiketlenmelidir. Regülatör silindirden sökülmeli ve valf koruma kapağı takılmalıdır. En kısa zamanda laboratuardan kaldırılmalıdır. 12. Asla boş bir silindiri kendiniz doldurmaya kalkışmayın. 13. Değişik gazlar ihtiva eden silindirler arasında regülatör valfı veya boru değiş tokuş etmeyiniz. 14. Oksijen silindirleri özel yağsız valf, boru ve regülatörlerle kullanılır. Patlamaları önlemek için sadece bu tip bağlantılar kullanılması oksijen silindirleri için şarttır. 9

14 2.8.Kaynaklar 1. Dittmar A., A. P. Imad, Safety Manua/ for The Academic Chemistry Laboratory, University of Colorado, Boulder y;ayını,, Safety in Academic Chemistry Laboratories, A Publication of the American Chemical Society, Committeee on Chemical Safety, Third Edition, Kocasoy, Günay, Doç. Dr., Laboratuar/arda A/macak Emniyet On/em/eri, TMMOB Kimya Mühendisleri, Odası Istanbul Şubesi Yayını, Purdue Chemical Hygiene Plan and Hazardous Materials Safety Manual, Purdue University, Radiological and Environmental Management Dept., Kimyasal Hijyen Planı, İstanbul Teknik Üni.Kimya Metalurji Fak.,

15 3. LABORATUVAR ALET/EKĠPMANININ KULLANIMINDA UYULMASI GEREKEN KURALLAR 3.1. Hava Hatları Hava hattı vanaları aniden açılmamalıdır. Hatlara yapılan bağlantılarda sızıntı olup olmadığı belirli sürelerde kontrol edilmelidir Puar Ağız yoluyla sıvı çekilmemeli puar kullanılmalıdır. Puar içine sıvı kaçırılmamasına özen gösterilmelidir. Kaçması durumunda puarın içindeki sıvı boşaltılmalı ve kuruyuncaya kadar kullanılmamalıdır. Puar üzerindeki S (Suction) emme, A (Air) hava, E (Empty) boşaltma anlamındadır Süzme Seti Süzme setinin vakum cihazına bağlı olduğundan emin olunmalıdır. Vakum cihazı süzüntü kaçmaması için süzme erleni tam dolmadan boşaltılmalıdır. Süzme işlemi bittikten sonra vakum cihazı kapatılmalıdır. Süzme seti kullanıldıktan sonra temiz bırakılmalıdır ph Metre Her ph metrenin farklı kalibrasyon yöntemi olduğu bilinmelidir. ph metrenin kalibre edilmiş olup olmadığı kontrol edilmelidir. Kalibre edilmemiş ise, o ph metre için verilen kullanma bilgileri takip edilerek kalibre edilmelidir. Kalibrasyon çözeltileri temiz tutulmalıdır. Prob, distile suyla iyice yıkanıp kurulandıktan sonra kalibrasyon çözeltilerine daldırılmalıdır. Kalibre edilmiş ph metre gün boyunca kapatılmamalıdır. Elektrik kesilmesi durumunda ph metre yeniden kalibre edilmelidir. Ölçüm sırasında prob dik tutulmalıdır. Ölçüm yapılan sıvı probla karıştırılmamalı, prob sabitlenmelidir. Karıştırma amacıyla manyetik karıştırıcı kullanılmalıdır. Manyetik balığın proba çarpmamasına dikkat edilmelidir. Ölçüm yapılmadığı zamanlarda probun koruma çözeltisi içinde durmasına dikkat edilmelidir. Koruma çözeltisi dökülmemeli, üzerine su eklenmemelidir. Çözeltinin temiz kalması için prob yıkanıp kurulanmadan çözelti içine daldırılmamalıdır. 11

16 3.5. Etüv/Fırın Sıcaklık ayarı kesinlikle değiştirmemelidir. Gerektiği durumlarda laboratuvar yönetimine başvurulmalıdır. Aletlerin kapakları uzun süre açık bırakılmamalıdır. Plastik eldivenle etüv/fırın kullanılmamalıdır. Yüksek sıcaklıkta çalışırken maşa kullanılmalıdır. Çözücülerle yıkanan malzemeler, patlama riski nedeniyle kurutulmak üzere etüve konulmamalıdır. Numune kaplarının ve maşanın fırın cidarına değmemesine dikkat edilmelidir Hassas Terazi Hassas terazi kullanılmadığı zamanlarda kapakları kapalı ve yüksüz olmalıdır. Terazinin yatay pozisyonu kontrol edilmelidir. Su terazisindeki hava kabarcığının ortalanmış olması gereklidir. Aksi durumda laboratuvar sorumlusuna bildirerek terazinin dengesinin sağlanmasına yardımcı olunmalıdır. Tartımlarda kesinlikle kâğıtla tartım yapılmamalıdır. Hassas terazi üzerine ve etrafına kimyasal madde dökülmemesine özen gösterilmelidir. Dökülen kimyasal maddeler fırça ile temizlenmelidir Çeker Ocak Kullanımı Derişik asit, baz ve uçucu çözücülerle çalışılırken zehirli gazların ve buharların solunmaması için çeker ocak kullanılması zorunludur. Çeker ocaklar kullanılmadan önce havalandırma sistemi çalıştırılmalıdır. Çeker ocakta yapılan her türlü işlem sırasında koruyucu gözlük kullanılmalıdır. Parlayıcı sıvılar (eter, aseton vs.) ağzı açık bir kapta ısıtılmamalı veya alev olan bir odada kullanılmamalıdır. Çeker ocak altında çalışılmalıdır. Çeker ocakla çalışılırken kimyasal maddeler, çeker ocağın ön kısmından en az 15 cm içeriye konulmalıdır ve çeker ocağın camı mümkün olduğunca kapalı tutulmalıdır. Patlayıcı/yanıcı kimyasal maddeler ile çeker ocak içinde çalışırken kullanılacak tüm ekipmanların elektrik bağlantısı önceden yapılmalıdır Geri Soğutucu Sistemi Geri soğutma işlemi öncesinde patlama riski nedeniyle soğutma suyunun açık olduğundan emin olunmalıdır. 12

17 Geri soğutma işlemi sırasında soğutma suyu sıklıkla kontrol edilmeli, aşırı ısınmadığından emin olunmalıdır. Soğutma suyu, geri soğutma işleminden sonra hortumdaki su soğumadan kapatılmamalıdır Su Banyosu Aletin su seviyesi sık sık kontrol edilmeli ve düşükse distile su ile tamamlanmalıdır. Alet ile çalışılırken buhara dikkat edilmeli; gerekli koruyucu malzemeler kullanılmalıdır. Su banyosu çalışma bittikten sonra kapatılmalıdır Spektrofotometre Spektrofotometrede ölçüm yapmadan önce kullanma talimatları dikkatlice okunmalıdır. Isınması için alet ölçüm yapmadan en az 15 dakika önce açılmalıdır. Küvetlerin ölçüm hücresine yerleştirilmeden önce kuru ve lekesiz olmalarına dikkat edilmelidir. Analiz bittikten sonra numune dolu küvetler ölçüm hücresinde unutulmamalı, numuneler atık kabına dökülmelidir. Küvetler temizlenip yerine kaldırılmalıdır. Ölçüm bittikten sonra alet kapatılmalıdır Mikroskop Mikroskop kutuları, alttan tutularak taşınmalıdır. Mikroskop, gövdesinden sıkıca kavranarak taşınmalıdır. Mikroskop tezgâhtan en az 15 cm içeriye konulmalıdır. Mikroskop üzerindeki ayar vidaları zorlanmamalıdır. Kaba ayar yapılırken merceğin lama çarpmamasına dikkat edilmelidir. İmmersiyon yağı kullanıldıktan sonra 100X merceği temizlenmelidir. Çalışmaya ara verildiğinde mikroskobun ışığı kapatılmalıdır. Mikroskop kullanıldıktan sonra kutuya yerleştirilip kutu kapakları kapatılmalı ve yerine yerleştirilmelidir. 13

18 4. BASINÇLI GAZ TÜPLERĠ ĠLE ÇALIġMA Gaz tüpleri ile çalışılırken tehlikelerin neler olduğu iyice bilinmelidir. Sıkıştırılmış durumda olduğu için yüksek basınç tehlikesinin olmasının yanında içinde bulunan gazın yanıcı, oksitleyici, patlayıcı, toksik ve piroforik gibi tehlikeleri olabilmektedir. Tüm bu faktörler hem tasarımı hem de bu tür gazların nasıl kullanılacağını etkiler. Bu nedenle çeşitli önlemler alınması ve bunların dikkatlice yapılması gerekir. Bunlar; Basınçlı gaz ile çalışırken yada yakınındayken mutlaka koruyucu gözlük takılmalıdır. Basınçlı gazlar hakkında eğitimli yada bilgili olmayan kişilerin kesinlikle kullanımına, taşımasına ve bakımına izin verilmemelidir. İçeriği açıkça belirtilmemiş ve etiketlenmemiş gaz tüpleri kullanılmamalıdır. Şüphe edilen ya da etiketi okunamayacak durumdaki tüpler üreticiye iade edilmelidir. Bağlantı işlemeni gerçekleştirmeden önce silindirin içeriğinden emin olunmalıdır. Basınç düşürme regülatörü ya da güvenli basınç ayarlama aygıtı olmayan tüpler kullanılmamalıdır. Gösterge basıncı doğru olmalıdır ve buna dikkat edilmelidir. CGA bağlantıları ve basınç regülatörleri birbirine uygun olmalıdır. Ne çok sıkı nede çok gevşek olmamalıdır. Bitmiş silindir tüpler kullanılmamalıdır ve kapağı kapatılarak uygun şekilde depolara taşınmalıdır. Yanıcı ve oksitleyici gazlar için geri akış kontrol vanaları kullanılmalıdır. Geri akışı önlemek için kapama vanalarına güvenilmemelidir. Silindirler etiketinde belirtilmedikçe asla yan yatırılmamalıdır. Açık alandaki bir silindir güvenliksizdir bu nedenle silindirler havasal tehlikelerden, yüksek sıcaklıktan ve diğer tehlikelerden korunmalıdır. Büyük silindirlerin taşınması için mutlaka silindir arabası, küçük silindirlerin taşınması içinde özel tasarım taşıma ekipmanları kullanılmalıdır. Gaz tüpleri devrilmelerini önleyecek şekilde zincirle sabitlenmelidir. 14

19 5. KĠMYASAL MADDELERĠN TANIMLANMASI VE ETĠKETLENMESĠ Kullanılan kimyasal maddenin türü, biçimi ve olası etkileri konusunda bilgi edinilmesi bu maddelerin gerek tıbbi etkileri ve gerekse iş akışında kullanılışı sırasında koruyucu malzeme kullanımı vb. konularının yönetiminde çok önemlidir. Bu konuda bilgi edinilebilecek kaynaklar şöyle sıralanabilir: Yasa ve mevzuat, işveren, kimyasal madde imalatçısı veya satıcısı, tehlike bilgi formları, ambalajlar üzerindeki etiketler, eğitim programları Etiketler Çalışan kişilerde bedensel veya ruhsal açıdan tehlike yaratabilecek tüm tehlikeli kimyasallar etiketlenmiş kaplarda, kutularda saklanmalıdır. Etiketleme standartlara uygun olmalıdır. Etiketlenmemiş bir kimyasal madde kabı olmamalıdır. Ayrıca yırtılmış veya okunması güç olan bir kimyasal da mutlaka yeniden etiketlenmelidir yılında yürürlüğe giren Global Uyum Sistemi (GHS) gereği kimyasal maddelerin küresel uyum sistemi çerçevesinde standartlaştırılması sağlandı ve CLP (classification, labelling and packaging of substance and mixture) yayınlandı. CLP takvimine göre AB ülkelerinde tüm kimyasal maddelerin sınıflandırılması ve etiketlenmesi 2010 yılı itibari ile tamamen tüzüğe uygun hale getirilirken, müstahzarların uyumu 2015 yılına kadar edecektir. Yeni etikette tehlike sınıfları daha da ayrıntılandı ve eskisinde 15 tane iken yeni etiketleme sisteminde 28 e yükseltildi. Piktogramların hem şekli değiştirildi hem de sayısı 7 den 9 a yükseltildi. R(risk) ve S(safety) ibareleri H(hazardous) ve P(prevention) olarak değiştirildi. EUH ibareleri ve tehlike ve uyarı sinyal kelimeleri gibi ek kalıplar getirildi. Madde ve karışımlar için ek kriterler getirildi. Yeni etiket sistemi ve gösterimleri EK-5 de verilmiştir Malzeme Güvenlik Bilgi Formu (MSDS) Malzeme güvenlik bilgi formlarının amacı laboratuvarda kullanılan kimyasal maddelerle ilgili bilgiye çabuk erişim sağlamaktır. Güvenlik bilgi formları her kullanıcıya açıktır. Formların laboratuvar yönetiminden veya internetten temin edilmesi ve herhangi bir kimyasal madde ile çalışmaya başlamadan önce MSDS mutlaka gözden geçirilmelidir. Üretici firmalar ürünleri için bu formları üretmek ve dağıtmakla yükümlüdür. Laboratuvar yönetimi kullanılan her kimyasal madde için formları kullanıcıya temin etmekle yükümlüdür. Yine eski etiket 15

20 sisteminde olduğu gibi eski MSDS in bazı özellikleri değiştirildi. Daha ayrıntılı ve açıklayıcı olan yeni MSDS lerde aşağıdaki bilgilerin bulunması zorunluluğu getirildi. Kimyasal madde/karışımın adı ve içeriği Zararlı madde içerikleri Sağlığa zararlılık bilgileri Depolama bilgileri Ekolojik ve toksikolojik özellikler Özel korunma bilgileri Yönetmelikler ile ilgili bilgiler İşaret terimleri (standartlaştırılmış) Ürün ve üreticiyi tanıtıcı bilgi Fiziksel ve kimyasal özellikler İlkyardım bilgileri Reaktivite ve stabilite bilgileri Özel tedbirleri Taşıma bilgileri Tehlike sembolü Tehlike ifadesi (standartlaştırılmış) Diğer bilgiler Ayrıca güvenlik bilgi formlarında kullanılan bazı terimler vardır. Bunlar : CAS Numarası (Chemical Abstracts Service Number) : Kimyasal maddenin, Kimyasal Kuramlar Servisi tarafından verilen numarasını. IUPAC (International Union of Pure and Applied Chemistry) adı: Kimyasal maddenin Uluslararası Temel ve Uygulamalı Kimya Birliği nce verilen adını, EC Numarası: Avrupa mevcut ticari kimyasal maddeler envanter numarası ( Einecs European Inventory of Existing Commercial Chemical Subtances) veya Avrupa bildirimde bulunulan maddeler liste numarası n1 ( Elinics European List of Notified Substance ), ifade eder. 6. KĠMYASAL TEHLĠKELERĠN KONTROLÜ Laboratuvar çalışmalarında insan sağlığına zararlı kimyasal maddelerle çalışılır. Çalışan kişinin sağlığı açısından bu maddelerin tanınması ile bu maddelerle temas halinde oluşabilecek zararlı etkilerin önceden bilinmesi ve olası kazaların önlenmesi mümkündür. Aşağıda bazı kimyasalların özelliklerinden kısaca bahsedilmiştir. Ayrıca EK-4 de kimyasalların sınıflandırılması yapılıp EK-3 de birbiriyle temas ettirilmemesi gereken kimyasallar verilmiştir. 16

21 6.1. Bazı Kimyasalların Özellikleri Klorik asitler: Bunlar kolaylıkla reaksiyona girerler. Bu asitler bir yere sıçradığı zaman hemen gerekli önlemler alınmalıdır ve temizleme sırasında aşağıdaki 3 faktöre dikkat edilmelidir: 1. Molekülün su ile reaksiyonu 2. Kimyasal maddenin ve parçalanma ürünlerinin korozif özelliği 3. İnsanda yaptığı irritasyonlar Bu nedenlerden dolayı klorik asitleri temizlemede su kullanılmamalıdır (Ancak vücuda sıçraması halinde, bol su ile yıkanmalıdır). Reaksiyon sonunda ortaya çıkan ısı, klorlu maddeyi buharlaştırır. Buharın kokusu irrite edicidir. Klorik asitler bir yere sıçradığı zaman önce üzerine kum, sodyum bikarbonat veya ikisinin karışımı dökülmelidir. Biraz bekleyip metal veya plastik bir kaşıkla kazınmalıdır. Kumun bırakacağı leke çok az ve açık renklidir. Alkali metaller: 1. Yanıcı olmaları 2. Su ile reaksiyonları 3. Nemli deri ile temasları önlenmelidir Alkali metaller ile vücudun temas eden yeri bol su ile yıkanmalıdır. Bunların su ile reaksiyonları sonucu hidrojen açığa çıkar. Eğer çalışılan laboratuvarda ısı yüksek ise hidrojen patlar. Bu metallerin hava ile temasları derhal patlama yaptıklarından ya inert gaz veya karosen içinde saklanmalıdır. Kullanılan karosende su varsa yine tehlikelidir. Alkali metal yangınlarını yangınları söndürmek için toz grafit kullanılması önerilir. Eterler: 1. Deri ile temasları kurutucu etkiye sahiptir. Uzun süre temas sonucu dermatit oluşur. 2. Belli şartlarda yanıcıdırlar. Örneğin etil eterin 45 C'da yanmaya başladığı iyi bilinir. Yanmaya statik elektrik de sebep olabilir (buhar). Eter yangınlarını söndürmek için CO 2 kullanılır. Bir yere eter sıçradığı zaman yapılacak iş, eteri süngere emdirip çeker ocak altında buharlaştırmaktır. 17

22 Okzalatlar: Bunlar dokular ve kan tarafından emildiklerinden kalsiyumu çöktürürler. Oluşan kalsiyum okzalat çözünmez. Okzalatların akut olarak solunması, irritasyon yaratırken kronik olarak solunması, böbrek tübüllerinde kalsiyum okzalat taşları oluşturur. Deriden kronik absorbsiyon sonucu kanda yeteri kadar kalsiyum okzalat oluşturup kan dolaşımını etkilerler. Olay kangrenle sonuçlanabilir. Sülfürik asit: Hangi konsantrasyonda olursa olsun, gözlerle teması tehlikelidir. Derişik sülfürik asit gayet korozif olup, deride şiddetli yanıklar meydana getirir. Sulandırılırken, asit daima yavaş ve dikkatlice suya dökülür, asla tersi yapılmaz. Nitrik asit: Zararı ve tehlikesi konsantrasyonu arttıkça artar. Yüksek konsantrasyondaki nitrik asitle çeker ocakta çalışılmalıdır. Dumanlı ve derişik nitrik asit vücut ve özellikle gözler için tehlikelidir. Yüksek ısıda son derece zehirli nitrojen oksit buharları verir. Susuz asetik asit: Oldukça korozifdir. Yanıkları çabuk iyileşmez, mutlaka bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Hidroflorik asit: Son derece tehlikelidir. Vücudun neresine değerse değsin şiddetli yanıklar yapar ve çabuk iyi olmaz. Buharı da solunumda tehlikeli olup, fazlası ölüme neden olabilir. Bu bakımdan bir çeker ocak içinde kullanılmalıdır. Peroksitler: Laboratuvar solventleri içinde patlayıcı madde sınıfında bulunan peroksitler birçok laboratuvar kazalarına sebep olmaktadır. Peroksit formları arasında en çok bilinen eterler olmasına rağmen, peroksitler sınıfının başka birçok tipi tehlike yaratmaktadır. Peroksit inhibitörleri bu tipteki solventler içine eklenilir ancak şişe bir kez açıldığında peroksit formu kontrolünün yeterli gelmeyebileceği görülmüştür. Bu nedenle peroksit formundaki bileşiklerin şişesi açıldıktan sonra kontrol edilmeli ve düzenli olarak test edilmelidir. Çalışanlar bu testlerin kayıtlarını tutmalıdır 18

23 Tablo 6.1: Bazı Peroksitlerin Riskleri Peroksitlerin riskleri Gerekli testler Örnekler Depolama sırasında patlayabilir Patlayıcı peroksit koşullarının derişim üzerine etkisi vardır.(örnek: distilasyon esnasında) Patlayıcı polimerizasyonlar peroksitler üzerinde başlar Her 3 ayda bir düzenli olarak kontrol edilmeli, kullanılmadan önce test edilmelidir. Her 12 ayda bir düzenli olarak kontrol edilmeli ve kullanılmadan önce test edilmelidir. Şişesi açıldıktan sonra testleri yapılmalı ve her 12 ayda bir düzenli olarak kontrol edilmelidir Divinylacetylene Isopropyl ether Potassium metal Tetrafluoroethylene Vinylidene chloride Acetal Acetaldehyde Benzyl alcohol Cyclohexanol Cyclohexene Diacetylene Dicyclopentadiene Diethylene glycol dimethyl ether (diglyme) Diethyl ether Dioxane Ethylene glycol dimethyl ether (glyme) Methylacetylene Tetrahydrofuran Tetrahydronaphthalene (tetralin) Vinyl ethers Acrylic acid Acrylonitrile Butadiene Chloroprene Chlorotrifluoroethylene Methyl methacrylate Styrene Tetrafluoroethylene Vinyl acetate Vinylacetylene Vinyl chloride Vinylidene chloride Vinylpyridine 19

24 Civa: Herhangi bir şekilde dökülürse derhal vakum kaynağından yararlanılarak temizlenmelidir. Köpük tip sentetik süngerler vasıtasıyla da toplanabilir. Eğer toplanamayacak kadar eser miktarda kalırsa üzerine kükürt serpilir ve bu sayede sülfür haline getirilerek zararsız kılınır. Hidrojen Florür: Susuz hidrojen florür ve hidroflorik asit ile yalnız çeker ocak içinde çalışılmalı, eldiven, ayrıca koruyucu gözlük veya yüz maskesi takılmalıdır. Perklorik Asit ve Permanganat: Susuz perklorik asit, perklorat ve kloratlar (sırasıyla HClO 4, ClO 4 ve ClO 3 ) oksitleyici maddelerin bulunduğu ortamda patlamaya neden olma eğilimindedirler. Klorat ve permanganat üzerine derişik sülfürik asit döküldüğünde de patlama meydana gelebilir. Alkilsiyanürler: Alkil siyanürler asitlerle etkileştiğinde HCN meydana gelir. Bu çözelti veya alkil siyanürlerin lavaboya dökülmesi yasaktır. Ayrıca siyanür tozları kilitli dolaplarda saklanmalı ve ancak özel izinle kullanılmalıdır. Sodyum: Sodyum hiçbir zaman su içine atılmamalıdır, aksi takdirde patlamaya neden olunur. GümüĢ BileĢikleri: Amonyaklı gümüş bileşikleri içeren çözeltilerle çalışılırken zamanla kapların dibinde siyah bir çökeleğin biriktiği görülür. Patlayıcı gümüş adı verilen bu çökelek karıştırma, sallama veya dokunma sonucu çok şiddetli bir şekilde patlayabilir. Bu nedenle, bu çözeltiler laboratuvarda uzun süre saklanmamalı, bozulmadan önce atık şişelerine aktarılmalıdır. Alüminyum alkiller: Organometalik bileşiklerin çoğu havada kendiliğinden tutuşur veya suyla çok şiddetli reaksiyon verirler. Bu nedenle özel dikkat gösterilmelidir. Bu bileşiklerle çalışırken eldiven veya koruyucu gözlük kullanılmalı, cilde sıçrayan bileşik hemen bol suyla yıkanmalıdır. Boran-tetrahidrofuran reaktifleri: Boran tetrahidrofuran reaktifleri öncelikle şişe içerisinde oluşabilecek olan basınç nedeniyle kapaktan içeriye epidermik iğne sokmak suretiyle basınç boşaltıldıktan sonra kullanılmalıdır. 7. FĠZĠKSEL TEHLĠKELERĠN KONTROLÜ Laboratuvar çalışanlarının uğradığı yaralanmaların önemli bir kısmı kimyasal veya biyolojik tehlikeler dışındaki faktörlerin neden olduğu tehlikelerdir. Bunlar: İşyeri ortamı; ergonomi 20

25 Termal konfor Gürültü İyonlaştırıcı ışınlar İyonlaştırıcı olmayan ışınlar Aydınlatma Titreşim 7.1. Ergonomi: İşçilerin çoğunluğu gibi laboratuvar çalışanları da burkulma, zorlama ve kaslar da tendonlar ve bağlarda yumuşak doku iltihaplanması gibi kas ve iskelet sistemi rahatsızlıklarına yakalanma riski altındadır. İşverenlerin, çalışanlarının laboratuvar koşullarında ne tür risklere maruz kaldığını belirlemesi, olası risklerin ortadan kaldırılması için çalışması veya riskleri minimize etmesi gerekmektedir. İşyerinin düzeni ve koşulları önemlidir. Yüzey ve zemin koşulları, çalışma yüzeyinin yüksekliği ve oturma koşulları çalışanın sağlığı açısından önem arz etmektedir. Malzemelerin özellikleri; şekil, büyüklük, ağırlık gibi faktörler önemlidir. Bunlara dikkat edilmediği takdirde MSI (kas iskelet sistemi) hastalıklarına neden olur. MSI için dikkat edilmesi gereken hususlar: Ergonomik olarak tasarlanmış iş yeri (yükseklik ayarlı koltuk ve tezgah, iyi sırt, dirsek, ayak ve destek, vb.) kullanılmalı Gerekirse uygun kişisel koruyucu malzeme kullanılmalı (örneğin, kaygan nesneleri kavramak için eldiven). Baş ile omurga aynı hizada tutulmalı Sık sık pozisyon değiştirilmeli Bir anda 50 dakikadan daha fazla oturmaktan kaçınılmalı Dinlenmek için belli aralıklarla molalar verilmeli Gürültü Gürültü; insanı rahatsız edecek düzeydeki sestir. Sesin frekansı saniyedeki titreşim sayısı iken sesin şiddeti ses titreşimlerinin atmosferde yaratmış olduğu basınçtır. Gürültünün insan üzerindeki etkileri psikolojik, fizyolojik ve sosyal olabilir. İnsan üzerindeki fiziksel etkileri; geçici veya sürekli işitme kayıpları bunun neden olduğu sinir, stres ve asabiyet yaratır. İnsanın duyma aralığı 0 ila db(a) dır. Örneğin; alçak sesle konuşma 50 db(a), ağır kamyon 90 db(a) ve jet motoru 130 db(a) şiddetinde gürültü yaratır. Yönetmelikte günde 8 saatlik bir zaman için izin verilen gürültü seviyesi 85 db(a) olarak belirtilmiştir. Bu konu hakkında 21

26 çalışma ortamları ve laboratuvarlarda gerekli ölçümler yapılmalı, maruz kalınan gürültü şiddeti belirlenmeli ve gerekiyorsa; ya mühendislik önlemleri ile gürültü kaynağında yok edilmeli, ya azaltılmalı ya da uygun kişisel koruyu donanımlar verilip çalışanlar bilgilendirilmelidir 7.3. ĠyonlaĢtırıcı IĢınlar ve ĠyonlaĢtırıcı Olmayan IĢınlar İyonlaştırıcı ışınlar; alfa, beta, gama yada röntgen ışınları yani elektromanyetik ışınlardır. Bu ışınlar hücre ve DNA yı etkileyerek ciddi zararlar verir. Akut ısın sendromu, deri ve mukozalar, göz, hematopoez, akciğer kanseri, kemikler gibi hem çeşitli organlara zarar verir hem de ciddi hastalıklara neden olur. İyonlaştırıcı olmayan ışınlar ise IR ve UV ışınlarıdır. IR ışınları gözde katarakta neden olurken ciltte de kahverengi ve kırmızı renk oluşumuna neden olur. UV ışınları ise çevredeki malzemelerden, beyaz ve parlak yüzeylerden yansır ve A o arasındaki dalga boyunda olan ışınlardır. Sürekli kaynak ve kesme işlerinde korumasız olarak çalışanlarda UV ışınları kalıcı körlük yapabilirken deride güneş yanığına benzer yanıklar oluşturarak deri kanseri riskini de artırır Termal Konfor Kapalı işyerlerinde çalışma şekline ve çalışanların yaptıkları işe göre ihtiyaç duyacakları yeterli temiz hava bulunması sağlanmalıdır. Cebri havalandırma (otomatik veya manuel bir tertibatla çalışan havalandırma) sistemi kullanıldığında sistemin her zaman ve doğru şekilde çalışır durumda olduğu kontrol edilmelidir. İdeal hava akımı 150 mm/sn iken esinti 510 mm/sn ve havasızlık 100 mm/sn dir. Ortam havasının kirlenme hızına bağlı olarak bir değişim hızı belirlenmelidir. Bu yenileme hızı 1 saatte tüm ortam havasını değiştirecek biçimde hesaplanarak uygulanmalı ve uygun havalandırma tasarımı yapılmalıdır. Yüksek sıcaklık aşırı terleme, kalp çarpıntısı, sıcaklık çarpması, bitkinlik olurken düşük sıcaklıkta algılama ve tepki süresi kısalır el becerisi azalır Aydınlatma Laboratuvarlarda güvenli bir çalışma ortamı sağlanmasında görsel işlerin kolaylıkla yapılmasında ve uygun bir görüş alanı oluşturulmasında aydınlatma önemli bir etkendir. Çalışanlar üzerinde psikolojik ve biyolojik etkileri bulunmaktadır. Aydınlatmada renk ve göz kamaşmasına, çevreyle zıtlığa(kontrast), yetersiz aydınlatmaya ve göz uyumuna dikkat 22

27 edilmelidir. Açık alanlar, dış yollar 20 Lux, malzeme depoları 50 lux, malzeme stok amb. 100 Lux ve ofisler 500 Lux olarak ayarlanmalıdır. 8. BĠYOLOJĠK TEHLĠKELER Biyolojik tehlikeler denilince akla ilk gelen mikroorganizmalar ve kontamine malzemelerdir. Bu gibi malzemelerle temas edildiği takdirde ciddi sağlık sorunları meydana gelmektedir. Bu nedenle sadece klinik laboratuvarlarda değil bütün laboratuvarlarda biyolojik risk değerlendirilmesi yapılmalı ve yapılırken de çalışılan mikroorganizmanın türü, değişimi ve özellikleri gibi konulara dikkat edilmelidir. Bu mikroorganizmalar vücuda deri, ağız ve göz gibi çeşitli yollardan girebilir. Bunlara gerekli güvenlik önlemleri alınmazsa; bıçak neşter gibi aletlerle yaralanmalar, kırık cam batması, hayvan ısırması, yeme, içme, sıçrama ya da havadaki mikroorganizmaların solunması gibi olaylar neden olabilir. Biyolojik ajanların yayılmasındaki en büyük faktör aerosollerdir. Biyolojik süspansiyonlar virüs, bakteri, mantar gibi tüberküloza neden olabilecek tehlikeler içerir. Üstelik bu organizmalar hava akımları veya insan hareketleri ile çok uzun mesafeler kat edebilirler. Bunları engellemek için sorumlu kişilerin laboratuvarda bulunan biyolojik riskleri tanıması, bu konuda eğitim alması, gerekli koruyucu önlem ve ekipmanları kullanması ve gerekli aşıları olması gerekmektedir. 9. KĠMYASAL MADDELERĠN DEPOLANMASI Kimyasallar depolanırken depolanacak kimyasalların bütününün özellikleri göz önünde tutulmalıdır. Kimyasallar tehlikelerine göre sınıflandırıldıktan sonra alfabetik sıraya dizilmelidir. Uyumlu ve uyumsuz kimyasal maddeler genel olarak 4 temel aşamada tespit edilirler. a) Tehlike sınıflandırması: Mevcut kimyasalların etiketlerinden yararlanarak tehlikelerinin belirlenmesi. Bazı kimyasallar birden fazla tehlike sınıfında yer alabilirler. Böyle bir durumda kimyasalın malzeme güvenlik bilgi formuna bakılarak öne çıkan tehlike sınıfı belirlenir. (örneğin; yanıcı, patlayıcı, vb.) b) ph değeri: Mevcut kimyasallar ph değerine göre ayrılmaya devam edilir. Asidik ve bazik maddeler bir arada depolanmazlar. c) Genel kimyasal yapı: Maddelerin genel kimyasal yapıları organik ve inorganik olarak ikiye ayrılır. Ayrıca kimyasalın yapısındaki C(karbon) sayısı da önemlidir çünkü aşındırıcı ve oksitleyici kimyasalların depolanmasında önem arz eder. 23

28 d) Maddenin halleri: Maddeler katı ve sıvı olarak iki gruba ayrılır. Katı ve sıvılar ayrı ayrı yerlerde depolanmalıdır nedeni ise sızıntı ve dökülme ile oluşacak tehlikeleri önlemektir. Tablo 9.1. Kimyasal madde depolama matrisi. Kimyasallar yukarıdaki şartlara ve verilen depolama matrisine göre depolanmalıdır. Depolanan maddelere ulaşmanın kolay olması sağlanmalıdır. Ayrıca aşağıdaki maddelere de dikkat edilmelidir. 24

29 Kimyasalların depolandığı raflar duvara sabitlenmeli, boyu 2 m yi geçmemeli ve yükseltgen maddeler dışındaki kimyasalların konulduğu raflar tahta olmalıdır. Deprem anında kimyasalların düşmesini engellemek için rafların önü setlerle korunmalıdır. Depolanması özel bir durum gerektiren kimyasallar kendileri için ayrılan kabinlerde bulundurulmalıdır (örneğin; parlayıcı ve yanıcı kimyasallar için korumalı dolap kullanımı gibi). Depodaki tüm kimyasalların kayıtlı olduğu bir envanter sistemi olmalıdır. Depoda duman detektörü ve benzeri yangın uyarı sistemlerinden birisi bulundurulmalıdır. 10. KĠġĠSEL KORUYUCU EKĠPMANLAR Bu ekipmanlar çalışanların yaptıkları işin gereği olarak kullanmak zorunda oldukları ekipmanlardır. Bu ekipmanlar gerekli tüm önlemler alındıktan sonra kullanılmalıdır. Bunlar kişiye dönük ve toplu koruma olmak üzere ikiye ayrılırlar. Toplu koruma yalıtım, iklimlendirme, aydınlatma, tehlikesiz olanla değiştirme, makina koruyucular vb.dir. Kişiye dönük önlemler ise işe uygun personel seçimi, eğitim, sağlık muayenesi ve kontrolleri ve kişisel koruyucu donanımlardır. Bu donanımlar ilgili yönetmeliklere uygun olmak zorundadır. Kişisel koruyucu donanımlar seçilirken nerede, ne zaman, kimler tarafından ve hangi alanda kullanılacak buna karar verilmeli ve dikkat edilmelidir. KKD lerin standartlara uygunluk CE belgeleri olmalı, rahat, etkin ve gerektiğinde diğerleri ile beraber kullanılabilecek şekilde tasarlanmış olmalıdır. Kişisel koruyucular insan vücudunda kullanılan yerlerine göre üç gruba ayrılır. Bunlar: Kafa koruyucuları, baş, kulak, göz, yüz ve sonulum sistemi koruyucuları. Gövde koruyucuları, gövde ve karın bölgesi, vücut koruyucularını ve emniyet kemerlerini kapsar. El, ayak koruyucuları, el/kol ve ayak/ bacak koruyucularını kapsar. Laboratuvarlarda çalışma göz önüne alındığında en önemli koruyucu ekipmanlar eldivenler, önlük gibi koruyucu giysiler, maskeler ve gözlükler olmaktadır. Bunlar hakkında kısaca bilgi verilecek olunursa: Göz Koruyucuları Tozlara, talaşlara, çapaklara, uçuşan partiküllere, sıcak metal veya kimyasal madde sıçramasına, gaz ve buharlara, zararlı ışın ve ışık kaynaklarına karşın koruma amacıyla kullanılır. Kapalı (dalgıç tipi), X- ışını, lazer ışını, UV, infrared, görünür radyasyon gözlükleri 25

30 gibi çeşitleri bulunmaktadır. Gözlük çerçevelerinde markanın yanından standart numarası çarpmaya direnç sembolü ve CE standart uygunluk onayı yer almalıdır. Camlarında ise markanın yanında optik sınıfı, çarpmaya direnç sembolü ve CE standart uygunluk onayı yer almalıdır Solunum Yolu Koruyucuları Solunum yolu koruyucularının (maskelerin) tiplerini, çeşitlerini ve doğru kullanılma kuralları bilinmeden kullanmak çoğu durumda koruma yerine zararlara yol açarlar. Maskeler görünüş olarak birbirlerine benzeseler de amaçlarına göre tamamen farklı olabildiklerini unutmamak gerekmektedir. Oksijen yetmezliğinde, kimyasal madde gibi zehirli maddelerde çalışmada yada tozlu ortamda çalışmada duruma uygun olan seçilmelidir Gövde Koruyucular Gövde koruyucuları; İnsan vücudunu sıcak, soğuk, kimyasal maddeler, tozlar ve yangına karşı koruyan giysilerdir. Vücudun; Sıcak-soğuk, sıçrama-batma, delinme-kesilme, kimyasal etkilenme, ergimiş metal sıçraması, radyasyon, düşme gibi tehlikelere karşı korunmasında ceket, pantolon, tulum, önlük ve emniyet kemerleri kullanılır. Özellikle önlükleri inceleyecek olursak; önlükler: Vücudun ön kısmını ısıya, kire, sıvılara, asitlere, kesilmelere ve kıvılcım sıçramalarına karşı korurlar. Kullanım alanlarına göre farklı maddelerden üretilmişlerdir. Bu nedenle önlük alırken hangi tehlikelere karşı kullanılacağı bilinmeli ona uygun seçilmeli ve uygun şekilde giyilmelidir. 11. ACĠL EYLEM PLANI Acil durum planı kuruluş içerisinde ve çevresinde meydana gelebilecek büyük kaza tehlikeleri ile planlama konusunda sorumluluğu olan herkese, işletmecilere, yerel yetkililere ve acil durum ekiplerine yardımcı olan kılavuzdur. EK-1 de laboratuvarlar için hazırlanmış acil eylem planı ve EK-2 de de ilk yardım bilgileri verilmiştir. Acil durumlar; deprem, kaza, yaralanma, sel, yangın, patlama, saldırı, güç kesintisi gibi durumlar olarak sayılabilir. Bu planda aşağıdakiler olmalıdır; Acil servis hizmetleri ile iletişim Acil durum müdahalesi ile ilgili prosedür İhtiyaç duyulacak özel ekipmanlar 26

31 Kaynakların mevcudiyeti ve ulaşılabilirliği Kişiler kolayca nasıl tanınacak ve birbirlerini nasıl tanıyacaklar? Buluşma noktaları ve haberleşme Acil durum planlamacılarının eğitimi Plan ile ilgisi olan kişilerin eğitimi Tatbikat ve güncelleme Değişiklikler ve çıkarılan dersler Yeniden inceleme, gözden geçirme ve düzeltmeler. Büyük ölçekli acil durum yönetimi için 4 temel aşama vardır. Bunlar; azaltma, hazırlık, müdahale ve kurtarmadır. 1. Zarar/Risk azaltma: Bu aşamada oluşturulmuş çevrenin güvenliği artırılırken yeni oluşturulacak çevrenin de afet oluşturmayacak şekilde planlanmasıdır. Bunun için yapılacaklar; tehlike ve risklerin belirlenmesi, gerekli önlemlerin alınması, kişilerin bilinçlendirilmesi ve gerekli yasal düzenlemelerin yapılması gerekir. Bu süreç uzun süreli ve olağan koşullarda yapılmalıdır. Basit bir örnek verilecek olursa önemli bir cihazın fiziksel zararlara karşı veya su tehlikesine karşı güvenli bir yere konulması. 2. Hazırlıklı olma: Acil durum planlarının hazırlanması ve geliştirilmesi, görevli personelin eğitimi, alarm ve erken uyarı sistemlerinin kurulması ve geliştirilmesi, gerektiğinde bölgesel ve yerel ölçekte acil ihtiyaç malzemelerinin stoklanması gibi işlemleri kapsar. Bu süreç aslında acil durumlarda müdahale anında yapılacakların kararlaştırıldığı kısımdır. 3. Müdahale: Bir acil durum anında ortaya çıkan gereksinimler doğrultusunda gerçekleştirilen tüm faaliyetleri kapsayan süreçtir. Bu süreçte haber alma ve ulaşım, ihtiyaçların belirlenmesi, arama kurtarma, ilkyardım, tedavi, tahliye, barınma, beslenme, koruma, ısınma, güvenlik, psikolojik destek ihtiyaçlarını sağlamak, çevre sağlığı ve koruyucu hekimlik, hasar tespiti gibi aşamalar bulunmaktadır. 4. İyileştirme: Afet etkilerini ortadan kaldırıp insani ve fiziksel bileşenlerin tekrar yapılandırılarak afet öncesi duruma dönülmesi için gerekli tüm adımları kapsayan uzun bir süreçtir Acil Durum HaberleĢme ĠĢaretleri Bu işaretler Güvenlik ve Sağlık İşaretleri Yönetmeliğine uygun bir şekilde hazırlanmalıdır. İlgili yönetmelikte de belirtildiği gibi birçok işaret çeşidi vardır. Genel olarak kalıcı ve geçici işaretler olarak 2 ye ayrılabilir. 27

32 Kalıcı işaretler; yasaklamalar, uyarılar, yapılması zorunlu işler ile acil çıkış yolları ile ilk yardım yerlerinin belirtildiği, boru ve konteynır üzerinde bulunan, engellere çarpma ve düşme riskleri olan yerlerde kullanılan işaretlerdir. Geçici işaretler; gerekli hallerde tehlike sinyali vermek için kullanılan sözlü iletişim ve sesli sinyallerdir. Aşağıda yönetmeliğe göre kullanılan renkler ve anlamlarının olduğu tablo verilmiştir. Tablo Kullanılan renkler ve anlamları Renk Anlamı veya Amacı Talimat ve Bilgi Kırmızı Yasak işareti Tehlikeli hareket veya davranış Tehlike alarmı Dur, kapat, düzeneği acil durdur, tahliye et Yangınla mücadele ekipmanı Ekipmanların yerinin gösterilmesi ve ne olduğu Sarı Uyarı işareti Dikkatli ol, önlem al, kontrol et Mavi (1) Zorunluluk işareti Özel bir davranış ya da eylem Kişisel koruyucu donanım kullan YeĢil Acil kaçış, ilk yardım işareti Kapılar, çıkış yerleri ve yolları, ekipman, tesisler Tehlike yok Normale dön (1) Mavi: Sadece dairevi bir şekil içinde kullanıldığında emniyet rengi olarak kabul edilir. (2) Fluoresan turuncu: Emniyet işaretleri dışında sarı yerine kullanılabilir. Özellikle zayıf doğal görüş şartlarında bu renk çok dikkat çekicidir ÇıkıĢ Yolları Acil durumlarda kaçışı kolaylaştırmak için nesneler kesinlikle yolu kapayacak şekilde yerleştirilmemelidir. Acil ekibinin ortamda bulunan tehlikelere(duman, yangın, vb.) rağmen kolay hareket edebilmesi sağlanmalıdır. Fiziksel tehlikeler ( düşme, çarpma, kırılma vb.) en aza indirilmelidir. Yanıcı ya da patlayıcı özelliğe sahip olan malzemeler özel korumalı kaplarda ve odalarda saklanmalıdır. Eğer kapıda cam gibi acil durumlarda yardım ve işaret 28

33 verilmesini sağlayabilecek yerler varsa bunlar kesinlikle kapatılmamalıdır. Yine acil çıkış yolları işaretleri yönetmelikte belirtilen standartta olmalıdır Acil Durum Ekipmanları Bu ekipmanları ilkyardım setleri, acil göz ve vücut duşları, yangın söndürücüler ve kimyasal dökülme setleri olarak ayırabiliriz. İlk yardım ekipmanları kullanılabilir ve kolay ulaşılabilir yerlerde olmalıdır. Laboratuvarlarda kullanılan malzemelere uygun ilkyardım malzemeleri de bulundurulmalıdır. Örneğin; hidroflorik asit kullanılıyorsa kalsiyum glukanot jeli bulundurulmalıdır. Bu malzemelerin kullanımları ile ilgili bilgi verilmeli ve ekipmandaki malzemelerin son kullanma tarihleri ya da bitip bitmediği kontrol edilmelidir. Göz ve vücut duşları korozif, toksik ve tahriş edici kimyasalların bulunduğu laboratuvarlarda bulunması gereken bir ekipmandır. Bu ekipmanlar laboratuvarda en geç 10 sn. de ulaşılabilecek engelsiz yerlerde konumlandırılmalıdır. Bakımı için yılda bir kontrolü için ise haftalık kontrolleri yapılmalıdır. Çalışmayan ya da bozuk olan ekipman en kısa sürede tamir edilmelidir. Yangın söndürücüler yangın anında en geç 10 sn. de ulaşılabilecek bir mesafede mevcut, dolu ve kullanımı için hiçbir engel olmayacak şekilde bulundurulmalıdır. Söndürücüler aylık kontrol edilip yıllık olarak da yangın güvenliği ekipleri tarafından onaylanmalıdır. Son kullanma tarihlerine dikkat edilip gereken zamanlarda yenilenmelidir ve etikete işlenmelidir. Yangın söndürücülerin yeri işaret ve levhalarla belirtilmelidir. Söndürücülerin çeşitleri vardır. Bunlar; A sınıfı: Katı madde (kâğıt, odun, kumaş, plastik) yangınlarında kullanılanlar. B sınıfı: Sıvı madde (petrol, boya, yanıcı gaz) yangınlarında kullanılanlar. C sınıfı: Elektrikli cihazların (transformatör, motor) yangınlarında kullanılanlar. D sınıfı: Yanıcı metallerin (potasyum, sodyum) yangınında kullanılanlar. K sınıfı: Yemek yağı yangınlarında kullanılanlardır. 12. ATIK YÖNETĠMĠ Her laboratuvarda tehlikeli sulu çözeltiler, tek kullanımlık laboratuvar kapları, tarihi dolmuş kimyasallar, filtre malzemeleri, bozulmuş yağlar ve boyalar, gibi birçok atık malzeme oluşur. 29

34 Laboratuvarlarda kullanılan kimyasal atıklar belli kurallar çerçevesinde depolanıp atılmadıklarında veya imha edilmedikleri takdirde insan sağlığı ve çevre açısından potansiyel tehlike kaynakları olup ölümle de sonuçlanabilen çeşitli hastalıklara neden olabilmektedirler. Bu nedenle laboratuvarda atık yönetimi uygulanmalı ve aşağıdaki adımlar takip edilmelidir. Atıkların ve tehlikelerinin tanımlanması Belli bir yöntem oluşturarak toplamak ve depolamak Varsa tehlikesi azaltılabilen atık bunların gerçekleştirilmesi Düzgün bir şekilde bertaraf etmek Laboratuvarda oluşan atıklar evsel atık, biyolojik/kimyasal atık, tehlikeli atık, cam, plastik, metal olmak üzere sınıflandırılmalıdırlar. Mikrobiyolojik atıklar sterilize edilebilir kutularda uzaklaştırılmalı ve düzenli olarak otoklavda sterilize edilmeli ve sivri uçlu atıklarda özel kutularda uzaklaştırılmalıdır. Ayrıca çatlak ve kırık cam malzemeler kullanılmamalıdır. Uygun bertaraf yöntemi atıkların özellikleri hakkında bilgi gerektirdiği için tüm atıklar işaretlenmiş ve etiketlenmiş olmalıdır. Laboratuvarlarda kimyasal depolamada kullanılan matris yöntemi burada da atıkların depolanmasında kullanılmalıdır. Atıkların toplanacağı kaplar ise atıkların radyoaktif, katı, sıvı ya da sulu çözelti şeklinde yani hem atığın çeşidine hem de fazına göre değişeceği için uygun kaplar seçilmelidir. Yanıcı sıvı atıklar için plastik veya metal şişe kullanılmalıdır. Geçirimsiz cam şişeler birçok tehlikeli atık kimyasal için uygun depolama kaplarıdır ancak kırılma tehlikeleri vardır ve dar boyunlu olmaları halinde boşaltmada sıkıntı oluşturur. Galvanizli çelikler halojenler için depo kabı olarak kullanılmamalıdır çünkü paslanma ve sızıntı olması eğilimi yüksektir. Sulu çözeltilerden kastilen genellikle organik çözücülerdir. Bunlar içinde dayanıklı kaplar kullanılmalıdır ve mümkün olduğunca geri kazanımı sağlanmalıdır. Katı kimyasal atıklar kendisiyle tepkimeye girmeyecek etiketlenmiş uygun kaplarda depolanmalıdır. Radyoaktif atıklar ile ilgili olarak aşağıdaki kurallar uygulanır Katı Radyoaktif Atıklarla Ġlgili Uyulması Gerekli Hususlar Katı radyoaktif atıklarını belediyelerin denetimindeki çöp imha alanlarına göndermeden önce aşağıdaki maddeler yerine getirilmelidir; 30

35 Günlük çalışmalar için kullanılacak olan katı radyoaktif atık biriktirme kabının kapağı ayak pedalı ile açılır olmalıdır. Kullanılan radyoaktif maddenin yaydığı radyasyonun tipine ve enerjisine göre atık biriktirme kabının iç kısımları, kapağı ve tabanı da dâhil olmak üzere kurşun ve benzeri uygun malzeme ile zırhlanmalıdır. Kabın dış yüzeyinde uluslararası, standart radyasyon uyarı işareti bulunmalıdır. Atık biriktirme kabının içerisine yeterli büyüklükte ve uç kısımları kabın üst kısmından dışarıya taşacak şekilde bir plastik torba yerleştirilir. Radyoaktif katı atık biriktirme kabının bulunduğu ortamda, radyoaktif olmayan katı atıklar için ayrı bir biriktirme kabı bulundurulur. Radyoaktif olmayan atıklar hiçbir şekilde radyoaktif atık biriktirme kaplarına atılmazlar. Şüphe edilen atıklar radyoaktif olarak kabul edilirler. Biriktirme kabı dolduğunda plastik torbanın ağzı sıkı bir şekilde bağlanarak etiket doldurularak yapıştırılır ve uzun süreli atık bekletme yerlerine nakledilirler. Buharlaşma yapabilecek atıklar için havalandırma sistemi sağlanır Sıvı Radyoaktif Atıklarla Ġlgili Uyulması Gerekli Hususlar Sıvı radyoaktif atıklarını atık su sistemine bırakmadan önce aşağıdaki hususları yerine getirmek zorundadır. Sıvı radyoaktif atıklar, ünite içerisinde belirlenir ve altında (T) dirsek olmayan bir lavabodan atık su sistemine bırakılır. Bu bırakma sırasında sıvı atıklar en az 10 katı kadar su ile seyreltilir. Bu lavabo üzerine uluslararası standart radyoaktif madde işareti takılır. Bu lavaboda radyoaktif olmayan çalışmalar yürütülmez. Atık su sistemine bırakılacak bütün radyoaktif sıvılar su içerisinde çözülebilir ve dağılabilir özellikte olmalıdır. Radyoaktif sıvı, çözünmeyen katı parçacık veya tortu bulunduruyorsa, kanalizasyona bırakmadan önce filtre edilir. Filtre işleminde kullanılan malzeme katı atık olarak işleme tabi tutulur Gaz Halindeki Radyoaktif Atıklarla Ġlgili Uyulması Gerekli Hususlar Gaz halindeki radyoaktif atıkları atmosfere bırakmadan önce aşağıdaki hususlar yerine getirilmek zorundadır. Gaz halindeki radyoaktif atıkların atmosfere bırakılma noktaları, havalandırma delikleri ve benzeri diğer sistemlerin çıkışı ile bağlantılı olamaz. 31

36 Gaz halindeki maddelerle yürütülen çalışmalar çeker ocaklarda yapılır, gerektiğinde uygun filtreler takılır. 32

37 13. KAYNAKLAR 1. Laboratory Health and Safety Handbook, Workers Compensation Board of British Columbia, Canada, The OSHA Laboratory Standard, U.S. Department of Labor Occupational Safety & Health Administration, Standards - 29 CFR. 3. Moran L., Masciangioli T., Chemical Laboratory Safety and Security. A Guide to Prudent Chemical Management, National Research Council of the National Academies, Washington, Chemical Safety Guide for Laboratories, Illinois University of Illinois of Urbana- Chambaign, July 16, Wong - Chairman R., Kian K., Heidelberg T., Safety Handbook, Department of Chemistry Safety Handbook, TS Sağlık Kuruluşlarında Güvenlik Kuralları Laboratuvar Güvenliği, Türk Standardları Enstitüsü, ICS , Ekim Mercier P., Laboratory Safety Pocket Handbook, One Genium Plaza Schenectady, , New York. 8. Şener G., Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerde Risk Analizi Uygulaması, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara ISO Risk management Principles and Guidelines, International Standart, Switzerland, Kimyasal Maddelerle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığından Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığından,

38 Tablo A: Acil Durum Planı EK-1 ACĠL DURUM PLANI OLAY DEPREM YANGIN KĠMYASAL MADDE DÖKÜLMESĠ ĠLK YAPILACAK FAALĠYET -Panik yapmayın -Korozif kimyasalların yakınında iseniz hemen uzaklaşın, -Yakınınızdaki banko, masa vb. ağırlık merkezi yere yakın eşyaların yanına eğilin, kollarınızı başınızın üzerine koyun, başınızı bacaklarınızın arasına eğerek bekleyin. -Yangını haber ver. -Kapıyı kapatın ve yardım isteyin -Eğer bir kişi alev aldıysa hemen müdahale edin (yangın söndürücü, yanmaz battaniye, vb. gibi) - Tek başınıza müdahale etmeyin - Yanıcı, parlayıcı maddeleri uzaklaştırın - Sorumluya ve diğer laboratuvar çalışanlarına haber verin - Diğer çalışanları çevreden uzaklaştırın - Dökülen kimyasal maddeye temas etmeyin, maddeyi solumayın. LABORATUVAR SORUMLUSU - Sarsıntı bittikten sonra laboratuvarda çalışanları tahliye edin - Fakülte Yönetimi ni bilgilendirin mecbur kalmadıkça telefon kullanmayın - Alarmı çalıştırın - Gerekiyorsa yangın söndürücü kullanın, elektrikleri kesin veya laboratuvarı tahliye edin u arayın, -Fakülte Yönetimi ni bilgilendirin - Dökülen kimyasal maddenin özelliklerini öğrenin, - Bol su ile yıkayın veya vakumlu süpürge ile temizleyin. - Temizlik sırasında koruyucu eldiven ve gözlük kullanın. 34

39 YARALANMA -Sorumluya ve diğer laboratuvar çalışanlarına haber verin -Küçük yaralanmalar için ilk yardım dolabından gerekli malzemeyi temin edin -Yaralanan kişiye zarar gelmeyeceğinden emin olmadan kişiyi hareket ettirmeyin -Acil durum duşlarını ve göz banyoları kullanın. -Kan kaybı varsa ilk yardım setini kullanın, -Tıbbi müdahale gerektiren durumlarda Sağlık Birimi ni arayın, yardım isteyin -Gerekiyorsa ambulans çağırın (112), -Fakülte Yönetimi ni bilgilendirin. GAZ KOKUSU/ ELEKTRĠK KAÇAĞI -Sorumluya ve diğer laboratuvar çalışanlarına haber verin. -Gaz/elektrik kaçağının kaynağını belirleyin, -Doğal gaz/elektrik kaçağı ise hemen Fakülte Yönetimi ne haber verin, -Elektrik kaçağı olan bölgenin elektrik şalterini kapatın, -Gaz kaçağı tüpten geliyorsa hemen kapatın. RADYOAKTĠF MADDELERĠN BULAġMASI Enerji Enstitüsünü arayın. -Radyasyon kaynağından uzaklaşın. -Nükleer Enerji Enstitüsü nden verilen prosedüre uygun davranın. -Bölüm / Fakülte sorumlusuna durum hakkında bilgi verin. (Bugünün iyi planı yarının mükemmel planından çok daha iyidir.) 35

40 EK-2 ĠLKYARDIM KURALLARI İlk yardım, bir kaza durumunda yaralananlara tıbbi yardım gelene kadar gerekli müdahalelerdir. Bir kaza anında yararlanan kişiye ilk müdahale yapılmadan önce enfeksiyon ve hastalık bulaştırma riskleri göz önünde bulundurularak, eller çok iyi yıkanmış olmalı; mümkünse lateks eldiven kullanılmalıdır. İlkyardım çantalarının ve yangın söndürücülerin yeri her çalışan tarafından bilinmelidir. İlk yardıma başlamadan önce birey kendisi için de koruyucu tedbirleri (gözlük, eldiven, maske, koruyucu giysi vb.) almalıdır. 1. Küçük kesik ve çizikler: Yaralanan alan su ve sabunla yıkanır, yaranın üzerini bir bandajla kapatılır. 2. Önemli Kanamalar: Acil yardım çağırılır ve hastanın rahatlamasına yardımcı olunur. Hasta yatırılır, üzerindeki giysi vb. çıkarmaya çalışılmaz. Yaranın üzerine steril bir bandajla (bulunamıyorsa temiz bir bezle) basınç uygulanır. Direkt basınç uygulaması yeterli olmuyorsa yaralı kısmı kalp hizasının üzerinde tutmaya çalışılır. Kanama çok şiddetli ise yaralının bacaklarını yaklaşık 30 cm kadar yukarı kaldırılır ve üzerine bir battaniye örtülür 3. Yanmalarda Ġlk Yardım: Yanıklara su sürülmemeli, kabarcıkları kesilip atılmamalıdır. Vazelin sürüp, yanık yerini muhafaza için sargılanmalı, yoksa üzerine un ve zeytinyağı sürülmelidir. Yanıkların deri esmerleşinceye kadar %5'lik tanen ile yıkanması veya bu çözeltiyle ıslatılmış bezin yara üzerine konulması iyidir. Bir yangın anında yanan yer veya kişinin üzeri hava ile teması kesecek herhangi bir şeyle (palto, battaniye vb. gibi ) kapatılmalıdır. 4. Kimyasalların Yutulması: Kişinin şuuru yerindeyse ve yutabiliyorsa su veya süt içirilmeli (kusma eğilimindeyse sıvı verilmesine devam edilmez). Şuur yerinde değilse yaralının mutlaka başı veya tüm vücudu sol tarafa döndürülür. Kazaya maruz kalan kişi derhal sağlık kuruluşlarına ulaştırılır. 5. Alkali, Asit, Brom veya Fosfor Yanıklarında Ġlk Yardım: Bromdan ileri gelen yanıklar benzol veya petrol ile iyice yıkanmalıdır. Fosfor nedeniyle oluşmuş yanık yer de bikarbonat eriyiğine daldırılır ve sonra fosforun oksitlenmesi için yanık havaya tutulur. Bu işlem birkaç defa tekrarlanır. Asetik asit, hidroklorik asit, fosforik asit ve sülfürik asidin deri ile temasında hemen bol çeşme suyu ile yıkanmalı, bulaşan giyecekler çıkarılmalıdır. Sonra soda veya bikarbonat gibi yumuşak bir alkali çözeltisi uygulanmalıdır. Eğer gözler söz konusu ise, hemen ılık su ile en az 15 dakika yıkanmalıdır. Hidroflorik asidin temasında ise iyice yıkanmalı ve bir magnezyum oksit 36

41 çamuru uygulanmalı ve sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Kromik asit ve dikromatların deri ile temasında %5'lik sodyum tiyosülfat ile yıkama yapılmalı, eğer lezyonlar görünürse bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Alkalilerin deri ile temasında ise bol miktarda suyla ve nötralize sirke ile deri yıkanmalıdır. Göze sıçraması halinde, derhal bol akar su ile gözleri gerekirse zorla açarak yıkamalı ve hemen bir sağlık kuruluşuna gidilmelidir. 6. Alkali ve Asitlerin Yutulmasında Ġlk Yardım: Asetik asit, hidroklorik asit, fosforik asit ve sülfürik asit yutulduğu zaman kusmaya izin verilmemeli, kişi baygınsa ağızdan hiç bir şey verilmemelidir. Eğer ayıksa ağız bol çeşme suyu ile çalkalanmalı, sonra yumurta akı ile karıştırılmış süt verilmelidir. Eğer bu mümkün değilse olabildiğince fazla su verilmeli, bir sağlık kuruluşuna haber verilmelidir. Hidroklorik asit yutulmasında da kusmaya izin verilmemeli, bol su verilmelidir. Yaralı yüzükoyun uzatılmalı, hareket ettirilmemelidir. Kromik asit ve dikromatların yutulmasında acilen sodyum bikarbonat çözeltisi verilmeli, yara sıcak tutulmalı ve bir sağlık kuruluşuna haber verilmelidir. Alkalilerin yutulması durumunda ise limon suyu veya sirke karıştırılmış bolca su verilmeli, ardından bir kaşık zeytinyağı içirilmeli ve hemen bir sağlık kuruluşuna gidilmelidir. 7. Ciğerleri Yakan Gazlarla Zehirlenmede Ġlk Yardım: Krom, brom, HCl vb. gibi kimyasalların buharları doğrudan solunduğunda zehirlenmelere yol açar. Bu durumda hemen sağlık kuruluşuna haber verilmeli ve hekim gelinceye kadar tam bir dinlenme ve açık hava sağlanmalıdır. Su veya bikarbonat buharı ve oksijen teneffüs ettirilebilir. 8. Ağız Yoluyla Olan Zehirlenmelerde Ġlk Yardım: %5'lik bakır sülfat eriyiği kullanılmalıdır. Bakır sülfatın kusturucu gücü fazla olduğundan, zehir mideden uzaklaştırılmış olur. 9. Siyanür Tuzları Ġçin Ġlk Yardım: Deri ile temasta iyice yıkanmalı, eğer yara açıksa bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Yutulması durumunda kişi hemen kusturulur, su ile karıştırılmış hidrojen peroksit verilir mutlaka bir sağlık kuruluşuna başvurulur. 10. Klorlu BileĢenler Ġçin Ġlk Yardım: Amonyum klorür, kobalt klorür, demir klorürün deri ile temasında iyice yıkanmalı, yutulmasında ise kusturulmalı ve bol miktarda su verilmelidir. Laksatif olarak Epsom tuzları uygulanmalı ve sağlık yardımı alınmalıdır. Antimon klorür, nikel klorür, kalay klorür, kadmiyum klorür'ün deri ile temasında iyice yıkanmalı ve lanolin merhem sürülmelidir. Yutulması halinde ise bol su verilmeli, irritasyon devam ederse sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. 37

42 11. Nitratlar Ġçin Ġlk Yardım: Potasyum nitrat, civa nitratın deri ile temasında iyice yıkanmalı, eğer kaşıntı, döküntü varsa sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Yutulması durumunda hemen bolca suyla karıştırılmış sodyum bikarbonat verilmelidir. Sonra çiğ yumurta, yağsız süt karışımı içirilmeli ve sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Gümüş nitratın deri ile temasında tuzlu su ile yıkanmalı ve tahriş olan yerlere uygulanmalıdır. Yutulmasında ise, bir bardak suya üç yemek kaşığı tuz ekleyip çözdükten sonra bu karışım verilip kusturulmalı ve sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. 12. Sülfatlar Ġçin Ġlk Yardım: Alüminyum, amonyum, kobalt, bakır, magnezyum, nikel, potasyum, sodyum, çinko, kadmiyum ve sülfatın deri ile temasında iyice yıkanmalı, eğer deri reaksiyon gösteriyorsa sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Bunların yutulmasında ise bolca su verilmeli, eğer herhangi bir reaksiyon olursa sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. 13. Hidrosiyanik Asit, CO 2, Kükürtlü Hidrojen, Fosforlu Hidrojen ile Zehirlenmelerde Ġlk Yardım: Temiz hava önemlidir. Ağır durumlarda suni teneffüs yaptırılır ve gerekirse oksijen kullanılır. Özellikle hidrosiyanik asitlerle zehirlenmelerde 2 g sodyum tiyosülfat ve 0,5 g sodyum nitriti 50 ml suda eritip içirmek ve derhal sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. 38

43 EK-3 BĠRBĠRLERĠ ĠLE TEMAS ETMEMESĠ GEREKEN KĠMYASALLAR Tablo B: Birbiri ile temas etmemesi gereken kimyasallar Madde adı Asetilen Aseton Aktif kömür Alkali metaller Amonyak(gaz) Amonyum nitrat Anilin Arsenikli maddeler Azidler Yanıcı sıvılar Brom Karbon tetraklorür Kalsiyum oksit Klor Klor dioksit Kloratlar Krom (VI)oksit Kumolhidroperoksit siyanür Hidrojen peroksit Asetik asit Hidrojen florür Temas etmemesi gereken maddeler Klor, brom, flor, bakır, gümüş, cıva Konsantre nitrik ve sülfürik asit karışımları Kalsiyum hipoklorür, oksitleyici maddeler Su, karbon tetraklorür, halojenli alkanlar, karbondioksit, Halojenler Cıva (örneğin; manometredeki cıva), klor, kalsiyum hipoklorür, iyot, brom, hidrojen florür Asitler, metal tozları, yanıcı sıvılar, klorat bileşikleri, nitratlar, kükürt, ince tanecikli organik veya yanıcı başka maddeler Nitrik asit, hidrojen peroksit Tüm indirgen maddeler Asitler Amonyum nitrat, krom VI oksit, hidrojen peroksit, nitrik asit, sodyum peroksit, halojenler Amonyak, asetilen, butadien, butan, metan, propan, hidrojen, petrol benzini, benzen, metal tozları Sodyum Su Amonyak, asetilen, butadien, butan, metan, propan, hidrojen, petrol benzini, benzen, metal tozları Amonyak, metan, hidrojen sülfat Amonyum tuzları, asitler, metal tozları, kükürt, ince tanecikli organik veya başka yanıcı maddeler Asetik asit, naftalin, kamfer, gliserin, petrol benzini, alkoller, yanıcı sıvılar Organik veya anorganik asitler Bakır, krom, demir, metaller ve metal tuzları, alkoller, aseton, organik bileşikler, anilin, nitrometan, katı ve sıvı yanıcı maddeler Krom (VI) oksit, nitrik asit, alkoller, etilen glikol, perklorik asit, peroksitler, permanganatlar Amonyak (gaz veya çözelti halinde) 39

44 İyot Potasyum Potasyum klorat Potasyum perklorat Potasyum permanganat Asetilen, amonyak (gaz veya çözelti halinde) (Bak. Alkali metaller) (Bak. Kloratlar) (Bak. Kloratlar) Gliserin, etilen glikol, benzaldehit, sülfürik asit Hidrokarbonlar (butan, propan, peroksit, benzen vs) Flor, klor, brom, krom (VI) oksit, sodyum Hidrosiyanik asit Nitrik asit, alkali Bakır Asetilen, hidrojen peroksit Selenitler İndirgen maddeler Sodyum (Bak. Alkali metaller) Sodyum nitrit Amonyum nitrat ve diğer amonyum tuzları Metanol, etanol, asetik asit anhidriti, buzlu asetik asit, Sodyum peroksit benzaldehit, karbon sülfür, gliserin, etilen glikol, etil asetat, metil asetat, furfurol Okzalik asit Gümüş, cıva Peroksitler Asitler (organik ya da mineral ) Perklorik asit Asetik asit anhidriti, bizmut ve alaşımları, alkoller, kâğıt Fosfor Kükürt, kloratlar gibi oksijenli bileşikler Cıva Asetilen, amonyak Nitrik asit (derişik) Asetik asit, anilin, krom (VI) oksit, hidrojen siyanür, hidrojen sülfür, yanıcı sıvı ve gazlar Nitritler Asitler Nitroparafinler İnorganik bazlar, aminler Sülfürik asit Potasyum klorat, potasyum perklorat, potasyum Permanganat Sülfitler Asitler Hidrojen sülfür Dumanlı nitrik asit, oksitleyici gazlar Gümüş Asetilen, oksalik asit, tartarik asit, amonyum bileşikleri Tellürit İndirgen maddeler Yanıcı sıvılar Amonyum nitrat, kromik asit, hidrojen peroksit, nitrik asit 40

45 EK-4 KĠMYASAL MADDELERĠN SINIFLANDIRILMASI AĢındırıcı maddeler: ph 2 veya 12,5 olan kimyasallardır. Asitler ve bazlar bu sınıftadır. insan dokularına değdiklerinde görünür hasara yol açarlar. Hidroklorik asit veya asetik asit gibi derişik asitler, sodyum hidroksit gibi alkaliler laboratuvarlarda en sık kullanılan aşındırıcı kimyasallardır. Doğrudan deri veya gözlere temas ederlerse veya soluma ya da ağızdan alınma durumunda solunum ve gastrointestinal kanal dokularına zarar verirler. Asitler, alkaliler ve civa tuzları gibi aşındırıcı çözeltiler bir duman siperi içinde kullanılmalıdır. Asitler, suyun üzerine yavaşça dökülerek sulandırılabilirler, su asla derişik asidin üzerine dökülmemelidir. Asit ve alkalilerle çalışırken büyük güvenlik gözlükleri takılmalıdır. Kuvvetli çalkalamalardan kaçınılmalı veya bu işlem bir siper içinde yapılmalıdır. Eğer sürekli karıştırma gerekiyorsa sıçramayı önlemek için manyetik karıştırıcı kullanılmalıdır. Asitler, aşındırıcı maddeler ve kuvvetli oksidanlar su dolu lavabo içinde karıştırılmalıdır. Toksik maddeler: Vücuda ağızdan alınma, solunum veya deriden absorbsiyonla girebilirler. Dokuları doğrudan etkilemezler, fakat metabolik olayları karıştırırlar. Kimyasal madde ile karşılaşma süresine bağlı akut ve kronik etkiler oluşur. Herhangi bir madde, en zararsız bile olsa, aşırı iken toksik olabilir. Ayrıca, bazı kimyasal maddeler çok düşük konsantrasyonlarda toksiktir. Toksik maddelerden etkilenme doğrudan temasla, solunumla veya aşılama (inokülasyon)/injeksiyon yolu ile olur. Bu kimyasallardan etkilenme sınırlarını belirleyen sınır değerler eşiği (SDE), kişide hiç bir yan etki göstermeyen toksik madde miktarını gösterir. Üç SDE vardır. 1. Zaman ağırlıklı ortalama: 8 iş saatinden fazla maksimum izin verilebilir korunmasız kalmayı gösterir. 2. Kısa süreli etkilenme sınırı: Örneğin 15 dakika maksimum izin verilebilir korunmasız kalmayı gösterir. 3. Tavan değer: Ajanın hiçbir zaman aşılmaması gereken konsantrasyonudur. Kriyojenik sıvılar: Sıvı azot, laboratuvarda belki de en sıklıkla kullanılan kriyojenik sıvılardan biridir. Bunların kullanımı ile ilgili çeşitli tehlikeler; yangın veya patlama, asfiksi, basınç birikmesi, materyallerin kolay kırılabilirliği ve termal yanıklarınkine benzer doku hasarıdır. Güvenlik gözlüklerinden başka, ellerin aşırı soğutulmuş yüzeylere dokunmasından doğan tehlikelere karşı korunması için, su geçirmez materyalden yapılmış eldivenler önerilir. Şiddetli kaynama/köpürme ve sıçramayı minimal düzeye indirmek için dondurulacak örnekler soğutucu sıvıya daima çok yavaş daldırılmalıdır. Kriyojenik sıvılar, kaynayarak uçmadan ileri 41

46 gelen sıvı kaybını en aza indirmek ve "tıkanmayı" ve basınç birikmesini önlemek için iyi yalıtılmış fakat gevşekçe kapatılmış kaplarda depolanmalıdır Karsinojenler: Laboratuvarlardaki karsinojenlerin çoğu aromatik aminlerdir. Bunlardan biri olan benzidin, laboratuarda hemoglobin testi için sıklıkla kullanılır. Genellikle bunun yerine konulabilen 3,3',5,5'- tetrametilbenzidin, çok daha güvenlidir. Karsinojen maddeler için önlemler, izole bir alanda veya iyi bir duman bacası içinde çalışmak, lastik eldivenler giymek ve eğer tozlu bir materyalle çalışılıyorsa bir respiratör kullanmak, çalışılan yeri dikkatlice temizlemek, cam eşyayı her zaman kullanılan yıkama yerine bırakmadan önce kuvvetli asit veya organik bir eritici ile yıkamak ve olabildiğince çok atılabilir malzeme kullanmaktır. Mutajenik ve teratojenik kimyasallar: Mutajenik ve teratojenik kimyasallara karşı döllenme öncesi korunmasız kalma, kromozomal mutasyonlar ve genetik konjenital sorunlar oluşturarak, gelecek nesillerde geridönüşümsüz hasara yol açarlar. Döllenme sonrası maternal karşılaşma durumunda fetus ölümü veya anomalilere sebep olabilirler. Hamile laboratuvar çalışanları özellikle bu tür kimyasallara karşı uyarılmalıdırlar. Sıklıkla kullanılan parlayabilir ve tutuşabilir kimyasal maddeler aseton, benzen, dietileter, alkoller, heptan, toluen ve ksilendir. Parlayabilir maddelerde bazı gazlar ve parafin gibi katıların da bulunduğunun hatırlanması önemlidir. Parlayabilir ve tutuşabilir kimyasal maddelerin alevlenme noktası farklıdır. Alevlenme noktası, hava ile alevlenebilen karışım oluşturmak üzere yeterli dumanın çıktığı en düşük ısıdır. Parlayabilir bir sıvının alevlenme noktası 37.8 C in altındadır. Tutuşabilir sıvılarınki 37.8 C veya üzerindedir. Dumanı alevleyebilen ısı kaynağı elektrik kıvılcımı, statik bir kıvılcım veya açık alevdir. Laboratuvarda bu kimyasal maddelerle en büyük yangın riski uygunsuz depolanımdır. İyi bir kural olarak, parlayabilir ve tutuşabilir kimyasal maddeler cam kaplarda saklanırsa 1/2 lt. lik miktarlarda sınırlandırılmalı ve güvenlik kabininde depolanmalıdır. Bunların imalatçısı tarafından elektrik düğmeleri soğutma kısmının dışında bulunan patlamaya dirençli soğutucuda tutulması belirtilmedikçe asla soğutucuya konulmamalıdır. Her türlü ısı kaynağından uzakta kullanılmalıdırlar. Parlayabilir sıvılar başka bir saklama kabına hemen dökülmemelidir. Çünkü sıvının çalkantısı statik elektriklenme oluşturabilir. Sıvı, ucu alıcı kaba daldırılmış olan bir huni yolu ile dökülebilir. Klinik kimya laboratuvarındaki personel aseton, kloroform, metanol veya karbon tetraklorür gibi maddelerden çıkan ve brom, amonyak ve formaldehitin yaptığı gibi açıkça duyusal tahriş göstermeyen toksik buharlara özellikle dikkat etmelidir. Genellikle önemsenmeyen bir başka zehirli duman kaynağı, civadır. İleri derecede uçucu ve toksik olan civa buharları, hızla deri ve solunum yolundan absorbe edilir. Civalı termometrelerin bulunduğu yerlerde civa döküntüsü temizleme kitleri bulunmalıdır. Bir çok laboratuvar, civa ve civalı bileşiklerin 42

47 kullanımını bırakmaktadırlar. Tüm yanabilir ve toksik sıvıların buharlaşması su banyosu kullanarak bir duman siperinde gerçekleştirilir. Etil eter gibi buharları sıcak bir levha veya fırın gibi herhangi bir ateşleme kaynağı ile bile tutuşabilen çok uçucu yanıcı sıvılara karşı olağanüstü önlem alınmalıdır. Büyük miktarlarda uçucu sıvıların buharlaşmasında, cam boncuklar ve diğer çarpmaya karşı granüller, çarpmayı ve büyük miktarlarda buharın aniden çıkmasını önlemek için konulmalıdır. Uçucu kimyasalları bir siperde uçması için bırakmak kabul edilemez. Patlayıcı kimyasal maddeler: Patlayıcı kimyasal maddelerin bileşimi hızla bozulur ve patlamaya yol açan enerji oluştururlar. Pikrik asit kristal halde iken patlayıcıdır. Perklorik asit, organik maddelerle temas ettiğinde şiddetle patlayıcı olduğundan, dikkatle çalışılmalıdır. Reaktif maddeler: Yüksek oksijen içeren oksitleyiciler veya redoks gruplu bileşikler (örneğin; hidrazin, hidroksilamin), anhidr metal oksitleri gibi su ile veya nemli hava ile şiddetle reaksiyonlaşan bileşikler, hava ile kendiliğinden reaksiyonlaşan piroforik bileşikler veya peroksitler oluşturabilen ve dietileter gibi patlayıcı olan bileşiklerdir. Kimyasal Döküntüler: Eğer bir çözelti dökülmüşse, su ya da başka bir sulandırıcı eklenmemeli ve çözeltinin kanalizasyona akmasına izin verilmemelidir. Çünkü çözeltiler duman sorunu yapabilir, solunum koruyucu cihazı gerekebilir. Absorban madde veya bir döküntü yastığı ile absorpsiyondan sonra, materyal duman kaçmasını önlemek için, kimyasal maddenin adı ve tehlikesini bildiren etiket konulmuş kapalı bir toplama kabına yerleştirilmelidir. Nötralizan ve absorban maddeler içeren ticari döküntü kontrol kitleri vardır. Formaldehit kitleri döküntüyü nötralize eder, böylelikle bunlar diğer çöplerle atılabilir. Dökülen civa, toplanması çok güç olan, çok küçük parçacıklara ayrılır. Topladıktan sonra bile, metalik civa yakılamadığından veya yanmadığından yok edilmesi sorun yaratır. Civa absorpsiyon atık kiti gibi civa damlacıklarını absorplayan bir materyal içeren birçok civa kiti, gömülerek atılabilen daha az toksik bir madde oluşturur. Derişik asit veya baz döküntüleri, temizleme işleminden önce su ile sulandırılmalıdır. Asit döküntüleri sodyum bikarbonat ve baz döküntüleri borik asit gibi nötralizanlarla örtülmelidir. Sonra döküntü yastığı veya diğer absorban materyalle absorbe edilmelidir ve kimyasal atık yönergesine göre yok edilmelidir. Kimyasal madde tam temizlendikten sonra yüzey sabun ve su ile yıkanmalıdır. 43

48 Tablo C: İnsan Sağlığına Zararlı Kimyasallar Ağır metaller Aromatik nitro bileşikleri Aldehitler Alkali metaller Alkali tuzları (NaOH, KOH) Amonyak Benzen Civa Eterler Fenoller Florlu hidrokarbonlar Formaldehit Fosfor Hidrojen peroksit Hidrojen sülfit Hidrojen syanid İnorganik amidler Karbon disülfür Karbon tetraklorür Klorlu hidrokarbonlar Ksilen Metil alkol Nitrat ve nitritler Nitrik asit Okzalik asit Perkloratlar 44

49 Tablo D: GHS Piktogramları ve Tehlike Sınıfları Yanıcı Oksitleyici Piroforik Kendinden reaktif Kendinden ısınır Organik peroksitler Patlayıcı Kendinden reaktif Organik peroksitler Yanıcı gaz yayar Akut zehirleyici (yaygın) Korozif Basınçlı gaz Kanserojen Solunum hassaslaştırıcı Tahriş edici Cilt için tahriş edici Üreme için zararlı Mutajenik Aspirasyon zararlı Çevreye zararlı Akut zehirleyici (zararlı) Narkotik etkili Solunum yolu tahrişi 45

50 Tablo E: Akut Oral Toksikoloji LD 50 5 mg/kg > 5 < 50 mg/kg ³ 50 < 300 mg/kg ³ 300 < 2000 mg/kg ³ 2000 < 5000 mg/kg Piktogram Sembol yok Sinyal kelimesi Tehlikeli Tehlikeli Tehlikeli Uyarı Uyarı Tehlikeli durumlar Yutulursa ölümcül Yutulursa ölümcül Yutulursa zehirli Yutulursa zararlı Yutulursa zararlı olabilir 46