VARLIKLAR DIS VARLIKLAR

Transkript

1 Para arzı teorisi, ekonomide para arzının oluşumunu inceler, para arzının MB tarafından kontrol edilebilirliğini sorgular ve para arzının kontrolü için uygun yöntemleri inceler. Para Arzı kapsamı ile ilgili görüşler: Klasik Yaklaşım Chicago Yaklaşımı Gurley-Shaw Yaklaşımı Krediyi İçeren Geniş Görüş Para Teorisi 72 Para Teorisi 73 Klasik Yaklaşım: En eski ve en çok kullanılan yaklaşımdır. Paranın sadece değişim aracı fonksiyonu üzerinde durulur. Para kapsamına, ödeme aracı olarak genel kabul gören değerler sokulur. Yaklaşıma göre; çek sisteminin gelişmiş olduğu ülkelerde para arzı tanımına, fiilen tedavüldeki para (C) ve çek mevduatı (vadesiz ticari ve tasarruf mevduatı) çek sisteminin gelişmemiş olduğu ülkelerde ise sadece tedavüldeki para girmektedir. Chicago Yaklaşım: Para arzı tanımına, fiilen tedavüldeki para (C) ve vadesiz mevduat (DD) yanında, farklı bir amaçla tutulan ticaret bankalarındaki vadeli mevduat (TD) girmektedir. Gurley-Shaw Yaklaşım: Para arzı tanımına, halkın alternatif likit değer (fiilen tedavüldeki para (C), vadesiz mevduat (DD), vadeli mevduat (TD) ve çeşitli menkul kıymetler) olarak kabul edebileceği tüm değerler girmektedir. Önce bu değerler arasındaki ikâme derecesinin ölçülmesi, ağırlıklarının verilmesi ve para stokunun bu değerlerin ağırlıklı toplamı olarak hesaplanması öngörülmektedir. Para Teorisi 74 Para Teorisi 75 1

2 Krediyi İçeren Geniş Görüş: Bu yaklaşım kredi ile parayı aynı anlamda görmekte ve tanımı en geniş biçimde yapmaktadır. Bu görüşe göre para stoku (M), ticaret bankaları ve borç para veren diğer bütün kurumların verdiği kredi toplamına eşit alınmaktadır. Temelde tüm yaklaşımlar değişim aracı niteliğini taşıyan değerleri para arzı tanımına sokmaktadır. Paranın değer birikim aracı niteliğinin de vurgulandığı durumlarda ise para benzeri likit değerlerin de tanıma sokulması gerekmektedir. Bu yolla elde edilen para stoku (M), geniş tanım ı vermektedir. Para Teorisi 76 Para Arzı Hesaplama Yöntemleri: Kullanım Esasına Göre; MB ve Mevduat Bankalarının yükümlülükleri (pasifleri) açısından yapılmış tanımları kapsar. Geniş para tanımı olan M2 ye ulaşılır. Kaynak Esasına Göre; MB ve Mevduat Bankalarının varlıkları (aktifleri) açısından yapılmış tanımları kapsar. Net değerler, aktifteki kalemlerden aynı isim altında pasifte yer alan kalemler düşülmek suretiyle elde edilir. Bu tanıma göre: Para Arzı = Net Dış Varlıklar + Net Yurtiçi Krediler Net Dış Varlıklar = Dış Varlıklar Dış Yükümlülükler Para Teorisi 77 Merkez Bankası Bilanço Büyüklükleri Rezerv Para = Emisyon + Bankalar Mevduatı + Fon Hesapları + Banka Dışı Kesim Mevduatı (TCMB nin piyasadaki likiditeyi düzenlemek amacıyla yaptığı APİ nedeniyle bankacılık kesimine olan net nakit yükümlülüklerinin eklenmesiyle Parasal Taban a ulaşılmaktadır.) Parasal Taban = Rezerv Para + Açık Piyasa İşlemleri Merkez Bankası Parası = Parasal Taban + Kamu Mevduatı (Merkez Bankası Parası, TCMB nin Türk lirası cinsinden ekonomideki diğer birimlere olan yükümlülüklerini göstermektedir.) * Tablolar TCMB-EVDS sistemi kullanılarak hazırlanmıştır ( ). Para Teorisi 78 TCMB Analitik Bilançosu (Bin TL) VARLIKLAR DIS VARLIKLAR IC VARLIKLAR a-Nakit Islemler aa-Hazine Borclari aa-i-Bankamiz Portfoyu aa-ii-Diger ab-Bankacilik Sektorune Acilan Nakit Krediler ac-TMSF'na Kullandirilan Krediler ad-Diger Kalemler b-Degerleme Hesabi c-IMF Acil Yardim Takip Hesabi(Hazine) YUKUMLULUKLER TOPLAM DOVIZ YUKUMLULUKLERI a-Dis Yukumlulukler b-Ic Yukumlulukler ba-Doviz Olarak Takip Olunan Mevduat bb-Bankalarin Doviz Mevduati MERKEZ BANKASI PARASI A-REZERV PARA Aa-Emisyon Ab-Bankalar Mevduati Ac-Fon hesaplari Ad-Banka Disi Kesimin Mevduati B-DIGER MERKEZ BANKASI PARASI Ba-Acik Piyasa Islemleri Bb-Kamunun TL Mevduati Para Teorisi 79 2

3 Para arzı, genellikle MB tarafından belirlenen ve dolayısıyla, faiz oranı (i) ve gelir (Y) gibi değişkenlerden etkilenmeyen dışsal (egzojen) bir değişken olarak kabul edilir. MB, emisyon ve bünyesinde oluşan mevduatlardan kaydi para yaratarak, ekonominin likiditesini ayarlar. MB nin ekonominin likiditesini düzenlemek için yaptığı işlemler, bilançosundaki iç ve dış varlıklarınıını artırmak ya da azaltmak biçiminde etki yapar. MB nin likidite göstergesi olarak izlediği parasal büyüklükler; Rezerv Para, Parasal Taban ve Merkez Bankası Parası dır İç Varlıklar ve İç Yükümlülükler, 1992 Merkez Bankası Parası, 1995 Net İç Varlıklar, Rezerv Para, 1999 Net İç Varlıklar tavan, Net Uluslararası Rezervler taban, 2000 Dövize Dayalı İstikrar Programı, 2001 Parasal Hedefleme-Para Tabanı nominal çapa. Örneğin, MB nin açtığı krediler artarsa, varlıkları yükselir. Dolayısıyla bu varlık artışını finanse etmek için bir yükümlülük yaratmak durumundadır. Bu yükümlülüğü temsilen kullanılan parasal gösterge Merkez Bankası Parası olabileceği gibi, daha dar kapsamlı olan Rezerv Para veya Parasal Taban da olabilir. MB nin varlık artışını finanse etmek için yaratabileceği yükümlülükler; Mevduat (Bankalar ve Kamu Mevduatı, Zorunlu Karşılıklar) Emisyon (Para basma, piyasadan döviz alma, TL kredi açma) Para Teorisi 80 Para Teorisi 81 Ancak, MB bilançosunda, emisyon ve mevduat başlıkları altında toplanamayacak farklı kalemler vardır. Dolayısıyla, MB nin yükümlülükleri bu farklılıkları belirtecek biçimde sınıflandırılmıştır. Bu yükümlülükler üç başlık altında toplanabilir: 1. TCMB nin ülke sakinlerine TL cinsinden yükümlülükleri (Merkez Bankası Parası) 2. TCMB nin ülke sakinlerine döviz cinsinden yükümlülükleri (Toplam İç Yükümlülükler Merkez Bankası Parası) 3. TCMB nin Dış Yükümlülükleri Merkez Bankası Parası, döviz tutulduğunda bilanço toplamını verir. yükümlülükleri hariç Dövize ilişkin işlemlerden sadece döviz alım-satımı Merkez Bankası Parası nı etkiler. Bunların dışındaki döviz işlemleri yalnızca Toplam İç Yükümlülükler i değiştirecektir. TCMB, para politikası uygulamasının likidite üzerindeki etkisinin, en iyi Merkez Bankası Parası nın izlenmesi ile görülebileceğini savunmaktadır. MB para politikasını yürütürken reeskont oranı, açık piyasa işlemleri ve zorunlu karşılıklar gibi araçları kullanabilmektedir. Bu araçların tümü Merkez Bankası Parası içinde yer almaktadır. Para Teorisi 82 Para Teorisi 83 3

4 Para arzı teorisi; devletin haricinde, para arzı üzerinde etkili olduğu kabul edilen dört grubun piyasadaki davranışlarının sistematize edilip değerlendirilmesi olarak tanımlanabilir. Bu gruplar; Merkez Bankası Ticari Bankalar Mudiler (Mevduat Sahipleri) Bankaların Kredi Müşterileri Banka Dışı Kesim Para arzı teorisi, para arzının oluşumunu ve MB tarafından kontrol edilebilirliğini sorgular. Parasal büyüklüklerin düzeyinde bir değişikliğin ortaya çıkması ile birlikte parasal etkilerden söz edilir. Parasal etkilerin kaynağı, MB politikaları veya piyasalar olabilir. Parasal etkinin kaynağı MB ise, para arzının dışsallığı (egzojen) sözkonusudur. (Paracılar) Parasal etkinin kaynağı piyasalar ise, para arzının içselliği (endojen) sözkonusudur. (Keynesyen) Para arzının içselliği ve dışsallığı ayrımını Mekanik Çarpan (Banka Çarpanı) Modeli ile ortaya koyabiliriz: Para Teorisi 84 Para Teorisi 85 Mekanik Çarpan (Banka Çarpanı) Modeli Yatırılan ilk mevduat, kendinin birkaç katı mevduat üretir. Banka kesiminin gerekli rezervleri (zorunlu rezervler ve atıl rezervler) sabit bir oranda teşkil ettiği, bunun dışındaki tüm parayı kredi olarak kullandırdığı varsayılır. Mekanik Çarpan (Banka Çarpanı) Modeli H = CC + TR H = Parasal taban CC= Dolaşımdaki para TR = Gerekli (Toplam) rezervler TR = RR + ER TR= Toplam Rezervler RR= Zorunlu Rezervler ER= Atıl (Aşırı, Serbest) Rezervler M s = CC + DD M s = Ekonomideki para CC= Dolaşımdaki para DD= Vadesiz mevduat M s = mm.h M s = Ekonomideki para H = Parasal taban mm= Parasal taban çoğaltanı Para Teorisi 86 Ms mm = = H CC + DD CC + TR Parasal taban çoğaltanı (mm); para arzının (M s ), parasal tabanın (H) kaç katı büyüklüğünde olacağını belirleyen katsayıdır. Para Teorisi 87 4

5 Mekanik Çarpan (Banka Çarpanı) Modeli Parasal taban (H), para arzı (M s ) için bir temel (baz) oluşturur. Parasal taban (H) içinde yer alan banka rezervleri (TR), kendisinin belli büyüklüğünde mevduat oluşturur. Böylece, dolaşımdaki paranın (CC) yanısıra mevduatı kapsayan para arzı (M s ), parasal tabanın (H) belli bir katına eşit olur. Parasal Taban (H) Para Arzı (M s ) Dolanımdaki Para Banka Rezervleri Dolanımdaki Para Mevduat Para Teorisi 88 Mekanik Çarpan (Banka Çarpanı) Modeli TR = RR + ER TR = r d.dd + r t.td + ER TR = (r d + r t.td + er).dd r d = vadesiz mevduat zorunlu karşılık oranı r t = vadeli mevduat zorunlu karşılık oranı td = TD / DD (Vadeli / Vadesiz Mevduat Oranı) er = ER / DD (Aşırı Rezerv Oranı) Böylece, parasal tabanın (H) bir unsuru olan toplam rezervler (TR), vadesiz mevduatın (DD) bir oranı olarak ifade edilmiştir. Para Teorisi 89 Mekanik Çarpan (Banka Çarpanı) Modeli Parasal tabanın (H) diğer bir unsuru olan dolanımdaki para (CC) da benzer bir biçimde tanımlanabilir; H = CC + TR H = cc.dd + (r d + r t.td + er).dd H = (r d + r t.td + er + cc).dd cc = CC / DD (Nakit Tercih Oranı) ve CC = cc.dd Mekanik Çarpan (Banka Çarpanı) Modeli M s = CC + DD M s = cc.dd + DD M s = (1 + cc).dd M s = (1 + cc). 1 r d + r t.td + er + cc. H DD DD = 1 r d + r t.td + er + cc. H M s = (1 + cc) r d + r t.td + er + cc. H mm-parasal taban çoğaltanı Para Teorisi 90 Para Teorisi 91 5

6 Parasal tabanı etkilemede temel araç, açık piyasa işlemleridir. MB, APİ ile Tahvil Alımı yaparsa Parasal Tabanı MB, APİ ile Tahvil Satımı yaparsa Parasal Tabanı Benzer şekilde, MB, Döviz ve Altın Alımı yaparsa Parasal Tabanı MB, Döviz ve Altın Satımı yaparsa Parasal Tabanı Ancak, döviz kuru sabit tutulmaya çalışılırken, döviz kuru etkilenirse; ÖB fazlası Döviz girişi olunca Döviz Kuru bunu engellemek için MB döviz satın almak durumunda kalır. ÖB açığı Döviz çıkışı olunca Döviz Kuru bunu engellemek için MB döviz satmak durumunda kalır. Para Teorisi 92 Her iki durumda da MB nin para arzı (M s ) üzerindeki kontrolü zayıflar. Sterilizasyon politikası yoluyla, ters APİ yapılarak sözkonusu gelişmelerin para arzı (M s ) üzerindeki istenmeyen sonuçları engellenebilir. Ancak bu politikanın da istenmeyen sonuçları bulunmaktadır. Kamu açıklarının MB kaynaklarından finanse edilmesi de parasal tabanı artırıcı etki yapacaktır. Bu açıdan, özellikle MB nin tam olarak bağımsız olmadığı ülkelerde, MB nin para stoku üzerindeki kontrolü önemli ölçüde zayıflayacaktır. Para Teorisi 93 Temelde para çoğaltanını etkileyecek reeskont ve kanuni karşılık politikaları, parasal taban üzerinde de etkiler doğurabilecektir. MB, reeskont oranını MB den borçlanmanın çekiciliği Böylece, bankaların borçlanma yoluyla sağlayabilecekleri rezervler ve dolayısıyla parasal taban Kanuni karşılık oranlarının (r d ve r t ) değiştirilmesinin, banka rezervleri ve parasal taban üzerindeki etkisi belirsizdir. Bu oranlar yükseldiğinde toplam banka rezervleri artabileceği gibi, bankaların aşırı rezervlerini azaltma girişimleriyle toplam rezervler ve dolayısıyla parasal taban sabit kalabilir. Parasal taban çoğaltanında yer alan r d ve r t doğrudan para otoritelerinin elinde bulunan araçlar niteliğindedir. r d ve r t mm Eğer reeskont oranı er mm Çünkü reeskont oranı borçlanma maliyeti için bankaların er mm mm Ancak, eğer i er (tahvil talebi ) mm Nakit tercih oranı (cc) ve Vadeli / Vadesiz Mevduat oranı (td) de parasal taban çoğaltanını (mm) etkiler. Gelir, Servet cc mm Eğer i cc (tahvil talebi ) mm td mm Eğer i td (tahvil talebi TD ;[td=td/dd]) [td=td/dd]) mm Para Teorisi 94 Para Teorisi 95 6

7 Vadeli mevduatların para arzı üzerindeki etkisi vadesiz mevduatlardan daha fazladır. Çünkü; Vadesiz mevduatların zorunlu karşılıkları daha düşüktür. Vadeli hesaplar bankalar açısından daha istikrarlı bir kaynak olduğundan, bankalar ihtiyari (aşırı, isteğe bağlı) rezervlerini azaltırlar. Bu rezervlerinin daha büyük bir kısmını plase edebilirler. Sonuç olarak; i (er, cc, td) mm M s i (er, cc, td) mm M s Para Teorisi 96 SONUÇ Para otoriteleri, parasal taban (H) ve parasal taban çoğaltanı (mm) üzerinde tam bir kontrole sahip değildir. Özellikle faiz oranlarındakindaki (i) değişmeler, parasal taban çoğaltanında (mm), para otoritelerinin tam olarak kontrol edemeyecekleri değişimlere yol açabilir. Para arzı faiz oranının aynı yönlü fonksiyonudur. [Keynes] M s = f (i) + i (er, cc, td) mm M s Yani, para arzı endojendir, içsel olarak belirlenir. cc ve er değişkendir. Yani faizden etkilenirler. Kendileri de para arzını etkilerler. Bu yüzden, aktif bir faiz politikası izlenmelidir. Para Teorisi 97 SONUÇ Paracılar, cc ve er deki değişmelerin genelde büyük oynamalar göstermediği, ayrıca sözkonusu değişmelerin öngörülebilir ve ölçülebilir nitelikte olduğunu savunur. Yani, banka çarpanı istikrarlı ve öngörülebilir bir büyüklüktür. M s otoritelerin kontrolündedir. (egzojen) M d piyasalar belirler. (endojen) M s para arzının egzojen olması; Merkez Bankası nın para arzını piyasadaki gelişmelerden bağımsız olarak belirleyebilmesidir. Dolayısıyla, para arzı faiz oranından da bağımsızdır. Yani, cc ve er sabittir. Para Teorisi 98 Ancak; i banka dışı kesimin cc (çünkü para bankaya yatırılır) i er (banka kesimi aşırı rezervlerini düşürüp, kredi açar) Dolayısıyla, cc ve er nin faiz oranındaki değişime duyarlılığı parasal taban çarpanını (mm) değiştirip para arzını (M s ) da değiştirecektir. Duyarlılık arttıkça M s dikleşir. i 0 Egzojen M s Endojen M s = f(i) + i (cc, er, td) mm M s M Para Teorisi s 99 7

8 Ödünç verilen fonlara uygulanan ve piyasaların belirlediği kira bedeli, ödünç verilen fon arzı ve talebine göre oluşur. Banka çarpanının pay kısmında 1 vardır. Parasal taban çoğaltanının pay kısmında 1 + cc vardır. Para arzı = Parasal taban çoğaltanı x Parasal Taban Sonuç olarak; Para miktarının belirlenebilmesi için piyasa denge faiz oranının bilinmesi gerekmektedir. Piyasa faizinin kredi arz ve talebinin karşılaştığı piyasada belirlendiğinden hareket edelim. Faizler yükselince (düşünce) kredi arzı artmakta (azalmakta), kredi talebi düşmektedir (artmaktadır). Para Teorisi 100 Para Teorisi 101 Faiz: Kullanıma arz edilen sermayenin geliridir. Ödünç verilen fonlara uygulanan ve piyasaların belirlediği kira bedelidir. Literatürde reel ve nominal faiz ayrımı yaygındır. Reel faiz, fiyat hareketlerinden arındırılmış, satın alma gücü cinsinden ifade edilen faizdir. Nominal faiz, fiyat hareketlerinden arındırılmamış, piyasada beyan edilen faizdir. Faiz konusundaki teorik görüşler: Klasik Wicksell in Ödünç Verilebilir Fonlar Teorisi Keynes in Hicks-Hansen inhansen in Neo-Keynesyen Sentezi Tobin in Portföy Teorisi olarak sıralanabilir. Para Teorisi 102 Para Teorisi 103 8

9 Klasik Faiz oranı reel bir değişkendirdir ve denge faiz düzeyini belirleyen faktörler (=Yatırım Talebi) dir dir. Tasarruf Arzı ve Tasarruf Faiz, tasarruf arzının fiyatı olarak düşünülmektedir. Tasarruf Arzı, faiz oranı ile aynı yönlü ilişkide iken, Tasarruf Talebi, faiz oranı ile ters yönlü ilişkidedir. Talebi Para Teorisi 104 Wicksell in Ödünç Verilebilir Fonlar Teorisi Klasik reel faiz analizine, parasal unsurlar katmıştır. İki tür faiz oranı bulunmaktadır: Parasal faiz ; bankaların kredi üzerinden talep ettikleri faiz oranıdır. Parasal faktörlere bağlıdır. Doğal (Normal) faiz ; işletilen reel sermayeden sağlanan kâr oranıdır. Reel faktörlere (verimlilik ve tasarruf gibi) bağlıdır. Doğal faiz = Parasal faiz ise, fiyatlar değişmez; Doğal faiz > Parasal faiz ise, enflasyonist süreç; Doğal faiz < Parasal faiz ise, kâr oranları geriler, yatırımlar azalır ve fiyatlar düşer. Para Teorisi 105 Wicksell in Ödünç Verilebilir Fonlar Teorisi Wicksell e göre sermaye piyasasındaki ödünç verilebilir fon arzı iki kaynaktan gelmektedir; Tasarruflar Parasal Genişleme (Para Arzı) Benzer şekilde fon talebi de iki kaynaktan gelmektedir; Yatırım Talebi (=Tasarruf Talebi) Atıl Para (Ankes) Talebi Piyasa (Parasal) faiz oranı, fon arz ve talebini eşitleyen denge faiz oranıdır. Keynes in Faiz oranı parasal bir değişkendir. Likidite Tercihi (Keynesyen Para Talebi) Teorisinde, faiz oranı, tasarruf ve yatırım harcamalarından bağımsız olarak, para arz ve talebi ile belirlenmektedir. Böylece, faiz oranı, para arzı sabitken, alternatif yatırım araçları karşısında şiddetine göre değişebilir. kişilerin para tutma tercihlerinin Benzer şekilde, para talebi (üç güdü) sabitken, para arzındaki değişiklik faiz oranını etkileyebilir. Para Teorisi 106 Para Teorisi 107 9

10 Keynes in Keynesyen analizde, faizin 2 işlevi bulunmaktadır. Faiz: Tasarrufun para olarak tutulması ile alternatif yatırım araçlarına (tahvil) kayması arasındaki seçimi etkiler. Faiz, tasarrufu para olarak tutmanın fiyatı veya likiditeden vazgeçmenin ödülü olarak görülür. Faiz oranı ne kadar yüksek olursa, spekülatif para talebi o kadar düşük olmaktadır. Para piyasası ile reel piyasa arasında ilişki kurar. Sermayenin marjinal verimliliği (r) (iç verim oranı) ile piyasa faiz oranı (i) arasındaki ilişki, yatırım (sermaye stokundaki net artış) talebini etkiler. Böylece, parasal kesimde belirlenen faiz oranı, yatırım talebi yoluyla reel sektörü etkiler. Para Teorisi 108 Hicks-Hansen inhansen in Neo-Keynesyen Sentezi Faiz oranı (i) ve gelir düzeyinin (Y) belirlenmesi, reel ve parasal kesimde birlikte gerçekleşmektedir. IS-LM analizi olarak adlandırılan bu yaklaşımda, her gelir düzeyi için para talebini sabit para arzına uyarlayan tek bir faiz oranı bulunur. IS eğrisi, mal piyasasını dengeye getiren faiz oranı-gelir bileşimlerini yansıtırken; LM eğrisi, para piyasasında para talebini para arzına eşitleyen faiz oranı-gelir bileşimlerini vermektedir. Para Teorisi 109 Hicks-Hansen inhansen in Neo-Keynesyen Sentezi Diğer değişkenler sabitken, piyasa faiz oranının artmasına yol açan etmenler: Reel para arzının düşmesi (LM sola kayar) Daraltıcı para politikası Fiyat düzeyinin artması Para talebinin artması Otonom harcamaların artması (IS sağa kayar) Genişletici maliye politikası Net ihracatın artması Otonom tüketimin artması Otonom yatırımın artması Tobin in Portföy Kuramı Bireyler, parasal, finansal ve reel yatırım araçlarından oluşan portföylerini, bu araçların nispi fiyat ve getirilerine göre yeniden düzenlerler. Alternatif yatırım araçlarının getiri oranları eşitlendiğinde, portföy dengesi yeniden kurulmaktadır. Faiz oranının belirlenmesinde, sadece para arzı ve talebi değil, diğer oynayabilmektedir. yatırım araçlarının arzı da rol Para Teorisi 110 Para Teorisi

11 Günümüzde faiz teorisi, iki temel yaklaşım çerçevesinde ele alınmaktadır: Ödünç Verilebilir Fonlar Teorisi fon arz ve talebindeki hareketle faiz düzeyi açıklanmaya çalışılır. [ Knutt Wicksell ] Likidite Tercihi Teorisi para arz ve talebindeki değişmelerle faiz düzeyi açıklanmaya çalışılır. [ John Maynard Keynes ] Her iki yaklaşım da tek bir faizinin mevcut olduğu varsayımından hareket etmektedir. Ancak, para ve sermaye piyasalarında ne kadar tasarruf aracı varsa o kadar faiz vardır. Bu tasarruf araçlarının, vade, risk, vergi, ikincil piyasası ve itfa durumlarına göre değişik faiz düzeyleri oluşur. Para Teorisi 112 ÖDÜNÇ VERİLEBİLİR FONLAR TEORİSİ (Reel ) Faiz, tasarruf arzı (kredi arzı) ve tasarruf talebi (kredi talebi) tarafından belirlenir. Bu teorinin geliştirilmesine Irving Fisher in büyük katkıları olmuştur. Fisher, reel faizin oluşumunda iki temel faktörün etkinliğinden söz eder: Zaman Tercihi (Sübjektif): Piyasa faiz oranı kişilerin tüketimde zaman tercihini belirler. Yüksek faiz oranları, ileride daha fazla tüketim fırsatı sağlayacağı için, cari dönem tüketimini frenler ve tasarrufları artırır. S=f(i) + Verimlilik (Objektif): Girişimciler, yaptıkları harcamalar üzerinden getiri sağladıkça, verimli yatırım yapmış olacaklar ve verimlilik arttıkça da yatırım projelerini ve fon taleplerini artıracaklardır. Getiri > Maliyet (Faiz) I=f(i) - Para Teorisi 113 ÖDÜNÇ VERİLEBİLİR FONLAR TEORİSİ (Reel ) Ekonomide Toplam Fon Arz ve Talebi i 0 denge faiz oranı, uzun dönem faiz oranıdır. Çünkü kısa vadede fon arz ve talebi uyumsuzdur. i i 0 D S I 0 S=I S, I Para Teorisi 114 ÖDÜNÇ VERİLEBİLİR FONLAR TEORİSİ (Reel ) i 0 denge faiz oranı, reel faiz olarak da adlandırılır. Çünkü, ödünç verilebilir fonlar teorisinde faiz, tamamen tüketim ve yatırım gibi reel büyüklükler yoluyla belirlenir. Ekonomideki para miktarı gibi parasal büyüklükler etkili değildir. Ödünç verilebilir fonlar teorisi çerçevesinde, denge faiz oranını etkileyen unsurlar: Fon arzı; Servet ve Gelir Düzeyi Fiyat Beklentileri Faiz Beklentileri Vergi Politikaları tarafından etkilenmekte ve faiz oranının değiştirmektedir. Para Teorisi

12 ÖDÜNÇ VERİLEBİLİR FONLAR TEORİSİ (Reel ) Servet ve Gelir Düzeyi; ekonomik gelişme sonucu kişilerin servet ve geliri yükselişi ile tasarruf eğilimi artışı, Fiyat Beklentileri; fiyatlarda düşme beklentisi, Faiz Beklentileri; faizlerde yükselme beklentisi, Vergi Politikaları; tasarrufları teşvik eden vergi politikaları sonucu, Fon Arz Eğrisi sağa kayar. Eğer Fon Talep Eğrisinde bir değişme yoksa, piyasa faizleri düşer. Ters yönlü hareketlerde ise Fon Arz Eğrisi sola kayar. ÖDÜNÇ VERİLEBİLİR FONLAR TEORİSİ (Reel ) Fon Arzında Artış ve Azalış i i 0 i 1 D D 1 0 S=I S 1 =I Fon Arzında Artış S I S 1 S, I i i 2 i 0 D 2 D 0 S 2 =I S=I S 2 S Fon Arzında Azalış I S, I Para Teorisi 116 Para Teorisi 117 ÖDÜNÇ VERİLEBİLİR FONLAR TEORİSİ (Reel ) Fon Talebi Yatırımların kârlılığındaki değişmeler (Kârlılığın artışı), Fiyatlara ilişkin beklentiler (Enflasyonist beklentilerin yükselişi), Kamu harcamalarındaki değişmeler (Kamu harcamaları artışı-ekonomik canlanma), Öz finansman olanaklarındaki değişmeler (Öz finansman olanaklarının daralması), tarafından etkilenir ve; Fon Talep Eğrisi sağa kayar. Eğer Fon Arz Eğrisinde bir değişme yoksa, piyasa faizleri yükselir. Ters yönlü hareketlerde ise Fon Talep Eğrisi sola kayar. ÖDÜNÇ VERİLEBİLİR FONLAR TEORİSİ (Reel ) Fon Talebinde Artış ve Azalış i i 1 i 0 D 0 S=I S 1 =I D 1 Fon Talebinde Artış S I I 1 S, I i i 0 i 2 D D 1 0 S 2 =I S=I I 2 S Fon Talebinde Azalış I S, I Para Teorisi 118 Para Teorisi

13 WICKSELL İN ÖDÜNÇ VERİLEBİLİR FONLAR TEORİSİ Klasik reel faiz analizine, parasal unsurlar katmıştır. İki tür faiz oranı bulunmaktadır: Parasal faiz ; bankaların kredi üzerinden talep ettikleri faiz oranıdır. Parasal faktörlere bağlıdır. Doğal (Normal) faiz ; işletilen reel sermayeden sağlanan kâr oranıdır. Reel faktörlere (verimlilik ve tasarruf gibi) bağlıdır. Doğal faiz = Parasal faiz ise, fiyatlar değişmez; Doğal faiz > Parasal faiz ise, enflasyonist süreç; Doğal faiz < Parasal faiz ise, kâr oranları geriler, yatırımlar azalır ve fiyatlar düşer. WICKSELL İN ÖDÜNÇ VERİLEBİLİR FONLAR TEORİSİ Wicksell e göre sermaye piyasasındaki ödünç verilebilir fon arzı iki kaynaktan gelmektedir; Tasarruflar Parasal Genişleme (Para Arzı) Benzer şekilde fon talebi de iki kaynaktan gelmektedir; Yatırım Talebi (=Tasarruf Talebi) Atıl Para (Ankes) Talebi Piyasa (Parasal) faiz oranı, fon arz ve talebini eşitleyen denge faiz oranıdır. Para Teorisi 120 Para Teorisi 121 WICKSELL in ÖDÜNÇ VERİLEBİLİR FONLAR TEORİSİ Piyasa Faiz Oranı i i 0 D 0 ÖVFA= ÖVFT ÖVFA, ÖVFT Tasarruf + Parasal Genişleme Yatırım + Atıl Para Talebi WICKSELL in ÖDÜNÇ VERİLEBİLİR FONLAR TEORİSİ Para ve Sermaye piyasalarında ödünç alınıp verilen fonlardan hareket ederek, faiz düzeyini belirmeye çalışmaktadır. Fon arzını reel tasarruflar ile fon talebini de yatırım düzeyi ile eş kabul etmektedir. Frederich Mishkin e göre; enflasyonist beklentilerin faiz üzerindeki etkilerini Ödünç Verilebilir Fonlar Teorisi iyi yansıtır. Buna karşılık, gelirdeki değişme, fiyatlar genel düzeyi ve para arzındaki değişmelerin faiz üzerindeki etkileri Likidite Tercihi Teorisi ile daha iyi izlenebilir. Para Teorisi 122 Para Teorisi

14 LİKİDİTE TERCİHİ YAKLAŞIMI (Keynesyen ) Faiz oranı; tasarruf ve yatırım harcamalarından bağımsız olarak, para arzı ve talebine göre belirlenir. i İ 0 =%10 i 1 =%5 0 M s M s M s = M d M s1 = M d1 M s Tahvil Talebi P B i M s egzojendir, MB belirler. M d M s, M d Para Teorisi 124 LİKİDİTE TERCİHİ YAKLAŞIMI (Keynesyen ) M d eğrisi, gelir, fiyatlar ve kurumsal şartlar başta olmak üzere pek çok faktörün değişmediği varsayımı altında, faiz ile para talebi arasındaki ilişkiyi yansıtmaktadır. Faiz oranları düştükçe, para talebi genişlemektedir. Yani para talebinin faiz elastikiyeti yüksektir. Keynes in likidite tercihi modeli, para ve tahvilden oluşan iki aktifli bir modeldir. Para arzındaki genişleme sonucu, ikincil piyasada tahvile talep yükselmekte ve faiz oranı düşmektedir. arttığında, tahvil fiyatı Para Teorisi 125 LİKİDİTE TERCİHİ YAKLAŞIMI (Keynesyen ) Faiz oranı; M s sabit iken, ekonomik birimlerin alternatif yatırım araçları karşısında para tutma tercihlerinin şiddetine bağlı olarak değişir. VEYA M d sabit iken, M s deki bir değişiklik faiz oranını etkileyebilir. Yapılan gözlemler, para arzındaki genişlemeyi izleyen enflasyonla birlikte, faizlerin de yükseldiğini ortaya koymaktadır. Bu durum Keynes in Likidite Tercihi Analizi ile bağdaşmamaktadır. Keynesyen bakış açısına göre; M s i [ Bakınız slayt 65 ] Paracılar ise, belirli bir geçiş döneminden sonra bunun tam tersi olacağını M s i savunurlar. Para Teorisi 126 Para Arzı Artışının Etkileri Likidite Etkisi : Para arzı arttığında, ilk anda, elde tutulan para miktarı artar. Henüz fiyatlar yükselmediği için, kişilerin ellerindeki para miktarı yükselir. Yani, ekonominin likiditesi yükselir. Genişleyen likidite fon piyasalarına kayarsa, faizler düşer. Fiyat Etkisi : Para arzındaki genişleme, harcamalara yönelip, fiyatları yükseltebilir. Özellikle tam istihdama yaklaştıkça, üretim zayıflar ve fiyat yükselişleri kuvvetlenir. Fiyat yükselişi, fon arz edenlerin daha yüksek faiz talep etmesine neden olur, faizler yükselir. Para Teorisi

15 Para Arzı Artışının Etkileri Gelir Etkisi : Para arzındaki genişlemeyle, elde tutulan para fazlalaşır, bono talebi artar. Önce bono fiyatlarını yükseltip faizleri düşüren parasal genişleme, sonra da, bono gelirlerinin harcamaya dönüşmesiyle mal ve hizmet talebini artırır. Ekonomi tam istihdamda ise, fiyatlar artar, fon arz edenlerin daha yüksek faiz talep etmesiyle, faizler yükselir. Atıl kapasite varsa, kapasite kullanımı artar, mal ve hizmet üretimi artar ve reel milli gelir yükselir. Böylece kişilerin para talebi artar, kredi talebi artar. Likidite sıkıntısına düşen bireyler tahvil satışına yönelir. Tahvil fiyatları düşer, faizler yükselir. Para Teorisi 128 Para Arzı Artışının Artışının Etkileri Enflasyonist Beklentiler Etkisi (Fisher Etkisi) : Enflasyon beklentisine kapılan bireyler, ödünç verirken, piyasa cari faizi (i) yanında, ana paranın enflasyon karşısındaki erimesini telafi edecek ek bir prim (λ) talep ederler. Enflasyonist beklentilerin yükselmesi, ek primi artırır ve dolayısıyla faizler yükselir. r = i +λ r = reel faiz i = cari faiz λ = beklenen enflasyon Para Teorisi 129 Gibson Paradoksu Yapılan gözlemlere göre, para arzındaki genişlemeyi izleyen enflasyonla birlikte faizler yükselmektedir. Bu sonuç, Keynes in Likidite Tercihi Analizi ile bağdaşmamaktadır. A.H. Gibson, 1920 de İngiltere de fiyatlar genel düzeyi ile tahvil faizi arasında aynı yönde kuvvetli bir ilişki bulmuştur. Keynes, kendi analiziyle bağdaşmayan bu görüşü Gibson Paradoksu olarak tanımlamıştır. Keynes, Gibson Paradoksu nu konjonktürel dönemlere özgü olarak yorumlamıştır. Yani, parasal genişleme, temelde faizleri düşürücü etki yapmakta ancak, konjonktürel canlanmanın sebep olduğu kredi genişlemesi (enflasyon beklentisi arttığından) bu etkiyi bastırmakta ve hatta, faizleri yükseltmektedir. SONUÇ Para arzı arttığında; Geçiş döneminin ilk aşamasında (Kısa dönem) ; faizler düşmekte, Dönemin ikinci aşamasında enflasyonist bekleyişler artmakta, Üçüncü enflasyonun aşamasında artmasıyla, ise faizler (Orta (Uzun hatta, eski düzeyinin üstüne çıkmaktadır. dönem) ; dönem) ; yükselmekte ve Para Teorisi 130 Para Teorisi

16 Para-Kredi-Banka Türkiye de Piyasalar Organize Piyasalar (-fiziki mekan, -özel düzenleme) TCMB APİ (Şubat 1987)/ Interbank (Nisan 1986)/ Döviz (Ağustos 1988) piyasaları İMKB Tahvil ve Bono / Hisse Senedi / Uluslararası Tahvil ve Bono piyasaları Kesin Alım Satım Repo Piyasası İstanbul Altın Borsası İzmir Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası Takasbank Borsa Para Piyasası Organize Olmayan (Tezgahüstü) Piyasalar Bankalararası TL / Repo / Döviz / Tahvil piyasaları Serbest Döviz / Altın piyasaları Kapalıçarşı Efektif Piyasası Para-Kredi-Banka Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Piyasaları Her ülke ekonomisinde temel amaçlar: Tam İstihdam Sürdürülebilir Büyüme Fiyat İstikrarı Ödemeler Dengesi İstikrarı Para politikası uygulamalarında 1970 li yıllarda yaşanan petrol krizleriyle (1973 ve 1979) petrol fiyatları aşırı yükselmiş, merkez bankalarının gevşek para politikaları uygulamasıyla enflasyonist baskı oluşmuş ve büyüme olumsuz etkilenmiştir. Tam istihdam hedefi zora girmiştir li yıllarda liberalizasyon girişimleri başlamış ancak makroekonomik istikrarsızlıklar nedeniyle krizler yaşanmıştır lı yıllarda merkez bankası kanunlarında değişikliğe gidilip bağımsızlık ve fiyat istikrarının sağlanması ve sürdürülmesi temel hedef olarak belirlenmiştir. Nisan 2001 tarih 4651 sayılı kanuna göre TCMB nin temel amacı fiyat istikrarının sağlanması ve sürdürülmesidir. Para (TCMB) ve Maliye (Maliye Bakanlığı) Politikaları Para Teorisi 132 Para Teorisi 133 Para-Kredi-Banka Para Politikası Uygulamaları Ara Hedefleme Politikası: Belirli bir enflasyon hedefi yoktur. Enflasyonu etkileyen ara değişkenler aktarım mekanizması aracılığıyla kontrol edilmeye çalışılır. Üç strateji vardır: Parasal hedefleme stratejisi-para arzı kontrol edilmeye çalışılır lı yıllara kadar yaygın olarak kullanılmıştır. Kur çapası stratejisi-kurlar önceden ilan edilerek geriye dönük endeksleme alışkanlığının kısılması amaçlanır. MB faiz ve likidite üzerindeki kontrolünü kaybeder, ödemeler dengesindeki gelişmelere göre belirlenir. Merkez bankası bilanço hedeflemesi stratejisi-net uluslararası rezervlere taban (döviz rezervlerini korumak amaçlanır), net iç varlıklara tavan (parasal genişlemenin önüne geçmek amaçlanır) konularak performans kriterleri tutturulmaya çalışılır. Enflasyon Hedeflemesi Politikası: Belirli bir enflasyon hedefi vardır. Bu hedefe ulaşmada temel strateji kısa vadeli (gecelik) faiz oranlarıdır. Türkiye de 2006 dan itibaren Enflasyon Hedeflemesi ne geçilmiştir. Nokta hedef belirlenerek ±2 puanlık belirsizlik aralığı oluşturulmuştur. Para Politikası Araçları Para tabanını etkileyenler Açık Piyasa İşlemleri Döviz Alım Satım İhaleleri Reeskont Penceresi Para çarpanını etkileyenler Zorunlu Karşılıklar Para-Kredi-Banka Reeskont Penceresi MB vadelerine 120 gün kalmak suretiyle bankalarca verilecek senetleri reeskonta kabul edebilir ya da bunlar karşılığında avans verebilir. Zorunlu Karşılıklar bankaların mevduatlar karşılığında MB de tutmak zorunda oldukları karşılıklardır. Bunlar hiçbir amaç ve konunun finansmanında kullanılamaz, temlik ve haciz edilemez. Para Teorisi 134 Para Teorisi

17 Para-Kredi-Banka Para Politikası Araçları Açık Piyasa İşlemleri (işlemlerden komisyon ve masraf alınmaz. RG fiyatları kullanılır.) Repo-geçici likidite açığı nedeniyle geri satım vaadiyle DİBS (91 gün vadeli) alabilir. Ters Repo-geçici likidite fazlası nedeniyle geri alım vaadiyle DİBS (91 gün vadeli) satabilir. Doğrudan Alım-kalıcı likidite açığı nedeniyle DİBS (vade yok) alabilir. Doğrudan Satım-kalıcı likidite fazlası nedeniyle DİBS (vade yok) satabilir. Likidite Senetleri İhracı-Merkez bankası nam ve hesabına, en çok 91 gün vadeli, iskontolu. Parasal Aktarım Mekanizması Para Teorisi 136 Para Teorisi 137 Parasal Aktarım Mekanizması Merkez Bankaları, temel hedef olan fiyat istikrarını sağlamak yani enflasyonu kontrol altına almak için ara hedefleme ya da enflasyon hedeflemesi yapabilir. Ara Hedefleme: Doğrudan enflasyon hedefi yoktur. Ara değişkenler (para arzı, faiz oranı vb.) yardımıyla fiyat istikrarı sağlanmaya çalışılır. Enflasyon Hedeflemesi: Nokta enflasyon hedefi vardır. Enflasyon oranı ilan edilir ve politika uygulamalarıyla enflasyon oranı sağlanmaya çalışılır. Fiyat istikrarını sağlamak amacıyla merkez bankalarının aldıkları para politikası kararlarının ekonomiye hangi kanallardan ve hangi hızla yansıdığı aktarım mekanizmasınınnın konusudur. Parasal Aktarım Mekanizması Paranın ekonomiye aktarım mekanizması: 1. Faiz Oranı Kanalı 2. Döviz Kuru Kanalı 3. Varlık Fiyatları Kanalı a. Tobin q Teorisi b. Modigliani Servet Etkisi c. Meltzer Yaklaşımı 4. Kredi Kanalı a. Banka Ödüncü Kanalı b. Bilanço Kanalı URAL Para Teorisi 138 URAL Para Teorisi

18 Parasal Aktarım Mekanizması Faiz Oranı Kanalı Bu mekanizma Keynesyen makroekonominin temelini oluşturur. Buna göre, para arzındaki bir daralmanın reel ekonomiye aktarımı şematik olarak şöyledir: M i I AD Y Daraltıcı para politikası, reel faiz oranlarında bir artışa yol açmaktadır. Reel faiz oranlarındaki yükselme sermaye maliyetini artırdığından yatırım harcamaları düşmektedir. Böylece toplam talep (harcama) azalmakta ve toplam reel hasıla düşmektedir. Reel faiz oranlarındaki yükselme, ayrıca dayanıklı tüketim malı harcamaları ve konut yatırımları üzerinde de azaltıcı etki yapmaktadır. M i C AD Y Parasal Aktarım Mekanizması Döviz Kuru Kanalı Küreselleşme ve esnek döviz kuru sisteminin yaygınlık kazanmasıyla birlikte döviz kurlarının net ihracat (X-M) üzerindeki etkileri önem kazanmıştır. Bu kanal ayrıca faiz oranları etkisini de içermektedir. Çünkü yurtiçi faiz oranları yükseldiğinde TL değerlenmekte ve kur düşmektedir (E ). Bu durumda yurtiçi mallar pahalanmakta ve net ihracat (NX) düşmekte, toplam reel hasıla azalmaktadır: M i NSG E NX AD Y URAL Para Teorisi 140 URAL Para Teorisi 141 Parasal Aktarım Mekanizması Varlık Fiyatları Kanalı Keynesyen yaklaşım tek bir göreli varlık (tahvil) fiyatını dikkate almaktadır. Monetarist yaklaşım ise para politikasının ekonomiyi etkilemesinde hem göreli varlık fiyatlarını hem de reel serveti göz önüne almaktadır. Monetaristler, farklı konjonktür dönemlerinde aktarma mekanizmasının farklılık göstereceğini söyleyip, tek bir aktarım mekanizmasına bağlanmamışlardır. Bununla birlikte iki kanal üzerinde durmaktadırlar: Yatırım Üzerinde Tobin q Teorisi Tüketim Üzerinde Servet Etkisi Modigliani Servet Etkisi Meltzer Yaklaşımı URAL Para Teorisi 142 Parasal Aktarım Mekanizması Varlık Fiyatları Kanalı Tobin q Teorisi Ekonomiyi hisse senetlerinin değerlendirilmesi üzerindeki etkileri aracılığıyla etkilemektedir. Tobin, q yu piyasa değeri olarak tanımlamaktadır. q = Firmanın piyasa değeri / Sermaye yenileme maliyeti Eğer q yüksek ise, firmanın piyasa değeri sermayenin yenilenme maliyetine göre yüksektir. Bu durumda firmalar hisse senedi ihraç eder ve satın aldıkları fabrika ve teçhizat maliyetlerine göre daha yüksek gelir elde edilir. Dolayısıyla az miktarda hisse senedi ihracıyla çok miktarda yeni yatırım malı satın alınabilecektir. [ Özetle q >1 ise I ] Eğer q düşük ise, firmanın piyasa değeri sermayenin yenilenme maliyetine göre düşüktür. Bu durumda firmalar hisse senedi ihraç edip yeni yatırım malı satın almayacaklardır. [ Özetle q <1 ise I ] URAL Para Teorisi

19 Parasal Aktarım Mekanizması Varlık Fiyatları Kanalı Tobin q Teorisi Monetarist görüşe göre, para arzı düştüğünde halkın elinde, istediklerinden daha az para olacaktır. Bu durumda halk, talebi (harcama) azaltarak daha fazla para tutacaktır. Talebin azalacağı bir yer de sermaye piyasasıdır. Hisse senetlerine talep azalacağından fiyatları düşecektir. Yine Keynesyen yaklaşımda olduğu gibi daraltıcı para politikalarına bağlı olarak faiz oranları yükselecek ve hisse senetlerine göre tahviller daha cazip hale gelecektir. Bunun sonucunda hisse senetlerinin fiyatı düşecektir. Bu ise q nun düşmesine ve dolayısıyla yatırımların azalıp toplam reel hasılanın düşmesine yol açacaktır: M P e q I AD Y M i P B D B P e q I AD Y URAL Para Teorisi 144 Parasal Aktarım Mekanizması Varlık Fiyatları Kanalı Modigliani Servet Etkisi Modigliani nin geliştirdiği Yaşam Boyu Gelir modelinde tüketim harcamaları, tüketicinin yaşam boyunca eline geçecek kaynaklar (finansal ve reel servet) tarafından belirlenir. Finansal servetin en büyük bileşeni hisse senetleridir. Hisse senetlerinin fiyatı düştüğünde, finansal servet değer kaybeder ve tüketicinin yaşam boyu gelirinde azalma olur. Böylece tüketim ve dolayısıyla toplam reel hasıla azalır: M P e Servet C AD Y URAL Para Teorisi 145 Parasal Aktarım Mekanizması Varlık Fiyatları Kanalı Meltzer Yaklaşımı Meltzer, varlık fiyatları etkisinin, faiz oranları, döviz kurları ve hisse senedi fiyatlarının ötesine geçtiğini vurgulamaktadır. Meltzer, 1980 ve 1990 lı yıllarda Japon ekonomisindeki gelişmeleri dikkate alarak para politikalarının arazi ve mülkiyet değerleri aracılığıyla önemli bir etkisinin olacağını ortaya koymaktadır. Daraltıcı para politikasının, arazi ve mülkiyet değerlerinde düşüşe yol açarak hanehalkının servetinin azalacağını, tüketimde ve toplam reel hasılada bir düşüş olacağını belirtmektedir. Tobin q, konutlara uygulanmaktadır. Parasal daralma konut değerlerini (q ) düşürecek ve konut yatırımlarını azaltacaktır: M P EV q I AD Y URAL Para Teorisi 146 Parasal Aktarım Mekanizması Kredi Kanalı Savunucuları, para politikasının faiz oranlarının uzun vadeli aktifler üzerindeki etkileri konusunda tereddüt etmektedir. Asimetrik bilgi (ters seçim ve ahlaki tehlike) ile finansal sözleşmelerin zorlama sorunu üzerinde durmaktadır. Zorlama sorunu, banka ödünçleri ve bilanço olarak iki kanaldan etkilemektedir. Banka Ödüncü Kanalı Bankalar, asimetrik bilgi sorunu yaşayan birçok küçük firma ile karşı karşıyadır. Buna karşın, büyük firmalar kredi piyasasını kullanmadan hisse senedi ve tahvil/bono ihraç edebilir. Daraltıcı para politikası, banka rezervlerini ve mevduatlarını azalttığından, özellikle küçük firmaları olumsuz etkiler. M Mevduatlar Krediler I AD Y URAL Para Teorisi

20 Parasal Aktarım Mekanizması Kredi Kanalı Bilanço Kanalı Firmaların özsermayeleri aracılığıyla çalışır. Özsermayenin (dolayısıyla piyasa değeri) düşmesi durumunda, verilen kredilerin riskli hale gelmesi söz konusudur. Ters seçim sorununa yol açan özsermayedeki azalma, yatırım harcamalarının finansmanına yönelik kredileri düşürecektir. Ayrıca ahlaki tehlike sorunu nedeniyle söz konusu firmalar daha riskli projelere girmektedir. Bu durumda kredilerin geri ödenmemesi nedeniyle verilecek yeni krediler ve dolayısıyla yatırım harcamaları azalacaktır. M P e Asimetrik Bilgi Kredi I AD Y M i Asimetrik Bilgi Kredi I AD Y URAL Para Teorisi 148 Parasal Aktarım Mekanizması Kredi Kanalı Bilanço Kanalı Bu kanal, tüketicilerin dayanıklı tüketim malı ve konut harcamaları üzerinde, 1929 Büyük Bunalımı sırasında saptanan likidite etkisi aracılığıyla da çalışır. Tüketiciler, ödünç verme arzusu yerine finansal kâr amacıyla, dayanıklı tüketim malı ve konut gibi likiditesi düşük aktifleri daha az, likit aktifleri daha fazla tutmayı tercih edeceklerdir. Çünkü, paraya gereksinim duyan tüketiciler, ellerindeki dayanıklı tüketim malı ve konutları satmak istediklerinde büyük bir sermaye kaybı ile karşılaşırlar. Bu yüzden, likit aktif tutmayı tercih ederler. M P e Finansal aktifler Dayanıklı tüketim malları ve konut harcamaları AD Y URAL Para Teorisi 149 Dış Denge, Döviz Piyasası ve Döviz Kuru Sistemleri Dış Denge ve Döviz Piyasası TEMEL KAVRAMLAR Yabancı ülkelerin paralarına genel bir terim olarak döviz (foreign exchange) denilmektedir. Farklı ülkelere ait paraların alınıp satıldığı piyasaya ise döviz piyasası denilmektedir. Bu piyasada döviz arz ve talebi karşılaşır. Piyasanın üyeleri; bankalar, mali kuruluşlar, ihracatçı ve ithalatçılar, spekülatörler, arbitrajcılar, tasarruf sahipleri, şirketler, kamu kuruluşları ve merkez bankalarıdır. Döviz piyasasının iki ayağı vardır: Interbank piyasası yüksek hacimli işlemler Perakende piyasa küçük hacimli işlemler (banka-müşteri) Farklı ülkelere ait paraların döviz piyasasında alınıp satıldığı fiyata, döviz kuru denir. Döviz kuru, bir ülke parasının başka bir ülke parası cinsinden fiyatıdır (1 =2,0930 TL). Para Teorisi 150 URAL Para Teorisi