BĠLĠMSEL SÜREÇ BECERĠLERĠ KONTROL LĠSTESĠ ĠLE FEN VE TEKNOLOJĠ DERS KĠTAPLARININ ANALĠZĠ: KUVVET VE HAREKET ÜNĠTESĠ ÖRNEĞĠ

Transkript

1 540 BĠLĠMSEL SÜREÇ BECERĠLERĠ KONTROL LĠSTESĠ ĠLE FEN VE TEKNOLOJĠ DERS KĠTAPLARININ ANALĠZĠ: KUVVET VE HAREKET ÜNĠTESĠ ÖRNEĞĠ Özet Gökhan KAYA, Kastamonu Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Hafife BOZDEMİR, Kastamonu Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Bu çalışmanın amacı; 2005 yılında yürürlüğe giren Fen ve Teknoloji dersi öğretim programına göre hazırlanan ders kitaplarını, araştırmacılar tarafından geliştirilen Bilimsel Süreç Becerileri Kontrol Listesi ni kullanarak incelemektir. Bu incelemenin Bilimsel Süreç Becerileri Kontrol Listesi kullanılarak yapılması ve bu kontrol listesinin literatüre katkı sağlayacağının düşünülmesi çalışmayı değerli ve önemli kılmaktadır. Bu araştırmada 2010 yılına ait 7.sınıf Fen ve Teknoloji ders ve çalışma kitabından Kuvvet ve Hareket ünitesi Bilimsel Süreç Becerileri yönünden analiz edilip değerlendirilecektir. Araştırmada Bilimsel Süreç Becerileri tanımlanarak literatürde en çok yer alan 12 temel beceri üzerinde durulacaktır. Çalışmanın amacı doğrultusunda Kuvvet ve Hareket ünitesi incelenerek bu kitapların Kuvvet ve Hareket ünitesinde yer alan beceriler karşılaştırılacak, yapılan bu değerlendirmeler tablo ve grafikler oluşturularak yorumlanacaktır. Çalışmadaki veriler sonucunda kitaplardaki etkinliklerde ve içerikte yer alan 12 temel becerinin dağılımı, dağılımın sistematikliği incelenecek, eksik olan beceriler tespit edilecek ve elde edilen bu sonuçlara göre araştırma yorumlanacak, önerilerde bulunulacaktır. Çalışmada, öğretmen adaylarının ve öğretmenlerin, öğrencilerin temel becerileri kazanmalarına katkıda bulunmaları, kitap yazarlarının da ders kitapları hazırlarken ya da incelerken Bilimsel Süreç Becerileri ni göz ardı etmemeleri, öğrencilere bu becerileri kazandırıcı etkinlikler sunmaları ve daha bilinçli olmaları hedeflenmiştir. Anahtar Kelimeler: Fen ve Teknoloji Öğretimi, Bilimsel Süreç Becerileri, Fen ve Teknoloji Ders Kitapları. GĠRĠġ Çağımızda bilim ve teknolojinin her alanında önemli gelişmeler olmakta ve bilimsel bilginin hızlı bir ilerleme süreci yaşamaktadır. Bilim insanları bile mevcut bilgi birikimindeki hızlı gelişme ve değişmeleri takip etmede güçlük çekmektedir. Günümüz insanı, yaşamının çok kısa bir periyodunda çok sayıda değişme ve gelişmeye tanık olmaktadır. İnsanların bilim ve teknolojideki bu hızlı gelişmelere ayak uydurup, bu gelişmeleri kendi yararına kullanmaları toplumların geleceği için hayati önem taşımaktadır. Bu durum, günümüzde fen öğretimine büyük görevler yüklemektedir. Bilginin doğasını düşünme, mevcut bilgi birikimini anlama ve yeni bilgi üretme süreci olan fen bilimleri iki grup öğeyi içermektedir; bunlardan birincisi Bilimsel bilgiler diğeri ise Bilgi Edinme Yolları dır (Tan ve Temiz, 2003) Bilimsel bilgiler, fen bilimlerinin içerdiği geçerli ve dayanıklı bilgiler olup, olgusal önermeleri, genellemeleri, hipotezleri, teorileri, ilke ve yasaları içerir. Bilgi edinme yolları ise yukarıda verilen bilimsel bilgileri edinme yollarıdır. Bilimsel tutumlar ve bilimsel süreç becerileri olarak iki gruba ayrılabilirler. Bilimsel tutumlar, fen bilimleriyle uğraşan kimselerde yani bilim insanlarında bulunması gereken özelliklerdir. Bunların en önemlileri, meraklılık, alçak gönüllülük, başarısızlıktan yılmama, açık fikirlilik, doğruluk... gibi özelliklerdir (Oğuzkan, 1984: 95). Bu çalışmaya konu olan bilimsel süreç becerileri ise, gözlem, sınıflama, ölçme-sayı ve uzay ilişkileri kurma, tahmin yapma, çıkarım yapma, verileri kaydetme ve yorumlama, model oluşturma, değişkenleri belirleme ve kontrol etme, hipotez kurma ve yoklama, operasyonel (işe vuruk) tanımlama, iletişim kurma, deney yapma becerilerini içerir. Yaşadıkları modern çağın gereği olara araştıran, sorgulayan, inceleyen, günlük hayatıyla fen konuları arasında bağlantı kurabilen, yaşamın her alanında karşılaştığı problemleri çözmede bilimsel metodu kullanabilen, dünyaya bir bilim insanlarının bakış açısıyla

2 541 bakabilen bireyler yetiştirmek, modern fen öğretiminin temel amaçlarındandır. Bu bağlamda, fen öğrenmek demek araştırma yöntemlerini öğrenmek demektir. Burada bahsedilen, araştırma yöntemleri, bilimsel metodu kullanarak bilgiye ulaşma ve bilgi üretme becerileri, fen bilimlerinde bilimsel süreç becerileri olarak adlandırılır. Bilimsel süreç becerileri, fen bilimlerinde öğrenmeyi kolaylaştıran, öğrencilerin aktif olmasını sağlayan, kendi öğrenmelerinde sorumluluk alma duygusunu geliştiren, öğrenmenin kalıcılığını artıran ayrıca araştırma yol ve yöntemlerini kazandıran temel becerilerdir (Çepni ve ark., 1996: 31). Lind e (1998) göre bilimsel süreç becerileri, bilgi oluşturmada, problemler üzerinde düşünmede ve sonuçları formüle etmede kullandığımız düşünme becerileridir. Bu önemli becerileri öğrencilere kazandırarak onları kendi dünyalarını anlamaya, öğrenmeye muktedir kılabiliriz. Bu beceriler bilimin içeriğindeki düşüncenin ve araştırmaların temelidir. A.A.A.S. (Amerikan Bilimi İlerletme Derneği), bilimsel süreç becerilerini, geniş ölçüde aktarılabilir, birçok fen disiplini için benimsenmiş, bilim adamlarının doğru davranışlarının yansıması olarak kabul edilen beceriler seti olarak tanımlamıştır. A.A.A.S., Bilimde Bir Süreç Yaklaşımı nda (Science-A Process Approach) bilimsel süreç becerilerini, temel ve bütünleyici (integrated) olmak üzere iki grupta ele almıştır. Temel bilimsel süreçler, gözlem yapma, sınıflama, verileri kaydetme, ölçüm yapma, uzay/zaman ilişkilerini kullanma, sayıları kullanma, sonuç çıkarma ve tahmin yapmadır. Bu beceriler daha karmaşık beceriler olan bütünleyici süreç becerilerini (değişkenleri değiştirmek ve kontrol etmek, verileri yorumlamak, hipotez kurmak, operasyonel tanımlama verileri kullanma ve model oluşturma ve deney yapmak) öğrenmeye temel sağlar (Esler, 1977; Padilla ve Okey, 1984). Literatür incelendiğinde farklı bilimsel süreç becerileri setlerinden bahsedildiği görülmektedir. Bu çalışmada, literatürde en çok tekrarlanan 13 beceri ele alınmıştır. Bu beceriler aşağıda kısaca özetlenmiştir. Gözlem Yapma Gözlem nesneleri ya da olayları incelerken duyularımızı kullanarak ya da değişik araçları kullanarak yaptığımız incelemelerdir. Gözlem yaparken nesnelerin özelliklerine, hareketlerindeki ya da yapılarındaki değişime dikkat ederiz. Gözlemler nitel ya da nicel olabilir. Nitel gözlemler suyun kaynamasının gözlenmesi, çiçeğin boyunun uzamasının gözlenmesi gibi ölçüm gerektirmeyen gözlemlerdir. Gerektiğinde nicel gözlemlerde yaparız, örneğin suyun kaynaması öncesinden başlayarak suyun sıcaklığını ölçtüğünüzde ya da bitkinin boyunu belli zaman aralıklarıyla ölçerek bitkinin büyümesi gözlenirse bunlar nicel gözlemlerdir. Öğrencilerin gözlem yapma becerilerini geliştirebilmeleri için bol bol gözlem yapmaları gerekir. Fen derslerinde farklı büyüteçler, basit mikroskoplar ve varsa teleskop kullanarak çevrelerindeki nesne ve olayları gözlemeleri sağlanabilir. Gözlem yapma bilimsel bilgilerin elde edilmesinde en temel yöntemdir. Bilimsel araştırmaların neredeyse her aşamasında yer alır. Gözlem aynı zamanda zihinsel bir aktivitedir. Gözlem yaparken öğrenciler yönlendirilmeli, gözlemleri hakkında düşünmeleri sağlanmalı ve gözlem yoluyla veri toplamaları desteklenmelidir. Çocukların ilkokul çağlarında merak duygusu yüksek olduğu için sürekli gözlemler yaparlar ve sorular sorarlar. Ama zamanla köreltilen merak duygusu nedeniyle çocuklar çevrelerindeki değişiklikleri gözlemlemeyip sadece bakmaktadır. Gözlem bakmaktan daha sistemli olduğu için öğrencilerin etrafındaki değişiklikleri sorgulaması gerektiği onlara öğretilmelidir. Sınıflama Objeleri, olayları veya onları temsil eden bilgileri bazı metotlar ve sistem kullanarak, benzer ve farklı özelliklerine göre gruplara ayırmaktır (Arthur, 1993: 13). Bu süreç öğrencilerin önceki bilgileri ile yeni kavramlar arasında ilişki kurmasını sağlar. Gruplamanın veya sınıflamanın belirli bir sistemi ya da metodu vardır. Bu gruplamalar, önceden tanımlanmış özellikler kümesine göre yapılır. Öğrenciler sınıflama ile karmaşaya düzen getirirler (Çepni ve ark., 1996: 32). Kavram geliştirme sürecinde sınıflama becerisinin önemi büyüktür. Çünkü kavramlar eşyaları, olayları, insanları ve düşünceleri benzerliklerine göre grupladığımızda gruplara verdiğimiz addır. Deneyimlerimiz sonucunda varlıkları ortak özelliklerine göre gruplamasaydık birbirinden ayırt edilmemiş ve birbirleriyle ilişkileri kurulmamış binlerce izlenim karşısında bulunurduk. Bu bir kaos olur, sistemli bir edinim veya bilgi olmazdı (Çepni

3 542 ve ark., 1996: 44). Etkili bir sınıflama yapabilmek için, sınıflanacak nesneler ve olaylar hakkında yeterli bilgi toplanmalıdır. Yani benzerlikler ve farklılıklar ayrıntılı olarak açığa çıkarılmalıdır. Bunun için de iyi gözlem yapılmalıdır. Ölçme Nicel gözlemlerin standart veya standart olmayan ölçümlerle karşılaştırılmasıdır (Arthur,1993: 12). Ölçme en basit seviyede kıyaslama ve saymadır, doğrusal boyutları, alanı, hacmi, zamanı, sıcaklığı, kütleyi... vb. ölçülebilir nitelikleri tanımlamak için standart ve standart dışı birimlerin kullanımını kapsar. Önceden Kestirme (Tahmin Etme) Önceden kestirme, verilere dayanarak gelecekteki olaylar veya var olması beklenen şartlar hakkında tahmin yapmaktır. Burada delillerin ve geçmişteki tecrübelerin kullanılmasıyla yapılan önceden kestirmeyi rasyonel olmayan bir tahminden ayırt etmek gerekir (Harlen, 1989: 25-30). Bilimsel araştırma sürekli bir tahminde bulunma işlemidir, bir tahmini desteklemek veya çürütmek için veri toplanır. Bunun için de deney veya gözlem yapılır. Verileri Kaydetme Ve Yorumlama Öğrenciler deney yaparken nitel ve nicel birçok veri elde ederler. Olaylar ve nesneler hakkında toplanan bu veriler herkesin anlayabileceği çeşitli düzenleyici formlarda kaydedilir. Bu düzenleyici formlar verilerin kullanılmasında kolaylık sağlar (Hughes & Wade, 1993: 45). Verileri kaydetme, verileri kullanma ve model oluşturma için temel hazırlar. Örneğin bir tablo, sonradan çizilecek bir grafik için temel oluşturur. Tablolar çizme, not tutma, bir taslak çizme, teyp kaydı alma, fotoğraf çekme, yapılan deneyi bir rapor haline getirme, verileri kaydetme becerisiyle ilgili bazı davranışlardır (Çepni ve ark., 1996: 33). Bu süreç; bir gözleme anlam vermekten bir grafikteki veriler için bir açıklama yazmaya kadar değişir. Bu süreç, deneylerde elde edilen veriler arasındaki ilişkileri ve eğilimleri görme becerisidir (Arthur, 1993: 12). Verileri yorumlama, elde edilmiş verileri organize edip bunları analiz ederek motifler veya ilişkiler bulmaktır. Veriler iyi yorumlanırsa buradan bir sonuca ulaşmak kolay olur ve ulaşılan sonuç da tutarlı olur. Çıkarım Yapma Bir gözlemin ya da deneyin sonuçlarını yorumlayıp bir yargıda bulunmaktır. Yordama daha önceki bilgilere dayanır. Öğrencilerin verilen bilginin ötesinde yeni ilişkilere ulaşmasıdır. İki tür yordama vardır, tümdengelim (genelden özele) ve tümevarım (özelden genele) (Çepni ve ark., 1996:, 34). Tümevarıma örnek olarak, iki çocuğun çeşitli cisimlerin suda yüzüp yüzmediklerini incelemek için yaptıkları bir deneyin sonucunda çocukların, öz kütlesi sudan büyük olan birkaç cismin battığını görerek genellemede bulunmaları, verilebilir. Tümdengelime örnek olarak; elinden bıraktığı her cismin yere düştüğünü gözlemleyen bir öğrencinin bunun evrensel çekim yasasının bir sonucu olduğunu söylemesi verilebilir. DeğiĢkenleri Belirleme Ve Kontrol Etme Değişkenleri belirleme, yapılacak deneyin gidişatını etkileyebilecek tüm etkenlerin ifade edilmesidir. Yani, değişik şartlar altında değişimi veya sabit tutulması olayların gidişatını etkileyebilecek tüm faktörlerin belirlenmesidir (Arthur,1993: 12). Araştırma sırasında bunların değiştirilmesi ve manipüle edilmesi için tüm bu değişkenler tanımlanmalıdır. Bunun yapılmasının nedeni diğer değişkenlerin sonucu etkileyebilme olasılıklarıdır. Çocuklar değişkenleri kontrol etmede zorluk çekerler, öğrenciler yaşına kadar bile iki ya da daha fazla değişkeni aynı anda değiştirmede bir sakınca görmezler. Bu yüzden değişkenleri değiştirme ve kontrol etme becerilerinin öğrencilere kazandırılmasına ilköğretimden başlanması gerekir (Hughes & Wade, 1993: 27). Hipotez Kurma Ve Test Etme

4 543 Hipotez kurmak, doğru olduğu düşünülen düşünce ve tecrübelere dayalı test edilebilir ifadeler kurmaktır. Hipotezi oluştururken öğrenci tam geliştirilmemiş ve test edilebilir bir ifadede bulunur (Arthur, 1993:12). Ostlund a (1992) göre hipotez kurma, doğruluğu bir deneyle test edilebilecek bir problem sorusu geliştirmektir. Hipotez, bağımsız değişkendeki değişikliğin bağımlı değişken üzerine etkisinin nasıl olacağını kestiren özel bir çeşit tahmindir (Bailer ve ark., 1995, akt: Tan ve Temiz, 2003). Çocukların, bilimsel bilgilerin denenebilir ve daima çürütülebilir veya ileri delillerin ışığında değişebilir olduğunun farkında olmalarını istiyorsak onlara hipotez kurma becerisini kazandırmamız gerekir (Harlen, 1993, akt: Tan ve Temiz, 2003). Deney Yapma Deney yapma değişkenleri değiştirme ve kontrol etme sürecidir. Bu süreç diğer tüm süreçlerle birleşir. Gerekli birçok araç gereci beceriyle kullanarak uygun bir düzenek kurmayı, değişkenleri değiştirip kontrol ederek veriler elde etmeyi, bu verileri kaydedip değerlendirerek model oluşturmayı, verileri yorumlamayı, sonuca varmayı ve yapılanları raporlaştırmayı içerir. Model OluĢturma Bazı olayları fiziksel ya da zihinsel model oluşturarak gösterebilme becerisi üst düzey bir beceri olup kazandırılması için diğer becerilerin iyi bir şekilde öğrenilmesi gerekmektedir. ĠletiĢim Kurma Fikir ve düşüncelerin paylaşılmasıdır. Paylaşılacakların yazılı veya sözlü olarak ifade edilmesi, gerektiğinde grafik, tablo, diyagram haline getirebilme gibi etkinlikleri içerir. Bu beceri genellikle bilimsel süreç becerileri altında düşünülmeyen bir beceridir. Operasyonel (ĠĢe Vuruk) Tanımlama Araştırmada ulaştığı terimleri tanımlayabilme, yaptıkları ve gözlemledikleri ile ilgili bir tanımlama belirtebilme becerisi eğitimde her zaman istenen bir beceridir. Bu beceriyi kazanmış bireyler bilimsel bilgilerin yapılandırmasında kendilerine özgü yapılar kurarlar ve öğrenmelerinde kalıcılık sağlarlar. Literatüre bakıldığında; Bilimsel süreç becerilerini ölçen ölçekler genellikle sınıf içindeki öğrenci davranışlarını ölçen ve değerlendirme amacıyla kullanılan ölçeklerdir. Ders kitaplarının bilimsel süreç becerileri açısından değerlendirilmesini sağlayan bütünsel bir ölçek bulunmamaktadır. Alanda bu şekilde bir kontrol listesine gereksinim olduğu düşünülmektedir. Bu sayede ders kitapları daha objektif bir şekilde değerlendirilebilecek ve bilimsel süreç becerilerini kazandırmadaki yetkinliği ve eksikleri giderilmiş olacaktır. Elde edilen sonuçlara göre ders kitapları geliştirilerek belirlenen amaçlara daha iyi hizmet edecektir. ÇALIġMANIN AMACI Bu çalışmanın amacı; 2005 yılında yürürlüğe giren Fen ve Teknoloji dersi öğretim programına göre hazırlanan 7.sınıf ders kitabı, öğrenci çalışma kitabı ve öğretmen kılavuz kitabı araştırmacılar tarafından geliştirilen Bilimsel Süreç Becerileri Kontrol Listesi ni kullanarak incelemektir. Bu amaç doğrultusunda Kuvvet ve Hareket ünitesi ele alınarak kontrol listesine göre analiz edilmiştir. ÇALIġMANIN ÖNEMĠ Bilim ve Teknoloji Çağı olarak adlandırılan günümüzde bilgiyi günlük yaşam durumlarına uyarlayıp etkili olarak kullanabilen, olayları farklı yönleriyle değerlendirip analiz edebilen, çevresine karşı duyarlı bireylerin topluma kazandırılması beklenmektedir (Önal, 2005). Fen bilgisi dersinin doğal yapısı, çağın beklentileri ve yeni düzenlenen programın vizyonuyla ilişkilendirildiğinde, Fen bilgisi dersi kapsamında kazandırılması gerek bilimsel süreç, insanların doğayı incelemede kullandıkları beceriler ve düşünme

5 544 süreçleri olarak tanımlanmaktadır. Bu beceriler, bilim insanlarının çalışmaları sırasında kullandıkları becerilerdir. Bu önemli becerileri öğrencilere kazandırarak onları kendi dünyalarını anlamaya, öğrenmeye yetkin kılmak mümkündür (Önal, 2009) Fen ve Teknoloji dersleriyle bu kadar iç içe geçmiş olan becerilerin kazandırılması için öncellikle bu hedeflere uygun ders kitapları hazırlanmalı ve öğretim programı ile uygunlukları incelenmelidir. Bu çalışmada da son yıllarda önem kazanan bilimsel süreç becerilerinin ders kitaplarındaki durumunu inceleyen bir kontrol listesi ve bir inceleme uygulaması yapıldığı için önemli ve değerlidir. Bu incelemenin Bilimsel Süreç Becerileri Kontrol Listesi kullanılarak yapılması ve bu kontrol listesinin literatüre katkı sağlayacağının düşünülmesi çalışmayı değerli ve önemli kılmaktadır. YÖNTEM Araştırma nitel türde bir çalışmadır. Nitel araştırma, gözlem, görüşme ve doküman analizi gibi nitel veri toplama yöntemlerinin kullanıldığı, algıların ve olayların doğal ortamda gerçekçi ve bütüncül bir biçimde ortaya konmasına yönelik nitel bir sürecin izlendiği araştırmadır (Yıldırım ve Şimşek, 2008: 39). Araştırmanın verileri doküman incelemesi yöntemiyle toplanmıştır. Doküman incelemesi, araştırılması hedeflenen olgu veya olgular hakkında bilgi içeren yazılı materyallerin analizini kapsar (Yıldırım ve Şimşek, 2008: 187) Araştırmada 7. sınıf Fen ve Teknoloji Ders Kitabı, Öğrenci Çalışma Kitabı ve Öğretmen Kılavuz Kitabındaki etkinlikler ve içerik Bilimsel Süreç Becerileri yönünden değerlendirilmiştir. Bu değerlendirme yapılırken giriş kısmında anlatılan 12 temel beceri dikkate alınmıştır. Bu inceleme için araştırmacılar tarafından geliştirilen Bilimsel Süreç Becerileri Kontrol Listesi kullanılmıştır. Bu kontrol listesinde 12 tane bilimsel süreç becerisine yer verilmiştir. Ancak bunlarında kendi içlerinde alt basamakları olup her biri için ayrı ayrı puanlama yapılarak toplam puanlar yazılmıştır. Araştırmada 2010 yılına ait 7. sınıf Fen ve Teknoloji Ders Kitabı, Öğrenci Çalışma Kitabı ve Öğretmen Kılavuz Kitabı kullanılmıştır. Araştırmanın amacı doğrultusunda Kuvvet ve Hareket ünitesinde yer alan etkinlikler ve içerik Bilimsel süreç Becerileri yönünden değerlendirilmiştir. Değerlendirme yapılırken öncelikle kitaplardaki Kuvvet ve Hareket ünitesinde yer alan etkinlik sayıları belirlenmiştir. Ardından bu etkinliklerde ve içerik kısımlarında yer alan 12 temel beceriyi kontrol listesine göre incelenmiş ve elde edilen sayısal verileri yüzde-frekans tabloları şeklinde kaydedilmiştir. BULGULAR Araştırmacılar tarafından hazırlanan kontrol listesine göre yapılan incelemeye göre elde edilen eriler Tablo.1.de ana başlıklar halinde verilmiştir. Tablo.1: Bilimsel Süreç Becerilerinin Adetleri Öğrenci Öğretmen Ders B.S.B Alt Boyutları ÇalıĢma Kılavuz Kitabı Kitabı Kitabı Toplam E Ġ E E E Ġ Gözlem Sınıflama ĠletiĢim Ölçme Tahmin Çıkarım DeğiĢkenleri Tanımlama ve

6 545 Kontrol Etme Hipotez Kurma Verileri Yorumlama Operasyonel Tanımlama Deney Yapma(Tasarlama) Model Tasarlama yılına ait 7. sınıf Fen ve Teknoloji Ders Kitabı, Öğrenci Çalışma Kitabı ve Öğretmen Kılavuz Kitabında yer alan Kuvvet ve Hareket ünitesindeki etkinlikler ve içerik incelendiğinde bilimsel süreç becerileri boyutları farklı ağırlıklarda 220 etkinlik, 121 içerik olmak üzere toplam 341 kez vurgulanmıştır. Ünitedeki içerik ve etkinliklerde hemen hemen tüm becerilere yer verilmiş olup en çok gözlem(67) ve çıkarım yapma(51) becerilerine yer verildiği görülmüştür yılında yürürlüğe giren Fen ve Teknoloji Öğretim Programına göre hazırlanan ders kitap setlerinde görsel öğeler fazlaca yer almaktadır. Etkinlikte ve içerikte öğrencilerin bu görsel öğeler üzerinden yönlendirmesi nedeniyle gözlem yapma becerisinin fazlaca kullanıldığı söylenebilir. Gözlem ve çıkarım yapma birbirini tamamlayan beceriler olduğundan etkinliklerde ve içerikte çıkarım yapma becerisinin de fazlaca yer aldığı söylenebilir. İncelenen kitaplarda en az model tasarlama(9) becerisine yer verilmiştir. Model tasarlama becerisi diğer bilimsel süreç becerileri kazanıldıktan sonra geliştirilebilecek bir beceri olduğundan kitaplarda bu beceriye daha az yer verildiği düşünülmektedir. Hipotez kurma becerisine ise hiç yer verilmemiştir. Hipotez kurma becerisine yer verilmemesinin seçilen ünitenin yapısından kaynaklandığı söylenebilir. Elde edilen verilerin daha iyi anlaşılması ve yüzdelik oranlarının görülebilmesi için Grafik.1.de verilmiştir. TARTIġMA, SONUÇ VE ÖNERĠLER

7 546 Bu çalışmada 2010 yılına ait 7.sınıf Fen ve Teknoloji dersi kitap setinde yer alan Kuvvet ve Hareket ünitesindeki etkinlikler ve içerik Bilimsel Süreç Becerileri yönünden incelenip değerlendirilmiştir. Kitaplarda yer alan etkinlikler belli yüzdeliklerle 12 temel süreç becerisini de kapsamaktadır. Ancak kitaplardaki etkinlikler gözlem yapabilme, çıkarım yapabilme, deney yapma, ölçme, değişkenleri tanımlama ve kontrol etme, verileri yorumlama, sınıflama yapma gibi bilimsel süreç becerileri bakımından zenginken; iletişim, tahmin yapma, model tasarlama, operasyonel tanımlama ve hipotez kurabilme becerileri bakımından zayıftır. Dökme (2005) nin yapmış olduğu çalışmada da gözlem yapabilme, çıkarım yapabilme ve tanımlama yapabilme becerilerine etkinliklerde yeterince yer verildiği görülmektedir. Çalışmada ele alınan ünitenin de Fizik ünitesi olması nedeniyle deney yapma, ölçme, değişkenleri belirleme ve kontrol etme gibi beceriler diğer becerilere nazaran daha fazla yer almıştır. Gözlem yapabilme, değişkenleri tanımlama ve kontrol edebilme, verileri toplama, kaydetme ve yorumlama, deney yapabilme bilimsel süreç becerileri daha çok Fizik konuları ile ilgili etkinliklerde kullanılan becerilerdir (Dökme, 2005). İncelenen etkinliklerde birden çok beceriye yer verilmemiş daha çok etkinliğe özel becerilere yer verilmiştir. Eğer birden çok beceri aynı anda kullanılmasına imkân veren etkinlikler yer alırsa becerilerin birbiri ile ilişkilendirilmesi ve öğrenmesi daha kolay olacaktır. Kitaplara genel olarak bakıldığında bilimsel süreç becerilerinin geliştirilmesi için hem etkinliklerde hem de içerik kısmında bu becerilere yer verilmiştir. Tahmin edebilme, iletişim kurabilme gibi temel süreç becerilerinin bazı birleştirilmiş süreç becerilerine göre daha az sayıda olması kitap genelinde süreç becerilerinin sistematik bir dağılıma sahip olmadığını göstermektedir (Dökme, 2005). Özellikle hipotez kurma becerisine ait herhangi bir etkinliğe veya içeriğe rastlanmamıştır. Buna sebep olarak etkinliklerin içerisinde tahmin etme becerisinde kullanılan yönergelerin hipotez kurma yönergelerine benzediği ama hipotez kurma becerisi seviyesinde olmaması gösterilebilir. Öğrencilerin iki ya da daha çok değişkenli bir olayla ilgili hipotez oluşturmaları, hipotezlerini sınamak için bir deney tasarlamaları, değişkenleri kontrol ederek sistemi iki değişkenli duruma indirgemeleri, veriler toplayıp, kaydedip bunları yorumlamaları ve bir sonuca ulaşarak hipotezlerini sınamaları, sonuçlarını literatür ile de karşılaştırmaları daha ileri araştırmalara yöneliktir. Bu yöntemi kullanmayı hedefleyen etkinlikler daha çok ünite sonlarında ve farklı bir şablonda (proje gibi) verilmelidir (Dökme, 2005). Araştırmacılar tarafından geliştirilen ve kullanılan Bilimsel Süreç Becerileri Kontrol Listesi Fen ders kitaplarının bilimsel süreç becerileri açısından incelenmesinde kullanılabilecek bir kontrol listesi olduğu söylenebilir. Öğrencilerin bilimsel süreç becerilerini kullanacağı etkinliklerin sayısı artırılmalı ya da mevcut etkinlikler içeriği yeterli olmayan bu becerileri kapsayacak şekilde geliştirilmelidir. Öğrencileri aktif olarak Bilimsel süreç becerilerini uygulamaya götüren yönlendirme tümceleri daha vurgulu ifade edilmelidir. Çünkü bunlar öğrencilere kolaylık sağlayacaktır. Çalışmada öğretmen adaylarının ve öğretmenlerin, öğrencilerin temel becerileri kazanmalarına katkıda bulunmaları, kitap yazarlarının da ders kitapları hazırlarken ya da incelerken Bilimsel Süreç Becerileri ni göz ardı etmemeleri, öğrencilere bu becerileri kazandırıcı etkinlikler sunmaları ve daha bilinçli olmaları hedeflenmelidir. Bunun için sadece ders kitaplarında değil, öğretmen kılavuz kitabında da becerilerin kazandırılmasına yönelik vurgulamalar yapılmalı ve öğretmenler hedefe yönlendirilmelidir. Öğrencilerin bütün Bilimsel Süreç Becerileri ni kazanmaları gerekir. Bunun için öğretmenler, öğrencilere alternatif etkinlikler sunarak hedeflenilen becerileri kazandırmaya çalışabilirler. Ancak bu süreç zarfında konuya ait kazanımların da göz önünde bulundurulması gerektiği unutulmamalıdır. Öğrenciye o konu içerisinde kazandırılması gereken beceriler İlköğretim Fen ve Teknoloji Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu nda kazanımlarda verilmiştir. Ancak bu kazanımların bazıları öğrenciye teorik bilgi aktarırken verilmekte bazıları ise etkinlikler, deneyler yardımıyla verilmektedir. Bunun için öğretmenler ders kitaplarında yer alan etkinlikleri de öğrencilere uygulatmalı ve bunun takibini yapmalıdır. Kullanılan Bilimsel Süreç Becerileri Kontrol Listesi başka ünitelere ve ders kitaplarına uygulanarak geliştirilebilir.

8 547 KAYNAKÇA Arthur, C. (1993). Teaching Science Through Discovery. Toronto: Macmillan Publishing Company Çepni, S., Ayas, A., Johnson, D., Turgut, M. F. (1996). Fizik Öğretimi. Ankara: Milli Eğitimi Geliştirme Projesi Hizmet Öncesi Öğretmen Eğitimi Deneme Basımı. Dökme, İ. (2005). Milli Eğitim Bakanlığı (MEB) İlköğretim 6. Sınıf Fen Bilgisi Ders Kitabının Bilimsel Süreç Becerileri Yönünden Değerlendirilmesi. İlköğretim-Online. 4(1) Esler, K. (1977). Teaching Elementary Science. Florida Technological University Publication. Hughes, C., Wade W. (1993). Inspirations For Investigations In Science. Warwickshire: Scholastic Publication, 5-53 Lind, K. (1998). Science Process Skills: Preparing for the future. Monroe 2-Orleans Board of Cooperative Education Services. Oğuzkan, F. (1984). Orta Öğretim Kurumlarında Fen Öğretimi ve Sorunları. Fen Öğretimi. Ankara: Şafak Matbaası, Ostlund, Karen L. (1995). Science Process Skills: Assessing Hands on Student Performance California: Addison Wesley. Önal, İ. (2005). İlköğretim Fen bilgisi Öğretiminde Performans Dayanaklı Durum Belirleme Uygulaması Üzerine Bir Çalışma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Sosyal Bilimler Enstitüsü. Önal, İ. (2009). Bilimsel Süreç Becerileri Testinin Geliştirilmesi. Çağdaş Eğitim Dergisi. 34(369) Padilla, J. M., Okey, J. R. (1984). The Effects of Instruction on Integrated Science Process Skill Achievement. Journal of Research in Science Teaching. 21(3) Tan, M., Temiz, K, B. (2003). Fen Öğretiminde Bilimsel Süreç Becerilerinin Yeri ve Önemi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi. Yıldırım, A., Şimşek, H. (2008). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.