VATANDAŞLARIMIZIN YARARLANABİLECEĞİ VERGİSEL DÜZENLEMELER

Transkript

1 2012 YILINDA ENGELLİ VATANDAŞLARIMIZIN YARARLANABİLECEĞİ VERGİSEL DÜZENLEMELER Şibli GÜNEŞ * 1.GİRİŞ Türkiye İstatistik Kurumunun 2002 yılı verilerine göre, ülkemiz nüfusunun %12,29 unu özürlü kişiler oluşturmaktadır. Bu oran ve günümüz nüfusu esas alındığında, ülkemizde 9 milyonu aşan özürlü kişi bulunmaktadır. Bu kişilerin, çalışma güçlerinin bir kısmını veya tamamını kaybetmeleri sebebiyle vergi yasalarında lehlerine bir takım düzenlemeler yapılmıştır. Yapılan bu düzenlemelerin neler olduğu bu yazımızda irdelenecektir. 2. GELİR VERGİSİ KANUNUYLA DÜZENLEMİŞ OLAN SAKATLIK İNDİRİMİ 2.1-Sakatlık İndirimi Nedir ve Sakatlık İndirimi Tutarları Ne Kadardır? 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 31 nci maddesi hükmüne göre, Çalışma gücünün asgari % 80 ini kaybetmiş bulunan hizmet erbabı birinci derece sakat, asgari % 60 ını kaybetmiş bulunan hizmet erbabı ikinci derece sakat, asgari % 40 ını kaybetmiş bulunan hizmet erbabı ise üçüncü derece sakat sayılır ve aşağıda sakatlık dereceleri itibariyle belirlenen aylık tutarlar, hizmet erbabının ücretinden indirilir. Sakatlık İndirimi, - Birinci derece sakatlar için lira ( den itibaren, 280 seri No.lu GVGT ile 770-TL) - İkinci derece sakatlar için lira ( den itibaren 280seri No.lu GVGT ile 380 -TL), - Üçüncü derece sakatlar için liradır ( den itibaren 280 seri No.lu GVGT ile 180- TL). * Vergi Denetim Kurulu Grup Başkanı 205

2 Sakatlık derecelerinin tespit şekli ile uygulamaya ilişkin esas ve usuller Maliye, Sağlık ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik bakanlıklarınca bu konuda müştereken hazırlanacak bir yönetmelikle belirlenir. Yukarıda belirtilen hükme göre, çalışma gücünün asgari % 80 inikaybetmiş bulunan hizmet erbabı birinci derece sakat; asgari % 60 ınıkaybetmiş bulunan hizmet erbabı ikinci derece sakat; asgari % 40 ınıkaybetmiş bulunan hizmet erbabı ise üçüncü derece sakat sayılır. Sakat sayılanların çalışma gücü kayıp oranlarına göre belirlenen dereceler itibariyle Sakatlık indirimi tutarları tarihinden itibaren, - Birinci derece sakatlar için 770-TL, - İkinci derece sakatlar için 380-TL, - Üçüncü derece sakatlar için 180-TL dir. Bu tutarlar, sakat ücretlilerde ve bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişi bulunan hizmet erbabının aylık tevkifat matrahından, serbest meslek faaliyetinde bulunan özürlüler ile bakmakla yükümlü olduğu serbest meslek erbabının ve basit usulde vergilendirilenlerin yıllık beyan edilecek gelirlerinden indirilir Sakatlık İndiriminden Kimler Faydalanacaktır? Gelir Vergisi Kanununun 31.maddesine göre sakatlık indiriminden sadece ücretliler yararlanmaktaydı. Bu kanunun 89/3. maddesinde 4842 sayılı kanunla yapılan değişiklik ile sakatlık indiriminin kapsamı genişletilmiştir. 193 sayılı Gelir Vergisi Kanununun 89/3 maddesine göre, serbest meslek faaliyetinde bulunan veya basit usulde vergilendirilen özürlülerin beyan edilen gelirlerine, 31 inci maddede yer alan esaslara göre hesaplanan yıllık indirim, gelir vergisi beyannamesinde bildirilecek gelirden indirilebilir. Anılan madde hükme göre, bu indirimden bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişi bulunan serbest meslek erbabı ile hizmet erbabı (tevkifat matrahı dahil) da yararlanır. Bu durumda, sakatlık indiriminden aşağıdaki kişiler yararlanabilecektir: - Ücretli olarak çalışan özürlü hizmet erbabı, - Serbest meslek faaliyetinde bulunan özürlü serbest meslek erbabı, - Basit usulde vergilendirilen özürlüler, 206

3 - Bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişi bulunan serbest meslek erbabı, - Bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişi bulunan ücretlile, Bunlardan ücretli olarak çalışan özürlü hizmet erbabı bu indirimden aylık yararlanır. Yani, aylık olarak belirlenen tutarlar bu kişilerin aylık ücretlerinden indirildikten sonra gelir vergisi kesintisi yapılır. Diğer taraftan, Serbest meslek faaliyetinde bulunan özürlüler ile basit usulde vergilendirilen özürlüler tarafından Gelir Vergisi beyannamesi ile beyan edilen gelirlerinden, 31 inci maddede yer alan esaslara göre yıllık olarak hesaplanan sakatlık indirimi, Gelir Vergisi matrahına ulaşılırken indirim konusu yapılabilir. Yine, bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişi bulunan serbest meslek erbabı ile hizmet erbabı da söz konusu indirimi, gelir vergisi beyannamesinde bildirilecek gelirden düşebileceklerdir Sakatlık indirimi uygulaması nasıl yapılmaktadır? Gelir Vergisi Kanununun 31 maddesine göre hazırlanan Sakatlık İndiriminden Yararlanacak Hizmet Erbabının Sakatlık Derecelerinin Tespit Şekli İle Uygulanması Hakkında Yönetmelik le özürlülerin çalışma gücü kayıp oranları belirlenmektedir. Bu Yönetmelik esaslarına göre oluşturulan Merkez Sağlık Kurulu özürlü vatandaşların yetkili sağlık kuruluşlarından aldıkları raporları görüşerek ödevlilerin çalışma gücü kayıp oranlarını Devlet Bakanlığınca hazırlanan ve gün ve Resmi Gazete de yayımlanan Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırılması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmeliğin Eki Cetvellere göre belirler. Belirlenen çalışma gücü kayıp oranlarına göre girecekleri dereceler Başkanlıkça belirlenerek ödevlilere tebliğ edilir. 2.4-Sakatlık indirim için nereye, hangi belgelerle başvurulacaktır? Sakatlık indiriminden faydalanmak isteyen ödevliler aşağıda belirtilen belgelerle birlikte Vergi Dairesi Başkanlığı olan illerde ilgili Grup Müdürlüğüne, Valiliklerde ise Gelir Müdürlüğüne, Bağımsız Vergi Dairesi bulunan İlçelerde Vergi Dairesi Müdürlüğe, Vergi Dairesi olmayan yerlerde Malmüdürlüklerine bir dilekçe ile aşağıda belirtilen belgeler ile birlikte başvurulacaktır. 207

4 -Özürlü hizmet erbabı ile Hizmet erbabının bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişiler için; Çalıştığı işyerinden alacağı hizmet erbabı olduğunu gösterir belge, üç adet fotoğraf, çalıştığı yerden alacağı hizmet erbabı olduğunu gösterir belge, özürlü kişilerin nüfus cüzdan örnekleri, özürlü kişiye bakmakla yükümlü olduğunu gösterir belge gerekmektedir. -Özürlü serbest meslek erbabı için; Vergi kimlik numarasını gösteren belge, Nüfus cüzdanı örneği ve üç adet fotoğraf gerekmektedir. -Serbest meslek erbabının bakmakla yükümlü olduğu özürlü kişiler için; Serbest meslek erbabının vergi kimlik numarasını gösteren belge, Özürlü kişilerin nüfus cüzdanı örneği ve üç adet fotoğrafı, Özürlü kişiye bakmakla yükümlü olduğunu gösterir belge gerekmektedir. -Basit usulde vergilendirilen özürlüler için; Vergi kimlik numarasını gösteren belge, Nüfus cüzdanı örneği ve üç adet fotoğraf gerekmektedir. 3- SIFIR ARAÇ ALIMINDA ÖTV İSTİSNASI tarihi itibariyle yürürlüğe giren 5228 sayılı Kanunla Özel Tüketim Vergisi Kanunun 7/2 maddesi hükmünde yapılan değişikle, bu kanuna ekli II sayılı listedeki mallardan kayıt ve tescile tabi olanların ilk iktisabında engellilere tanınan istisnanın kapsamı genişletilmiştir. Anılan madde hükmüne göre, (II) sayılı listede yer alan kayıt ve tescile tâbi mallardan; a) (motor silindir hacmi cm³ ü aşanlar hariç), (motor silindir hacmi cm³ ü aşanlar hariç) ve G.T.İ.P. numaralarında yer alanların, sakatlık derecesi % 90 veya daha fazla olan malûl ve engelliler tarafından, b) (motor silindir hacmi cm³ ü aşanlar hariç), (motor silindir hacmi cm³ ü aşanlar hariç) ve G.T.İ.P. numaralarında yer alanların, bizzat kullanma amacıyla sakatlığına uygun hareket ettirici özel tertibat yaptıran malûl ve engelliler tarafından, 208

5 Beş yılda bir defaya mahsus olmak üzere ilk iktisabı, ÖTV den istisnadır. Kanunun 7 nci maddesinin 5228 sayılı Kanunla değişik 2 numaralı fıkrası ile (II) sayılı listedeki kayıt ve tescile tabi mallardan (motor silindir hacmi cm³ ü aşanlar hariç), (motor silindir hacmi cm³ ü aşanlar hariç) ve G.T.İ.P. numaralarında yer alanların, sakatlık derecesi % 90 veya daha fazla olan malul ve engelliler ile bizzat kullanma amacıyla sakatlığına uygun hareket ettirici özel tertibat yaptıran malul ve engelliler tarafından beş yılda bir defaya mahsus olmak üzere ilk iktisabı vergiden istisna edilmiştir. Öte yandan, Özel Tüketim Vergisi KDV nin matrahına dahil olduğundan istisna tutarının %18 i tutarında KDV de hesaplanmayacaktır. 3.1-Sakatlık Dereceleri % 90 ve Daha Fazla Olan Malûl ve Engelliler Adına Kayıtlı Araçlarda İstisna Uygulaması: (II) sayılı listedeki kayıt ve tescile tabi araçlardan (motor silindir hacmi 1600 cm³ ü aşanlar hariç), (motor silindir hacmi 2800 cm³ ü aşanlar hariç) ve tarife pozisyonlarında yer alanların, sakatlık derecesi % 90 veya daha fazla olan malul ve engelliler tarafından beş yılda bir defaya mahsus olmak üzere ilk iktisabı ÖTV den müstesnadır. Bu istisnadan yararlanmak için, sakatlık derecesi % 90 veya daha fazla olan malûl ve engellilere ait taşıtın özel tertibatlı olması şartı aranmayacaktır. Sakatlık dereceleri, Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelikle belirlenen esaslara göre tespit edilecektir. Söz konusu Yönetmeliğe göre sakatlık derecesi % 90 veya daha fazla olduğuna dair yetkili sağlık kuruluşlarından alınacak sağlık kurulu raporu, araçların ilk iktisabının yapılacağı motorlu araç ticareti yapanlar tarafından vergi dairesine verilecek 2A numaralı ÖTV beyannamesine eklenecek ve beyannamede ÖTV hesaplanmayacaktır. Vergi dairesince kabul edilen beyanname ve ekleri incelenerek tahakkuk fişi ve istisna uygulandığını gösteren ÖTV Ödeme Belgesi düzenlenecek ve mükellefe verilecektir. 209

6 3.2- Malul ve Engelliler Tarafından Bizzat Kullanmak Amacıyla İlk İktisabı Yapılan Araçlarda İstisna Uygulaması: (II) sayılı listedeki kayıt ve tescile tabi araçlardan (motor silindir hacmi 1600 cm³ ü aşanlar hariç), (motor silindir hacmi 2800 cm³ ü aşanlar hariç) ve tarife pozisyonlarında yer alanların, bizzat kullanmak amacıyla sakatlığına uygun hareket ettirici özel tertibat yaptıran malul ve engelliler tarafından ilk iktisabı ÖTV den istisna edilmiştir. Bu istisnadan yararlanan kişilerin istisna uygulanan ilk iktisaplarına ilişkin olarak mükellefler tarafından verilecek ÖTV beyannamesine; - Alıcının maluliyeti veya sakatlığı ile özel tertibat yaptırılan araçları kullanabileceğine dair Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik hükümleri uyarınca yetkili sağlık kuruluşlarından alınan sağlık kurulu raporu, - Aracın sakatlığa uygun olarak tadil edildiğine dair teknik belgenin aslı veya noter onaylı örneği, - Alıcının H sınıfı sürücü belgesinin fotokopisi, eklenecek ve beyannamede ÖTV hesaplanmayacaktır. Vergi dairesince kabul edilen beyanname ve ekleri incelenerek, araçta yapılan özel tertibatın raporda yazılı sakatlığa uygun hareket ettirici bir tadilat olduğu tespit edilecektir. Bu tespit üzerine tahakkuk fişi ve istisna uygulandığını gösteren ÖTV Ödeme Belgesi düzenlenecek ve mükellefe verilecektir. 3.3-İlk İktisabında İstisna Uygulanan Taşıtların Devri Halinde Vergileme : İlk İktisaptan İtibaren 5 Yıl İçinde Devredilen Taşıtlarda Vergileme: ÖTV Kanununun 15 inci maddesinin 2 numaralı fıkrasının (a) bendi hükmü gereğince, (II) sayılı listedeki mallardan kayıt ve tescile tabi olanların ilk iktisabında ÖTV istisnasından yararlananların, bu taşıtı istisnadan yararlanmayan bir kişi veya kuruma devretmesi halinde, bu devir dolayısıyla adına kayıt ve tescil işlemi yapılandan, ilk iktisaptaki matrah üzerinden, kayıt ve tescil tarihindeki orana göre, bu tarihte tarh ve tahakkuku yapılacak olan ÖTV tahsil edilecektir. 210

7 Ancak, bu hükmün uygulanması için söz konusu taşıtların ilk iktisap tarihinden itibaren 5 yıl içinde satılması gerekir. Bu bakımdan, yukarıda bahsi geçen taşıtların malul ve sakatlar tarafından ilk iktisabından itibaren 5 yıl içinde satılması durumunda, ilk iktisaptaki matrah üzerinden, kayıt ve tescil tarihindeki orana göre, bu tarihte tarh ve tahakkuku yapılacak olan ÖTV tahsil edilecektir. Anılan maddenin 3 numaralı fıkrasının Maliye Bakanlığına verdiği yetkiye istinaden, bu işlemde alıcının beyanname vermesi suretiyle vergileme yapılması uygun görülmüştür. Ancak ilk iktisabında istisna uygulanan söz konusu taşıt araçlarının veraset yoluyla intikallerinde bu hüküm uygulanmayacaktır. Yani, istisna nedeniyle alınmayan ÖTV nin tarh ve tahakkuk ettirilerek istenmesi söz konusu olamayacaktır İlk İktisap Tarihinden İtibaren 5 Yıl Sonra Devredilen Taşıtlarda Vergileme: tarihinde yayımlanan tarihinde yürürlüğe giren olan 5766 Sayılı Kanun un 19. maddesi ile ÖTV Kanunu nun 15 inci maddesinin (2) numaralı fıkrasının (a) bendinin sonuna yeni bir hüküm eklenmiş olup, bu hüküm uyarınca, malul ve sakatlar tarafından ÖTV istisnasından yararlanarak iktisap edilen araçların iktisap tarihinden 5 yıl sonra devredilmesi durumunda ÖTV aranmayacaktır. Bu bakımdan, engellilerin ÖTV istisnasından yararlanarak ÖTV ödemeden ilk iktisap ettikleri araçları 5 yıl geçtikten sonra satmaları halinde ÖTV istenmeyecektir. 4- MOTORLU TAŞITLAR VERGİSİ KANUNUYLA YAPILAN DÜZENLEMELER 5035 sayılı Kanun un 22 nci maddesi ile Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanunu nun istisnalara ilişkin 4 üncü maddesinin (c) bendi; Sakatlık dereceleri %90 ve daha fazla olan malûl ve engellilerin adlarına kayıtlı taşıtlar ile diğer malûl ve engellilerin, bu durumlarına uygun hale getirilmiş özel tertibatlı taşıtlar. olarak yeniden düzenlenmiştir. Bu yeni düzenleme, tarihi itibariyle geçerlilik kazanmıştır. 211

8 Yapılan düzenleme ile malûl ifadesine engelliler ifadesi eklenmiş, malûl ve engellilerin bu istisnadan yararlanma şartı olan bizzat kullanmak zorunluluğu uygulamadan kaldırılarak; sakatlık dereceleri % 90 ve daha fazla olan malûl ve engellilerin adlarına kayıtlı taşıtlar ile diğer malûl ve engellilerin adlarına kayıtlı olan ve malûl ve engellilerin bu durumlarına uygun hale getirilmiş özel tertibatlı taşıtlar motorlu taşıtlar vergisinden istisna edilmiştir. Anılan istisnanın uygulama şekli aşağıda açıklanmıştır Sakatlık Dereceleri % 90 ve Daha Fazla Olan Malûl ve Engellilere Ait Taşıtlarda İstisna Uygulaması: Sakatlık dereceleri % 90 ve daha fazla olan malûl ve engellilerin bu durumlarını tam teşekküllü Devlet hastanesinden alınmış olan sağlık kurulu raporu ile ilgili vergi dairelerine belgelendirmeleri halinde, söz konusu malûl ve engellilerin kendi adlarına kayıt ve tescil edilmiş olan taşıtları, motorlu taşıtlar vergisine tabi tutulmayacaktır. Bu istisnadan yararlanmak için, söz konusu malûl ve engellilere ait taşıtın özel tertibatlı veya özel tertibatlı hale getirilmiş olması şartı aranmayacaktır. 4.2-Diğer Malûl ve Engellilere Ait Taşıtlarda İstisna Uygulaması: Sakatlık dereceleri % 90 dan az olan malûl ve engellilerin bu durumlarını; tam teşekküllü Devlet hastanesinden alınan sağlık kurulu raporu ile belgelendirmeleri ve kendi adlarına kayıt ve tescilli olan taşıtların engellilik haline uygun özel tertibatlı veya özel tertibatlı hale getirilmiş taşıtlar olduğunu belirten Motorlu Araç Tescil Belgesi nin ilgili tescil kuruluşlarınca onaylanmış örneği ile Araçlar İçin Teknik Belge ve Proje Raporu nun aslı veya noter onaylı örneğini ilgili vergi dairelerine ibraz etmeleri halinde bu istisna hükmünden yararlanabileceklerdir Malûl ve Engelliler İstisnası İle İlgili Bildirim: Malûl ve engelliler istisnasından yararlanacak olan malûl ve engelliler tarafından; genel tebliğ ekinde örneği bulunan (EK:1) Malûl ve Engelliler Adına Kayıt ve Tescilli Taşıtlarda Motorlu Taşıtlar Vergisi İstisnası Bildirim Formu düzenlenerek (Bildirim Formu nun internet adresinde bulunan örneğinin düzenlenmesi mümkün bulunmaktadır.) istis- 212

9 nadan yararlanmak için gerekli olan diğer belgeler ile birlikte ilgili vergi dairesine verilecektir. 5- EMLAK VERGİSİ KANUNUYLA YAPILAN DÜZENLEME Emlak Vergisi Kanunu nun 8. göre; özürlülerin Türkiye sınırları içinde brüt 200 m 2 yi geçmeyen tek meskeni olması (intifa hakkına sahip olunması hali dahil) halinde, bu meskenlerine ait vergi oranlarını sıfıra kadar indirmeye Bakanlar Kurulu yetkili kılınmıştır. Bakanlar Kurulu da bu yetkisini 2005/9827 sayılı Karar ile kullanması sonucu şartları taşıyan özürlülerin emlak vergisi ödememeleri sağlanmıştır. Bu düzenlemeye göre, Türkiye sınırları içinde; brüt yüzölçümü 200 m 2 yi geçmeyen tek meskeni olan, tek meskende hisseye veya tek meskenin intifa hakkına sahip bulunan özürlüler bu meskenleri için Bakanlar Kurulunca belirlenmiş olan indirimli (sıfır) bina vergisi oranından yararlanmak suretiyle emlak vergisi ödemeyecekler. Özürlülerin indirimli bina vergisi oranından yararlanabilmeleri için bu durumlarını tam teşekküllü Devlet hastanesinden alınmış olan sağlık kurulu raporu ile ilgili belediyelere belgelendirmeleri gerekmektedir. Emlak Vergisi muafiyetinden yararlanmak isteyen özürlüler, adresinde örneği bulunan bir dilekçe ve Tek Meskeni Olan (İntifa Hakkına Sahip Olanlar Dahil) Özürlülere Ait İndirimli Bina Vergisi Formu nu düzenlenerek konutun bulunduğu yer belediye başkanlığına verecektir. Özür durumunu belgeleyen tam teşekküllü Devlet hastanesinden alınan sağlık kurulu raporunun aslı da dilekçeye eklenmesi gerekmektedir. Öte yandan, indirimli vergi oranının uygulanması için meskende bizzat oturulması şart değildir. Bu nedenle, sahip olduğu tek meskeni kiraya verip, kirada oturan engelli de diğer şartları taşımak kaydıyla emlak vergisi ödemeyecektir. 6- SONUÇ Çalışma güçlerinin bir kısmını veya tamamını kaybetmiş engelliler, toplum içerisinde daha iyi koşullarda yaşamayı hak etmektedirler. Bu bağlamda, vergi kanunlarında engellilerin lehine düzenlemeler yapılmış olup, bu düzenlemeler yukarıda ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Engelli kişilerin 213

10 yaşam standartlarının daha iyi duruma gelmesi adına bu vergisel düzenlemelerin artarak devam etmesi yerinde olacaktır. KAYNAKÇA Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı ( ). Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırılması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik. Ankara: Resmi Gazete (26230 sayılı). Güneş, Şibli (2009), Vergi Uygulamalarında Genelde Yapılan Hatalar ve Özellikli Konular. Kayseri: Kayseri SMMMO. Güneş, Şibli (2011), Temel Vergi Rehberi ve Revizyon. İstanbul: Süryay T.C.Yasalar ( ), Gelir Vergisi Kanunu, Ankara: Resmi Gazete (10700 sayılı). T.C.Yasalar ( ), Motorlu Taşıtlar Vergisi Kanunu, Ankara:Resmi Gazete (11342 sayılı). T.C. Yasalar ( ), Özel Tüketim Vergisi Kanunu, Ankara: Resmi Gazete (24783 sayılı). T.C. Yasalar ( ), Emlak Vergisi Kanunu, Ankara: Resmi Gazete (13576 sayılı). 214