Türkiye Sanayi Coğrafyasında Endüstriyel Kümelenme ve Bölgesel Yoğunlaşma Eğilimi 1

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Türkiye Sanayi Coğrafyasında Endüstriyel Kümelenme ve Bölgesel Yoğunlaşma Eğilimi 1"

Transkript

1 BEŞERİ COĞRAFYA DERGİSİ, 1 (1), 67-81, 2013 Türkiye Sanayi Coğrafyasında Endüstriyel Kümelenme ve Bölgesel Yoğunlaşma Eğilimi 1 Industrial Clustering and Regional Concentration Tendency in Industrial Geography of Turkey İrfan KAYGALAK Balıkesir Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, Balıkesir irfan.kaygalak@balikesir.edu.tr Özet: Bu çalışma endüstriyel kümelenmenin bölgeselleşme süreci üzerindeki etkilerini ortaya koymayı amaçlamaktadır. Endüstriyel kümeleri birer sosyo-mekânsal organizasyon biçimi olarak gören çalışma, kümeleri oluşturan sektörlerin zaman içinde evrilmesi ve çatallanmasıyla il sınırlarını aşarak bölgesel düzeye varan bir yoğunlaşma etkisi yarattığını ileri sürmektedir. Bu amaçla Türkiye de 1980 sonrası sanayi coğrafyasında iller düzeyinde kümelenme eğiliminin artıp artmadığı ve bunun iller arası fonksiyonel bağımlılık yaratarak bölgesel birlikler oluşturup oluşturmadığı mekânsal istatistik analizi yöntemi ile sorgulanmaktadır. Ardından endüstriyel kümeyi oluşturan sektörlerin evrimleşmesinin, çatallanıp çeşitlenmesinin kentlerin kurumsal yapılarında ve aktörlerin karar alma süreçlerinde nasıl etkili olup bölgesel işbirliğine neden olduğunu Uşak Geri Dönüşüm Kümesi örneğinde incelemektedir. Çalışmanın temel vurgusu Türkiye de bazı sektörler itibariyle görülen kümelenme sürecinin il aktörleri arasında ortak hareket ve karar alma süreçlerine neden olarak bölgeselleşme eğilimini güçlendirdiği yönündedir. Anahtar kelimeler: Endüstriyel kümelenme, endüstriyel çatallanma, bölgeselleşme, evrimselci ekonomik coğrafya Abstract: This study aims to reveal effects of industrial clustering on regionalization process in Turkey. Considering industrial clusters as a socio-spatial organization, it asserts that industries forming clusters pay the way to regional level agglomerations which go beyond boundaries of provinces via perpetual evolution and sub-sectoral diversification. For that purpose, clustering tendency in Turkey s manufacturing industries at the provinces level after 1980s is examined with spatial statistic analysis method and then question of whether industrial clustering cause to regional formations throughout creating industrial functional dependency between provinces is debated. Effect of industrial clustering on regional formations through industrial evolution and sectoral bifurcations is exemplified in case of Uşak Recycling Cluster. The study put forward that as Uşak Recycling Cluster growth, its relations span spatially and cause new collaboration, common decision making process and institutional integration between Uşak and Denizli provinces. Main emphasis of the study is that industrial clustering is tend to strengthen regionalization process in terms of some industries. Keywords: Industrial clustering, industrial bifurcation, regionalization, evolutionary economic geography 1. Giriş Dünyada endüstriyel hareketliliğin önündeki engellerin deregulasyon politikalarıyla kaldırılması bir yandan muazzam yatay yönlü bir hareketlilik doğururken bir yandan da belli sanayilerin belli coğrafyaları seçtiği ve oralarda kümelenerek yoğunlaştığı bir mekânsal seçicilik süreci doğurmaktadır. Merkezcil (centripedal) ve merkezkaç (centrifugal) kuvvetlerin etkisiyle gerçekleşen bu süreç sonucunda (Krugman, 1991 ve 1995; Krugman ve Venables, 1995; Fujita vd., 2001) sanayi coğrafyasında hem küresel ölçekte hem de ulusal ölçekte iki temel eğilim gözlenmektedir. Bunlardan birincisi, belli sanayilerin belli coğrafyalarda yer edinmesini ifade eden ve aslında buna ek olarak 1 Bu çalışma daha önce Adana Çukurova Üniversitesi nde Ekim 2012 tarihlerinde düzenlenen TÜRKONFED-2.Kalkınmada Bölgesel Dinamikler Sempozyumu nda sunulmuş ve mansiyon ödülü almış olan bildirinin yeniden değerlendirilmesidir. Konu üzerinde yeniden düşünme ve daha geniş değerlendirmeler yapma şansını vermenin yanı sıra yayımlayarak daha geniş kitlelerle paylaşmam gerektiği yönünde sürekli teşvik eden Nuri Yavan a teşekkür borçluyum.

2 ekonominin sosyolojisindeki değişime de gönderme yapan (Peck, 2005) kümelenme eğilimidir. İkincisi ise söz konusu sanayi faaliyetlerinin ve onları tamamlayan her türden destekleyici, tamamlayıcı ve yönlendirici kurumsal işleyişin yerinde yönetişiminin bir sonucu olarak yerel ve bölgesel aktörlerin ön plana çıktığı; dolayısıyla da geleneksel yönetim (managerialism) (Harvey, 1989) anlayışından faklı olan, çok sayıda aktörün ortaklaşa hareketinden doğan bölgeselleşme eğilimidir. Daha somut bir ifadeyle ekonominin yönetiminde çok sayıda aktörün ortak karar alma ve etkide bulunma süreci sonucunda, endüstriyel rekabetin yerel ve bölgesel aktörlerin tavrına, kurumsal kapasitelerine ve kültürel özelliklerine bağımlı hale geldiği süreçtir (Scott, 2002). Endüstriyel gelişimin ve rekabetçiliğin bölgesel ve yerel aktörlerin girişimciliğine bağımlı hale gelişi nedeniyle artık endüstriyel yer seçimi ve yönetişim sorunu da bölgesel ölçeğe bağlı olarak anlaşılabilmektedir (Scott, 1988; Storper, 1995 ve 1997). Bu anlamda bölgeselleşme kavramı, endüstriyel politikaların üretiminde ve uygulamasında aktörlerin değişen rolüne gönderme yapmaktadır. Ancak gerçekte buna ek olarak her sosyo-ekonomik gerçeklik gibi bu da mekânsal süreçlere bağımlı olarak gerçekleştiğinden, bölgeselleşme kavramı aynı zamanda endüstriyel faaliyetlerin değişen mekânsal ölçeğine de gönderme yapmaktadır. Burada beliren temel sorulardan biri endüstriyel faaliyetlerde son çeyrek yüzyılı aşkındır görülen kümelenme eğiliminin sanayi politikalarının yönetişimi anlamında bölgeselleşme eğilimini destekleyip desteklemediği ya da aralarında nasıl bir ilişki olduğudur. Konumuz açısından bakıldığında ise bu soru, Türkiye de endüstriyel kümelenme sürecinin geleneksel yönetim birimine denk düşen il ölçeğini aşarak bölgesel düzeye ulaşıp ulaşmadığı; sanayi politikalarının üretilmesi ve uygulanması açısından bölgesel düzeyde aktörler ve kurumlar arası etkileşim-işbirliği biçiminde beliren, daha üst ölçekli yönetim organizasyonu yaratıp yaratmadığı biçiminde sorulabilir. Başka bir deyimle tek başına il sınırlarını aşarak birden çok ili içine alacak şekilde bölgesel düzeye ulaşan endüstriyel yönetim organizasyonu oluşturmanın gerekliliğinden bahsedilebilir mi? Hiç şüphesiz böylesi bir sorunun yanıtı söz konusu yönetim organizasyonunun etkin ya da işlevsel olduğu alanların mekânsal sınırlarıyla bağlantılıdır. Bu yüzden de belirttiğimiz gibi endüstriyel faaliyet olarak kümelenme sürecinin mekânsal ölçeği, bu süreci kontrol edecek ya da yönlendirecek yönetim organizasyonunun da mekânsal etkinlik sınırlarını belirlemektedir. O halde bu soruya ancak endüstriyel kümelenmenin coğrafi boyutlarının belirlenmesiyle yanıt verilebilir. Yakın bir zamana kadar endüstriyel gelişim her bir ilin tek başına kendinden sorumlu olduğu bir alan olarak tanımlanırken, günümüzde sanayi organizasyonundaki değişim ve artan kümelenme eğilimi nedeniyle artık iller arası işbirliği ve etkileşimle beliren bölgesel bir sorun olarak tanımlanabilecek bir hal almıştır. Bu çalışma, Türkiye de endüstriyel kümelenme sürecinin coğrafi anlamda illerin dışına taşan daha geniş bir mekânsal ölçekte anlaşılması gerektiğini savunmakta; kümelenmenin bu değişen coğrafi boyutu nedeniyle sanayi yönetim organizasyonunun ve işlerliğinin de zorunlu olarak bölgesel düzeye ulaşması gerektiğini savunmaktadır. Bu amaçla takip eden bölümlerde yöntem ve veri değerlendirmesinin ardından kümelenme kavramının genel tanımı ve içeriği üzerinde durulmaktadır. Daha sonra bir süreç olarak Türkiye de imalat sanayisindeki kümelenme eğilimi sorgulanmakta ve endüstriyel kümelenmenin iller arası fonksiyonel bağımlılığı nasıl etkilediği tartışılmaktadır. Bunun için mekânsal istatistik yöntemiyle imalat sanayisini temsil eden her bir sektör itibariyle 1980 den bu yana kümelenme eğiliminde artış olup olmadığı ve küme olarak tanımlanan sektörel yoğunlaşmaların coğrafi sınırlarında genişleme olup olmadığı test edilmektedir. Bunun ardından endüstriyel kümelenmenin iller arasında ekonomik fonksiyonlar açısından bütünleşme eğilimi yaratıp yaratmadığı Uşak-Denizli kentleri örneğinden hareketle incelenmektedir. Bunun için Uşak geri dönüşüm kümesinin kısa evrimsel gelişim öyküsüne değinilmekte ve kümeyi oluşturan alt sektörlerin zamanla iki kent arasında yarattığı işbirliğine, ortak karar alma süreçlerine ve dolayısıyla bölgesel bütünleşmeye olan etkisine dikkat çekilmektedir. 2. Yöntem ve Veri Bu çalışma iller arasında imalat sanayisi itibariyle fonksiyonel bir bütünleşme görülüp görülmediğini ve bu bütünleşmenin sanayi politikalarının yönetimi ve uygulanması açısından bölgeselleşme eğilimi yaratıp yaratmadığına odaklanmaktadır. Bu nedenle nicel ve nitel yöntemleri bir arada kullanmayı gerektirmektedir. Endüstriyel kümelerin coğrafi anlamda sınırlarının değişimi, kümeleri oluşturan sanayilerin ya da alt sektörlerin zaman içerisinde geçirdiği dönüşüme bağlıdır. Bu yüzden mekânsal kaymalara odaklanan her çalışma zorunlu olarak bir ölçüde evrimsel ekonomik coğrafya perspektifini benimsemektedir. 68

3 Mikro düzeydeki süreçlerden hareketle ekonomik peyzajın nasıl değişip dönüştüğünü açıklamaya çalışan evrimsel ekonomik coğrafya, endüstrilerin gelişim öykülerine, evrimi yönlendiren yol bağımlılıklarına, kırılma noktalarına, firma yavrulamalarına, işgücü hareketliliğine, bilgi taşıma kanallarına, teknolojik benzerliğe ya da türdeşliğe, sektörel ilişkiselliğe, ürün ilişkiselliğine, kilitlenme süreçlerine ve sektörel çatallanmalara özel bir önem vermektedir (Boschma ve Frenken, 2006; Martin ve Sunley, 2006; Frenken ve Boschma, 2007; Boschma ve Iammarino, 2009). Bu çalışmada da Uşak ve Denizli kent ekonomileri arasındaki yakınlaşmayı açıklayabilmek için Uşak geri dönüşüm kümesinin tarihsel gelişim öyküsü evrimsel bir perspektifle ele alınmıştır. Kümenin geçirdiği evrimin ve sektörel çatallanmanın hem teknolojik altyapı olarak hem de sektörel ilişkisellik açısından iki kent arasında nasıl yakınsama yaratıp entegrasyona kaynaklık ettiği ortaya konulmaya çalışılmaktadır. Buna karşın ülkesel düzeyde endüstriyel kümelenmenin coğrafi sınırlarının değişimi ancak nicel analiz yöntemleriyle ortaya konulabilmektedir. Bu yüzden endüstriyel kümelenmenin birden çok ili içine alacak şekilde coğrafi anlamda bölgeselleşme eğilimi gösterip göstermediğini belirlemek için illerin imalat sanayisini oluşturan iki dijitli her bir sektöre ait standardize edilmiş istihdam verileri kullanılmıştır. Söz konusu veriler ele alınan yıllarda Türkiye İstatistik Kurumu nun (TÜİK) yaptığı Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı na dayanmaktadır öncesi dönemlerde aynı endüstriyel istatistik sınıflandırmanın kullanılmayışı ve 2002 yılı sonrası iller düzeyinde verinin olmayışı çalışmayı bu iki yılla sınırlamaktadır 2. Söz konusu istihdam verileri Arc-GIS yazılım programı kullanılarak sayısallaştırılmış ardından GeoDA yazılımı ile mekânsal istatistik analizine tabi tutulmuştur. Konvansiyonel istatistiğin aksine mekânsal istatistik, yere ya da mekâna özgü mesafe, alan, yakınlık, komşuluk ve uzunluk gibi nitelikleri hesaplamalara katarak değişkenlerin coğrafi örüntüsünde görülen değişimi analiz etmektedir (Scott ve Getis, 2008). Böylece coğrafi konumun (lokasyonun) ve mekânsallığın kümelenmedeki etkisi bu yöntem ile ortaya konulabilmektedir. İmalat sanayisinin her bir sektörü için kümelenme eğilimindeki değişim mekânsal istatistiğin küresel otokorelasyon tekniğiyle belirlenebilir. Küresel otokorelasyon göstergelerinden olan Moran s I istatistiği bu anlamda kümelenmedeki eğilimi ölçmek için en yaygın olarak kullanılan istatistik tekniklerinin başında gelmektedir (Fotheringham vd., 2007). Moran s I istatistiği lokasyonların özniteliklerine ve atanan değerlerine bakarak değişkenlerin coğrafi örüntüsünde kümelenme mi olduğu yoksa mekânda rastgele bir şekilde mi dağıldıklarını test etmekte (Anselin, 1995) ve aşağıdaki formülle ifade edilmektedir: I ij k n W i j ij Zi Z Z j Z W Z Z 2 i j k Denklemde Z i çalışma alanındaki standardize edilmiş istihdam değerlerini; Z tüm lokasyonların (illerin) ortalama istihdam değerini, W ij ise ağırlık matrisinde 3 hesaplanan i ve j lokasyonlarının (illerin) yakınlık ya da komşuluk ölçüsünü ifade etmektedir (Pfeiffer vd., 2008). Moran s I değerleri +1 ile -1 arasında değişmekte olup sıfıra yakın değerler dağılımın rastgele ve homojen olduğunu, bire yakın değerler ise dağılımın heterojen olduğunu yani kümelenme eğilimi gösterdiğini ifade etmektedir 2 Türkiye de iller düzeyinde imalat sanayisi istatistikleri her ne kadar 2001 yılına kadar TÜİK in yapmış olduğu Yıllık İmalat Sanayi İstatistikleri nden elde edilebilse de bunlarda yalnızca 10 ve üzeri işçi çalıştıran firmalar dahil edildiğinden yetersiz kalmaktadır. Özellikle konumuz açısından bakıldığında bir ildeki endüstriyel yığılmanın varlığı, komşu illerde bunu destekleyecek hizmet ya da iş kollarında uzmanlaşan küçük ölçekli işletmelerin varlığına neden olabilir. Bu durumda böylesi bir etkiyi göz ardı etmemek için sektörlerdeki bütün firmaları kapsayan daha ayrıntılı bir sayımın verilerine gereksinim duyulmaktadır. Bu ayrıntıda bir veri ise TÜİK in sadece 1992 ve 2002 yıllarında yayımladığı Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı sonuçlarından edinilebilmektedir. Öte yandan 1992 yılı, imalat sanayisinin coğrafi boyutunda 1980 lerde görülen değişimi yansıtması açısından; 2002 yılı ise 1990 lardaki değişimi yansıtması açısından kümelenme eğilimindeki değişimi temsil etme gücüne sahiptir. Bu yıllarda yapılan sayımlar, Uluslararası Sanayi Sınıflandırmasının ISIC Rev.3 sınıflamasına göre yapılmış olup imalat sanayisini temsil eden 22 sektörü kapsamaktadır. Bu sektörlerin kodları ve açıklamaları ekte sunulmaktadır. 3 Mekânsal istatistik için çalışma alanına ait ağırlık matrisi oluşturulurken literatürde birçok yöntem kullanılmaktadır. Bu çalışmada çalışma alanımızı oluşturan iller poligon olarak gösterildiğinden ve kümelenmenin coğrafi yayılımı komşu iller üzerinden sorgulandığından ağırlık matrisi mesafe ya da uzaklık ilişkisi üzerinden değil komşuluk (contiguity) ilişkisi üzerinden tanımlanmıştır. İl poligonları arasındaki tek bir piksel ya da köşe ortaklığını dâhil komşuluk olarak kabul eden hassasiyette olduğundan, bu çalışmada ağırlık matrisinin oluşturulmasında queen contiguity yöntemi kullanılmıştır. Daha fazla ayrıntı için Anselin 1995 ve 2003 ile Gezici and Hewings, 2007 ye bakılabilir. 69

4 (Çelebioğlu ve Dall erba, 2010). İmalat sanayisi açısından bakıldığında +1 e yaklaşan değerler ele alınan her bir sektör itibariyle illerin çevresindeki illerle beraber yüksek düzeyde yoğunlaşma sergilediğini göstermektedir. Bir başka deyişle o sektördeki yoğunlaşmanın tek bir il ile sınırlı olmayıp komşu illere de yayıldığı ve dolayısıyla kümelenmenin coğrafi boyutunun genişlediğini göstermektedir. Ancak sanayi politikalarının oluşturulması, uygulanması, ortak karar alma mekanizmalarının geliştirilmesi ve ortak kurumsal işleyişin varlığı açısından iller arası işbirliği ve bütünleşme anlamına gelen bölgeselleşme eğilimi ancak yerinde nitel araştırma yöntemleriyle yapılabilmektedir. Özellikle endüstriyel kümelerin evrimi, sektörel çatallanma, iller itibariyle endüstriyel ilişkiselliğin varlığı ve il aktörlerinin tavrı ile işbirliği biçimleri gibi konular hakkında ancak yerinde gözlem ve incelemelerle bilgi edinilebilmektedir. Uşak geri dönüşüm kümesinin kurumsal yapısı, tarihsel olarak evrimi, sektörel çatallanması ve tüm bunların komşusu olan Denizli ile etkileşimi böylesi bir alan çalışmasının verilerine dayanmaktadır. Uşak ve Denizli arasındaki bölgesel yakınlaşmaya değinen bölümde yapılan değerlendirmeler 2010 yılında Uşak geri dönüşüm kümesi üzerine tarafımızca yapılan alan çalışması verilerine ve gözlemlerine dayandırılmaktadır. On haftalık kesintisiz zaman dilimine yayılan bu alan çalışması sırasında ildeki 87 firma ile anket ve derinlemesine görüşmelerin yanı sıra kent ekonomisinde söz sahibi kamu ve özel kesimden çok sayıda kişiyle uzman görüşmesi yapılmıştır (Kaygalak, 2011). 3. Endüstriyel Kümelenme ve Kümelerin Evrimi Başta girdi-çıktı bağlantıları olmak üzere, birbiriyle ilgili ya da bağlantılı iş kollarının, tamamlayıcı, destekleyici hizmetlerin aynı coğrafi alandaki yoğunlaşması olarak ifade edilen kümelenme (Porter, 1990), günümüzde bölgesel-yerel kalkınmanın ve dolayısıyla da ulusal kalkınmanın temel şartı olarak görülmektedir (UNIDO, 2001; OECD, 1999; Porter, 1998). Bugün sosyal bilimlerde yaygın bir yer edinmiş olan kümelenme teorisi ve varsayımları aslında Marshall ın (1920) yığılma ekonomileri, Hoover in (1937) yerelleşme (localization) ekonomileri ve Jacobs in (1969) kentleşme ekonomileri şeklinde kavramlaştırdıkları değişik mekânsal ölçekteki dışsallıklarla ilgili olup uzun bir geçmişe sahiptir. Marshall (1920) birbiriyle ilişkili sektörlerde üretim yapan firmaların bir araya toplanması ya da yığılması sonucunda firmaların bu ortak mekân kullanımından ileri gelen farklı avantajlar yakalayacağını savunmaktadır. Söz konusu bu avantajları ise uzmanlaşmış iş gücü havuzu, ticari olmayan uzmanlaşmış girdi ve hizmetlerin varlığı ile firmalar arası sürekli bilgi yayılımı şeklinde sıralamaktadır (Gordon ve McCann, 2000; Steiner, 2002; Brenner, 2004). Böylece klasik iktisadın ölçek ekonomilerine bağımlı yer seçimi sorununun ötesinde, mekânın kendisinden kaynaklanan dışsallıkların ve avantajların endüstriyel yer seçimi ya da rekabet unsuru üzerindeki etkisini, araştırma gündemine taşımış olmaktadır. Hoover (1937) ortak mekân kullanımıyla beliren dışsallıkların ve avantajların, yığılmanın mekânsal ölçeğine göre farklılaştığını tek bir endüstrinin yığıldığı yerel ölçekte sorgulayarak ortaya koyarken, Jacobs (1969) birden çok endüstrinin yığıldığı kent ölçeğinde sorgulayarak ortaya koymuştur. Ancak günümüzde endüstriyel kümelenme denildiğinde salt mekansal yığılmadan doğan mali avantajların ve dışsallıkların haricinde, sanayi organizasyonunda meydana gelen değişime bağlı gerçekleşen ve çoğunlukla işlem maliyetleriyle ilgili olan yeni yer seçimi sorunu dile getirilmektedir. Buna göre günümüz sanayisinde görülen esnek uzmanlaşma nedeniyle firma içi organizasyon süreçleri değişmekte, dikey ayrışma (vertical disintegration) sonucunda her bir firmanın üretimin belli aşamalarında uzmanlaştığı, buna bağlı olarak da firma ölçeklerinin giderek küçülüp üretimde küçük ve orta ölçekli işletmelerin (KOBİ) ön plana geçtiği yeni bir üretim organizasyonu oluşmaktadır (Piorre ve Sabel, 1984). Firma içi uzmanlaşma süreçleri ise benzer ve birbirini tamamlayan alanlarda üretim yapan firmalar arasında zorunlu bir işbirliği ve dayanışma gerektirdiğinden firmalar aynı coğrafi mekânda yer edinerek kümelenmektedir. Üretim aşamaları arasındaki bağımlılık, firmalar arasında sürekli bir iletişimi, bilgi alışverişini ve karşılıklı etkileşim ile doğan ortak öğrenme süreçlerini yaratmaktadır. Hem üretimdeki uzmanlaşma hem de ağ yapı (network) tipi örgütlenme, firmalar arası bağımlılık düzeyini arttırmakta, teknoloji transferi, bilgi yayılımı ve yenilikçilik gibi yeni rekabet avantajlarını bir arada olmaya, ortak mekân kullanımına yani kümelenmeye bağımlı hale getirmektedir (Malmberg, 1996; Asheim, 1997). Firmalar arası işbirliği ve ortak hareket yeteneği ise endüstriyel aktörler ve kurumlar arasındaki iletişimi güçlendiren ortak kültürün, sosyal bağların, dayanışma ağlarının, bireysel bağlantıların, ortak güvenin, inancın vb. sosyo-psikolojik değerlerin çokluğuna yani sosyal ve kültürel sermayenin gücüne bağlıdır (Steiner, 1998; Amin, 1999). Bu yüzden bu sosyal sermayenin zengin olduğu, coğrafi ve tarihsel birikimiyle belli sanayiler için daha yüksek avantajlar sunan bölgeler ya da yerellikler, belli sanayileri kendisine çekerek o endüstriyel kollarda 70

5 uzmanlaşmaktadırlar. Bu bağlamda, kümelenme sürecine kaynaklık eden dışsallıklar, salt ticari ve mali etkenler olmaktan öte ticari olmayan dışsallıklar (Storper, 1997) şeklinde kavramlaştırılabilecek öğrenme kapasitesi, birbirine bağımlı yenilikçi süreçler, bilgi yayılımı, aktörler arası ortak güvene dayalı yoğun yüz yüze ilişkiler, ortak karar alma süreçleri ile üretim sürecinde ve sonrasındaki işbirliğini kolaylaştıran her türlü toplumsal ve kültürel değerler sistemi olmaktadır. Bu açıdan bakıldığında endüstriyel kümelerin salt bir coğrafi yığılma ya da agglomerasyondan farklı nitelikler taşıdığı görülmektedir (Brenner, 2004). Sanayi kümesi ya da endüstriyel küme: birbiriyle ilgili ya da birbirini tamamlayan sektörlerde üretim yapan firmaların aynı ortak mekanı paylaştıkları, firmalar arası uzmanlaşmanın olduğu, her bir firmanın diğerleriyle girdi-çıktı bağlantıları başta olmak üzere değişik ilişkilerle bağlı olduğu; yalnızca üretim yapan firmaların değil, destekleyici ve tamamlayıcı altyapı ve hizmetleri sunan kamu, özel, özerk firma ve kuruluşların da bulunduğu, çok aktörlü bir üretim alanını, mekanını veya bölgesini ifade etmektedir (Kaygalak, 2011:43-44). Bir başka ifadeyle yeni bir üretim coğrafyasını ve yeni mekânsal organizasyon biçimini ifade etmektedir. Günümüzde kümelenme literatürüne bakıldığında endüstriyel kümelerin birer sosyomekansal organizasyon olarak içsel süreçlerini kısmen göz ardı eden bunun yerine kümeleri ortalamanın üzerinde gelişme gösteren sektörler ya da bölgeler şeklinde tanımlayan yaklaşımların hakim olduğu görülmektedir. Bundaki temel sebep endüstriyel küme olarak tanımlanan oluşumların nicel olarak belirlenmesi ve sınırlarının çizilmesi gereğidir. Endüstriyel kümelerin belli sektörlerin belli bir coğrafi alandaki yığılması şeklinde tanımlanması, küme belirleme çalışmalarını da ya bu sektörlerdeki yığılma düzeyinin belirlenmesine ya da bu yığılmanın olduğu coğrafi alanın sınırlarının belirlenmesine indirgemektedir. Birincisinde diğer sektörlerle kıyaslandığında ortalamadan yüksek yoğunlaşma gösteren iş kolları ya da sektörler birer küme olarak kabul edilmekte, ikincisinde ise mekânsal bir tanımlamaya gidilerek ortalamanın üzerinde yoğunlaşma ya da gelişme gösteren bölgeler küme olarak kabul edilmektedir. Türkiye de ise sanayiye ait istatistiksel bilginin yakın zamana kadar iller düzeyinde toplanması ve illerin idari anlamda en etkin yönetim birimi olmaları, endüstriyel kümelerin iller üzerinden tanımlanmasına neden olmaktadır. Konya Otomotiv Yan Sanayii Kümesi, İzmir Organik Gıda Kümesi ve Denizli-Uşak Ev Tekstili Kümesi gibi (DTM, 2009). İster sektör olarak isterse sektörlerin yoğunlaştığı mekânsal üniteler (il, bölge ya da ülke) olarak tanımlansın, literatürde endüstriyel kümelerin sınırlarını belirleyen ve tanımlayan birçok nicel yöntem bulunmaktadır. Girdi-çıktı yöntemi, yerellik katsayısı yöntemi, ihracat verileri yöntemi ve firmalar arası uzaklığı referans alan mesafe optimizasyonu yöntemi, bu anlamda nicel yöntemler içinde en yaygın kullanılanlardır (Akgüngör vd., 2003; Andersen vd., 2006). Ancak hangi yöntem olursa olsun hepsi endüstri kümelerini ontolojik olarak sabit birer varlık şeklinde görmekte ve belli bir andaki donuk resmiyle ölçmektedirler. Oysa küme tipi oluşumlar içsel dinamikleri ve yapısal özelliklerine bağlı olarak sürekli değişen, dönüşen, sınırları genişleyen ya da daralan, zamanla giderek güçlenen ya da yok olan oluşumlardır. Ürün yaşam döngüsü gibi endüstriyel kümeler için de böylesine bir yaşam döngüsünden bahsedilebilir. Hatta endüstriyel kümelerin içsel dinamikleri ve genel nitelikleri ile coğrafi sınırları bu yaşam döngüsü içinde bulunduğu aşamaya göre değişmektedir (Martin ve Sunley, 2003; Maskell ve Malmberg, 2007; Menzel ve Fornahl, 2009). Kümeyi oluşturan alt sektörlerin sayısı zaman içinde artabileceği gibi azalabilir de. Ya da kümenin temel bileşenlerinden olan iş ve hizmet ağlarının biçimi, miktarı ve etkinlik düzeyi değişebilir. Kümelerin gerek kendi iç dinamikleri gerekse diğer kümelerle olan bağlantıları kümeyi oluşturan tüm sektörlerin teknoloji ve bilgi altyapılarında değişime neden olarak zaman içerisinde büyüyüp olgunlaşmasına ya da evrim geçirerek başka sektörlere kaymasına neden olabilir. Bazen de endüstriyel kümeler tam da bu iç ve dış bağlantılarının eksikliği nedeniyle evrim geçirerek yeni şartlara uymakta zorlanmakta ve zaman içinde yok olabilmektedir (Martin ve Sunley, 2006; Suire ve Vicente, 2009) Tüm bunlara ilaveten kapitalizmin temel coğrafi mantığı gereği endüstriyel üretimin zaman içinde mekânsal kaymalara gebe olması (Harvey, 1989 ve 2003) kaçınılmaz olarak bazı endüstriyel kümelerin ölmesine ve yerine başkalarının geçmesine neden olmaktadır. İster gelişim yönünde ister olgunlaşma yönünde isterse çöküş yönünde olsun, endüstriyel kümelerin geçirdiği her türlü dönüşüm onların coğrafi boyutlarındaki değişime paralel olarak gerçekleşir. Bu yüzden her bir sektörde küme olarak kabul edilen oluşumların coğrafi sınırlarında bir değişim olup olmadığı ya da her bir sektör itibariyle kümelenme eğiliminin artıp artmadığı önemli bir husustur. Bu bağlamda konumuz açısından sanayi sektörlerindeki kümelenme eğiliminin iller düzeyinde genişleyip genişlemediği açıklığa kavuşturulması gereken bir konudur. Bu yüzden bir sonraki bölümde Türkiye deki imalat sanayisinde 71

6 kümelenme eğiliminin artıp artmadığı, coğrafi boyutlarında herhangi bir değişim olup olmadığı sorgulanmaktadır. 4. Türkiye de Sanayi Kümelenmesinde Bölgeselleşme Eğilimi Var mı? Türkiye de imalat sanayisindeki kümelenme eğiliminin sorgulanabileceği en anlamlı ölçek il ölçeğidir. Keza imalat sanayisine ait veriler yakın zamana kadar il düzeyinde toplanmakta olup coğrafi anlamda bir genişlemenin olup olmadığı bu ölçekte sorgulanabilmektedir. Ayrıca idari birim olarak iller günümüzde kümelenme süreçlerini ve politikalarını yönlendirebilecek en etkin birimlerdir. İller düzeyinde sorgulama aynı zamanda bize her bir sektördeki yığılmanın ya da kümelenmenin coğrafi anlamda genişleyerek il sınırları dışına taşan ve birden çok ili içine alan bölgesel düzeye ulaşıp ulaşmadığını gösterebilmektedir. Bilindiği gibi Türkiye de ilk sanayi merkezleri olan İstanbul, İzmir, Ankara, Bursa ve Adana gibi metropoller 1970 lerde başlayan fakat 1980 lerde hızlanan bir şekilde çevre illere taşan bir sanayileşme süreci geçirmişlerdir sonrası ekonomi ve sanayi politikalarındaki değişim ise bu metropoller dışındaki birçok Anadolu kentinin de hızlı bir sanayileşme sürecine girmesine neden olmuş ve belli sektörlerde uzmanlaşarak Türkiye deki önemli endüstriyel kümelere dönüşmesine kaynaklık etmiştir (Mutluer, 1995; Eraydın, 2002; Öz, 2004; Armatlı-Köroğlu, 2004; Özaslan, 2006; Keyman ve Lorasdağı, 2010). Ancak Anadolu Kaplanları ve yeni sanayi odakları gibi farklı şekillerde tanımlanan bu endüstriyel kümelerin de zaman içindeki gelişmeleriyle çevresindeki komşu illere taşan ve periferisindeki kentlerin ekonomisiyle bütünleşen bir yapı gösterip göstermedikleri aydınlığa kavuşturulmamış bir konu olarak beklemektedir. İmalat sanayisinin her bir sektörü itibariyle kümelenme eğiliminin artıp artmadığı, kümelenmenin coğrafi boyutunun il sınırlarını aşarak daha geniş bir ölçeğe varıp varmadığı mevcut verilerin ışığında mekânsal istatistik analizi yöntemi ile ortaya konulabilir. Bu bilgiler ışığında Türkiye imalat sanayisinin 1992 ve 2002 yıllarına ait sektörel verilerinin analiz sonuçları ve her bir sektörde görülen kümelenme eğilimi Tablo 1 ve Şekil 1 de gösterilmektedir. Şekil 1 e bakıldığında imalat sanayisini oluşturan 22 sektörün üçü haricinde tümünde 1992 den 2002 ye gelindiğinde on yıllık zaman zarfında Moran s I değerlerinin yükseldiği görülmektedir. Ancak bunların istatistiksel olarak geçerlilik düzeyine bakıldığında bu sektörlerden onbir tanesinin anlamlı bir değişim gösterdiği söylenebilir. Dolayısıyla kümelenme eğiliminin istatistiksel olarak geçerli olduğu sektör sayısı onbirdir. Bunlar gıda ürünleri ve içecek imalatı sanayisi, giyim eşyası imalatı; kürkün işlenmesi ve boyanması sanayisi, derinin tabaklanması ve işlenmesi; bavul, el çantası, saraçlık, koşum takımı ve ayakkabı imalatı sanayisi, mobilya hariç ağaç ve ağaç mantarı ürünleri imalatı sanayisi, kimyasal madde ve ürünlerinin imalatı sanayisi, plastik ve kauçuk ürünleri imalatı sanayisi, metalik olmayan diğer mineral ürünlerinin imalatı sanayisi, makine teçhizatı hariç fabrikasyon metal ürünleri imalatı sanayisi, büro makineleri ve bilgisayar imalatı sanayisi, başka yerde sınıflandırılmamış elektrikli makine ve cihazların imalatı sanayisi ile diğer ulaşım araçlarının imalatı sanayisidir yılı sonrasında imalat sanayisi istatistiklerinin iller düzeyinde olmayışı 2002 sonrası dönemi içerecek şekilde bir analiz yapmaya imkân vermemektedir. Ancak eldeki mevcut veriler 1980 sonrası Türkiye sanayisinin geçirdiği yapısal dönüşümün mekânsal yansımasını yakalamaya olanak vermekte ve imalat sanayisini oluşturan sektörlerin yarısına yakınında kümelenme eğiliminin arttığını göstermektedir. Özellikle 2002 yılı 1990 larda hızlı gelişme performansı sergileyen Anadolu kentlerinin imalat sanayisi itibariyle yayılan etkilerinin temsil etme gücüne sahiptir. Zira 1990 larda hızlı bir sanayileşme gösteren Anadolu kentlerinin çevresindeki illere yayılan etkisi on yıl gibi orta vadede görülebilir. Moran s I değerlerinin yükselmesi, çalışma alanındaki (Türkiye) coğrafi ünitelerin (illerin) imalat sanayisi itibariyle birbirine benzeyen ya da yakınsanan değerler göstermeye başladığını, tek tek illerin birer sıcak nokta olarak endüstri merkezi olma konumundan çıkarak komşusu olan illerle birlikte aynı sektörlerde yoğunlaşma eğiliminde olduğuna işaret etmektedir. Başka bir deyişle imalat sanayisi fonksiyonu itibariyle iller arası bir bütünleşme eğiliminin ortaya çıktığı, küme olarak tarif edilen sektörel yoğunlaşmaların tek bir il sınırına hapsolmaktan çıkarak birbirine komşu illeri içine alan daha geniş bir coğrafi boyuta ulaştığına işaret etmektedir. Mekânsal istatistik analizinin vurgulanması gereken sonuçlarından biri de illeri aşıp bölgesel düzeye ulaşan bu yoğunlaşmanın ya da kümelenmenin teknolojik düzeyi ile ilgilidir. Tablo 1 e bakıldığında istatistiksel olarak anlamlı olup bölgeselleşme eğilimi gösteren sektörler, OECD nin teknoloji yoğun 72

7 sınıflandırmasına 4 göre farklı gruplara dahil edilebilecek şekilde bir dağılım göstermektedir. İstatistiksel olarak anlamlı olup bölgeselleşme eğilimi gösteren onbir sektörün üçü orta-düşük teknoloji yoğun sanayi grubunda iken, dördü orta-ileri teknoloji yoğun sanayi grubunda ve yine dördü düşük teknoloji yoğun sanayi grubu içinde yer almaktadır. Buna karşın ileri teknoloji yoğun sanayilerde bölgeselleşme eğilimine ilişkin anlamlı bir sonuç yakalanmamaktadır. Dolayısıyla imalat sanayisindeki bölgeselleşme eğiliminde teknolojik düzeye göre farklılaşmanın olduğunu söylemek mümkünse de ileri teknoloji yoğun endüstrilerde coğrafi bir genişlemenin olmadığı, diğer endüstrilerdeki gibi komşu illere taşan bir coğrafi yayılmanın ve iller arası entegrasyonun olmadığı söylenebilir. Ancak rekabet avantajlarının daha çok ucuz işgücü ve temel girdilere bağlı olduğu düşük teknolojiye dayalı endüstrilerde bu avantajları yakalama kaygısı nedeniyle komşu illere taşan etkinin daha belirgin olduğu ve iller arası entegrasyonla sanayinin yoğunlaşma düzeyinin birçok komşu ili içine alan bölgesel ölçeğe taştığı görülmektedir. Oysa yüksek teknolojiye dayalı endüstrilerin rekabet avantajları daha çok nitelikli işgücü ve bilgi kaynaklarına bağlı olduğundan coğrafi yer seçimleri daha çok bu kaynakları yakalayabilecekleri büyük kentlerle sınırlı olmakta ve çevreye yayılan bir etki sergilememektedirler. Tablo ve 2002 yıllarına ait imalat sanayisi sektörlerindeki kümelenme eğilimi Sektör kodu Moran's I p-değeri Moran's I p-değeri Değişim 15 0,0662 0,103 0,1622 0,016* ,0078 0,838 0,0476 0, ,0345 0,385 0,1023 0, ,0124 0,621 0,1635 0,013* ,0185 0,594 0,2069 0,013* ,1892 0,008 0,2374 0,008* ,0104 0,127 0,0657 0, ,0084 0,737 0,0170 0, ,0523 0,118-0,0265 0, ,0007 0,755 0,1851 0,017* ,0131 0,639 0,1124 0,048* ,0299 0,132 0,2711 0,002* ,0018 0,704 0,0463 0, ,0326 0,172 0,2001 0,010* ,0177 0,198 0,0687 0, ,0223 0,488 0,0577 0,050* ,0009 0,802 0,1152 0,045* ,0096 0,796 0,0485 0, ,0228 0,583-0,0097 0, ,0044 0,267 0,1805 0,014* ,0113 0,646 0,0343 0, ,0165 0,638 0,0552 0, ,0880 0,018-0,0053 0,825 - * p 0.05 düzeyinde geçerlidir. Bu anlamda mekânsal istatistik analizi yöntemi ile kümelenmenin coğrafi boyutu analiz edildiğinde Türkiye örneğinde coğrafi yakınlığın, kümelenme ve yığılma ekonomilerinin mekânsal ölçeği yani yayılım alanını belirleyen önemli bir faktör olduğu söylenebilir. Hatta bu mekânsal yayılmanın aynı zamanda sektörel büyüme olduğunu da göz önüne aldığımızda, coğrafi yakınlığın hem sektörler arası bağımlılığın hem de sektörel performansın biçimlenmesinde etkili olduğunu söyleyebiliriz. Ancak coğrafi yakınlığın kümelerin performansı ve iller arası fonksiyonel bağımlılık ilişkisi üzerindeki etkisi zaman içinde dönemsel olarak değişmektedir. Kısa vadede coğrafi yakınlık temel girdiler ve hizmetlerin varlığını kolaylaştırıp sağlarken, orta ve uzun vadede değişik bölgeler arasında sektörel ilişkiselliğe ve dolayısıyla da bölge aktörleri arasındaki bağımlılığı ve ortak hareketi doğuran bir etkiye sahiptir. Satıcılar, alıcılar, kurumlar ve değişik düzeydeki kuruluşlar düzeyinde temsil edilen aktörler arasındaki 4 OECD imalat sanayisini oluşturan sektörleri teknoloji yoğunluğuna göre dört ana sınıfa ayırmaktadır. İleri teknolojiye dayalı sanayiler, orta-ileri teknoloji sanayiler, orta-düşük teknoloji sanayiler ve düşük teknoloji sanayiler. Ayrıntı için OECD, 2012 ye bakılabilir. 73

8 bağımlılık, uzun zaman içinde ortaya çıkmaktadır (Titze vd., 2011). Dolayısıyla endüstriler arası ilişki ve bağımlılık orta ve uzun vadede bölgeler arası yakınlaşmayı ve bütünleşmeyi getirmektedir. Bu ilişkiselliği, özellikle emek yoğun sektörler itibariyle düşündüğümüzde emek ücretinin ve maliyetinin mekâna bağlı farklılaşan karakteri, mekânsal yakınlığı bölgesel ekonomilerin oluşumunda ya da yeni bölgesel oluşumların varlığında daha belirleyici bir faktör kılmaktadır. 0,3000 Moran's I (1992) Moran's I (2002) 0,2500 0,2000 Moran's I 0,1500 0,1000 0,0500 0,0000-0, Sanayi kodu Şekil ve 2002 yıllarına ait imalat sanayisi sektörlerindeki kümelenme eğiliminin grafiksel gösterimi Orta ve uzun vadede şüphesiz birbirine yakın iller arasında endüstriler arası yakınlaşma olabilmektedir. Ancak bölgesel bütünleşme açısından bu bağımlılığın sadece girdi ve çıktı bağımlılığı düzeyinden çıkması ve farklı illerdeki aktörlerin ortak hareketini, karar alma süreçlerini ve kurumsal işbirliğini içeren daha geniş konseptli bir entegrasyonu gerektirmektedir. Tam bir bütünleşme sadece ulaşım altyapısı gibi fiziki yakınlaşmayı değil, çok daha fazla sayıdaki sosyal değişken itibariyle benzeşmeyi ya da ortaklaşmayı gerektirmektedir. Komşu ve yakın iller arasında organizasyonel, kurumsal, sosyal ve bilişsel bir yakınlığın ya da türdeşliğin oluşması gerekmektedir. Çünkü bu yakınlıklar ancak yığılma ve kümelenmeye işaret eden kriterler olarak (Boschma, 2005) endüstriyel yığılma üzerinden bölgeselleşme eğiliminin olduğuna kanıt olabilirler. Bunun yanında illerin bilgi ve teknolojik altyapılarının birbiriyle ilişkili olması ya da birbirini tamamlaması da belli sektörler itibariyle bütünleşmeyi olanaklı kılan temel faktörlerdir. Literatürde bölgeler ya da değişik coğrafi üniteler arasında bilgi alışverişinin, fonksiyonel ve mekansal bütünleşmenin olması için söz konusu ünitelerin bilgi tabanları itibariyle farklı olması gerektiği savunulmaktadır (Gertler, 2003; Bathelt vd., 2004; Asheim ve Coenen, 2005; Asheim ve Gertler, 2005). Asheim ve Gertler (2005), bu anlamda bölgelerin ya da illerin bilgi tabanlarının sentetik, analitik ve sembolik bilgi şeklindeki farklılaşmasının, onlar arasındaki bağımlılığı ve bilgi alışveriş düzeyini belirleyen yegâne faktör olduğunu savunmaktadırlar. Bu koşullar göz önüne alındığında kümelenmenin illeri aşan ve bölgesel düzeye ulaşan entegrasyon süreci, endüstriyel evrimin sonucu olup sadece endüstrilerin nicel göstergelerindeki değişimle alakalı değildir. Bilakis kent ekonomilerinin kurumsal yapısındaki ve bilgi altyapısındaki evrimle ilgilidir. Dolayısıyla kısa vadeli olmaktan ziyade orta ve uzun vadede gerçekleşebilecek bir süreç olarak görünmektedir. Bu yüzden küme olarak addedilen endüstrilerin zaman içinde yayılarak bölgesel düzeye ulaşıp ulaşmayacağı bölgeyi oluşturan illerdeki endüstrilerin evrimi ve gelişme öyküsüyle yakından ilgilidir. İllerin sektörel evrimi diğer komşu illerdeki endüstrilerle bir bütünleşme olup olmayacağını ve zaman içinde bu il aktörlerinin ortak hareketini ve karar alma süreçlerini gerektiren bir bölgeselleşme eğilimi doğurup doğurmayacağının ipuçlarını vermektedir. Bu yüzden yukarıda yaptığımız mekansal istatistik analizinin gösterdiği iller arası entegrasyon sürecinin bu illerdeki endüstriyel evrimin incelenmesiyle tamamlanması gerekmektedir. Gelecek bölümde Uşak geri dönüşüm kümesini oluşturan sektörlerin gelişim öyküsünden ve evriminden yola çıkılarak Denizli ve Uşak kentleri arasında böylesi bir bölgesel entegrasyonun nasıl oluşmaya başladığının belirtileri ortaya konulmaktadır. 74

9 5. Uşak Geri Dönüşüm Kümesinin Evrimsel Gelişimi ve Bölgeselleşme Eğilimi Uşak Geri Dönüşüm Kümesi, bünyesinde iplik, battaniye, elyaf üretimi ve tedariki, yün yıkama ve tedariki ile geotekstil ürünlerinin imalatı sanayilerini barındıran ve tekstil ürünlerinin geri dönüşümü konusunda Türkiye nin en büyük endüstriyel merkezlerinden biri olan birbiriyle ilişkili çok sayıda alt sektörün bir arada bulunduğu bir kümedir. Mevcut içsel dinamikleri ve özellikleri ile bu beş alt sektörün ortak mekândaki varlığı tipik bir küme özelliği göstermektedir. Bugün bu beş sektör bir arada bulunmakla, ortak mekânı paylaşmakla, kümelenmeye atfedilen birçok dışsallığı yaratmakta ve yararlanmaktadır (Kaygalak, 2011). Uzun bir tarihsel gelişime sahip olan Uşak Geri Dönüşüm Kümesi günümüzde yıllık ortalama 365 bin ton rejenere (geri dönüşümlü) pamuk elyaf, 7500 ton yün elyaf ve 40 bin ton polyester elyaf üretimi ve 8000 kişinin üzerindeki istihdam düzeyi ile tekstil ürünlerinin geri dönüşümü alanında Türkiye nin en büyük merkezi konumundadır. Günlük üretilen rejenere elyafın 500 tonu iplik üretiminde, 200 tonu battaniye üretiminde 50 tona yakını geotekstil ürünlerinin üretiminde kullanılmakta, gerisi ise yurt içi ve yurtdışına satılmaktadır. Uşak Geri Dönüşüm Kümesi günümüzde artan küme içi ve küme dışı bağlantıları ile il sınırlarını aşan bir etkiye sahip olup, sürekli endüstriyel çatallanmalarla komşusu Denizli yi de içine alan bölgesel bir yayılım alanına ulaşmaya başlamıştır. Denizli ve Uşak arasında, her iki kentin birbiriyle ilgili endüstrilerde uzmanlaşması nedeniyle giderek artan bir işbirliği gözlenmekte, üretim alanındaki bu işbirliği bölgesel aktörlerin tavrına ve kurumsal yapılarına da yansımaktadır. İki kent arasında beliren bu bütünleşme süreci tesadüfî olmayıp coğrafi yakınlığın yanı sıra, teknolojik ve bilgi altyapıları itibariyle var olan bilişsel yakınlıkla da ilgilidir. Bilişsel yakınlığın ve kümelenmenin bu bütünleşme üzerindeki etkisi Uşak Geri Dönüşüm Kümesinin tarihsel gelişimine ve evrimine bakılarak anlaşılabilmektedir. İki kent arasında neden geçmişte değil de şimdi böylesine bir entegrasyonun oluşmaya başladığı geri dönüşüm kümesinin gelişim öyküsünde ve evriminde saklıdır. Bu yüzden Uşak Geri Dönüşüm Kümesinin tarihsel gelişimini evrimselci ekonomik coğrafya yaklaşımıyla kısaca ele aldığımızda hem iki kent arasındaki bilgi tabanlarının zaman içinde nasıl benzerlik göstermeye başladığını hem de sektörel çeşitlenmeyle bölgesel bütünleşmeyi mümkün kılan zorunlu işbirliğinin nasıl meydana geldiğinin ipuçları yakalanmış olacaktır. Uşak Geri Dönüşüm Kümesinin oluşum kökenine bakıldığında çok eskiye uzanan tarihsel bir birikimin ürünü olduğu görülmektedir. Geçmişten beri küçükbaş hayvancılığın yaygın olduğu yörede ilk çağlardan beri dericilik ve bu dericilikten ileri gelen yün üretiminin yaygın bir ekonomik faaliyet olduğu görülmektedir. Yün üretiminin varlığı geçmişten beri bu yünün kullanıldığı el yapımı halı ve kilim üretiminin temel endüstriyel faaliyetlerden biri olarak Uşak ta yer edinmesini sağlamıştır. Geleneksel olarak evlerde kadın işgücünün öncülüğünde üretilen yün iplik ve bu iplikten üretilen yün halı ve kilim sanayisi Uşak ta aynı zamanda dokuma bilgisi ve kültürünün de yer edinmesini sağlamıştır (Tümer, 1971). Halı dokumacılığı sürekli gelişmeyle kentin temel endüstriyel faaliyetlerinden biri olmuş, 19.yüzyıla gelindiğinde ihracatla birlikte uluslararası bir üne kavuşarak bu alanda yabancı sermaye girişlerine şahit olmuştur (Taylan, 2007; Solak, 2002). Ancak 19.yüzyılda ihracatla birlikte artan halı üretim kapasitesi el üretimiyle yapılan yün ipliğin yetmemesine ve böylece hem halı üretiminde hem de iplik üretiminde fabrikasyon üretime geçilmesine neden olmuştur. 19.yüzyılın son çeyreğinde Uşak hem yün iplik üretiminde hem de halı ve kilim üretiminde önemli bir merkez konumundadır. Ancak savaşlar nedeniyle ve değişen dış konjonktür nedeniyle bu durum yüzyılın sonunda sönmeye yüz tutmuştur (Tutsak, 1998). Cumhuriyetin kuruluşuyla birlikte kamunun sanayideki yatırımlarının daha çok büyük kentlere yönelmesi Uşak ın iplik, halı ve kilim üretimindeki şansını daha da azaltmıştır. Ancak 1960 lara gelindiğinde yok olmaya yüz tutan halıcılığın yerini battaniye üretiminin aldığı görülmektedir. Halı dokumaya ilişkin üretim bilgisinin battaniye sektörüne transferi kent ekonomisindeki en önemli kırılma noktalarından birini oluşturmaktadır. Bu sektörel geçiş sadece battaniye üretiminde kullanılan yün ipliğin varlığı ve teknolojik bilgisiyle ilgili değildir. Halıcılığın sönmesi mevcut dokuma kültürünün pamuklu dokuma alanına da transfer edilmesine neden olmuştur. Özellikle Denizli ye komşu Karahallı ilçesinde başlayan bu ilk girişim, coğrafi yakınlığın üretim bilgisinin transferindeki etkisine somut bir örnek teşkil etmektedir. İlginç biçimde halıcılığın yok oluşundan sonra Denizli ye yakın olan ilçelerde dokumacılık geleneği pamuklu dokumacılığa doğru kayarken kent merkezinde ise battaniye üretimine doğru kaymıştır. Teknolojik ve bilgi altyapıları itibariyle çok da uzak olmayan bu iki alanda kent içinde böylesi bir mekânsal farklılığın görülmesi özellikle Denizli ye yakın olan ilçelerin kültürel ve sosyal olarak daha güçlü bağlantılara sahip olmasından kaynaklanmaktadır. Denizlili üreticilerle bu dönemde yapılan işbirliği zaman içinde pamuklu dokumacılığın giderek güçlenmesine ve yaygın endüstriyel 75

10 faaliyetlerden biri haline gelmesine neden olmuştur. Aynı süreçte iplik teknolojisindeki ve üretim altyapısındaki değişimler de pamuklu dokuma için gerekli olan ipliğin Uşak ta üretilip daha ucuza kentli girişimciler tarafından kullanılmasına olanak veriyordu lı yıllarda gurbetçi işçilerin sermaye ve teknoloji transferleri ile Uşak, pamuklu dokuma alanında daha çok tülbent, eşarp, sargı bezi ve kaput gibi sınırlı ürün portföyünde uzmanlaşan fakat diğer kentlerden bağımsız olarak üretim yapıp iç piyasaya sunan bir üretim üssüne dönüşmüştür (Kunt, 1988). Pamuklu dokuma sanayisindeki bu gelişim 1970 ve 80 lerde altın çağını yaşamış, 1990 larda gerilemeye başlayarak günümüzde çöküşe geçmiştir lı yıllardaki gurbetçi işçilerin sermaye ve bilgi transferlerinin en etkili olduğu alan ise battaniye üretimidir. Yün ipliğin üretim bilgisinin hali hazırdaki varlığı ve kentte üretilmesi nedeniyle diğer illere kıyasla daha düşük maliyetlerle elde edilebilmesi, Uşak ı battaniye üretiminde en avantajlı ve rekabetçi kent konumuna geçirmiştir. Bu yüzden 1970 lerde hızlı bir gelişim gösteren battaniye sektörü, 1980 lerin ikinci yarısında ihracatla tanışmış, 1990 larda ise gelişme seyrine devam ederek bir takım yapısal dönüşümler geçirmiştir lerin ikinci yarısına kadar sadece iç piyasaya yönelik üretim yapan battaniye sektörü son yirmi yıldır hem iç hem de dış piyasaya odaklı üretim yapmakta ve bu alanda uluslararası ölçekte rekabet avantajlarına sahip bulunmaktadır. Battaniye sektörünün geçirdiği yapısal dönüşüm iplik sanayisine de yansımış ve kentin iplik üretim altyapısının da dönüşümüne neden olmuştur. Bu dönüşüm sadece kentteki endüstriyel çeşitlenmeye ve çatallanmaya neden olmamakta, günümüzde Denizli ile olan fonksiyonel bütünleşmeye de kaynaklık etmektedir. Battaniye sektörünün sürekli artan gelişimi ve büyümesi bu üretim için gerekli olan elyaf tedarikini de sorun kılmıştır. Rekabet avantajlarını yakalamak için battaniye üreticileri üretimde kullanılan ipliğin türünden başlayarak bir dizi maliyet avantajları yaratmaya çalışmışlardır. Bunların en etkilisi battaniye üretiminde, yün ipliğe ek olarak open-end ipliği de denilen, pamuklu ve sentetik elyaftan elde edilen ipliğin kullanılmaya başlanmasıdır. Battaniye üreticilerinin sentetik ve pamuklu elyaftan yapılan ipliği kullanmaları kentteki iplik üreticilerinin de open-end sisteme geçmelerine ve sentetik elyaftan ya da pamuklu elyaftan yapılan iplik üretimine başlamalarına neden olmuştur. İplik sanayisindeki bu dönüşüm kısa sürede Denizli ev tekstilindeki firmaların Uşaklı iplik üreticileriyle yoğun bir işbirliğine girmelerine neden olmuştur. Öyle ki günümüzde Uşak taki önde gelen iplik üreticilerinin bazıları Denizli deki ev tekstili firmaların ihtiyacına yönelik üretim yapmaktadırlar. Buna ek olarak pamuklu iplik üretiminin zorunlu aşamalarından biri olan haşıllama süreçleri de Uşak ta yaygınlaştığından Denizli deki bazı iplik üreticileri de bazı üretim aşamalarını buradaki firmalar aracılığıyla gerçekleştirmişlerdir. Dolayısıyla sadece pazarlama ayağında bir bütünleşme olmaktan çok üretimde de birbirini tamamlayan bir işbirliği süreci belirmiştir. Öte yandan battaniye üretiminde open-end tekniğiyle üretilen sentetik ve pamuklu elyafın yaygınlaşması kısa sürede bu iplik üretimine olan talebi arttırmış ve rekabet koşullarının güçleşmesine neden olmuştur. Buna dış rekabet koşullarının baskısı da eklendiğinde Uşaklı battaniye üreticileri çözümü rejenere pamuklu ve sentetik elyaf kullanımında bulmuşlardır. Böylece 1980 lerde başlayan ancak 1990 larda adeta mantar gibi türeyerek yaygınlaşan rejenere elyaf tedariki bu alanda birçok firmanın kurulmasına neden olmuştur. Öyle ki günümüzde rejenere elyaf tedariki ulusal ölçekte çok önemli bir paya sahip olup kent ekonomisinin en önemli iş kollarından birini oluşturmaktadır. Artan battaniye üretimi ve iplik talebine ek olarak kısa boylu elyafın battaniyede kullanılabilmesi Uşak taki bazı öncü firmaların rejenere elyafa ek olarak sentetik elyaf üretimine geçmelerine neden olmuştur. Battaniye teknolojisindeki ve iplik üretimindeki birbirine paralel dönüşümün son dönemdeki en büyük meyvelerinden biri büyük ölçekli firmaların sentetik elyaf üretimine geçişi ve sayıları giderek artan rejenere elyaf tedarikçisi firmaların artışıdır. Sentetik elyaf üretimi direkt Uşak taki iplik firmalarının Denizli ev tekstilindeki firmaların ihtiyacı olan ipliği üretmelerini kolaylaştırmaktadır. Bu da her iki sektör arasında iller düzeyinde girdi ve çıktı bağlantılarının güçlenmesine neden olmuştur. Buna ek olarak sentetik ve pamuklu rejenere elyafın maliyetlerinin düşük oluşu Denizli deki ev tekstili ürünlerinde bunların kullanım alanının yaygınlaşmasına yol açmıştır. Özellikle çeyizlik eşyanın üretiminde rejenere elyafın kullanımı son zamanlarda Uşak taki bazı firmaların buradaki elyafı kullanarak ev tekstili ürünlerine doğru kaymalarına sağlamıştır. Bu kaymayı kolaylaştıran ve hızlandıran bir başka faktör ise Uşaklı battaniye üreticileri ile Denizli deki ev tekstili firmalar arasında görülen işbirliğidir. Battaniye sektörünün 2000 li yıllarda artan dış rekabet koşullarına karşı pazarlama stratejilerinde değişime gittiği ve ürünlerini ev tekstili ürünleriyle entegre biçimde satma stratejisi izledikleri görülmektedir. Özellikle iç piyasaya hitap eden çeyizlik ev tekstili ürünlerinde Denizlili ve Uşaklı firmalar arasında ortak üretim girişimlerinin olduğu ve 76

11 bu alanda bazı firma birleşmelerinin olduğu gözlenmektedir. Ev tekstili firmalar ile battaniye üreticisi firmalar kendi ürünlerini tek bir konsept altında toplayarak pazarlamaya başlamışlardır. Ürün deseni, renk uyumu, kalite standardı ve kullanım fonksiyonları itibariyle birbirini tamamlayan bu ürün konsepti ya ortak üretim sürecini gerektirmekte ya da iki kentteki firmalar arasında sürekli iletişim ve bilgi alışverişini gerektirmektedir. Dolayısıyla pazarlama stratejisi ve üretimdeki tamamlayıcılık ilişkisi açısından battaniye ve ev tekstili sektörleri üzerinden iki kent ekonomisinde bir bütünleşme eğilimi görülmektedir. Benzer bir fonksiyonel bütünleşme yine iki kentin pamuklu dokuma sanayisi itibariyle olmaktadır. Her ne kadar Uşak ta günümüzde pamuklu dokumacılık sönmeye yüz tutmuşsa da pamuklu dokumanın uzun bir tarihsel öyküye sahip olması bu alanda da dönüşüm yaratmakta ve iki kent arasında bir başka işbirliği fırsatı yaratmaktadır. Pamuklu dokumanın en önemli ve maliyetli aşamalarından biri olan baskı, boya ve apre süreçleri Uşak ta geçmişte pamuklu dokumanın yaygın olması nedeniyle bilinmekteydi. Ancak geçmişte bu süreçler çok küçük ölçekli birkaç firma ile ve sadece Uşaklı dokumacı firmaların ihtiyacına yönelik olarak yapılmaktaydı. Son dönemlerde pamuklu bez dokumanın Uşak ta sönükleşmesi, eskiden kalan baskı, boya ve apre bilgisinin Denizli deki firmaların ihtiyacına yönelmesine neden olmuştur. Bu yüzden de baskı, boya ve apre aşamalarında uzmanlaşan firmalar ölçek büyütmeye giderek Denizli ev tekstilinin ihtiyacı olan kitlesel üretimi karşılamaya çalışmaktadır. Günümüzde Uşak ta onbir tane orta ve büyük ölçekli baskı, boya ve apre firması Denizli deki ev tekstili firmaların dokuduğu kumaşın boyalama, baskı ve apreleme süreçlerini yapmaktadırlar. İki kentin birbirine yakın olması üretime konu olan malların taşıma maliyetlerini azalttığından, firmalar arası iletişim ve anında müdahale olanaklarını kolaylaştırdığından ve Uşaklı firmalar bu alandaki temel bilgi altyapısına sahip olduklarından iki kent arasındaki bu işbirliği mümkün olabilmektedir. Öyle ki Denizli ye oranla işgücü ücretlerinin daha düşük olması nedeniyle maliyet avantajlarının fazla olması, Uşak ın Denizli ev tekstilinin en azından bu aşamalar itibariyle görünmeyen yüzü olduğu söylenebilir. Uşak Geri Dönüşüm Kümesinin kısa evrim öyküsü Denizli ve Uşak kentleri arasında fonksiyonel açıdan bir bütünleşme sürecinin başladığını ve artık olgunlaşmaya doğru yüz tuttuğunu göstermektedir. Ancak üretimdeki işbirliği ve tamamlayıcılık ilişkisi ile gerçekleşen bu fonksiyonel bütünleşmenin, kent aktörlerinin ortak karar alma süreçlerine ve birlikte hareket etmelerine neden olarak endüstriyel politikaların üretilmesi ve uygulanması anlamında da güçlü bir bölgeselleşme eğilimi yaratıp yaratmadığı sorulabilir. Bu soruya ilk bakışta kesin olarak evet yanıtı verilemezse bile bu yönde güçlü işaretlerin olduğu açıktır. Bölgeselleşme eğilimini sanayi politikalarının ve stratejilerinin yaşama geçirilmesinde kurumsal işbirliği ve ortak hareket etme kapasitesi olarak ele alacak olursak iki kentin aktörleri ve kuruluşları arasında bu yönde işbirliklerinin ve ortak hareket mekanizmalarının ortaya çıktığı söylenebilir. Her şeyden evvel üretimde işbirliği yapan firmaların kent aktörleri olarak her iki kentin yararına politikalar oluşturulması yönünde belli bir ölçüde politik baskı yarattığı gözlenmektedir. Özellikle son dönemde iki kent arasındaki bütünleşme ve işbirliğinin en derinleştiği ev tekstili sanayisinde üretim yapan firmaların büyük ölçekli firmalar olarak kentlerin önde gelen yerel aktörleri oluşu, bu alt sektöre ilişkin açık bir ortak hareket ve karar alma süreçlerinin sergilenmesine neden olmuştur. Nitekim her iki kent aktörlerinin ulusal hükümet bazındaki lobi çalışmaları meyvesini vermiş ve Dış Ticaret Müsteşarlığı (Ekonomi Bakanlığı) tarafından yaşama geçirilmeye çalışılan kümelenme politikaları kapsamında Denizli-Uşak Ev Tekstili Kümesi kurulmuştur. Bu girişim aktörlerin tek tek il sanayilerine yönelik çıkarları temsil etmek ve savunmak yerine, bölgesel güçbirliği ile daha etkin ve her iki kentin yararına işleyebilecek politikaların oluşturulabileceğinin farkına varılmasıyla mümkün olmuştur. Nitekim böylesine bir bölgesel güç birliğini destekleyecek ve kurumsal yapıyı güçlendirecek başka kuruluş ve organizasyonların da varlığı buna kanıttır. Sözgelimi yakın bir zamanda Denizli de açılmış olan Pamukkale Üniversitesi bünyesindeki teknokent, daha çok her iki ildeki tekstil sanayileri teknolojilerinin geliştirilmesini ve firmaların yenilikçilik kapasitesinin güçlendirilmesi için üniversitesanayi işbirliğini geliştirmeyi amaçlamaktadır. Benzer şekilde Uşak Üniversitesi de bünyesinde barındırdığı araştırma ve geliştirme laboratuarları aracılığıyla her iki kentteki tekstil ve deri firmalarını desteklemeyi amaçlamaktadır. Türkiye de sanayi politikalarının ve destekleme uygulamalarının yaşama geçirilmesinde önemli bir role sahip olan Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı nın (KOSGEB) bölgedeki yapılanması da her iki kent arasındaki ekonomik bütünleşmeyi destekleyecek yapıdadır. İlginç biçimde Uşak ın Afyon, Kütahya ve Manisa ile birlikte Zafer Kalkınma Ajansı içinde yer almasına karşın KOSGEB in her iki kentteki yapılanması iki kent arasındaki birliği destekler biçimdedir. Denizli de merkez müdürlük olarak kurulan KOSGEB, Uşak ta 77

12 buna bağlı alt birim olan hizmet birimi olarak kurulmuştur. Başka bir deyişle kurumsal yapıyı temsil eden kuruluş ve organizasyonlar itibariyle de ortak bir yapıdan bahsedilebilir. Özellikle belli ulusal ajanslar, kuruluş ve organizasyonlar itibariyle iki kentin kurumsal yapısında işbirliğinin ve ortak hareketin görüldüğü söylenilse de bu ortak hareketin ve karar alma süreçlerinin kentlerdeki tüm bölge aktörlerine yayıldığını ileri sürmek zordur. Meslek odaları, endüstrileri temsil eden işveren sendikaları, diğer mesleki kuruluşlar, dernekler ile sivil toplum kuruluşlarını temsil eden diğer birlikler itibariyle kurumsallaşmış bir işbirliğinin ve ortak hareketin olduğunu savunmak güçtür. Ancak kurumsal yapıyı oluşturan en önemli aktörlerin üretici firmalar olduğu düşünüldüğünde iki kentin aktörleri arasında üretimdeki fonksiyonel bağımlılık ve işbirliği nedeniyle güçlü etkileşim ve iletişim kanallarının açıldığı söylenebilir. Açık ve kurumsallaşmış ya da kontrata bağlanmamış olsa bile bu artan etkileşim nedeniyle iki kent aktörlerinin birbirlerinin kararlarını etkileme düzeyi yükselmektedir. Üstelik coğrafi yakınlığın ve uzun tarihsel işbirliğiyle gelen güçlü sosyal bağlantıların ve güven ağlarının varlığı bunu daha da kolaylaştırmaktadır. Benzer kültürel arka plan, arkadaşlıklar, dostluklar, iş hayatındaki karşılaşmalar, yüz yüze ilişkiler vb. temaslar bu güven ağlarını güçleştirdikçe karar alma süreçlerinde ve kent ekonomilerine yönelik kanılarının oluşmasında iki kent aktörlerinin birbirleri üzerinde örtük (tacit) olarak daha çok etkide bulunması beklenilmektedir. Başka bir deyişle üretim altyapısındaki ilişkilerin değişmesi üstyapıyı temsil eden politika ve kararların üretilmesinde de etkileşimi ve zamanla ortak karar almayı teşvik etmektedir. 6. Sonuç Kapitalist sanayileşmenin zorunlu mantığı gereği her tür ekonomik faaliyette olduğu gibi endüstriyel kümelerin coğrafi boyutunda da zamansal olarak değişimler ve kaymalar yaşanır (Storper and Walker, 1989). Endüstriyel küme olarak tanımlanan sektörel yoğunlaşmalar açısından yoğunlaşmanın mekansal ölçeği, hem küme içi dinamiklerin biçimlenmesi hem de kümenin dışsal bağlantılarının biçimlenmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Endüstriyel kümelenmede ortak mekanda yer almanın önemi göz önüne alındığında, ortak mekanın ya da endüstriyel yığılma alanının coğrafi genişlemesi aslında kurumsal yapının yeniden organize olmasını ya da üretim ilişkilerinin coğrafi boyutundaki kaymalara uyarlanması gerektiğini göstermektedir. Endüstriyel kümeler içindeki ve küme dışındaki üretim süreçlerine ilişkin bağlantıların biçimi ve yönü değiştikçe kümelerin kurumsal yapısını oluşturan aktörlerin, kuruluşların ve organizasyonların etki alanları da değişir. Bu bağlamda endüstriyel kümelerdeki içsel dinamikler ve iş kolları ya da alt sektörler itibariyle görülen değişimler önemli bir etkendir. Kümeleri oluşturan işkollarındaki ya da alt sektör ve hizmetlerdeki teknolojik değişimler, çeşitlenmeler sadece kümelerin hangi sanayi koluna doğru evirileceğini göstermemektedir. Buna ek olarak kümeyi oluşturan aktörler arası ilişkilerin türünü ve derinliğini de etkileyerek coğrafi boyutlarında değişime neden olabilmektedir. Güçlenen ve derinleşen küme ilişkileri yakın çevreye yayılan ve coğrafi olarak giderek genişleyen bir kümelenme sürecine kaynaklık edebilirken, azalan ilişkiler gittikçe küçülen ve çöken kümelere işaret edebilmektedir. Türkiye deki endüstriyel kümelenme açısından bakıldığında bu anlamda her bir sektör itibariyle iller düzeyinde yoğunlaşma düzeyinde görülen coğrafi değişimlerin zamana bağlı olarak sorgulanması anlamlıdır. Öyle görünüyor ki belli sektörler itibariyle endüstriyel kümelenmenin coğrafi boyutları giderek büyümekte ve tek tek il sınırları aşarak birden çok ili içine alan bölgesel bir boyuta ulaşmaktadır. Endüstriyel kümelerin üretim ilişkileri ve süreçleri itibariyle görülen bu coğrafi kaymalar, kümelerin kurumsal yapısına da yansımakta ve aktörlerin karar alma ve politika üretme süreçlerine etkide bulunabilmektedir. Her ne kadar bu çalışmada örnek alan olarak Uşak-Denizli kentleri örneğinde endüstriyel kümelenmenin bölgeselleşme eğilimine kaynaklık ettiği ortaya konulmuş olsa da diğer sektörler ve iller arasında da bu türde bölgeselleşme eğilimlerinin olduğu iddia edilebilir. Sözgelimi son dönemlerde Gaziantep-Adıyaman arasında yine tekstil sanayisi itibariyle; Eskişehir-Kütahya-Bilecik kentleri arasında ise seramik sanayisindeki kümelenme süreci itibariyle bir bölgeselleşme eğiliminin olduğu sinyalleri belirmektedir. Ancak kümelenmenin zaman içinde kurumsal işbirliği düzeyini ve biçimini değiştirerek ve coğrafi anlamda genişleyerek endüstride bölgeselleşme eğilimi yaratıp yaratmadığı daha çok sayıda alan çalışmasının yapılmasını gerektirmektedir. Bu tür çalışmaların, daha çok evrimselci ve kurumsalcı ekonomik coğrafya yaklaşımı ile yapılarak illerin endüstriyel evrimine, sektörel çatallanmalara, iller arası endüstriyel fonksiyonlar açısından değişen ileri-geri bağlantılara ve bütün bu süreçlere bağlı olarak gerçekleşen kurumsal yapıdaki dönüşümlere odaklanması gerekmektedir. Uşak Geri Dönüşüm 78

13 Kümesi nin evrim öyküsü kent ekonomisindeki sektörel çeşitlenmenin zaman içinde Denizli ve Uşak arasında nasıl bir bölgeselleşme eğilimine kaynaklık ettiğini göstermektedir. Bu örnek bize Türkiye de endüstriyel kümelenmenin en azından bazı sektörler itibariyle iller düzeyinde sorgulanması gereken bir olgu olmaktan çıktığını, bölgesel oluşumlara tekabül eden bir konuma ulaştığını kanıtlamaktadır. Dolayısıyla endüstriyel kümelenmenin iller arası rekabetçilik perspektifinden sorgulanmasından ziyade bölgesel işbirliği üzerinden tanımlandığı yeni bir yaklaşımla sorgulanması gerektiğini hatırlatmaktadır. Bu bölgesel yaklaşım ise daha çok idari kaygılarla tanımlanmış NUTs Düzey 2 ya da 3 bölgeleri biçiminde olmaktan ziyade, illerin kendi endüstriyel fonksiyonlarının doğal bağlantıları ve ilişkileriyle oluşan fonksiyonel bölgeleri esas almalıdır. Kaynakça Akgüngör, S., Kumral, N. ve Lenger, A. (2003). National industry clusters and regional specializations in Turkey. European Planning Studies, 11 (6), Amin, A. (1999). An institutionalist perspective on regional economic development. International Journal of Urban and Regional Research, 23 (2), Andersen, T., Bjerre, M. ve Hansson, E.W. (2006). The Cluster Benchmarking Project: Pilot Project Report - Benchmarking clusters in the knowledge based economy, INNOVA. Anselin L. (1995). Local indicators of spatial association LISA. Geographical Analysis, 27, Anselin, L. (2003). GeoDA 0.9 user s guide. Center for Spatially Integrated Social Science and Spatial Analysis Laboratory. Department of Agricultural and Consumer Economics. Urbana-Champaign: University of Illinois. Armatlı-Köroğlu, B. (2004). SME Networks as new engines of economic development and innovativeness. (Yayınlanmamış doktora tezi). Ankara: ODTÜ. Asheim, B. T. (1997). Learning regions in a globalised world economy: towards a new competitive advantage of industrial districts. S. Conti ve M. Taylor (Eds.). Interdependent and uneven development: Global-local perspectives içinde, (s ). Ashgate: Aldershot. Asheim, B.T. ve Coenen, L. (2005). Knowledge bases and regional innovation systems: comparing Nordic clusters. Research Policy, 34, Asheim, B.T. ve Getrler, M.S. (2005). The Geography of innovation: regional innovation systems. J. Fagerberg, D.C. Mowery ve R.R. Nelson (Eds.). The Oxford handbook of innovation içinde (s ). Oxford: Oxford University Press. Bathelt, H., Malmberg, A. ve Maskell, P. (2004). Clusters and knowledge: local buzz, global pipelines and the process of knowledge creation. Progress in Human Geography, 28 (1), Boschma, R.A. (2005). Proximity and innovation: a critical assessment. Regional Studies, 39, Boschma, R.A. ve Frenken, K. (2006). Why is economic geography not an evolutionary science? Towards an evolutionary economic geography. Journal of Economic Geography, 6, Boschma, R.A. ve Iammarino, S. (2009). Related variety, trade linkages and regional growth in Italy. Economic Geography, 85, Brenner, T. (2004). Local industrial clusters: existence, emergence and evolution. Routledge: NewYork. Celebioğlu, F. ve Dall erba, S. (2010). Spatial disparities across the regions of Turkey: an exploratory spatial data analysis. The Annals of Regional Science, 45 (2), DTM. (2009). Beyaz Kitap: Türkiye için kümelenme politikasının geliştirilmesi. Ankara: Dış Ticaret Müsteşarlığı Yayınları. Eraydın, A. (2002). Yeni sanayi odakları: yerel kalkınmanın yeniden kavramlaştırılması. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi. Fotheringham, A.S., Brunston, C. ve Charlton, M. (2007). Quantitative geography: perspectives on spatial data analysis. Los Angeles: Sage. Frenken, K., ve Boschma, R.A. (2007). A theoretical framework for evolutionary economic geography: industrial dynamics and urban growth as a branching process. Journal of Economic Geography, 7, Fujita, M., Krugman, P. ve Venables, A.J. (2001). The spatial economy: cities, regions and international trade. MA: MIT Press. Gertler, M.S. (2003). Local knowledge: tacit knowledge and the economic geography of context, or the undefinable tacitness of being (there). Journal of Economic Geography, 3, Gezici, F. ve Hewings, G. J. (2007). Spatial analysis of regional inequalities in Turkey. European Planning Studies, 15 (3), Gordon, I. R. ve McCann, P. (2000). Industrial clusters: complexes, agglomeration and/or social networks?. Urban Studies, 37 (3), Harvey, D. (1989). From managerialism to entrepreneurialism: The transformation in urban governance in late capitalism. Geografiska Annaler: Series B, Human Geography, 71 (1),

14 Harvey, D. (2003). The new imperialism, New York: Oxford University Press. Hoover, E. (1937). Location theory and the shoe and leather industries. Cambridge, MA: Harvard University Press. Jacobs, J. (1969). The economies of cities. New York: Random House. Kaygalak, İ. (2011). Türkiye de sanayi kümelenmesi: Uşak Örneği. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir. Keyman, E.F. ve Lorasdağı-K.B. (2010). Kentler: Anadolu nun dönüşümü, Türkiye nin geleceği. İstanbul: Doğan Kitap. Krugman, P. ve Venables, A.J. (1995). Globalization and the inequality of nations. The Quarterly Journal of Economics, 110 (4), Krugman, P. (1991). Geography and trade. Cambridge, MA: MIT Press. Krugman, P. (1995). Development, geography and economic theory. Cambridge, MA: MIT Press. Kunt, M. (1988). Uşak Tekstil Sanayisi. Uşak: Dünü, Bugünü, Yarını Dergisi, 1, 39. Malmberg, A. (1996). Industrial geography: agglomeration and local milieu. Progress in Human Geography, 20, Marshall, A. (1920). Principles of economics. London: MacMillan. Martin, R.L. ve Sunley, P.J. (2003). Deconstructing clusters: chaotic concept or policy panacea?. Journal of Economic Geography, 3, Martin, R.L. ve Sunley, P.J. (2006). Path dependence and regional economic evolution. Journal of Economic Geography, 6, Maskell, P. ve Malmberg, A. (2007). Myopia, knowledge development and cluster evolution. Journal of Economic Geography, 7, Menzel, M.P. ve Fornahl, D. (2009). Cluster life cycles-dimensions and rationales of cluster evolution. Industrial and Corporate Change, 19 (1), Mutluer, M. (1995). Gelişimi, yapısı ve sorunlarıyla Denizli sanayii. Denizli: Denizli Sanayi Odası Yayınları. OECD. (1999). Boosting innovation: the cluster approach. Paris: OECD. OECD. (2012). ISIC Rev.3 technology intensity definition, tarihinde adresinden erişildi. Öz, Ö. (2004). Clusters and competitive advantage: The Turkish experience. NewYork: Palgrave MacMillan. Özaslan, M. (2006). Spatial development tendencies and emergence of new industrial districts in Turkey in the post-1980 era. Paper presented in 46th Congress of the European Regional Science Association (ERSA). August 30th September 3rd, Volos, Greece. Peck, J. (2005). Economic sociologies in space. Economic Geography, 81 (2), Pfeiffer, D.U., Robinson, T.P., Stevenson, M., Stevens, K.B., Rogers, D.J. ve Clements, A.C.A. (2008). Spatial analysis in epidemiology. Oxford University Press: New York. Piore, M. ve Sabel, C. F. (1984). The second industrial divide. New York: Basic Books. Porter, M. (1990). Competitive advantages of nations. New York: Free Press. Porter, M.E. (1998). Clusters and the new economics of competitiveness. Harward Business Review, 76 (6), Scott, A.J. (1988). New industrial spaces: flexible production organization and regional development in North America and Western Europe. London: Pion. Scott, A.J. (2002). Global city-regions: trends, theory, policy. New York: Oxford University Press. Scott, L. ve Getis, A. (2008). Spatial statistics. K. Kemp (Ed.). Encyclopedia of geographic information science içinde (s ). Sage: Thousand Oaks. Solak, E. (2002). XX.Yüzyılda Uşak. Uşak: Uşak Valiliği İl Özel İdaresi ve Uşak Merkez Köylerine Hizmet Götürme Birliği Yayınları. Steiner, M. (1998). Clusters and regional specialization: on geography, technology and networks. European Research in regional Science 8, London: Pion Limited. Steiner, M. (2002). Clusters and networks: institutional settings and strategic perspectives. P. McCann (Ed.). Industrial location economics içinde (s ). London: Edward Elgar. Storper, M. ve Walker, R. (1989). The capitalist imperative: territory, technology and industrial growth. Cambridge, MA: Blackwell. Storper, M. (1995). The resurgence of regional economies, ten years later. European Urban and Regional Studies, 2 (3), Storper, M. (1997). The regional world. London: The Guilford Press. 80

15 Suire, R. ve Vicente, J. (2009). Why do some places succeed when others decline? A social interaction model of cluster viability. Journal of Economic Geography, 9 (3), Taylan, E. (2007). Uşak ili. Ankara. Tutsak, S. (1998). Cumhuriyetin ilk yıllarında Uşak. Uşak: Uşak Belediyesi Kültür Yayınları Dizisi. Tümer, H. (1971). Uşak tarihi. İstanbul: Uşak Halk Eğitimine Yardım Derneği Yayınları. Titze, M., Brachert, M. ve Kubis, A. (2011). The identification of regional industrial clusters using qualitative input-output analysis (QIOA). Regional Studies, 45 (1), UNIDO. (2001). Development of clusters and networks of SMEs. Vienna: The UNIDO Programme. Ek Uluslararası Sanayi Sınıflandırması ISIC Rev.3 e göre imalat sanayisi sektörleri ve kodları Sektör kodu ISIC Rev.3 15 Gıda ürünleri ve içecek imalatı 16 Tütün ürünleri imalatı 17 Tekstil ürünleri imalatı 18 Giyim eşyası imalatı; kürkün işlenmesi ve boyanması 19 Derinin tabaklanması, işlenmesi; bavul, el çantası, saraçlık, koşum takımı ve ayakkabı imalatı 20 Ağaç ve mantar ürünleri imalatı (mobilya hariç); hasır ve buna benzer, örülerek yapılan maddelerin imalatı 21 Kağıt ve kağıt ürünleri imalatı 22 Basım ve yayım; plak, kaset v.b. kayıtlı medyanın çoğaltılması 23 Kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıt imalatı 24 Kimyasal madde ve ürünlerin imalatı 25 Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı 26 Metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı 27 Ana metal sanayii 28 Makine ve teçhizatı hariç; metal eşya sanayii 29 Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı 30 Büro, muhasebe ve bilgi işlem makineleri imalatı 31 Başka yerde sınıflandırılmamış elektrikli makine ve cihazların imalatı 32 Radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları imalatı 33 Tıbbi aletler; hassas ve optik aletler ile saat imalatı 34 Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork imalatı 35 Diğer ulaşım araçlarının imalatı 36 Mobilya imalatı; başka yerde sınıflandırılmamış diğer imalat 37 Yeniden değerlendirme 81

KIRŞEHİR SANAYİ RAPORU

KIRŞEHİR SANAYİ RAPORU KIRŞEHİR SANAYİ RAPORU KIRŞEHİR SANAYİ RAPORU KIRŞEHİR SANAYİ RAPORU Şekil 1 Kırşehir Sanayi Rekabetçilik Eksenleri İş Yapma Düzeyi Yenilikçilik potansiyeli Girişimcilik Düzeyi Teşviklerden yararlanma

Detaylı

UŞAK GERİ DÖNÜŞÜM KÜMESİNİN YAPISAL ÖZELLİKLERİ

UŞAK GERİ DÖNÜŞÜM KÜMESİNİN YAPISAL ÖZELLİKLERİ İrfan KAYGALAK Arife KARADAĞ 1 Ege Coğrafya Dergisi, 21/1(2012), 1-21, İzmir Aegean Geographical Journal, 21/1 (2012), 1-21, Izmir TURKEY 2013 te yayımlanmıştır. (Published in 2013) UŞAK GERİ DÖNÜŞÜM KÜMESİNİN

Detaylı

TÜRKİYE DE SANAYİ KÜMELERİNİ TANIMLAMA ve BELİRLEME SORUNU

TÜRKİYE DE SANAYİ KÜMELERİNİ TANIMLAMA ve BELİRLEME SORUNU TÜRKİYE DE SANAYİ KÜMELERİNİ TANIMLAMA ve BELİRLEME SORUNU İrfan KAYGALAK& Arife KARADAĞ (Ege Üniversitesi) İçerik planı Kavramın farklı disiplinlerdeki tanımı ve içeriği Kümelerin belirlenme yöntemi-metodolojisi

Detaylı

2014-2023 BÖLGE PLANI SÜRECİ Bursa Sanayi İhtisas Komisyonu Çalışmaları. 30.05.2013 Merinos AKKM

2014-2023 BÖLGE PLANI SÜRECİ Bursa Sanayi İhtisas Komisyonu Çalışmaları. 30.05.2013 Merinos AKKM 214-223 BÖLGE PLANI SÜRECİ Sanayi İhtisas Komisyonu Çalışmaları 3.5.213 Merinos AKKM Küreselleşme Küresel ekonominin bütünleşmesi Eşitsiz büyüme Ekonomik krizler Kaynak kısıtları ve yeni kriz alanları

Detaylı

DIŞ TİCARETTE KÜRESEL EĞİLİMLER VE TÜRKİYE EKONOMİSİ

DIŞ TİCARETTE KÜRESEL EĞİLİMLER VE TÜRKİYE EKONOMİSİ DIŞ TİCARETTE KÜRESEL EĞİLİMLER VE TÜRKİYE EKONOMİSİ (Taslak Rapor Özeti) Faruk Aydın Hülya Saygılı Mesut Saygılı Gökhan Yılmaz Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Araştırma ve Para Politikası Genel Müdürlüğü

Detaylı

BÖLGE PLANI SÜRECİ Bilecik Sanayi İhtisas Komisyonu Çalışmaları Bilecik İl Genel Meclis Salonu

BÖLGE PLANI SÜRECİ Bilecik Sanayi İhtisas Komisyonu Çalışmaları Bilecik İl Genel Meclis Salonu 2014-2023 BÖLGE PLANI SÜRECİ Bilecik Sanayi İhtisas Komisyonu Çalışmaları 24.04.2013 Bilecik İl Genel Meclis Salonu Küreselleşme Küresel ekonominin bütünleşmesi Eşitsiz büyüme Ekonomik krizler Kaynak kısıtları

Detaylı

HAZİRAN 2016 Gebze Ticaret Odası Ticaret Bölümü

HAZİRAN 2016 Gebze Ticaret Odası Ticaret Bölümü HAZİRAN 2016 Gebze Ticaret Odası Ticaret Bölümü Sayı: 2016/1 TÜRKİYE DE VE DÜNYA DA BOYA SEKTÖRÜ Son dönemde dünya boya sanayisi önemli değişikliklere sahne olmaktadır. Sektörde konsantrasyon, uzmanlaşma,

Detaylı

Kaynak: KGM, Tesisler ve Bakım Dairesi, 2023 Yılı Bölünmüş Yol Hedefi. Harita 16 - Türkiye 2023 Yılı Bölünmüş Yol Hedefi

Kaynak: KGM, Tesisler ve Bakım Dairesi, 2023 Yılı Bölünmüş Yol Hedefi. Harita 16 - Türkiye 2023 Yılı Bölünmüş Yol Hedefi ULAŞIM Kara taşımacılığı 2023 hedeflerinde büyük merkezler otoyollarla bağlanırken, nüfusu nispeten küçük merkezlerin bu otoyollara bölünmüş yollarla entegre edilmesi hedeflenmektedir. Harita 16 ve Harita

Detaylı

Sunu planı. Sunu Planı. Slayt No 3-6 Tekstil ve Hazır Giyim Sektörlerinin Brüt Katma Değeri. 7-8 Sektörlerin Büyüme Eğilimleri

Sunu planı. Sunu Planı. Slayt No 3-6 Tekstil ve Hazır Giyim Sektörlerinin Brüt Katma Değeri. 7-8 Sektörlerin Büyüme Eğilimleri YÖNETİCİ ÖZETİ Sunu planı Sunu Planı Slayt No 3-6 Tekstil ve Hazır Giyim Sektörlerinin Brüt Katma Değeri 7-8 Sektörlerin Büyüme Eğilimleri 9-11 Tekstil ve Hazır Giyim İstihdamı 12 İşyeri Sayısı 13 Sektörün

Detaylı

KÜMELENME TEORİSİ VE PORTER ELMAS MODELİ

KÜMELENME TEORİSİ VE PORTER ELMAS MODELİ KÜMELENME TEORİSİ VE PORTER ELMAS MODELİ Hazırlayan: Zeynep HAS İZMİR KASIM 2013 PORTER ELMAS MODELİ Giriş Günümüz ekonomi dünyasında, gerek gelişmiş gerekse gelişmekte olan ülkelerde kümelenme ve kümelenme

Detaylı

TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI

TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI İKTİSADİ YÖNELİM ANKETİ AYLIK TOPLU SONUÇLARI MART 2007 İSTATİSTİK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ REEL SEKTÖR VERİLERİ MÜDÜRLÜĞÜ 16 Nisan 2007 İÇİNDEKİLER SAYFA NO Aylık Katılımlar 3

Detaylı

Küme Bazlı Yerel Ekonomik Kalkınma Girişimleri ve Yenilikçilik

Küme Bazlı Yerel Ekonomik Kalkınma Girişimleri ve Yenilikçilik AGORADA 2012 BÖLGESEL İNOVASYON STRATEJİSİNİN UYGULANMASI: BİR ADIM SONRASI 19.10.2012 / Samsun Küme Bazlı Yerel Ekonomik Kalkınma Girişimleri ve Yenilikçilik Bülent Açıkgöz BM Ortak Program Yöneticisi

Detaylı

T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Bölgeleri Genel Müdürlüğü. Kümelenme Destek Programı

T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Sanayi Bölgeleri Genel Müdürlüğü. Kümelenme Destek Programı T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı Kümelenme Destek Programı Fadime YILMAZ San. ve Tek. Uzmanı 1 Küme Kümeler, özellikle de aynı faaliyet alanında hem rekabet içinde olan hem de birbirleriyle işbirliği

Detaylı

TMMOB ŞEHİR PLANCILARI ODASI ŞEHİR VE BÖLGE PLANLAMA ÖĞRENCİLERİ BİTİRME PROJESİ YARIŞMASI 2014-2015

TMMOB ŞEHİR PLANCILARI ODASI ŞEHİR VE BÖLGE PLANLAMA ÖĞRENCİLERİ BİTİRME PROJESİ YARIŞMASI 2014-2015 TMMOB ŞEHİR PLANCILARI ODASI ŞEHİR VE BÖLGE PLANLAMA ÖĞRENCİLERİ BİTİRME PROJESİ YARIŞMASI 2014-2015 ENDÜSTRİYEL YAPININ YENİLİKÇİ VE BİLGİ ODAKLI DÖNÜŞÜMÜNÜN BURSA ÖRNEĞİNDE İNCELENMESİ PROJE RAPORU İÇİNDEKİLER

Detaylı

BURSA DA İLK 250 ŞİRKET VE İSTİHDAM

BURSA DA İLK 250 ŞİRKET VE İSTİHDAM BURSA DA İLK 250 ŞİRKET VE İSTİHDAM Prof. Dr. Yusuf ALPER 1. GENEL OLARAK İSTİHDAM Ekonomik faaliyetin toplumsal açıdan en önemli ve anlamlı sonuçlarından birini, yarattığı istihdam kapasitesi oluşturur.

Detaylı

İMALAT SANAYİİNİN ALT SEKTÖRLER İTİBARİYLE DAĞILIMI

İMALAT SANAYİİNİN ALT SEKTÖRLER İTİBARİYLE DAĞILIMI GENEL ARAŞTIRMALAR İSTATİSTİKİ BÖLGE BİRİMLERİ SINIFLANDIRMASI DÜZEY 2 YE GÖRE İMALAT SANAYİİNİN ALT SEKTÖRLER İTİBARİYLE DAĞILIMI (21 YILI, ISIC REVİZE 3 SINIFLAMASINA GÖRE ve İKİ RAKAMLI DÜZEYDE) GA-6-3-3

Detaylı

Sayı: 2012-35 / 13 Aralık 2012 EKONOMİ NOTLARI. Akım Verilerle Tüketici Kredileri Defne Mutluer Kurul

Sayı: 2012-35 / 13 Aralık 2012 EKONOMİ NOTLARI. Akım Verilerle Tüketici Kredileri Defne Mutluer Kurul Sayı: 212-3 / 13 Aralık 212 EKONOMİ NOTLARI Akım Verilerle Tüketici Kredileri Defne Mutluer Kurul Özet: Akım kredi verileri, kredilerin dönemsel dinamiklerini daha net ortaya koyabilmektedir. Bu doğrultuda,

Detaylı

GRAFİK 1 : ÜRETİM ENDEKSİNDEKİ GELİŞMELER (Yıllık Ortalama) (1997=100) Endeks 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0. İmalat Sanayii

GRAFİK 1 : ÜRETİM ENDEKSİNDEKİ GELİŞMELER (Yıllık Ortalama) (1997=100) Endeks 160,0 140,0 120,0 100,0 80,0 60,0 40,0 20,0. İmalat Sanayii TÜTÜN ÜRÜNLERİ İMALAT SANAYİİ Hazırlayan Ömür GENÇ ESAM Müdür Yardımcısı 78 1. SEKTÖRÜN TANIMI Tütün ürünleri imalatı ISIC Revize 3 sınıflandırmasına göre, imalat sanayii alt ayrımında 16 no lu gruplandırma

Detaylı

GENEL SOSYOEKONOMİK GÖRÜNÜM

GENEL SOSYOEKONOMİK GÖRÜNÜM GENEL SOSYOEKONOMİK GÖRÜNÜM 2014 yılı Adrese Dayalı Nüfus Sayımı na göre Afyonkarahisar ın nüfusu 706.371 dir ve ülke genelinde 31. sıradadır. Bu nüfusun 402.241 i il ve ilçe merkezlerinde, 304.130 u ise

Detaylı

TTGV İnovasyon Esaslı Rekabetçilik Analizi Modeli. Mayıs 2015

TTGV İnovasyon Esaslı Rekabetçilik Analizi Modeli. Mayıs 2015 TTGV İnovasyon Esaslı Rekabetçilik Analizi Modeli Mayıs 2015 Uluslararası Rekabetçi Olmak Uluslararası rekabetçi endüstriler, rekabetçi üstünlük yaratmak ve sürdürülebilir kılmak için firmalarının yeterli

Detaylı

BÜRO, MUHASEBE VE BİLGİ İŞLEM MAKİNELERİ İMALATI Hazırlayan M. Emin KARACA Kıdemli Uzman

BÜRO, MUHASEBE VE BİLGİ İŞLEM MAKİNELERİ İMALATI Hazırlayan M. Emin KARACA Kıdemli Uzman BÜRO, MUHASEBE VE BİLGİ İŞLEM MAKİNELERİ İMALATI Hazırlayan M. Emin KARACA Kıdemli Uzman 516 1. SEKTÖRÜN TANIMI Büro, muhasebe ve bilgi işlem makineleri imalatı ISIC Revize 3 ve NACE Revize 1 sınıflandırmasına

Detaylı

Kümelenme ile İlgili Kavramlar

Kümelenme ile İlgili Kavramlar Program 25 Ağustos 2014 Kümelenme Kümelenme İle İlgili kavramlar Türkiye de kümelenme politikaları Başarılı küme örnekleri Ostim Savunma ve Havacılık Kümelenmesi İnegöl Mobilya Kümelenmesi Yalova Saksılı

Detaylı

Stratejik Pazarlama 4. Hafta. Doç. Dr. Hayrettin Zengin

Stratejik Pazarlama 4. Hafta. Doç. Dr. Hayrettin Zengin Stratejik Pazarlama 4. Hafta Doç. Dr. Hayrettin Zengin İşletme Analizi İşletme Analizi Nedir? İşletme Analizi Neleri Kapsar? Değer Nedir? Değer Yaratma ve Organizasyonel Yetenekler Porter organizasyonel

Detaylı

Tablo 35 İldeki OSB lerin Elektrik ve Doğalgaz Tüketimi, OSB lerde bulunan Firma Sayıları ve İstihdam

Tablo 35 İldeki OSB lerin Elektrik ve Doğalgaz Tüketimi, OSB lerde bulunan Firma Sayıları ve İstihdam SANAYİ İldeki 3 ilçede üretim aşamasına geçmiş 4 OSB bulunmaktadır. İlde üretim aşamasına geçmiş OSB bulunan ilçeler; Kütahya Merkez (2 adet), Gediz ve Tavşanlı dır. Ayrıca Simav ilçesinde ise aktif olmayan

Detaylı

İŞLETME 2020 MANİFESTOSU AVRUPA DA İHTİYACIMIZ OLAN GELECEK

İŞLETME 2020 MANİFESTOSU AVRUPA DA İHTİYACIMIZ OLAN GELECEK İŞLETME 2020 MANİFESTOSU AVRUPA DA İHTİYACIMIZ OLAN GELECEK Daha kapsayıcı bir toplum için sözlerini eyleme dökerek çalışan iş dünyası ve hükümetler AVRUPA DA İHTİYACIMIZ OLAN GELECEK Avrupa da önümüzdeki

Detaylı

174

174 DERİ İŞLEME, SARACİYE VE AYAKKABI İMALATI Hazırlayan Ömür GENÇ ESAM Müdür Yardımcısı 174 1. SEKTÖRÜN TANIMI Derinin tabaklanması, işlenmesi; bavul, el çantası, saraçlık, koşum takımı ve ayakkabı imalatı

Detaylı

tepav Türkiye İçin Yeni Bir Sanayi Politikası Çerçevesi Güven Sak İstanbul, 25 Aralık 2007 Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı

tepav Türkiye İçin Yeni Bir Sanayi Politikası Çerçevesi Güven Sak İstanbul, 25 Aralık 2007 Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı tepav Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Türkiye İçin Yeni Bir Sanayi Politikası Çerçevesi Güven Sak İstanbul, 25 Aralık 2007 Yeni bir Sanayi Politikası Çerçevesi Slide 2 Çerçeve 2001 krizinin

Detaylı

KÜRESEL PAZARLAMA Pzl-402u

KÜRESEL PAZARLAMA Pzl-402u KÜRESEL PAZARLAMA Pzl-402u KISA ÖZET www.kolayaof.com DİKKAT Burada ilk 4 sayfa gösterilmektedir. Özetin tamamı için sipariş veriniz www.kolayaof.com 2 İÇİNDEKİLER Ünite 1: Küresel Pazarlama: Temel Kavramlar

Detaylı

GENEL SOSYOEKONOMİK GÖRÜNÜM

GENEL SOSYOEKONOMİK GÖRÜNÜM GENEL SOSYOEKONOMİK GÖRÜNÜM Manisa ve çevresindeki iller, sosyoekonomik gelişmişlik açısından üst sıralarda yer almaktadır. Kalkınma Bakanlığı tarafından 2003 ve 2011 yıllarında birbirinden farklı değişkenlerle

Detaylı

GİRİŞ BİRİNCİ BÖLÜM KAVRAMSAL VE KURAMSAL ÇERÇEVE: İŞLETME KULUÇKASI KAVRAMI 1.1. İŞLETME KULUÇKALARININ TANIMI... 24

GİRİŞ BİRİNCİ BÖLÜM KAVRAMSAL VE KURAMSAL ÇERÇEVE: İŞLETME KULUÇKASI KAVRAMI 1.1. İŞLETME KULUÇKALARININ TANIMI... 24 iv İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ VE TEŞEKKÜR... İ ÖZET... İİ ABSTRACT... İİİ İÇİNDEKİLER... İV KISALTMALAR DİZİNİ... X ŞEKİLLER DİZİNİ... Xİ ÇİZELGELER DİZİNİ... Xİİİ GİRİŞ GİRİŞ... 1 ÇALIŞMANIN AMACI... 12 ÇALIŞMANIN

Detaylı

www.geka.org.tr BÖLGESEL YENİLİK ve KALKINMA AJANSI DESTEKLERİ

www.geka.org.tr BÖLGESEL YENİLİK ve KALKINMA AJANSI DESTEKLERİ www.geka.org.tr BÖLGESEL YENİLİK ve KALKINMA AJANSI DESTEKLERİ Öncelikler ve İhtisaslaşma Organizasyon ve Eşgüdüm Yaşam Kalitesinin Artırılması Sürdürülebilir Kalkınma Bilgi Toplumuna Dönüşüm Rekabet Gücünün

Detaylı

Değişen Dünyada Güçlü İşletmeler Olmak. GİRİŞİM EĞİTİM ve DANIŞMANLIK MERKEZİ

Değişen Dünyada Güçlü İşletmeler Olmak. GİRİŞİM EĞİTİM ve DANIŞMANLIK MERKEZİ Değişen Dünyada Güçlü İşletmeler Olmak GİRİŞİM EĞİTİM ve DANIŞMANLIK MERKEZİ KAHRAMANMARAŞ IN İÇİNDE BULUNDUĞU EKONOMİK ORTAM 2 KAHRAMANMARAŞ GENEL BİLGİLER Nüfus; Kahramanmaraş: 1.075.706 Türkiye:76.667.864

Detaylı

ŞEHİR YÖNETİMİ Şubat 2018

ŞEHİR YÖNETİMİ Şubat 2018 ŞEHİR YÖNETİMİ Şubat 2018 nin hizmet ve sorumluluk alanları nelerdir? Küresel ve teknolojik değişimlerle birlikte Şehir Yönetimleri nasıl değişmektedir? İdeal nasıl sağlanmalıdır? Ajanda 1. Mevcut Durum

Detaylı

Orta Karadeniz Bölgesel İnovasyon Stratejisi 2013-2023

Orta Karadeniz Bölgesel İnovasyon Stratejisi 2013-2023 Orta Karadeniz Bölgesel İnovasyon Stratejisi 2013-2023 İÇERİK Amaç, Vizyon Hazırlık Süreci İnovasyona Dayalı Mevcut Durum Stratejiler Kümelenme ile ilgili faaliyetler Sorular (Varsa) İNOVASYON & KÜMELENME

Detaylı

Başkent Üniversitesi, 9. ÜSİMP Ulusal Kongresi 17 Mayıs Mart 2017, Ankara

Başkent Üniversitesi, 9. ÜSİMP Ulusal Kongresi 17 Mayıs Mart 2017, Ankara Başkent Üniversitesi, 9. ÜSİMP Ulusal Kongresi 17 Mayıs 17 7 Mart 17, Ankara İÇERİK Ankara Kalkınma Ajansı Onuncu Kalkınma Planı Bölge Planı 11-13 Bölge Planı 14-23 Ankara Kalkınma Ajansı Tarafından Sağlık

Detaylı

tepav Mart2017 N DEĞERLENDİRME NOTU 2000 SONRASINDA İTHAL ARA MAL BAĞIMLILIĞI VE KATMA DEĞER ÜRETİMİ

tepav Mart2017 N DEĞERLENDİRME NOTU 2000 SONRASINDA İTHAL ARA MAL BAĞIMLILIĞI VE KATMA DEĞER ÜRETİMİ DEĞERLENDİRME NOTU Mart2017 N201713 tepav Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı Bengisu Özenç 1 Program Direktörü Makroekonomi Çalışmaları Programı Ayşegül Taşöz Düşündere 2 Politika Analisti Bölge

Detaylı

ORTA VADELİ PROGRAM ( ) 8 Ekim 2014

ORTA VADELİ PROGRAM ( ) 8 Ekim 2014 ORTA VADELİ PROGRAM (2015-201) 8 Ekim 2014 DÜNYA EKONOMİSİ 2 2005 2006 200 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 T 2015 T Küresel Büyüme (%) Küresel büyüme oranı kriz öncesi seviyelerin altında seyretmektedir.

Detaylı

Serkan VALANDOVA Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü Bölgesel Rekabet Edebilirlik Dairesi Başkanı

Serkan VALANDOVA Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü Bölgesel Rekabet Edebilirlik Dairesi Başkanı Serkan VALANDOVA Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı Bölgesel Gelişme ve Yapısal Uyum Genel Müdürlüğü Bölgesel Rekabet Edebilirlik Dairesi Başkanı Gündem Yaklaşım/İlkeler Planlama Uygulama Güncel Çalışmalar

Detaylı

İstanbul Politikalar Merkezi. FUAT KEYMAN 13 Mayıs 2017

İstanbul Politikalar Merkezi. FUAT KEYMAN 13 Mayıs 2017 İstanbul Politikalar Merkezi FUAT KEYMAN 13 Mayıs 2017 Yerel Kalkınmada Yeni Dinamikler: Türkiye nin Kentlerinden, Kentlerin Türkiye sine raporu; 12 kentimize ilişkin sosyo-ekonomik verilerin derinlemesine

Detaylı

Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. Yalın Altı Sigma Konferansı-5 / 7-8 Kasım 2014

Türkiye Cumhuriyeti Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. Yalın Altı Sigma Konferansı-5 / 7-8 Kasım 2014 Türkiye Cumhuriyeti Yalın Altı Sigma Konferansı-5 / 7-8 Kasım 2014 Sürdürülebilir Bir Üretim Altyapısı Çevreye Duyarlı VGM Güvenli Verimli BSTB İleri Teknoloji Yüksek Katma Değer 2 20 nün Kuruluşu 17 Ağustos

Detaylı

KAPİTALİZMİN İPİNİ ÇOK ULUSLU ŞİRKETLER Mİ ÇEKECEK?

KAPİTALİZMİN İPİNİ ÇOK ULUSLU ŞİRKETLER Mİ ÇEKECEK? KAPİTALİZMİN İPİNİ ÇOK ULUSLU ŞİRKETLER Mİ ÇEKECEK? Dünyada mal ve hizmet hareketlerinin uluslararası dolaşımına ve üretimin uluslararasılaşmasına imkan veren düzenlemeler (Dünya Ticaret Örgütü, Uluslararası

Detaylı

Değişen Dünyada Güçlü İşletmeler Olmak. GİRİŞİM EĞİTİM ve DANIŞMANLIK MERKEZİ

Değişen Dünyada Güçlü İşletmeler Olmak. GİRİŞİM EĞİTİM ve DANIŞMANLIK MERKEZİ Değişen Dünyada Güçlü İşletmeler Olmak GİRİŞİM EĞİTİM ve DANIŞMANLIK MERKEZİ DIYARBAKıR ın İÇİNDE BULUNDUĞU EKONOMİK ORTAM 2 DIYARBAKıR GENEL BİLGİLER Nüfus Diyarbakır: 1.607.437 Türkiye:76.667.864 KOBİ

Detaylı

Yeşil Kitap Çerçeve, Temel Bulgular ve Politika Önerileri

Yeşil Kitap Çerçeve, Temel Bulgular ve Politika Önerileri Toplam Faktör Verimliliği Politika Çerçevesi Geliştirilmesi için Teknik Destek Projesi Yeşil Kitap Çerçeve, Temel Bulgular ve Politika Önerileri 29 Mart 2018, İstanbul Bu proje Avrupa Birliği ve Türkiye

Detaylı

YÖNT 101 İŞLETMEYE GİRİŞ I

YÖNT 101 İŞLETMEYE GİRİŞ I YÖNT 101 İŞLETMEYE GİRİŞ I YONT 101- İŞLETMEYE GİRİŞ I 1 İşletmeleri gruplandırırken genellikle 6 farklı ölçüt kullanılmaktadır. Bu ölçütler aşağıdaki şekilde sıralanabilir: 1. Üretilen mal ve hizmet çeşidine

Detaylı

Büro Makineleri ve 30Bilgisayar İmalatı. Birgül OĞUZOĞLU Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü Kıdemli Uzman

Büro Makineleri ve 30Bilgisayar İmalatı. Birgül OĞUZOĞLU Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü Kıdemli Uzman Büro Makineleri ve 30Bilgisayar İmalatı Birgül OĞUZOĞLU Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü Kıdemli Uzman Sektöre İlişkin Özet Bilgiler Büro Makineleri ve Bilgisayar Imalatı İçindeki Payı (%) İçindeki

Detaylı

Tedarik Zinciri Yönetimi -Bileşenler, Katılımcılar, Kararlar- Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN

Tedarik Zinciri Yönetimi -Bileşenler, Katılımcılar, Kararlar- Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN Tedarik Zinciri Yönetimi -Bileşenler, Katılımcılar, Kararlar- Yrd. Doç. Dr. Mert TOPOYAN Tedarik Zinciri Bileşenleri Tedarik zincirlerinde üç temel bileșenden söz edilebilir: Aktörler: Tedarik zinciri

Detaylı

572

572 RADYO, TELEVİZYON, HABERLEŞME TEÇHİZATI VE CİHAZLARI İMALATI Hazırlayan M. Ali KAFALI Kıdemli Uzman 572 1. SEKTÖRÜN TANIMI Radyo, televizyon, haberleşme teçhizatı ve cihazları imalatı ISIC Revize 3 sınıflandırmasına

Detaylı

Türkiye nin Sanayi Devrimi «Dijital Türkiye» Yol Haritası

Türkiye nin Sanayi Devrimi «Dijital Türkiye» Yol Haritası Türkiye nin Sanayi Devrimi «Dijital Türkiye» Yol Haritası Dijitalleşme Nedir? İmalat sanayide dijitalleşme, dijital teknolojilerden VERİMLİ, ETKİLİ VE ETKİN bir şekilde faydalanılmasıdır. Bu sayede, aynı

Detaylı

KOSGEB DESTEK MODELLERİ. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı

KOSGEB DESTEK MODELLERİ. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı KOSGEB Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı DESTEK MODELLERİ Hamza Alper DOĞRU KOSGEB Burdur Müdürü «KOSGEB Destekleri» Burdur TSO 10 Mart 2016 BURDUR KOSGEB Kimdir?

Detaylı

HOLLANDA ÜLKE RAPORU 12.10.2015

HOLLANDA ÜLKE RAPORU 12.10.2015 HOLLANDA ÜLKE RAPORU 12.10.2015 YÖNETİCİ ÖZETİ Uludağ İhracatçı Birlikleri nin kayıtlarına göre, Bursa dan Hollanda ya ihracat yapan 361 firma bulunmaktadır. 30.06.2015 tarihi itibariyle Ekonomi Bakanlığı

Detaylı

BSTB: Kümelenme Destek Programı

BSTB: Kümelenme Destek Programı BSTB: Kümelenme Destek Programı ULUSLARARASI REKABETÇİLİĞE GİDEN YOLDA KÜMELENME: ADANA-SAĞLIK TURİZMİ KÜMELENME TOPLANTISI 11/12/2012 1 Küme ne değildir? Net bir tanım yapmak mümkündür ancak bu yönde

Detaylı

2012 Yılı İçin Nasıl Bir Ekonomik Beklenti İçindesiniz? Daha kötü 10% Daha iyi 45%

2012 Yılı İçin Nasıl Bir Ekonomik Beklenti İçindesiniz? Daha kötü 10% Daha iyi 45% EKONOMİK DURUM TESPİT ANKET SONUÇLARI Ankete Katılım: 1998 yılından bu tarafa düzenlenen anketimize bu dönem 85 firmadan cevap gelmiştir. Bu miktar toplam üyelerimizin %15 ine karşılık gelmektedir. Ankete

Detaylı

MOTORLU KARA TAŞITI, RÖMORK VE YARI-RÖMORK İMALATI Hazırlayan Orkun Levent BOYA Kıdemli Uzman

MOTORLU KARA TAŞITI, RÖMORK VE YARI-RÖMORK İMALATI Hazırlayan Orkun Levent BOYA Kıdemli Uzman MOTORLU KARA TAŞITI, RÖMORK VE YARI-RÖMORK İMALATI Hazırlayan Orkun Levent BOYA Kıdemli Uzman 638 1. SEKTÖRÜN TANIMI Motorlu kara taşıtı, römork ve yarı-römork sektör ürünleri imalatı ISIC Revize 3 sınıflandırmasına

Detaylı

TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü. Ağustos 2010 ANKARA

TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü. Ağustos 2010 ANKARA Belirli Göstergelerle İmalat Sanayindeki Aylık Gelişmeler TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü Ağustos 21 ANKARA Hazırlayanlar Sektör Adı Sayfa No Dr. Serdar Şahinkaya

Detaylı

EGE BÖLGESİ İLLERİ EKONOMİK GÖRÜNÜM

EGE BÖLGESİ İLLERİ EKONOMİK GÖRÜNÜM EGE BÖLGESİ İLLERİ EKONOMİK GÖRÜNÜM Türkiye nin 3. büyük ekonomisi İzmir in, birçok makroekonomik gösterge incelendiğinde; ülkemize İstanbul ve Ankara dan sonra en çok katkı koyan şehir olduğu ve Ege Bölgesi

Detaylı

TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. EKONOMİK ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR MÜDÜRLÜĞÜ

TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. EKONOMİK ve SOSYAL ARAŞTIRMALAR MÜDÜRLÜĞÜ Hazırlayanlar: Bayram Ali EŞİYOK Kıdemli Uzman Mehmet Ali KAFALI Kıdemli Uzman Koordinasyon: Oktay KÜÇÜKKİREMİTÇİ - Müdür Ömür GENÇ Müdür Yardımcısı Dr. Faruk Cengiz TEKİNDAĞ - Müdür TÜRKİYE KALKINMA BANKASI

Detaylı

TEB KOBİ AKADEMİ İLLER GELECEKLERİNİŞEKİLLENDİRİYOR: ADANA GELECEK STRATEJİSİ KONFERANSI 5 ARALIK 2007

TEB KOBİ AKADEMİ İLLER GELECEKLERİNİŞEKİLLENDİRİYOR: ADANA GELECEK STRATEJİSİ KONFERANSI 5 ARALIK 2007 TEB KOBİ AKADEMİ İLLER GELECEKLERİNİŞEKİLLENDİRİYOR: ADANA GELECEK STRATEJİSİ KONFERANSI 5 ARALIK 2007 1 Adana Gelecek Stratejisi Konferansı Çalışmanın amacı: Adana ilinin ekonomik, ticari ve sosyal gelişmelerinde

Detaylı

T.C. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı Mehmet TEZYETİŞ OSTİM Hizmet Merkezi Müdürü

T.C. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı Mehmet TEZYETİŞ OSTİM Hizmet Merkezi Müdürü KOSGEB T.C. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı Mehmet TEZYETİŞ OSTİM Hizmet Merkezi Müdürü KOSGEB VE KURULUŞ AMACI KOSGEB, 1990 yılında 3624 sayılı Kanun ile

Detaylı

ULAŞIM. MANİSA www.zafer.org.tr

ULAŞIM. MANİSA www.zafer.org.tr ULAŞIM Kara taşımacılığı 2023 hedeflerinde büyük merkezler otoyollarla bağlanırken, nüfusu nispeten küçük merkezlerin bu otoyollara bölünmüş yollarla entegre edilmesi hedeflenmektedir. Harita 15 ve Harita

Detaylı

İÇİNDEKİLER. Contents I. KISIM İŞLETMECİLİK İLE İLGİLİ TEMEL BİLGİLER

İÇİNDEKİLER. Contents I. KISIM İŞLETMECİLİK İLE İLGİLİ TEMEL BİLGİLER İÇİNDEKİLER Contents I. KISIM İŞLETMECİLİK İLE İLGİLİ TEMEL BİLGİLER 1.Bölüm: TEMEL İŞLETMECİLİK KAVRAM VE TANIMLARI... 2 Giriş... 3 1.1. Temel Kavramlar ve Tanımlar... 3 1.2. İnsan İhtiyaçları... 8 1.3.

Detaylı

T.C. Kalkınma Bakanlığı

T.C. Kalkınma Bakanlığı T.C. Kalkınma Bakanlığı 2023 Vizyonu Çerçevesinde Türkiye Tarım Politikalarının Geleceği- Turkey s Agricultural Policies at a Crossroads with respect to 2023 Vision 2023 Vision, Economic Growth and Agricultural

Detaylı

SANAYİDE GELİŞMELER VE İSTİHDAM EĞİLİMLERİ. Esra DOĞAN, Misafir Araştırmacı. Damla OR, Yardımcı Araştırmacı. Yönetici Özeti

SANAYİDE GELİŞMELER VE İSTİHDAM EĞİLİMLERİ. Esra DOĞAN, Misafir Araştırmacı. Damla OR, Yardımcı Araştırmacı. Yönetici Özeti 15 Nisan 2014 SANAYİDE GELİŞMELER VE İSTİHDAM EĞİLİMLERİ Esra DOĞAN, Misafir Araştırmacı Damla OR, Yardımcı Araştırmacı Yönetici Özeti Ocak dönemine işsizlik ve tarım dışı işsizlik oranlarında; bir önceki

Detaylı

Erkan ERDİL Bilim ve Teknoloji Politikaları Araştırma Merkezi ODTÜ-TEKPOL

Erkan ERDİL Bilim ve Teknoloji Politikaları Araştırma Merkezi ODTÜ-TEKPOL Erkan ERDİL Bilim ve Teknoloji Politikaları Araştırma Merkezi ODTÜ-TEKPOL Brezilya: Ülkeler arası gelir grubu sınıflandırmasına göre yüksek orta gelir grubunda yer almaktadır. 1960 ve 1970 lerdeki korumacı

Detaylı

TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü. Eylül 2010 ANKARA

TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü. Eylül 2010 ANKARA Belirli Göstergelerle İmalat Sanayindeki Aylık Gelişmeler TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü Eylül 21 ANKARA Hazırlayanlar Sektör Adı Sayfa No Dr. Serdar Şahinkaya

Detaylı

Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine ve Teçhizat İmalatı. Orkun Levent BOYA Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü Kıdemli Uzman

Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine ve Teçhizat İmalatı. Orkun Levent BOYA Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü Kıdemli Uzman 29 Başka Yerde Sınıflandırılmamış Makine ve Teçhizat İmalatı Orkun Levent BOYA Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü Kıdemli Uzman Sektöre İlişkin Özet Bilgiler B.y.s. Makine ve Teçhizat İmalatı İçindeki

Detaylı

UNIDO Eko-Verimlilik Programı nda Öncelikli Sektörler

UNIDO Eko-Verimlilik Programı nda Öncelikli Sektörler UNIDO Eko-Verimlilik Programı nda Öncelikli Sektörler Prof.Dr. Göksel N. Demirer Orta Doğu Teknik Üniversitesi Çevre Mühendisliği Bölümü UNIDO EKO-VERİMLİLİK (TEMİZ ÜRETİM) PROGRAMI BİLGİLENDİRME TOPLANTISI

Detaylı

Emtia Fiyatlarının Enflasyon Üzerindeki Etkisi

Emtia Fiyatlarının Enflasyon Üzerindeki Etkisi Emtia Fiyatlarının Enflasyon Üzerindeki Etkisi Mart 2016 Mustafa Kemal GÜNDOĞDU Uzman Yardımcısı İktisadi Araştırmalar Bölümü Emtia Fiyatlarının Enflasyon Üzerindeki Etkisi 1 Emtia Fiyatlarının Enflasyon

Detaylı

Radyo, Televizyon, Haberleşme Teçhizatı Cihazları İmalatı. Emrah ERSOY Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü Uzman Yardımcısı

Radyo, Televizyon, Haberleşme Teçhizatı Cihazları İmalatı. Emrah ERSOY Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü Uzman Yardımcısı 32 ve Radyo, Televizyon, Haberleşme Teçhizatı Cihazları İmalatı Emrah ERSOY Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü Uzman Yardımcısı Sektöre İlişkin Özet Bilgiler Radyo, TV, Haberleşme Teçhizatı ve

Detaylı

BAŞKA YERDE SINIFLANDIRILMAMIŞ ELEKTRİKLİ MAKİNE VE CİHAZLARIN İMALATI Hazırlayan Birgül OĞUZOĞLU Kıdemli Uzman 540 1. SEKTÖRÜN TANIMI Başka yerde sınıflandırılmamış elektrikli makine ve cihazların imalatı

Detaylı

KTÜ STRATEJİK PLAN 2014-2018 10. KALKINMA PLANI 2014-2018

KTÜ STRATEJİK PLAN 2014-2018 10. KALKINMA PLANI 2014-2018 10. KALKINMA PLANI KTÜ STRATEJİK PLAN 10. Kalkınma Planında Yer Alan Politikalarla Örtüşen Hedef ve Faaliyetlerimiz Nitelikli İnsan, Güçlü Toplum Yenilikçi Üretim, İstikrarlı Yüksek Büyüme Yaşanabilir

Detaylı

SAVUNMA SANAYİİ MÜSTEŞARLIĞI ULUSLARARASI İŞBİRLİĞİ VE İHRACAT STRATEJİK PLANI

SAVUNMA SANAYİİ MÜSTEŞARLIĞI ULUSLARARASI İŞBİRLİĞİ VE İHRACAT STRATEJİK PLANI SAVUNMA SANAYİİ MÜSTEŞARLIĞI 2017-2021 ULUSLARARASI İŞBİRLİĞİ VE İHRACAT STRATEJİK PLANI ssm.gov.tr SAVUNMA SANAYİİ MÜSTEŞARLIĞI 2017-2021 ULUSLARARASI İŞBİRLİĞİ VE İHRACAT STRATEJİK PLANI ssm.gov.tr

Detaylı

D- NASIL YAZMALI? ÖRNEKLER

D- NASIL YAZMALI? ÖRNEKLER D- NASIL YAZMALI? ÖRNEKLER Örnek 1 EEB Raporu Bu araştırma konusunun güncelliği, önemi ve yapacağı katkı 1. 1.1. Bölgesel Gelişme Yaklaşımı Bölge olgusunun tanımı ve rolü, Dünyada özellikle 1970 lerin

Detaylı

142

142 GİYİM EŞYASI İMALATI; KÜRKÜN İŞLENMESİ VE BOYANMASI SANAYİİ Hazırlayan Mustafa ŞİMŞEK ESAM Müdür Yardımcısı 142 1. SEKTÖRÜN TANIMI Giyim eşyası imalatı; kürkün işlenmesi ve boyanması sektörü, ISIC Revize

Detaylı

ULUSAL ÖLÇEKTE GELIŞME STRATEJISINDE TRC 2 BÖLGESI NASIL TANIMLANIYOR?

ULUSAL ÖLÇEKTE GELIŞME STRATEJISINDE TRC 2 BÖLGESI NASIL TANIMLANIYOR? YEREL KALKINMA POLİTİKALARINDA FARKLI PERSPEKTİFLER TRC2 BÖLGESİ ULUSAL ÖLÇEKTE GELIŞME STRATEJISINDE TRC 2 BÖLGESI NASIL TANIMLANIYOR? BÖLGESEL GELIŞME ULUSAL STRATEJISI BGUS Mekansal Gelişme Haritası

Detaylı

MESLEKİ EĞİTİM, SANAYİ VE YÜKSEK TEKNOLOJİ

MESLEKİ EĞİTİM, SANAYİ VE YÜKSEK TEKNOLOJİ VİZYON BELGESİ (TASLAK) Türkiye 2053 Stratejik Lokomotif Sektörler MESLEKİ EĞİTİM, SANAYİ VE YÜKSEK TEKNOLOJİ Millet Hafızası ve Devlet Aklının bize bıraktığı miras ve tarihî misyon, İstanbul un Fethinin

Detaylı

2014-2023 BÖLGE PLANI SÜRECİ Bursa Turizm İhtisas Komisyonu Toplantısı 29.05.2013

2014-2023 BÖLGE PLANI SÜRECİ Bursa Turizm İhtisas Komisyonu Toplantısı 29.05.2013 2014-2023 BÖLGE PLANI SÜRECİ Bursa Turizm İhtisas Komisyonu Toplantısı 29.05.2013 Küresel Turizm Sektörü Dünya daki turist sayısı 2011 yılında bir önceki yıla göre % 4,6 ve 2012 de %4 artışla 1,035 milyar

Detaylı

T. C. KARACADAĞ KALKINMA AJANSI Diyarbakır Yatırım Destek Ofisi

T. C. KARACADAĞ KALKINMA AJANSI Diyarbakır Yatırım Destek Ofisi İçindekiler 1.... 2 1.1. Yapılan Ülkeler... 4 1.2. 'ın En Büyük Partneri: Irak... 5 1.3. Ürünleri... 6 2. İthalat... 8 2.1. İthalat Yapılan Ülkeler... 9 2.2. İthalat Ürünleri... 10 3. Genel Değerlendirme...

Detaylı

SEKTÖREL ÖNCELİKLENDİRME ANALİZİ

SEKTÖREL ÖNCELİKLENDİRME ANALİZİ İZMİR DE EKO-VERİMLİLİK (TEMİZ ÜRETİM) UYGULAMALARININ YAYGINLAŞTIRILMASI PROJESİ ÇALIŞTAYI SEKTÖREL ÖNCELİKLENDİRME ANALİZİ Merve Böğürcü Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı 23 Mart 2012 Mövenpick Otel/

Detaylı

DİYARAKIR DIŞ TİCARETİ 2014

DİYARAKIR DIŞ TİCARETİ 2014 DİYARAKIR DIŞ TİCARETİ 2014 Nisan 2015 Hikmet DENİZ İçindekiler 1. İhracat... 2 1.1. İhracat Yapılan Ülkeler... 3 1.2. 'ın En Büyük İhracat Partneri: Irak... 5 1.3. İhracat Ürünleri... 6 2. İthalat...

Detaylı

Cam Sektörü 2013 Yılı Değerlendirmesi

Cam Sektörü 2013 Yılı Değerlendirmesi Cam Sektörü 2013 Yılı Değerlendirmesi Temmuz 2014 1 Milyar $ I. Cam Sektörü Hakkında 80 yıllık bir geçmişe sahip olan Türk Cam Sanayii, bugün camın ana gruplarını oluşturan düzcam (işlenmiş camlar dahil),

Detaylı

bir sanayi kenti işletme, çalışanıyla 17 ana sektörde Türkiye ve dünya için üretiyor

bir sanayi kenti işletme, çalışanıyla 17 ana sektörde Türkiye ve dünya için üretiyor bir sanayi kenti 1967 yılında kurulan Ostim, 1997 yılında OSB statüsü kazandı. Bugün bölgemiz; 5 milyon m 2 açık alanda 5.000 işletmenin faaliyet gösterdiği bir sanayi kentidir 5.000 işletme, 50.000 çalışanıyla

Detaylı

ULUSLARARASI KARADENİZ-KAFKAS KONGRESİ

ULUSLARARASI KARADENİZ-KAFKAS KONGRESİ STRATEJİK VİZYON BELGESİ ULUSLARARASI KARADENİZ-KAFKAS KONGRESİ Ekonomi, Enerji ve Güvenlik; Yeni Fırsatlar ( 20-22 Nisan 2016, Pullman İstanbul Otel, İstanbul ) Karadeniz - Kafkas coğrafyası, tarih boyunca

Detaylı

UŞAK GENEL BİLGİLER UŞAK TÜRKİYE UŞAK IN PAYI. Nüfus (TÜİK 2012) 342.269 75.627.384 0,45% İlçe Merkezleri Nüfusu (TÜİK 2012)

UŞAK GENEL BİLGİLER UŞAK TÜRKİYE UŞAK IN PAYI. Nüfus (TÜİK 2012) 342.269 75.627.384 0,45% İlçe Merkezleri Nüfusu (TÜİK 2012) UŞAK GENEL BİLGİLER UŞAK TÜRKİYE UŞAK IN PAYI Nüfus (TÜİK 2012) 342.269 75.627.384 0,45% İlçe Merkezleri Nüfusu (TÜİK 2012) 233.659 58.448.431 0,40% Şehirleşme Oranı (TÜİK 2012) 68% 77% Okur Yazarlık Oranı

Detaylı

KONU 1: TÜRKİYE EKONOMİSİNDE ( ) İŞGÜCÜ VERİMLİLİĞİ ve YATIRIMLAR İLİŞKİSİ (DOĞRUSAL BAĞINTI ÇÖZÜMLEMESİ) Dr. Halit Suiçmez(iktisatçı-uzman)

KONU 1: TÜRKİYE EKONOMİSİNDE ( ) İŞGÜCÜ VERİMLİLİĞİ ve YATIRIMLAR İLİŞKİSİ (DOĞRUSAL BAĞINTI ÇÖZÜMLEMESİ) Dr. Halit Suiçmez(iktisatçı-uzman) KONU 1: TÜRKİYE EKONOMİSİNDE (1987-2007) İŞGÜCÜ VERİMLİLİĞİ ve YATIRIMLAR İLİŞKİSİ (DOĞRUSAL BAĞINTI ÇÖZÜMLEMESİ) Dr. Halit Suiçmez(iktisatçı-uzman) NE YAPILDI? ÖZET - Bu çalışmada, işgücü verimliliği

Detaylı

Zeytin ve Zeytinyağı Sektörü Ulusal Kümelenme Stratejilerinin Geliştirilmesi Projesi

Zeytin ve Zeytinyağı Sektörü Ulusal Kümelenme Stratejilerinin Geliştirilmesi Projesi Zeytin ve Zeytinyağı Sektörü Ulusal Kümelenme Stratejilerinin Geliştirilmesi Projesi Projenin Önemi Türkiye nin zeytin üretiminde dünya ikinciliğine ulaşma hedefi Zeytinin ve zeytinyağının insan beslenmesi

Detaylı

Rekabetçi ve Sorumlu İşletmeleri Destekleme Programı (SCORE): Türkiye için Fizibilite Çalışması

Rekabetçi ve Sorumlu İşletmeleri Destekleme Programı (SCORE): Türkiye için Fizibilite Çalışması ARAŞTIRMA NOTU 13/C-01A ARAŞTIRMA NOTU 14/C-01A Yayınlanma tarihi: Nisan 2014 Rekabetçi ve Sorumlu İşletmeleri Destekleme Programı (SCORE): Türkiye için Fizibilite Çalışması Pınar Kaynak TEPAV Araştırmacı

Detaylı

YENİ HÜKÜMET PROGRAMI EKONOMİ VE HAZIR GİYİM SEKTÖRÜ İÇİN DEĞERLENDİRME EKONOMİ VE STRATEJİ DANIŞMANLIK HİZMETLERİ 30 KASIM 2015

YENİ HÜKÜMET PROGRAMI EKONOMİ VE HAZIR GİYİM SEKTÖRÜ İÇİN DEĞERLENDİRME EKONOMİ VE STRATEJİ DANIŞMANLIK HİZMETLERİ 30 KASIM 2015 YENİ HÜKÜMET PROGRAMI EKONOMİ VE HAZIR GİYİM SEKTÖRÜ İÇİN DEĞERLENDİRME EKONOMİ VE STRATEJİ DANIŞMANLIK HİZMETLERİ 30 KASIM 2015 HÜKÜMETİN YAPISI VE BAKANLIKLAR EKONOMİ YÖNETİMİ; REFORMLAR İLE HIZLI EKONOMİK

Detaylı

TRC1 BÖLGESİ NİN ÜLKE İÇİ TİCARETİ BÜLTENİ

TRC1 BÖLGESİ NİN ÜLKE İÇİ TİCARETİ BÜLTENİ TRC1 BÖLGESİ NİN ÜLKE İÇİ TİCARETİ BÜLTENİ Yapılan bu çalışma ile TRC1 Bölgesi illerinin mal ve hizmet ticaretini hangi illerle yaptığı analiz edilmektedir. Böylece, TRC1 Bölgesi illerinin mal ve hizmet

Detaylı

Tekstil Sektöründe Uluslararası Rekabetin Koşulları Paneli

Tekstil Sektöründe Uluslararası Rekabetin Koşulları Paneli Tekstil Sektöründe Uluslararası Rekabetin Koşulları Paneli İlhami Öztürk Coats Türkiye İplik Sanayii A.Ş. 7.11.2014 SPAC Danışmanlık 7-8 Kasım 2014 5. Yalın Altı Sigma Konferansı WOW Topkapı Palace Lara-Antalya

Detaylı

Avrupa Birliği Lizbon Hedefleri ne UlaĢabiliyor mu?

Avrupa Birliği Lizbon Hedefleri ne UlaĢabiliyor mu? Avrupa Birliği Lizbon Hedefleri ne UlaĢabiliyor mu? Yrd. Doç. Dr. Elif UÇKAN DAĞDEMĠR Anadolu Üniversitesi, İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi, İktisat Bölümü Öğretim Üyesi 1. GĠRĠġ Avrupa Birliği (AB)

Detaylı

Finansman BaĢlama bitiģ Yüklenici Ülke Toplam proje bütçesi. n adı 01 Ocak 2008- Türkiye 243.025 $ 100% 15 ĠSKUR-KOSGEB-BTC BTC

Finansman BaĢlama bitiģ Yüklenici Ülke Toplam proje bütçesi. n adı 01 Ocak 2008- Türkiye 243.025 $ 100% 15 ĠSKUR-KOSGEB-BTC BTC Bölgesel Kalkınma Girişimi Bakü- Tiflis- Ceyhan (BTC) Boru Hattı Projesi: Sektörler Arası ĠĢbirliğine Dayalı Ġstihdamı GeliĢtirme ve GiriĢimciliği Ref 3 Proje baģlığı Destekleme Projesi- Çukurova Bölgesi

Detaylı

4. TÜRKİYE - AVRUPA FORUMU

4. TÜRKİYE - AVRUPA FORUMU 4. TÜRKİYE - AVRUPA FORUMU Yeni Dönem Türkiye - AB Perspektifi Transatlantik Ticaret ve Yatırım Ortaklığı: Fırsatlar ve Riskler ( 21-22 Kasım 2013, İstanbul ) SONUÇ DEKLARASYONU ( GEÇİCİ ) 1-4. Türkiye

Detaylı

İşletmelerin Karşılaştığı Tehdit Nedir? Zafer-İn Operasyonu nun Hedefleri Nedir?

İşletmelerin Karşılaştığı Tehdit Nedir? Zafer-İn Operasyonu nun Hedefleri Nedir? İşletmelerin Karşılaştığı Tehdit Nedir? Pek çok işletme, sektördeki yeniliklere ve değişen taleplere hızlı uyum sağlayamadığı için rekabet edemez ve hatta devamlılığını sağlayamaz hale gelebilmektedir.

Detaylı

TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI

TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI İKTİSADİ YÖNELİM ANKETİ AYLIK TOPLU SONUÇLARI ŞUBAT 21 İSTATİSTİK GENEL MÜDÜRLÜĞÜ REEL SEKTÖR VERİLERİ MÜDÜRLÜĞÜ 22 ŞUBAT 21 İKTİSADİ YÖNELİM ANKETİ İktisadi Yönelim Anketi

Detaylı

Değişen Dünyada Güçlü İşletmeler Olmak. GİRİŞİM EĞİTİM ve DANIŞMANLIK MERKEZİ

Değişen Dünyada Güçlü İşletmeler Olmak. GİRİŞİM EĞİTİM ve DANIŞMANLIK MERKEZİ Değişen Dünyada Güçlü İşletmeler Olmak GİRİŞİM EĞİTİM ve DANIŞMANLIK MERKEZİ HATAY ın İÇİNDE BULUNDUĞU EKONOMİK ORTAM 2 HATAY GENEL BİLGİLER Nüfus Hatay: 1.503.066 Türkiye:76.667.864 KOBİ Sayısı Hatay

Detaylı

SİVAS TA ÖNE ÇIKAN SEKTÖRLER. Yrd. Doç. Dr. Tahsin KARABULUT

SİVAS TA ÖNE ÇIKAN SEKTÖRLER. Yrd. Doç. Dr. Tahsin KARABULUT SİVAS TA ÖNE ÇIKAN SEKTÖRLER SİVAS İMALAT SANAYİİNDE ÖNE ÇIKAN SEKTÖRLER Ülkemizin en önemli sorunlarından birisi sanayimizin niteliğine ve niceliğine ilişkin sağlıklı bir envanterin bulunmamasıdır. Bu

Detaylı

1 TÜRKİYE CUMHURİYETİ DÖNEMİ (TÜRKİYE) EKONOMİSİNİN TARİHSEL TEMELLERİ

1 TÜRKİYE CUMHURİYETİ DÖNEMİ (TÜRKİYE) EKONOMİSİNİN TARİHSEL TEMELLERİ İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ III Bölüm 1 TÜRKİYE CUMHURİYETİ DÖNEMİ (TÜRKİYE) EKONOMİSİNİN TARİHSEL TEMELLERİ 13 1.1.Türkiye Ekonomisine Tarihsel Bakış Açısı ve Nedenleri 14 1.2.Tarım Devriminden Sanayi Devrimine

Detaylı

KÜÇÜK SANAYİ SİTELERİ VE KONYA NIN DURUMU HAKAN KARAGÖZ

KÜÇÜK SANAYİ SİTELERİ VE KONYA NIN DURUMU HAKAN KARAGÖZ Küçük Sanayi Siteleri, dağınık şekilde yerleşik olan ve aynı faaliyet kolunda çalışan firmaların aynı yerde toplanarak toplulaştırılmasıdır. Sanayi sitesi uygulamalarına; çarpık sanayinin önlenmesi ve

Detaylı

Tütün. Mustafa ŞİMŞEK Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü Müdür Yardımcısı

Tütün. Mustafa ŞİMŞEK Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü Müdür Yardımcısı 16 Ürünleri Tütün İmalatı Mustafa ŞİMŞEK Ekonomik ve Sosyal Araştırmalar Müdürlüğü Müdür Yardımcısı Sektöre İlişkin Özet Bilgiler Tütün Ürünleri İmalatı İçindeki Payı (%) İçindeki Sıralaması İşyeri Sayısı

Detaylı

ALAN ARAŞTIRMASI II. Oda Raporu

ALAN ARAŞTIRMASI II. Oda Raporu tmmob makina mühendisleri odası TMMOB SANAYİ KONGRESİ 2009 11 12 ARALIK 2009 / ANKARA ALAN ARAŞTIRMASI II Türkiye de Kalkınma ve İstihdam Odaklı Sanayileşme İçin Planlama Önerileri Oda Raporu Hazırlayanlar

Detaylı