Transkript

1 41 KLÝNÝK ÇALIÞMA Okul Yaþ Grubu Çocuklarýn Hastane Ve Hastalýðý Ýle Ýlgili Bilgilendirme Durumlarýnýn Endiþe Kaynaklarý Ýle Etkileþimi The Interaction Between The Informing Situation Of The School Age Group Children About The Hospital And Their Illness, And Their Anxiety Reasons Yrd.Doç.Dr. Demet GÖNENER Prof.Dr. Gülay GÖRAK 1 Sinop Üniversitesi Saðlýk Yüksekokulu 2 Ýstanbul Ünv. Florence Nightingale Hemþirelik Yüksekokulu Çocuk Saðlýðý ve Hast. Hemþireliði AD Emekli Öðretim Üyesi Gaziantep Týp Dergisi 2009;15(1): Özet Araþtýrma, okul yaþ grubu çocuklarýn hastane ve hastalýðýyla ilgili bilgilendirme durumlarýnýn ve hastalýðýyla ilgili bilgilendirme durumlarýnýn endiþe oluþturan düþünce kaynaklarýyla etkileþimini ortaya çýkarmak amacýyla deneysel olarak planlandý. Araþtýrma evrenini Ondokuz Mayýs Üniversitesi Uygulama ve Araþtýrma Hastanesi, Çocuk Hastalýklarý Anabilim Dalý nda Þubat Eylül 1996 tarihleri arasýnda akut hastalýðý nedeniyle hastaneye yatan çocuklar oluþturdu. Rastlantýsal yöntemle seçilen 30 kontrol, 30 vaka olmak üzere toplam 60 çocuk örneklemi oluþturdu. Veriler, araþtýrýcý tarafýndan geliþtirilen, çocuklarýn tanýtýcý özelliklerini, hastane ve hastalýkla ilgili bilgilendirme durumlarýný belirlemeye yarayan Anket Formu ve kapsam geçerliliði ve güvenirlik çalýþmasý yapýlan Endiþe Oluþturan Düþünce Kaynaklarý Formu nun uygulanmasý ile elde edildi. Veriler, istatistiksel olarak yüzdelerine, yates correction, fisher exact, chi square(x 2 ), eþler arasý farkýn anlamlýlýk testi (Paired Sample T) kullanýlarak deðerlendirildi. Vaka ve kontrol grubundaki çocuklar arasýnda yaþ, cinsiyet, hastalýk tanýsý, aile yapýsý, yaþanýlan bölge ve sosyal güvenceleriyle ilgili özelliklerinde anlamlý bir fark olmadýðý görüldü. Vaka grubunun eðitim öncesi endiþe oluþturan düþünce kaynaklarýndan aldýklarý puan ortalamalarýnýn eðitim sonrasý düþtüðü ve aralarýndaki farkýn ileri derecede anlamlý olduðu saptandý (t = 85.96; p<0.001). Vaka grubundaki çocuklarýn eðitim öncesi hastalýk tanýsýný, ilaçlarýný bilme durumlarý ve hastane ile ilgili olumsuz düþüncelerinin eðitim sonrasýnda olumlu yönde geliþme gösterdiði belirlendi. Anahtar Kelimeler: Endiþe, Okul Yaþ Dönemi Çocuklarý, Hastaneye Yatýþ Abstract This study was planned to assess the association between the sources causing anxiety and whether not the school-age children one informed about the hospital and their illnesses. The study group included the children that were hospitalized because of acute illness, from February 96 to September 96, at Ondokuz Mayýs University Practice and Research Hospital, Department of Pediatr, Sampling group consisted of 60 randomly chosen children:30 of them were control group and 30 were case group. Data were taken by applying the questionnaire that assesses the children is personal data and whether or not they have been informed about the hospital and their illnesses and the form of which the validity and reliability have previously been tested of sources of thought that cause anxiety. Data were evaluated using percentage, yates correction, fisher exact, chi square(x 2 ) and paired Sample t test statistics. It was seen there is no difference between the case and control groups according to age, sex, diagnosis, family structure, living area and social securities. It was shown that grade averages and standart deviations of the case group before and after education. The difference was found to be very significant. It was observed that there was a positive progress, upon giving the education, on the diseases, whether they had knowledge of their drugs and the misgivings about the hospital as compared to the state before giving education. Key Words: Anxiety, School-Age Period Children, Hospitalization GÝRÝÞ Hastalýk ve hastaneye yatma hangi yaþta olursa olsun çocuklarýn yaþamýnda olumsuz etki gösteren, tepkilere neden olan bir durumdur. Çocuklukta hastalýk ve hastaneye karþý oluþan tepkiler yaþýna, geliþimsel özelliklerine göre deðiþiklikler gösterir (1,5-23) yaþ döneminde fiziksel geliþimine uygun olarak enerjik olan bir çocuðun hastaneye yatmasý, kendisini yalnýz ve farklý, arkadaþ gruplarýndan ayrýlmasý engellenmiþ hissetmesine yol açar (9,14,17-26). Anne babasýndan çok arkadaþlarýný ve sosyal aktivitelerini özler. Hastanede yapýlan giriþimlerin vücuduna zarar vereceði endiþesi duyar. Hastalýðýný, yaptýðý bir yanlýþa cevap olarak algýlar.yapýlan araþtýrmalarda hastaneye yatan 6 12 yaþ grubundaki çocuklarýn endiþeli olduðunu ve bu çocuklarýn fiziksel ve duygusal tepkiler gösterdiði bildirilmiþtir (2,11,20).Çeþitli literatürlerde de çocuklarýn hastaneyi kötü bir yer olarak algýladýklarý ve endiþelerini azaltmak için çocuklara yatýþtan önce eðitim yapýlmasýnýn gereði belirtilmektedir (2,9). Hemþirelerin anne, baba ve çocuklarýn eðitiminde yapabilecekleri giriþimler; annebabaya ve çocuða hastaneye yatmadan önce bilgi verme, servis ve personeli ile tanýþtýrma, yatacaðý yeri gösterme, kullanýlan aletler hakkýnda bilgi verme, çocuðu hastalýðý hakkýnda soru sormaya cesaretlendirme ve anlaþýlýr þekilde açýklamada bulunma, dürüst ve tatmin edici yanýtlar verme, çocuða övgüde bulunma, çocuðun ve anne babanýn bakýma katýlmasýný saðlama, uygun zamanlarda oyun odalarýna gitmesini ve uygun televizyon programlarýný izlemesini saðlama, sosyalleþmelerini saðlamak için ayný yaþtaki çocuklarla iliþkisini destekleme, eðer birimde hastane okulu var ise çocuðun saðlýk durumuna uygun olduðunda anne-babalarýndan okul ödevlerini getirmesini isteme olarak özetlenebilir (14,16,19,25,27). Yrd.Doç.Dr. Demet GÖNENER,Sinop Üniversitesi Saðlýk Yüksek Okulu Adres: Sinop Üniversitesi Saðlýk Yüksekokulu SÝNOP Tel: Fax: gonener@hotmail.com Çalýþma; GATA Uluslararasý Katýlýmlý VI. Ulusal Hemþirelik Kongresinde Bildiri Olarak Sunulmuþtur.

2 42 Bu bilgiler ýþýðýnda saðlýklý iken çocuklara hemþirelerce eðitim yapýlmasý önemlidir. Eðitimle çocuða hastalýk ve hastane ile ilgili bilgi verilerek endiþe oluþturan düþünceleri azaltýlýr. Çocuklarýn endiþelerini somut olarak ölçmek de oldukça önemlidir. Ölçme, bir tanýmlama olayýdýr. Belirlenmiþ obje veya objelerin belirli bir özelliðe sahip olup olmadýðý gözlenerek gözlem sonuçlarýnýn semboller ile özellikle sayýlar ile ifade edilmesidir. Ölçme olgusal ölçme ve yargýsal ölçme olmak üzere iki çeþittir. Soyut kavramlarýn ölçümünde ölçekler kullanýlmaktadýr. Tutum ölçmek için de en fazla günümüzde likert tipi ölçekler kullanýlmaktadýr. Likert tipi ölçekler, bireyin kendisi hakkýnda bilgi vermesi temeline dayanýr. Belirli bir durum karþýsýnda bireyin nasýl davranýþ göstereceðinin yazýlý veya sözlü olarak sunulmasýdýr. Genellikle bireye bir soru listesi verilir ve listedeki ölçek maddelerini cevaplamasý istenir. Ölçülmek istenen tutum ile ilgili çok sayýda olumlu ve olumsuz ifade katýlýmcýlara sorulur. Likert tipi ölçmelerde ölçek maddelerini yanýtlamak için olumludan olumsuza veya olumsuzdan olumluya doðru seçenekler sunulur. Daha sonra katýlýmcýlarýn bu seçeneklere verdiði yanýtlarýn puanlarý toplanarak hesaplama ve analizler yapýlýr (12). Araþtýrma, okul yaþ döneminde olan, akut hastalýk tanýsýyla hastaneye yatan çocuklarýn hem hastane ve hastalýðýyla ilgili bilgi durumlarýný belirlemek hem kaygýya neden olacak endiþe kaynaklarýný belirleyerek, endiþe düzeyini somut olarak saptamak hem de hemþire tarafýndan yapýlacak eðitimin etkinliðini ortaya koymak amacýyla deneysel olarak planlandý. GEREÇ VE YÖNTEMLER Araþtýrma, Ondokuz Mayýs Üniversitesi Uygulama ve Araþtýrma Hastanesi, Çocuk Saðlýðý ve Hastalýklarý Anabilim Dalý nda Þubat 1996 Eylül 1996 tarihlerinde gerçekleþtirildi. Araþtýrma evrenini, Ondokuz Mayýs Üniversitesi Uygulama ve Araþtýrma Hastanesi, Çocuk Saðlýðý ve Hastalýklarý Anabilim Dalý nda yatan çocuklar oluþturdu. Araþtýrmanýn örneklemini, ayný hastaneye akut hastalýk tanýsý ile yatan, okul yaþ grubu, kolay iletiþim kurulabilen, mental problemi olmayan, rastlantýsal yöntemle seçilen, 30 u vaka, 30 u kontrol olmak üzere toplam 60 denek oluþturdu.araþtýrma verilerinin toplanmasýnda, araþtýrmacý tarafýndan literatür doðrultusunda geliþtirilen çocuðu tanýtýcý bilgiler ile hastane ve hastalýkla ilgili bilgi ve bilgilendirme durumlarýnýn yer aldýðý 27 soruluk Anket Formu ile çocuklarda hastane ve hastalýkla ilgili endiþe oluþturabilecek düþünce kaynaklarýnýn yer aldýðý Endiþe Oluþturan Düþünce Kaynaklarý Formu (Tablo 10) kullanýldý.formun kapsam geçerliliðinde, araþtýrýcý tarafýndan literatür doðrultusunda hazýrlanan ölçek maddelerinin içeriði için uzman görüþleri alýndý ve öneriler doðrultusunda düzeltmeler yapýlarak son þekli verildi. Testin güvenirliðinde, test tekrar test güvenirliði kullanýlarak, 15 gün ara ile test saðlýklý 10 ilkokul çocuðuna uygulanýp spearman korelasyon katsayýsý r = 0.99 bulundu. Formun iç tutarlýlýðýnda, hem ön hem son ölçümlerdeki iç tutarlýlýk (Cronbach ) her bir düþünce için ayrý yarý hesaplanarak (Wilcoxon ile de denetlenerek) 0.75 elde edildi. Endiþe oluþturabilecek her bir düþünce kaynaðýnda her yanýt türüne (Çok düþünürüm: 3 puan, Biraz düþünürüm: 2 puan, Çok az düþünürüm: 1 puan, Hiç düþünmem: 0 puan þeklinde) puan verildi. Toplam puan 60 olarak belirlendi. Hazýrlanan formlar, vaka ve kontrol gruplarý ile sakin bir ortamda, hasta odasýnda yüz yüze tek tek görüþülerek dolduruldu. Vaka grubuna üç kez toplam 1,5 saat kadar sürede hastane ve hastalýðý hakkýnda bilgi içeren eðitim yapýldý, eðitimde görsel materyaller kullanýldý, kontrol grubu etik yönden deðerlendirme bitiminde bilgilendirildi. Araþtýrma verileri istatistiksel olarak yüzdeleme, yates correction, fisher exact, x 2 (Chi-Sguare), paired sample t (eþler arasý farkýn anlamlýlýk testi) testleri kullanýlarak deðerlendirildi. BULGULAR Araþtýrma bulgularý dört bölümde ele alýnarak literatür doðrultusunda tartýþýldý. Araþtýrmanýn birinci bölümünde; vaka ve kontrol gruplarý yaþ, cinsiyet, taný, aile yapýsý, yerleþim yeri, sosyal güvence, anne ve babalarýn eðitim düzeyleri gibi özellikleri açýsýndan karþýlaþtýrýldý. Grubun %63.4 ü erkek olup, çocuklarýn %51.71 i 9 10 yaþ grubunda, %80 i üst solunum yolu enfeksiyonu tanýsý ile yatmakta idi (Tablo 1). % 66.6 sý çekirdek aileye sahip, %76.7 si kýrsal alanda yaþamakta, %63.4 ü sosyal güvenceye sahip idi (Tablo 1). Çocuklarýn %70 inin anne babalarý ilk ve ortaokul mezunu olup, gruplar arasýnda istatistiksel olarak anlamlý bir fark bulunmadý (Tablo 2). Araþtýrmanýn ikinci bölümünde; vaka-kontrol gruplarýnýn hem hastane hem de hastalýklarý hakkýnda bilgi ve bilgilendirme durumlarý incelendi. Gruplardaki çocuklarýn %95 inin hastane hakkýnda bilgisi olmadýðý, bilgisi olanlarýn da %6.7 sinin okuldaki öðretmen tarafýndan, %3.3 ünün arkadaþlarý tarafýndan bilgilendirildiði hemen hemen tamamýna yakýnýnýn da saðlýklý iken hastane tanýtýmý yapýlmadýðý belirlendi. Çocuklara, hastane hakkýndaki düþünceleri sorulduðunda her grupta da hastanenin kötü bir yer olduðunu düþünenlerin oraný %50 civarýnda bulundu (Tablo 3). Vaka ve kontrol grubunda eðitim öncesi çocuklarýn tanýlarýný bilmeme durumu % 81.7, kullandýðý ilaçlarý bilmeme durumu %93 idi. Gruplar arasý istatistiksel olarak karþýlaþtýrmada bir fark görülmedi. Her gruptaki çocuklarýn %75 inin hastaneye yatacaðýný o gün öðrendiði ve yatacaðýný kendisine %41 oranýnda ailesinin, %45 oranýnda hekimin bildirdiði belirlendi. Bildirilenler arasýnda hemþirenin %8.4 olmasý düþündürücü bulundu (Tablo 4). Üçüncü bölümde; vaka ve kontrol gruplarýnýn hastaneye yatýþta hastane ve hastalýk ile ilgili endiþelenme durumlarýný ifadeleri ile endiþe oluþturan düþünce kaynaklarýna yönelik aldýklarý puanlar karþýlaþtýrýldý. Vaka ve kontrol grubundaki çocuklarýn ortalama %86.7 si endiþeli olduðunu ifade etti (Tablo 5).

3 43

4 44 Çocuklarda en çok endiþe oluþturan düþünce kaynaklarý incelendiðinde; arkadaþlarýndan ayrý kalacaðýný, derslerinden geri kalacaðýný, öleceðini, yalnýz kalacaðýný, aileleri yanýnda olmadýðý için kendilerini yalnýz hissedeceðini, oksijen maskesi takýldýðýnda boðulacaðýný, oyun oynayamayacaðýný, hastanenin yabancý bir ortam olacaðýný, ailenin hastaneye çok para ödeyeceðini düþünmelerinin olduðu en az da; hemþirelerin sürekli olarak iðne yapacaðýný, tuvaletini rahat yapamayacaðýný, doktorlarýn zarar vereceðini düþünmelerinin olduðunu ortaya çýktý (Tablo 6). Dördüncü bölümde; vaka grubunda hastane ve hastalýkla ilgili yapýlan eðitimin endiþe oluþturan düþünce kaynaklarý ile etkileþimi incelendi. Eðitim öncesinde endiþe oluþturan düþünce kaynaklarý puan ortalamasý Sh sý , eðitim sonrasýnda ise idi. Puan ortalamasý karþýlaþtýrýldýðýnda istatistiksel olarak ileri derecede anlamlý bir fark bulundu (t=85.96; p<0.001) (Tablo 8). Vaka grubundaki çocuklarýn eðitim öncesi ve sonrasý hastalýk, tedavi ve endiþesi ile ilgili bilgileri karþýlaþtýrýldýðýnda eðitim sonrasýnda hastalýk tanýlarýný bilme durumlarýnýn %20 den %100 e artýþ gösterdiði görüldü. Ýlaçlarýný bilme durumunun %10 dan %96.7 ye ulaþtýðý, vaka grubu çocuklarýnýn %96.7 sinin endiþeli olmadýðýný ifade ettiði ve istatistiksel olarak ileri derecede anlamlý bir fark bulun du (Tablo 9). TARTIÞMA Hastalýk ve hastaneye yatma tüm bireylerde endiþe yaratan bir durumdur. Yapýlan araþtýrmalar özellikle çocuklarýn hastaneye yatmasýnýn onlarýn ileriki yaþamýný olumsuz yönde etkilediðine iþaret etmektedir (1,8,10,18). Hastaneye yatýþýn çocuktaki olumsuz etkilerini azaltmak için çocuða hem saðlýklý iken hem de yatýþ süresi boyunca eðitim yapýlmasýnýn gerekli olduðu bilinmektedir (3,11,27). Hemþireler, çocuk ve çocuðun anne babasýna, hastalýðý ve bakýmý ile ilgili bilgileri içeren eðitim verdiklerinde çocuk ve anne-baba hastanede olduðu sürece daha bilinçli, rahat ve problemsiz bir dönem geçirecektir (1,14). Araþtýrmadaki hastaneye yatan çocuklar cinsiyetleri yönünden incelendiðinde, erkek çocuk sayýsýnýn kýzlardan fazla olduðu görüldü (Tablo 1). Cinsiyet yönünden elde edilen sonuç, geliþmekte olan ülkelerde erkek çocuða, kýz çocuðundan daha fazla özen gösterilmesi ve saðlýk sorununda hastaneye getirilmesi þeklinde açýklanabilir. Vaka ve kontrol gruplarýnýn tanýlarý karþýlaþtýrýldýðýnda, aralarýnda anlamlý bir fark bulunmadý (x 2 =0.44; p>0.05). Hastalýk tanýlarý içinde %80 olarak üst solunum yolu enfeksiyonlarý ilk sýrada yer almaktaydý. Bu sonuç, üst solunum yolu enfeksiyonlarýnýn çocukluk yaþ dönemlerinde çok sýk görülmesi olarak açýklanabilir (Tablo 1).

5 45

6 46 Araþtýrmaya katýlan çocuklarýn aile yapýlarý birbirine benzerlik göstermekteydi (Tablo 1). (x 2 =0.07; p>0.05). Çekirdek aile yapýsý %65 lerdeydi te Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü nün yaptýðý Nüfus ve Saðlýk Araþtýrmasý nýn raporlarýnda toplumda çekirdek aile yapýsýnýn geniþ aile yapýsýndan fazla olduðu belirtilmiþtir (29) Sonuçlar, çekirdek aile yapýsýnda çocuðun saðlýk sorunlarýný çözümlemede geleneksel uygulamalar dýþýnda saðlýk kurumlarýndan daha fazla yararlanýldýðýný düþündürmektedir. Araþtýrmada yer alan vaka ve kontrol gruplarýnýn yaþadýklarý kýrsal ve kentsel alanlar birbirine benzer olmakla birlikte çocuklarýn çoðunluðu kýrsal alanda yaþamakta idi. Sosyal güvenceye sahip olma durumlarý da gruplar arasýnda anlamlý bir farklýlýk göstermemesine raðmen güvencesi olanlar, olmayanlarýn iki katý idi (Tablo 1). Grubun çoðunluðunun kýrsal alanda yaþayanlar olduðu göz önüne alýndýðýnda, sonucun çeliþkili olabileceði düþünülebilir. Araþtýrýcý tarafýndan gözlemlendiðine göre kýrsal alanda yeþil kart kullanýmýnýn yaygýn olmasý sonucu etkilemektedir. (x 2 =0.03; p>0.05). Araþtýrmada, vaka ve kontrol gruplarýnda anne ve babalarýn eðitim düzeyleri birbirine çok yakýn bulundu. Okuma yazma bilmeyen anne oraný %18.5, baba oraný %1.7 idi. Ýlk- ortaokul mezunu anne-baba oraný %70 lerde idi (Tablo 2). Bu oran Türkiye de ilköðretim eðitiminin zorunlu olmasý nedeniyle yüksektir. Ancak istendik düzeyde deðildir. Araþtýrmada yüksek öðrenim mezunu anneye rastlanmaz iken, babalarýn 3 ü yüksek öðrenim mezunuydu. Sonuçlar, özellikle son yýllarda nüfus yapýlarý, annebaba eðitim düzeylerini belirten çeþitli çalýþma ve araþtýrma raporlarý ile uyumluluk göstermekteydi (15,28,29). Araþtýrmada, vaka ve kontrol gruplarýndaki çocuklarýn hastane hakkýndaki bilgileri ve bilgilendirme durumlarý birbirine çok benzerdi (Tablo 3). Gruplardaki çocuklarýn %95 inin hastane hakkýnda bilgisi olmadýðý, bilgisi olanlarýn da öðretmen ve arkadaþlarý tarafýndan bilgilendirildikleri gruplarýn hemen hemen tamamýna yakýnýna da saðlýklý iken hastane tanýtýmý yapýlmadýðý belirlendi (Tablo 3). Araþtýrmada elde edilen sonuç, Eiser ve Patterson (21), Baþer ve Çavuþoðlu nun (4) çocuklarýn hastane hakkýnda bilgileri deneyimleyerek edindiklerini bildiren araþtýrmalarýyla uyumluluk göstermektedir. Çocuklara, hastane hakkýndaki düþünceleri sorulduðunda, her iki grupta da hastanenin kötü bir yer olduðunu düþünenlerin oraný %50 lerdeydi (Tablo 3). Bilir ve arkadaþlarý (7) da 7 12 yaþ arasýndaki çocuklarda hastaneyi kötü bir yer olarak düþünenleri %29.2 olarak bildirmiþtir. Araþtýrmada ise bu oranýn önceki araþtýrmalardan daha yüksek bulunmasý, grubun çoðunluðunun kýrsal alanda yaþamalarý, daha fazla geleneksel yöntemle saðlýk sorunlarýna çözüm aramalarý, hastane hakkýnda yeterli bilgiye sahip olmayan aile üyeleri ile birlikteliklerinden kaynaklanabildiðini düþündürmektedir. Ayrýca hemþirelerin çalýþma alanlarýndan biri olan okul saðlýðý programlarýnda etkili þekilde rol almamasý da sonucu etkileyebilen nedenlerden biridir. Araþtýrmada vaka ve kontrol gruplarýndaki çocuklarýn hastalýk tanýlarýný, kullandýðý ilaçlarý bilmeme durumlarý oldukça yüksekti. Gruplar arasýnda istatistikî yönden karþýlaþtýrmada bir fark bulunmadý (Tablo 4). Azornoff ve Woody nin (3) araþtýrmalarýnda da çocuklarýn hastane ve hastalýklarý hakkýnda düzenli ve yeterli bilgilendirilmedikleri belirtilmektedir. Gruplardaki çocuklarýn büyük çoðunluðunun hastaneye yatacaðýný o gün öðrendiði ve yatacaðýný kendisine hekim ve ailesinin bildirdiði belirlendi. Vaka ve kontrol gruplarýndaki çocuklarýn bilgilendirilme zamaný ve bilgilendirenin kimliði birbirine benzer bulundu (Tablo 4) yaþ grubu çocuklarda hastalýk ve hastaneye yatmaya karþý bedenine zarar verilme korkusu, ailesinden ve arkadaþlarýndan ayrýlma endiþesinin geliþtiðini bildiren kaynaklar gözönüne alýndýðýnda çocuklarýn hastalýðý hakkýnda bilgilendirilmesinin hastaneye yatmadan kýsa bir süre önce yapýlmasý olumlu bir davranýþ olarak deðerlendirilebilir. Bilgilendirenler arasýnda hemþirenin bulunmamasý ise oldukça düþündürücüdür. Araþtýrmada, vaka ve kontrol gruplarýnýn hastaneye yatýþta hastane ve hastalýkla ilgili endiþelenme durumlarý ile ilgili ifadeleri karþýlaþtýrýldýðýnda anlamlý bir fark bulunmadý (x 2 =0.16; p>0.05). Vaka ve kontrol grubundaki çocuklarýn ortalama %88.3 ü endiþeli olduðunu ifade etti (Tablo 5). Çocuklarda en çok endiþe oluþturan düþünce kaynaklarý incelendiðinde; arkadaþlarýndan ayrý kalacaðýný, derslerinden geri kalacaðýný, öleceðini, yalnýz kalacaðýný, aileleri yanýnda olmadýðý için kendilerini yalnýz hissedeceðini, oksijen maskesi takýldýðýnda boðulacaðýný, oyun oynayamayacaðýný, hastanenin yabancý bir ortam olacaðýný, ailenin hastaneye çok para ödeyeceðini düþünmelerinin olduðu ortaya çýktý (Tablo 6). Sonuçlar; Atalay ve Farýmaz ýn (13); enjeksiyonla ilgili iþlemlerin, Baþer ve Çavuþoðlu nun (4); sosyal kýsýtlamalarýn (okuldan, arkadaþlarýndan ayrý kalma, ailesinden ayrý kalma, evinden uzak olma, arkadaþlarýyla oynayamama) endiþeye yol açtýðýný bildiren araþtýrmalarýyla paralellik göstermektedir. Araþtýrmada elde edilen yukarýdaki veriler, ailelerin, okullarýn ve saðlýk personelinin yeterince bilinçli olmadýðýný, hastanelerin çocuk hastalarýna yeteri kadar program hazýrlamadýðýný, bundan dolayý da çocuklarýn hastaneye yatmadan önce ve yattýklarý sürece yeterince eðitilmediðini, hatta çocuklarýn saðlýklý olduðu dönemlerde de hastaneden, hemþireden, hekimden ve iðneden korkutulduðunu gösterdi. Vaka ve kontrol gruplarýnýn hastane ve hastalýkla ilgili endiþe oluþturan düþünce kaynaklarýndan aldýklarý puan ortalamalarý standart hatalarý birbirine çok yakýndý (Tablo 7). En çok endiþeye yol açan düþüncelerden alýnacak toplam puanýn 60 olduðu düþünüldüðünde; gruplarýn ortalama puan almasý çocuklarýn yoðun endiþe oluþturacak düþüncelere sahip olduðunu göstermesi açýsýndan önemlidir. Araþtýrmada vaka grubunun eðitim öncesinde ve sonrasýnda endiþe oluþturan düþünce kaynaklarýndan aldýklarý puan ortalamalarý incelendiðinde, aralarýnda oldukça anlamlý bir fark bulundu (t =85.96; p<0.001)(tablo 8).

7 47 Tablo 10. Endiþe oluþturan düþünce kaynaklarý formu. DÜÞÜNCELER Çok düþünürüm Biraz düþünürüm Çok az düþünürüm Hiç düþünmem 1.Doktorlarýn bana zarar vereceðini düþünürüm. 2. Hemþirelerin sürekli bana iðne yapacaðýný düþünürüm. 3.Aðzýmý burnumu kapatan, hava vermede kullanýlan maskeden bana zarar verecek bir þeyin çýkacaðýný düþünürüm. 4. Aðzýmý burnumu kapatan, hava vermede kullanýlan maske takýldýðýnda boðulacaðýmý düþünürüm. 5.Ýðne gördüðümde vücuduma iðnelerin battýðýný hissederim. 6.Oyun oynayamayacaðýmý düþünürüm. 7.Arkadaþlarýmla ayrý kalacaðýmý düþünürüm. 8.Yalnýz kalacaðýmý düþünürüm. 9.Derslerimden geri kalacaðýmý düþünürüm. 10.Hastanenin yabancý bir ortam olacaðýný düþünürüm. 11.Ailemin hastaneye çok para ödeyeceðini düþünürüm. 12.Hastaneye yatýþýmýn beni cezalandýrmak olduðunu düþünürüm. 13.Beslenmemin kýsýtlanacaðýný düþünürüm. 14.Gürültü yüzünden uyuyamayacaðýmý düþünürüm. 15.Tuvaletimi rahat yapamayacaðýmý düþünürüm. 16.Ailem yanýmda olmayacaðý için kendimi yalnýz hissedeceðimi düþünürüm. 17.Ziyaret saatlerinde ailem gelmediði için terk edildiðimi düþünürüm. 18.Uzun süre hastanede kalacaðýmý düþünürüm. 19.Uzun süre yatakta kalmakla canýmýn sýkýlacaðýný düþünürüm. 20.Ölebileceðimi düþünürüm. Eðitim öncesi çocuklarýn aldýklarý puan ortalamalarý iken, eðitim sonrasý olmasý çocuða yatýþ süresince yapýlan eðitimin oldukça olumlu bir geliþmeye yol açtýðýný gösterdi. Ekici nin (10) de araþtýrmasýnda, okul yaþ grubu çocuklara iþlem öncesi verilen eðitimin endiþeyi azalttýðýný vurgulamasý, Azornoff ve Woody nin (3) de hastalýk ve hastane ile ilgili bilgi verildiðinde çocuklarda oluþacak endiþenin azalacaðýný belirtmesi sonucu desteklemektedir. Vaka grubundaki çocuklarýn eðitim öncesi ve sonrasý hastane, hastalýk, tedavi ve endiþesiyle ilgili bilgileri karþýlaþtýrýlarak incelendiðinde (Tablo 9); Vaka grubundaki çocuklarýn hastalýk tanýlarýný bilme durumu %20 lerden %100 e bu gruptaki çocuklarýn ilaçlarýný bilme durumu da %86.7 lik bir artýþ göstererek, %10 dan %96.7 ye ulaþtý. Endiþeli olma durumu da %90 dan %3.3 e düþtü (Tablo 9).Yurtiçi ve yurtdýþý yapýlan birçok çalýþmada da, hastane ve hastalýða iliþkin eðitimin aile, yuva ve okullarda hastaneye yatýþta yapýlmasý ve eðitim yöntemi olarak da çocuklar saðlýklý iken hastaneye turlar düzenlenmesi, grup tartýþmalarý yapýlmasý, evlere ziyaret yapýlmasý, kitapçýklar verilmesi, hastaneye yatýþta olasý sonuçlar hakkýnda ve iþlemler hakkýnda bilgi verilmesi, iletiþime geçilmesi, filmler gösterilip kukla gösterileri yapýlmasý, hikâye kitapçýklarý ve diðer benzeri açýklayýcý materyallerin verilmesinin önerilmesi araþtýrma sonucuyla paralellik göstermektedir. (1-3,9,14,22,24,25,27). Sonuç olarak; akut hastalýk tanýsý ile hastaneye gelen çocuklarýn endiþe düzeylerini somut olarak belirleme amacýyla kullanýlabilecek, geçerlilik ve güvenirlik çalýþmasý yapýlan, orijinal, Endiþe Oluþturan Düþünce Kaynaklarý Formu geliþtirildi. Araþtýrmaya katýlan çocuklarýn genel olarak hastalýk ve hastaneye yatýþa karþý yanlýþ düþüncelerinde de eðitim sonrasý düzelme olduðu, çocuklara hastaneye yatýþta hemþirelerce verilen hastane ve hastalýkla ilgili 1.5 saat kadar süren eðitimin endiþelerini azaltacaðý saptandý. KAYNAKLAR 1.Arýkan D. Çocuðun Hastaneye Hazýrlanmasý. Türk Hemþireler Dergisi. 1992;42(1): Azornoff P. Preparing Well Children For Possible Hospitalization. Pediatr Nurs. 1985;11(53). 3.Azornoff P, Woody P. Preparation of Children For Hospitalization in Acute Care Hospitals in the United States Pediatrics. American Academy of Pediatrics. Los Angeles. 1981;68(3):

8 48 4. Baþer G, Çavuþoðlu H Yaþ Grubundaki Çocuklarýn Hastaneyi ve Hemþireyi Algýlayýþlarý. III. Uluslar arasý Hemþirelik Kongresi Kitabý. Cumhuriyet Üniversitesi Hemþirelik Yüksek Okulu, Sivas, Haziran. Esnaf Bilim Ofset. 1992; Bilgin N. Çocukta Özgüveni Geliþtirmek, Türk Hemþireler Dergisi. 1981;(1): Bilir Þ. Baykoç N. Giresun, Rize, Nevþehir, Malatya ve Ankara Ýllerinde 4 12 Yaþ Çocuklarýnda Nokturnal Enürezisin Görülme Sýklýðýnýn Ýncelenmesi. Saðlýk Dergisi 1988;60(2): Bilir Þ, Baykoç N, San P, Artan Ý. Hastanede Yatan Çocuklarýn Hastalýk ve Hastaneyi Algýlamalarýnýn Ýncelenmesi. Çocuk Saðlýðý ve Eðitim Dergisi. Hacettepe Üniversitesi Çocuk Saðlýðý ve Eðitimi Bölümü. 1988;(3): Bilir Þ, Dönmez B. Hastaneye yatan çocuklarýn ruhsal durumlarý, Ýlkokul çaðý çocuklarý, Çocuklarýn hastane yaþantýsýna hazýrlanmasý. Çocuk ve Hastane. Ayyýldýz matbaasý A.Þ. Ankara, 1987;(14):27 48, 9.Brennon A. Caring for Children During Procedures: A Review of the literature Pediatric Nursing. St. John s Nf. Canada. October, 1994;20(5): Ekici B. Hastanede Yatan 6 12 Yaþ Grubu Çocuklarda Uygulamalarýn Yaratabileceði Korku ve Endiþenin Azaltýlmasýnda Hemþirenin Yapacaðý Eðitimin Etkinliðinin Araþtýrýlmasý. III. Ulusal Hemþirelik Kongresi Kitabý. Cumhuriyet Üniversitesi Hemþirelik Yüksek Okulu. Esnaf Ofset Matbaacýlýk, Sivas, Ekim, 1992; Erdal E. Çocuklarda Aðrýnýn Deðerlendirilmesi. Ege Üniversitesi Hemþirelik Yüksekokulu Dergisi. 1988;7(2): Erefe Ý, Aksayan S, Bahar Z, ve ark., Sevið Ü. Hemþirelikte Araþtýrma Ýlke Süreç ve Yöntemleri. 2004; Farýmaz F, Atalay M. Cumhuriyet Üniversitesi Hastanesi, Numune, SSK ve DDY Hastaneleri Pediatri Servisinde Yatan 6 12 Yaþ Grubu Çocuklarýn I.M. ve I.V. Enjeksiyona Tepkilerinin Saptanmasý. II. Ulusal Hemþirelik Kongresi Bildirileri. AKM, Ýzmir,1990; Masjorrie S, Goodman A, Ramsusp N, Posternock S. Child and Family Concepts of Nursing Practice. McGraw Hill Book Company. Boston, 1982; McKinney ES, Ashwill JW, Murray SS, James SR, Garrie TM, Droske SC. Maternal Child Nursing. 2000; Mýsýr E. Çocuðun Yaþamýnda Oyun. Türk Hemþireler Dergisi. 1983;33(3): Mott RS, Rayekes FN, James RS. Nursing Care of Children and Families Wesley Publishing Company, California, 1985; Neyzi O, Ertuðrul T. Pediatri. 2005; Patterson D, Eiser C. Children s Perceptions of Hospital: A Preliminary Study, Int J Nurs Stud. 1984;(21): Pillitteri A. Growth and Development of the Schoolage Child, Prepare the School Age Child and Adolescent. Maternal and Child Nursing. J.B. Lippincott Company. Philadelphia. New York. London. 1991;(937): Savaþer S. Hastaneye Yatan Deðiþik Yaþ Gruplarýndaki Çocuklarýn Hastalýða, Hastaneye ve Çevreye Reaksiyonlarý. Hemþirelik Bülteni. 1986;(11): Terakye G. Çocukla Ýletiþim, Hasta Hemþire Ýliþkileri. Aydoðdu Ofset. 1995; Wong and Whaley. Reaction of Child and Family to Illness and Hospitalization. Nursing Care of Infants and Children. The C.V. Mosby Company. Toronto, Washington. St. Louis. 1987; Yavuzer H. Çocuk Psikolojisi. 1999; Yiðit R. Hastaneye Yatmanýn Çocuk ve Aile Üzerine Etkileri. Türk Hemþireler Dergisi. 1997;17(1): Dünya Çocuklarýnýn Durumu, UNICEF, Türkiye Nüfus ve Saðlýk Araþtýrmasý. Saðlýk Bakanlýðý Ana Çocuk Saðlýðý Genel Müdürlüðü. Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü. Ankara, Ekim Ingalls J, Salerno C. The Child, the family and the hospital setting. Maternal and Child Health Nursing. The C.V. Mosby Company, Saint Louis, 1971; Kavaklý P, Pek H. Toplumumuzda Ailenin ve Öðrencilerin Cinsiyete Göre Eðitim ile ilgili Düþüncelerinin Deðerlendirilmesi. Florence Nightingale Hemþirelik Yüksek Okulu, III. Hemþirelik Eðitimi Sempozyumu, Ýstanbul, 1997;66 74.