MESLEK YÜKSEKOKULLARININ DURUM ANALİZLERİNİN ÖĞRENCİ ALGISI İLE DEĞERLENDİRİLMESİ: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ VE KAFKAS ÜNİVERSİTESİ ÖRNEĞİ ÖZET

Transkript

1 MESLEK YÜKSEKOKULLARININ DURUM ANALİZLERİNİN ÖĞRENCİ ALGISI İLE DEĞERLENDİRİLMESİ: ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ VE KAFKAS ÜNİVERSİTESİ ÖRNEĞİ ÖZET Salih Börteçine AVCI 1 Fethullah UÇAN 2 Ömer Sıddık BUDAK 3 Günümüzde meslek yüksekokullarının mevcut durumu eleştirel bir bakış açısı ile farklı kesimler tarafından ele alınmaktadır. Meslek yüksekokullarının gelecekteki durumlarının ne olacağı stratejik bir bakış açısı gerektirmektedir. Bu çalışma ile meslek yüksekokullarının mevcut durum değerlendirmelerini yapabilmek amacıyla SWOT analizi yapılmıştır. Bu SWOT analizinde güçlü yönler, zayıf yönler, fırsatlar ve tehditlerin genel değerlendirmesinde her bir boyutta önemli unsurların belirlenebilmesi için Atatürk Üniversitesi ve Kafkas Üniversitesinde öğrenim gören 300 Meslek yüksekokulu öğrencisine beşli likert ölçeğine göre hazırlanmış bir anket uygulanmıştır. Sonuçlar istatistik analize tabi tutularak önerilerde bulunulmuştur. Anahtar Kelimeler: Stratejik Planlama, SWOT Analizi, Meslek Yüksek Okulu 1 Salih Börteçine AVCI Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Kamu Yönetimi Bölümü Yrd. Doç. Dr. E-posta: savci@atauni.edu.tr 2 Fethullah UÇAN Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Kamu Yönetimi Bölümü Arş. Gör E-posta: fethullah.ucan@atauni.edu.tr 3 Ömer Sıddık BUDAK Kafkas Üniversitesi Meslek Yüksekokulu Öğrt. Gör. E-posta: omersiddikbudak@hotmail.com

2 1.GİRİŞ Son yıllarda ülkemizde her tür sektörde kalifiye ara eleman ihtiyacının artması ile birlikte gözler meslek yüksekokullarına çevrilmiştir. Meslek yüksekokullarının ülkenin farklı ihtiyaçlarına cevap verebilecek tarzda bir dönüşüm yaşaması gerektiği artık tüm ekonomik çevreler tarafından da yüksek sesle değerlendirilmektedir. Ekonomik gelişimin bir parçası olarak uzman insan kaynakları gereksinimi uzun vadeli planlarla ele alınması gereken bir konudur. İnsana yapılan yatırım vizyon gerektirir. Bu nedenle insan kaynağı ihtiyacını karşılayacak üniversitelerin çağın şartlarına uygun dönüşümünün planlanması, ülkedeki nitelikli işgücüne katkı anlamında ve bölgesel kalkınma anlamında yarar sağlayacaktır. İleri düzey ülkelerin bilgi toplumuna geçişi, başta üniversiteler olmak üzere eğitim kurumlarının dönüştürülmesi gereksinimini ortaya çıkarmıştır. Ülkenin batıya entegre olma çabası ve Avrupa Birliğine (AB) tam üye olma yönündeki müzakereler üniversitelerin dönüşümü noktasında somut adımlar atmasına zemin oluşturmuştur. Bologna süreci bunun en yakın örneklerindendir. Bu gelişmeler doğrultusunda, başta Yüksek Öğretim Kurumu (YÖK) olmak üzere, ülke genelindeki tüm üniversiteler iç ve dış çevre analizlerini referans alarak stratejik planlar oluşturmaktadır yılında Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) tarafından yayınlanan Kamu İdareleri İçin Stratejik Planlama Kılavuzu, kamu idarelerinin stratejik planlama sürecinde yol göstermesi amacını taşımaktadır. Sonraki yıl YÖK tarafından Türkiye nin Yükseköğretim Stratejisi raporu hazırlanmıştır. Buna paralel olarak ülkedeki tüm üniversitelerin ve bu üniversiteler düzeyinde faaliyette bulunan tüm fakültelerin, meslek yüksekokullarının ve enstitülerinin stratejik plan hazırlaması gerekliliği ön plana çıkmıştır. Ancak genel bir değerlendirme yapıldığında üniversitelerde faaliyet gösteren stratejik plana sahip meslek yüksekokullarının sayısı yarıyı geçmemektedir. Çalışmanın konusu olan 12 meslek yüksekokuluna sahip Atatürk üniversitesi ile yedi adet meslek yüksekokuluna sahip Kafkas üniversitesinde hiçbir meslek yüksekokulunun stratejik plana sahip olmadığı tespit edilmiştir. Oysaki ülkenin ekonomik gelişimi için önem arz eden sektörlere insan kaynakları anlamında arz da bulunan bu eğitim kurumlarının stratejik plana sahip olmamaları ciddi bir eksikliktir. Stratejik plan oluşturmadan önce güçlü ve zayıf yönlerin çevresel fırsat ve tehditler ele alınarak değerlendirilmesi literatürde genel kabul edilen bir görüştür. Bu kapsamda çalışmanın konusunu oluşturan Atatürk üniversitesi ve Kafkas üniversitesinden seçilen meslek yüksekokullarında yüksekokulların güçlü yönleri, zayıf yönlerini çevresel fırsat ve tehditlerle ele almayı kolaylaştıracak bir SWOT analizi yapılmıştır. Bu çalışmada SWOT analizini oluşturan her bir faktör derecelendirmeye tabi tutularak önem düzeyi kendi içerisinde vurgulanmıştır.

3 2.Swot Analizi: Swot analizinin geçmişine baktığımızda San Francisco Üniversitesi nde yönetim profesörü olan Prof. Heinz Weihrich, Long Range Planning de çıkan makalesinde swot analiz terimini kullanmıştır (Cebecioğlu, 2006). Swot analizi ilk olarak 1970 lerde iş yönetimi alanında kullanılmasına rağmen daha sonraki yıllarda birçok alanda mevcut durumu analiz etme ve bu alanlarda planlamalar yapmak amacıyla kullanılmıştır (Demir ve Yılmaz, 2010). Swot analiz, organizasyonlarda alınan stratejik kararlar için önemli olan faktörlerin belirlenerek başarıya yönelik yorumlanması sürecidir (Demir ve Yılmaz, 2010). Cebecioğlu na göre; organizasyonların durum değerlendirmeleri yapılarak güçlü ve zayıf yönlerinin belirlenmesi ayrıca çevre şartlarının değerlendirilerek fırsat ve tehditlerin belirlenmesi swot analiz sürecini oluşturmaktadır. Swot analizi, Strengths (güçlü yönler), Weaknesses (zayıf yönler), Opportunities (fırsatlar), Threats (tehditler) kelimelerinin ilk harflerinden oluşmaktadır ve Türkçe anlamlarının ilk harfleri olan Gzft analizi olarak ta bilinmektedir (Acar, 2007). Swot analizi, stratejik planların en önemli adımlarından birisidir. Swot analizinde temel amaç işletme veya organizasyonların planlama yaparken ihtiyaç duydukları bilgilerin elde edilmesidir (Uçar ve Doğru, 2005). Organizasyon amaçlarının gerçekleştirilebilmesi için öncelikle kendi iç etmenlerinin uygunluğu gözden geçirilmelidir. Organizasyonun var olan kaynakları, yeterlilikleri, yetersizlikleri ve dezavantajları iç çevre faktörlerini oluşturmaktadır. İç çevre faktörlerinin oluşturulması sırasında organizasyonun geçmişi, yönetim yapısı, personel yapısı, araç-gereç yeterliliği ve alt yapısı gibi etmenler göz önünde bulundurulmaktadır. İç çevre faktörlerinin analizi sonucu organizasyonun var olan durumunun belirlenmesi ve güçlü ve zayıf yönlerinin tespiti sağlanmaktadır (Cebecioğlu, 2006). Organizasyonlar tarafından kontrol edilemeyen fakat organizasyonun başarısında doğrudan etkisi olan çevresel etmenler ise dışsal faktörleri oluşturur. Organizasyonun başarıyı elde edebilmesi için çevresinde bulunan fırsatlar veya başarısızlığında etkili olan çevresel tehditleri ele alması gerekir. Dış çevre faktörleri, iç faktörlerle karıştırılmamalıdır. Dış çevre faktörleri belirlenirken objektif bir şekilde değerlendirme yapılması önemlidir. Çünkü organizasyonun gelecekte elde edeceği fırsatlar veya karşılaşacağı tehlikeler organizasyonun kaderini belirleyebilmektedir (Filiz, 1996). Organizasyonlar için belirlenen fırsat ve tehditler organizasyonların stratejik planları için yönlendirici niteliğe sahiptir (Dinçer, 2004).

4 3.Metodoloji SWOT analizinin yapıldığı bu çalışmada uzman öğretim üyelerinin görüşleri ışığında hazırlanan anket iki meslek yüksekokulu öğrencilerine doldurtulmuştur. Sonuçlar istatistik analize tabi tutularak bulgular değerlendirilmiştir. 3.1.Çalışmanın Amacı Bu çalışma meslek yüksekokullarında yapılacak stratejik planlamaya öngörü sağlayacak bir SWOT analizinde dikkate alınması gereken faktörlerin önem düzeyinin nasıl belirleneceğini araştırmak amacıyla yapılmıştır. Ayrıca bu çalışma üniversitelerin uzman öğretim üyelerinin görüşleri ve dış müşterisi olan öğrencilerin algısal değerlendirmeleri ışığında sürdürülmüştür. SWOT analizinde yer alan her bir faktör için öğretim üyeleri ile görüşmeler yapılmıştır. Literatür taraması ve öğretim üyelerinin görüşleri ışığında bir meslek yüksekokulunda içsel değerlendirmeye konu olacak güçlü yönler ve zayıf yönler belirlenerek, çevresel olarak meslek yüksekokullarını bekleyen fırsatlar ve tehditler ele alınmıştır. Belirlenen bu faktörler öğrencilere 5 li likert ölçeği ile hazırlanmış formlar şeklinde sunularak her bir faktörü oluşturan konularda algısal değerlendirmeleri alınmıştır. 3.2.Anakütle ve Örneklem Bu çalışma kapsamında stratejik planı olmayan meslek yüksekokullarından, Atatürk Üniversitesi ve Kafkas Üniversitesi araştırmanın ana kütlesi olarak belirlenmiştir. Örneklem olarak Atatürk Üniversitesinden iki, Kafkas üniversitesinden bir meslek yüksekokulu araştırma için seçilmiştir. Tablo 1: Demografik Faktörler Cinsiyet Frekans % Üniversite Frekans % Bay ,9 Atatürk Üniversitesi ,3 Bayan ,1 Kafkas Üniversitesi 99 34,7 Toplam Toplam Bölüm Frekans % Öğretim Şekli Frekans % Lojistik Yönetimi 38 13,34 1.Öğretim ,11 İşletme Yönetimi 31 10,88 2.Öğretim ,9 Büro Yönetimi ,09 Toplam Mühendislik 86 30,18 Turizm 15 5,26 Özel Güvenlik ve 11 3,86

5 Kor. Toplam Örnekleme ait demografik faktörler Tablo 1. de gösterilmiştir. Araştırmada meslek yüksekokullarından toplamda yedi bölüm öğrencisine anketler uygulanmıştır. Bunlardan 177 si 1.öğretim öğrencisi, 108 i ise 2. öğretim öğrencisidir. 3.3.Analiz ve Bulgular Bu çalışmada 5 li likert ölçeği (1:Önemsiz, 5:Çok Önemli) ile hazırlanmış SWOT analizi faktörleri meslek yüksekokulu öğrencilerine değerlendirmeleri için sunulmuştur. Araştırma formlarına öğrencilerin isimlerini yazmamaları şartı getirilerek formları yansız bir şekilde doldurmaları sağlanmıştır. Elde edilen sonuçlar ortalama ve standart sapma değerlerinde göre SPSS 20,0 programı yardımı ile analiz edilerek her bir soru için önem düzeyi dikkate alınarak derecelendirilmiştir. Tablo 2: Güçlü Yönlerle İlgili Öğrencilerin Algısal Değerlendirmeleri Faktör = Güçlü Yönler No Başlık Ort. Std.Sp. Derece G11 Genç ve dinamik eğitim kadrosuna sahip olması 3,80 1,44 1 G3 Eğitimin uygulama anlamında kalitesi 3,70 1,37 2 G10 Eğitimin teorik anlamda kalitesi 3,60 1,49 3 G2 Kampüs alanının büyümeye elverişli olması 3,60 1,37 4 G9 Birinci ve ikinci öğretimde esnek bir eğitim görebilme imkânı 3,50 1,37 5 G8 Meslek Yüksekokulunun, ülkenin tüm kesimlerine hitap ediyor olması 3,48 1,42 6 G4 Önerdiği ders kitapları ve sistematik eserlerin kalitesi 3,41 1,37 7 G7 Lisanslı devlet sınavlarına hazırlık imkânı 3,37 1,45 8 G1 Uluslararası standartlara sahip olması 3,34 1,47 9 G6 Ulusal konferansların geçekleştiriliyor olması 3,09 1,45 10

6 G5 Bilimsel öğrenci kulüplerinin işleyişi 3,01 1,40 11 Güçlü yönlere ilişkin genel ortalama 3,45 SWOT analizinin içsel faktörleri ile ilgili öğrencilerin yaptığı algısal değerlendirmeler ışığında güçlü yönlerle ilgili Tablo 2 deki değerlendirmelere bakılacak olursa, ortalamaların 3 ün üzerinde olduğu yani güçlü yönlere ilişkin genel ortalamanın 3,45 olmasının yanında tüm konuların önemli olduğu sonucu çıkarılmıştır. Özellikle yapılan değerlendirmeler ışığında güçlü yönlerin konuları ile ilgili derecelendirmede örnek olarak ilk üç sıraya bakıldığında; meslek yüksekokulunun genç ve dinamik eğitim kadrosuna sahip olması, eğitimin meslek yüksekokulunun konseptine uygun bir şekilde uygulamalı olması ve bunun yanında teorik anlamda eğitimin kalitesinin ön plana çıktığı görülmektedir. Tablo 3: Zayıf Yönlerle İlgili Öğrencilerin Algısal Değerlendirmeleri Faktör = Zayıf Yönler No Başlık Ort. Std. Sp. Derece Z8 Sınırlı mali kaynaklar 3,20 1,41 1 Z10 Eğitim kadrosunun yüksek iş yükü nedeniyle öğrencilere yeterli zaman ayıramaması 3,13 1,42 2 Z7 Üniversitenin sahip olduğu zayıf altyapı (yetersiz yurt imkânları ve uygunsuz yaşam 3,09 1,47 3 koşulları gibi) Z9 Eğitim kadrosu ile öğrenciler arası kuşak çatışması 3,08 1,37 4 Z5 Meslekle ilişkisiz dersler 3,08 1,46 5 Z1 Bulunduğum MYO nun ülke genelinde sayı bakımından çokluğu 3,07 1,36 6 Z11 Eğitim kadrosunun sosyal statüsünde zayıflama 3,06 1,39 7 Z2 Belirli standartlara ulaşamamış mezun verme odaklı eğitim sistemi 3,04 1,31 8 Z3 Yeni bölümler açmak için bilimsel düzeyi yetersiz öğretim elemanlarının istihdamı 3,04 1,37 9 Z6 Yönetimin yenilikleri takip etmemesi ve eski yöntemlere bağlılık 3,02 1,30 10 Z4 Mesleki uygulamanın gerektirdiği teorik eğitimin yetersizliği 3,00 1,34 11 Z12 Eğitim kadrosunun aldığı düşük ücretler 2,93 1,42 12 Zayıf yönlere ilişkin genel ortalama 3,06

7 SWOT analizinin içsel faktörleri ile ilgili öğrencilerin yaptığı algısal değerlendirmeler ışığında zayıf yönlerle ilgili Tablo 3 deki değerlendirmelere bakıldığında ise, ortalamaların genel olarak 3 ün üzerinde olduğu yani zayıf yönlere ilişkin genel ortalamanın 3,06 olmasının yanında Z12 nolu konunun haricinde tüm konuların önemli olduğu sonucu çıkarılmıştır. Özellikle yapılan değerlendirmeler ışığında zayıf yönlerin konuları ile ilgili derecelendirmede örnek olarak ilk üç sıraya bakıldığında; meslek yüksekokulunun sınırlı mali kaynakları, eğitim kadrosunun yüksek iş yükü nedeniyle öğrencilere yeterli zaman ayıramaması ve üniversitenin sahip olduğu zayıf altyapı (yetersiz yurt imkânları ve uygunsuz yaşam koşulları gibi) ön plana çıktığı görülmektedir. Z12 nolu yani eğitim kadrosunun aldığı düşük ücretler konusunun öğrenciler tarafından 2,93 ortalama ile önemsiz olarak kabul edilmesi dikkat çekici bir sonuç olarak ortaya çıkmıştır. Tablo 4: Fırsatlarla İlgili Öğrencilerin Algısal Değerlendirmeleri Faktör = Fırsatlar No Başlık Ort. Std. Sp. Derece F7 F5 F6 F4 F2 F3 F1 İşverenlerin üniversite eğitimine pozitif katkıları Yükseköğretim için bilgisayar teknolojisindeki gelişmeler Devletin bilimsel araştırmalara yönelik bütçe ayırma imkânı Bölgenin kış ve inanç turizmine elverişli olması Mesleki eğitimi çeşitlendirme imkânlarının çokluğu Toplumun yaşam boyu eğitime odaklanması Yükseköğretimin uluslararasılaştırılması ve entegrasyonu çalışmaları Fırsatlara ilişkin genel ortalama 3,40 3,59 1,49 1 3,55 1,39 2 3,54 1,35 3 3,40 1,33 4 3,35 1,33 5 3,34 1,31 6 3,00 1,40 7 SWOT analizinin dışsal faktörleri ile ilgili öğrencilerin yaptığı algısal değerlendirmeler ışığında fırsatlarla ilgili Tablo 4 deki değerlendirmelere bakıldığında ise, ortalamaların genel olarak 3 ün üzerinde olduğu yani fırsatlara ilişkin genel ortalamanın 3,40 olmasının yanında tüm konuların önemli olduğu sonucu çıkarılmıştır. Özellikle yapılan değerlendirmeler ışığında fırsatlarla ile ilgili derecelendirmede örnek olarak ilk üç sıraya bakıldığında; meslek yüksekokulunun

8 bulunduğu bölgede işverenlerin üniversite eğitimine pozitif katkılar sağlaması, yükseköğretim için bilgisayar teknolojisindeki gelişmeler ve devletin bilimsel araştırmalara yönelik bütçe ayırma imkânının ön plana çıktığı görülmektedir. Tablo 5: Tehditlerle İlgili Öğrencilerin Algısal Değerlendirmeleri Faktör = Tehditler No Başlık Ort. Std.Sp. Derece T12 Şehirlerin sosyo-kültürel açıdan az gelişmişliği nedeniyle sosyal imkânlarının 3,42 1,46 1 yetersizliği T11 Sivil toplum kuruluşlarının yetersizliği nedeniyle burs imkânlarının azlığı 3,34 1,45 2 T4 Eğitim, planlama, izleme ve meslek alanlarının oluşturulmasında devletin 3,31 1,39 3 yetersizliği T8 MYO müfredatlarındaki sürekli değişiklikler 3,24 1,38 4 T5 Gelişen uzmanlık alanlarına yönelik eğitim kadrolarının oluşturulamaması 3,24 1,38 5 T2 Ulusal ekonominin zayıflığı 3,19 1,33 6 T7 İşverenlerin yükseköğretime desteklerinin azalması 3,18 1,36 7 T10 Uygulamalı eğitim için ayrılan ödeneklerin teknolojik değişimlere uyum sağlayamaması 3,14 1,38 8 T3 Üniversiteleri denetleyen ve düzenleyen kurumların yetersizliği 3,13 1,41 9 T9 Eğitimde kalite güvence sisteminin sembolik hale gelmesi 3,12 1,36 10 T1 Ülke genelindeki üniversitelerin benzer MYO sayısının fazlalığı 3,09 1,37 11 T6 Ülkede üniversitelere yönelik hazırlanan mali mevzuatın kusurlu yapısı 3,08 1,38 12 Tehditlere ilişkin genel ortalama 3,21 SWOT analizinin dışsal faktörleri ile ilgili öğrencilerin yaptığı algısal değerlendirmeler ışığında tehditlerle ilgili Tablo 5 deki değerlendirmelere bakıldığında ise, ortalamaların genel olarak 3 ün üzerinde olduğu yani tehditlere ilişkin genel ortalamanın 3,21 olmasının yanında tüm konuların önemli olduğu sonucu çıkarılmıştır. Özellikle yapılan değerlendirmeler ışığında tehditlerle ile ilgili

9 derecelendirmede örnek olarak ilk üç sıraya bakıldığında; meslek yüksekokulunun bulunduğu şehrin sosyo-kültürel açıdan az gelişmişliği nedeniyle sosyal imkânlarının yetersizliği, sivil toplum kuruluşlarının yetersizliği nedeniyle burs imkânlarının azlığı ve eğitim, planlama, izleme ve meslek alanlarının oluşturulmasında devletin yetersizliği ön plana çıktığı görülmektedir. 4.Sonuç Stratejik plan hazırlamadaki farkındalık Fakültelerde, Meslek Yüksek Okullarına nazaran daha yüksektir. Tabi ki üniversitelerin ülke genelindeki stratejik planları dikkate almadan stratejik plan hazırlaması uygulanabilirlik açısından sağlıklı olmazsa aynı şekilde Üniversite bünyesinde hizmet veren alt birimlerinde, Üniversitenin Stratejik planını temel almadan stratejik planlamaya girişmesi sağlıklı olmayacaktır. Ortak bir vizyon ve misyon çerçevesinde üniversitelerin oluşturduğu yada oluşturma çabasında olduğu Stratejik planlar tüm alt birimlerinde kendi stratejik planını oluşturmasına zemin hazırlamalı ve teşvik etmelidir. Bilindiği gibi stratejik planın çok boyutlu bir bakış açısı bulunmaktadır. Bu bakımdan stratejik plan yapılmadan önce tüm tarafların görüşlerinin alınması uzun vadeli oluşabilecek aksaklıkların önlenmesinde büyük bir etkiye sahiptir. Bu çalışma ile meslek yüksekokullarının stratejik planlarının yapılmasında öne çıkan konuların ne olduğunun bir paydaş olması dolayısıyla öğrencilerin değerlendirmesine imkân tanınmıştır ve yapılan SWOT analizi ile stratejik plana ön görü sağlayabilecek sonuçlar çıkarılmıştır. Stratejik hedefler oluşturulurken tüm paydaşların katkılarının alınması bu hedeflerin herkes tarafından benimsenmesi olasılığını arttıracaktır.

10 KAYNAKÇA Acar, E. (2007). Yarı Resmi Bir Örgütte Stratejik Planlama Uygulaması Aydın Ticaret Odası Örneği (Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi), Aydın. Aktan, C. C. (2006). Stratejik Yönetim ve Stratejik Planlama. Ankara: Seçkin Yayıncılık Atatürk Üniversitesi Stratejik Planı Erişim Tarihi: Cebecioğlu, C. (2006). SWOT Analizi ve Bir İşletme Üzerine Uygulama (Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi), Gebze. Demir, C. ve Yılmaz, M. K. (2010). Stratejik Planlama Süreci ve Örgütler Açısından Önemi. Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25, Dinçer, Ö. (2004). Stratejik Yönetim ve İşletme Politikası. İstanbul: Beta Yayınları, Filiz, A. (1996). İşletmelerde Strateji Belirlemede Yönetici ve Liderin Rolü ve Önemi Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi) İstanbul Göl, G. (1995). Gümrük Birliği ne Geçişte Rekabet Gücünün Belirlenmesi ve Rekabetçi Pazarlama Stratejileri (Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi) İstanbul Mesleki Yeterlilik Kurumu Strateji Geliştirme Birimi Stratejik Planı Erişim Tarihi: Uçar, D. ve Doğru, A.Ö. (2005). CBS Projelerinin Stratejik Planlaması ve SWOT Analizinin Yeri, TMMOB Harita ve Kadastro Mühendisleri Odası 10.Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, 28 Mart- 1 Nisan

11 Ülgen, H. ve Mirze, S. K. (2004). İşletmelerde Stratejik Yönetim. İstanbul: Literatür Yayınları