DOU TÜRKSTAN DAN TÜRKYE YE HAZN BR GÖÇ HKÂYES

Transkript

1 DOU TÜRKSTAN DAN TÜRKYE YE HAZN BR GÖÇ HKÂYES ÖZET Osman Kubilay GÜL Dou Türkistan'da yaayan Uygurlardan bazıları Çin'in baskısı nedeni ile 1961 yılında vatanlarını terk etmek zorunda kalmıtır. Bu kafile önce Afganistan'a gelmitir. Burada Birlemi Milletler tarafından korumaya alınmılardır. Çin tarafından Afganistan'a yapılan baskılar sonucunda ise Türkiye'ye göç etmilerdir. Bu makalede göçün ayrıntıları ve göçenlerin imdiki durumu hakkında bilgi verilmeye çalıılmıtır. Anahtar Kelimeler: Uygur, Dou Türkistan, Göç ABSTRACT Some of the Uygurs living in East Turkistan had to abandon their homelands in 1961 because of the compulsion of China.This convoy came to Afghanistan first.they were taken under protection by United Nations in there.as a result of compulsions done by China to Afghanistan, they migrated to Turkey.In this essay, giving information about details of migration and the current situation of immigrators was aimed. Key Words: Uygur, East Turkistan, Migration Dou Türkistan ın Corafyası: Dou Türkistan konusuna girmeden önce ülkenin sınırlarını belirtmekte fayda vardır. Dou Türkistan, Büyük Türkistan ın bir parçasıdır. Büyük Türkistan, batıda Hazar Denizi nden, douda Altay ve Altın Daları na; güneyde Horasan, Kakakurum Daları ndan, kuzeyde Ural Daları ile Sibirya ya kadar uzanmaktadır. Dou Türkistan; Büyük Türkistan ın dousunda ve Asya kıtasının tam ortasında bulunmaktadır. Güneyde Pakistan, Hindistan, Kemir ve Tibet, güneybatı ve batıda Afganistan ve Batı Türkistan, kuzeyde Sibirya ve nihayet dou ve kuzeydouda Çin ve Moolistan ile sınırdır 1. Dou Türkistan ın yüzölçümü kilometrekaredir. Bu Türkiye nin iki buçuk katı bir toprak manasına gelmektedir. Dou Türkistan; Tibet, ç Moolistan ve Mançurya gibi Kızıl Çin müstemlekeleri dâhil, bütün Çin topraklarının bete birini tekil etmektedir. Bu topraın kilometrekaresi çöl, kilometrekaresi ormanlıktır. Batıda Pamir Platosu ndan Çin e kadar uzanan Tanrı Daları; Dou Türkistan ı Tarım Havzası ve Çungarya Havzası, olarak ikiye ayrılır. Tanrı Dalarının yükseklii metre civarındadır. Bu Cumhuriyet Ünivesitesi 1 sa Yusuf Alptekin, Dou Türkistan Davası, stanbul, 1992, s.23.

2 Dou Türkistan dan Türkiye ye Hazin Bir Göç Hikâyesi 253 daların en yüksek tepesi olan Han Tanrı Tepesi nin yükseklii, metreye ulaır. Bu daların eteklerinde oldukça müsait otlaklar, hayvancılıa elverilidir 2. Dou Türkistan ın Kısa Tarihi: Dou Türkistan, Türklerin eski yerleme alanlarından biridir. Bölgeye ilk hâkim olan Türk Devleti, Hunlardır. Makedonyalı skender in M.Ö. 326 da malup edilmesinden sonra M.Ö. 300 yıllarından itibaren Türk birliini kurma çabalarına giren Hun Devleti, Dou Türkistan ı kendisine balamıtır 3. Dou Türkistan corafyası bu tarihten sonra sırasıyla; Hun (M.Ö. 220-M.S. 386), Tabgaç ( ) ve Göktürk ( ) hâkimiyetinde kalmıtır. Bugün Dou Türkistan da yaayan Uygur Türkleri 840 yılında bölgeye yerlemitir 4. Büyük Uygur Devleti; Kırgızların baskısı ve Uyur Kaanı Bögü Kaan ın Mani dinini ülkeye getirmesi ile zayıflamaya balamıtır. Mani dini Uygurları savaçı yapılarından uzaklatırmıtır. Kırgızlar bu durumdan faydalanarak Büyük Uygur Devleti nin bakentine girmeye muvaffak olmulardır. 840 yılında Kırgızların Uygur bakentine girmesinden sonra Uygurlar kendilerini toparlayacak bir varlık gösterememilerdir. Bir kısmı Kuzey Çin tarafına (Kansu bölgesine), bir kısmı da bugünkü Dou Türkistan (Turfan ve Kagar) tarafına göç etmilerdir. Dou Türkistan daki Uygur Devleti, Dou-Batı ticaret yolları üzerinde bulunduu için iktisadî bakımdan çok gelimitir. Bu bölgede kurulan Uygur Devleti Cengiz istilasına kadar varlıını devam ettirmitir 5. Dou Türkistan a göç eden Uygur Türklerinin baında Vu-hi Tegin in kardei Ngo-nie Tegin bulunuyordu 6. Bunlar, 840 ta Karabalasagun da istilacılar tarafından öldürülen Uygur kaanının yeeni Mengli yi kaan seçerek 856 da Dou Türkistan toprakları içinde 3. Uygur Devleti ni kurmulardır 7. Çin, Uygurların Dou Türkistan a yerletii tarihlerde Tibetliler tarafından baskı altında tutuluyordu. Bölge üzerindeki nüfuzunu korumak isteyen Çin, bu Uygur Devleti ni hemen tanımıtır. Bundan sonra güneyde Tibet, batıda Karluk bölgesi ile sınırlı ve balıca ehirleri Bebalık (Ürimçi), Turfan, Kuçar, Aksu, Kagar ve Hami (Hoten) olan ülkeleri müdafaa ile iktifa ederek Erkin Alptekin, Uygur Türkleri, stanbul, 1978, s.84. Mehmet Emin Bura, arki Türkistan Tarihi, Ankara, 1987, s Uygurlar hakkında bib., Özkan zgi, Kutluk Bilge Kül Kaan-Bögü Kaan ve Uygurlar, Ankara, Erol Güngör, Tarih te Türkler, stanbul, 1999, s.44. brahim Kafesolu, Türk Dünyası El Kitabı, Ankara, 1976, s Rıza Nur, Türk Tarihi, stanbul, 1972, s.358.

3 254 Osman Kubilay GÜL sanat, edebiyat ve ticaret sahalarında gelien bu Uygur Devleti, Karahanlı Devleti ile X. yüzyılın sonlarına doru birleinceye kadar hüküm sürmütür 8. Yedisu tarafına göç eden Uygurlar, kendilerinden evvel buraya kadar gelerek yerleik hayata geçen ve Tibetlilerle olan sava sırasında Dou Türkistan ın güney taraflarına kadar gelen (Kagar, Yarkent, Hoten) Uygur Türkleriyle kaynamılardır. Uygurlar, Karluk Türkleriyle birleerek 880 de Karahanlı Devletini kurmulardır 9. Dou Türkistan daha sonra Kara Hoca Uygur Hanlıı ( ) ve Türk-Mool mparatorlu hâkimiyeti altında kalmıtır ( ) de Çin igali balamı ve 1862 tarihine kadar sürmütür. Bu süre içinde Dou Türkistan da 42 isyan hareketi olmutur te Mehmed Yakup Bey, Kagar merkez olmak üzere devlet kurmayı baarmıtır. Bu devlet Abdülaziz den yardım isteyi ve istedikleri yardımı almaya muvaffak olmutur 10. Mehmed Yakup Bey, en büyük destei ise II. Abdulhamid tarafından görmütür. 11 Bu destee ramen kurulan devlet uzun ömürlü olamamıtır. Osmanlı Devleti nin bu dönemde sıkıntılı günler geçiriyor olması bölgeye yeterli destei vermesini engellemitir. Yakup Bey in 1877 yılı Mayıs ayında vefat etmesi üzerine Çin hiç vakit kaybetmeden Dou Türkistan a saldırmıtır. 18 Mayıs 1878 de Dou Türkistan ın tamamını igal etmitir ta Dou Türkistan tekrar Çin igaline uramıtır. 18 Kasım 1884 te Çin imparatorunun emriyle 19. eyalet olarak in-cang (Xin Jian Yeni Toprak ) adıyla dorudan mparatorlua balanmıtır 12. Dou Türkistan slam Cumhuriyeti: Esarete dayanamayan Dou Türkistan da 1931 yılında Kumul kentinde baımsızlık ve hürriyet mücadelesi balamıtır. Ülkenin bütün bölgelerindeki Çinlilere karı zafer kazanılmıtır. 12 Kasım 1933 te Kagar da Dou Türkistan slam Cumhuriyeti kurulmu, Hoca Hacı Niyaz cumhurbakanı olmu ve Kagar bakent ilan edilmitir Bib., Erkin Alptekin, Uygur Türkleri, stanbul, Erkin Alptekin, age., s Yakup Bey in Abdulaziz Han adına hutbe okuttuu ve sikke bastırdıı bilinmektedir. Bib., klil Kurban, Dou Türkistan çin Sava, Ankara, Nevzat Özkan, Türk Dünyası Nüfus, Sosyal Yapı, Dil, Edebiyat, Kayseri, 1997, s. 89. Erkin Emet, Türkler Ansiklopedisi, Ankara, Ankara, 2002, s.276. Hayit Baymirza, Türkistan Devletlerinin Milli Mücadele Tarihi, Ankara, 1995, s.308.

4 Dou Türkistan dan Türkiye ye Hazin Bir Göç Hikâyesi 255 Dou Türkistan da baımsız bir devletin kurulması hem Çin hem de Sovyetler Birlii ni endieye düürmütür. Sovyetler Birlii; Dou Türkistan ın baımsızlıını kazanmasının ve milli bir devlet kurmasının kendi egemenliinde bulunan Batı Türkistan a örnek olmasından çekinmitir. Bu nedenle isyanın çıkıına destek verdii halde Dou Türkistan slam Cumhuriyeti kurulduktan sonra Çin ile anlaması yolunda telkinlerde bulunmaya balamıtır 14. Neticede, Sovyetler Birlii ve Çin i birlii ile Dou Türkistan slam Cumhuriyeti ortadan kaldırılmıtır. arkî Türkistan Cumhuriyeti: Baımsızlık ve hürriyet yolundaki mücadelesine devam eden Dou Türkistan halkı, 1944 yılında Gulca da milliyetçi Çinlilere karı yine galip gelmitir. Aynı zamanda Rus Alman savaı Rusların lehine gelimektedir. Dou Türkistan daki ayaklanmaya destek veren Rusya, Gulca da 1944 yılı Ekim ayında arkî Türkistan Cumhuriyeti nin kurulmasına yardımcı olmutur. Gulca, Tarbagatay ve li ehirlerini içine alan bu cumhuriyet yeni olmasına ramen bölgedeki Çin kuvvetlerini bozguna uratmıtır. Rusya bu hızlı gelimelerden korkup bu Cumhuriyetin yöneticilerini Çinliler ile anlamaya zorlamılardır yılında iki hükümet arasında 11 maddelik bir metin imzalanıp birleik hükümet kurulmutur. Böylece bu devlet de Rusya nın olumsuz tutumu neticesinde ortadan kalkmıtır. Kızıl Çin in Dou Türkistan ı gali: Dou Türkistan da birleik hükümetin kurulmasından sonra Çin, bölgenin güneyinde Çinliletirme politikası takip etmeye balamıtır. Çin in bu politikası Dou Türkistan halkının Rusya ya ılımlı bakmasına sebep olmutur. Çin nüfuz alanını Rusya ya kaptırmamak için idareyi milliyetçilere bırakmıtır. Milliyetçi hükümet hızlı bir Türkletirme politikası gütmeye balamıtır. Özellikle eitim alanında yaptıı reformlar Çin ve Rusya yı telalandırmıtır de Dou Türkistan da bulunan Çin silahlı kuvvetleri bakumandanı bir beyanname yayınlayarak yerli milliyetçilerin Rus taraftarlarından daha tehlikeli olduunu ifade 14 Dou Türkistan slam Cumhuriyeti hakkında detaylı bilgi için bkz. Burhan Sayılır, Dou Türkistan da Üç Dönem, Türkler Ansiklopedisi, Ankara, 2002, s

5 256 Osman Kubilay GÜL etmitir. 15 Bu gelime üzerine milli hükümet görevden el çektirilerek yerine Rusya yanlısı bir hükümet göreve getirilmitir. Bu arada Mao ve arkadaları yava yava Çin e hâkim olmayı baarmıtır Eylül ünde Dou Türkistan daki Çin birlikleri komünist Çin hükümetine balılıklarını bildirmilerdir. Böyle Çin hiçbir askeri güç kullanmadan Dou Türkistan ı igal etmitir. Komünist Çin in Dou Türkistan ı igalinden sonra bölgede yaan binlerce Türk baka ülkelere göç etmilerdir. Bu kafilelerden biri de Afganistan üzerinden Türkiye ye gelen ve bugün itibariyle büyük çounlu Kayseri de yaayan Uygur Türkleridir. Biz bu göçlerin nasıl olduunu, göç sırasında neler yaandıını yaayan kaynaklardan örenmek için Dou Türkistan Kültür ve Dayanıma Dernei Bakanı Seyit TÜMTÜRK ile Kayseri de bir görüme yaptık. Dou Türkistan dan Türkiye ye Hazin Göç Göçten önce Dou Türkistan da nerede yaıyordunuz? Asıl göçü youn olarak yaayanların bulunduu bölge Dou Türkistan ın Yarkent ehri. Yarkent ehri, Dou Türkistan ın biraz batısındadır. Yüzde seksen ekseriyet bu vilayetten gelme. Yüzde üç, be kadar Kagar vilayetinden, yüzde on, on be civarında da Gulca, dier adıyla li vilayetinden gelme hemehrilerimiz var. Bunların içinde Kargalık bölgesinden gelenler var, Ürimçi den gelenler var. Daha sonra buraya deiik vilayetlerden Dou Türkistanlılar var diyerek gelip yerleen hemehrilerimiz var. Asıl göçün ana gövdesini Dou Türkistan ın Yarkent bölgesinden gelen hemehrilerimiz oluturmaktadır. Geldiiniz yerin corafyası hakkında bilgi verir misiniz? Yarkent, yerleim olarak düz bir arazidedir. Çok mümbit topraklara sahiptir. Yarkent in tarihi de çok eskidir. Türklerin ilk bulunduu bölgelerdir diyebiliriz. Yarkent te Seyidiye Hanlıı, daha evvelinde Karahanlılar ın hüküm sürmütür. Daha sonra da bu bölgede Uygur Türk Devletleri kurulmutur. Birkaç defa tarihte kurulmu devletlere de bakentlik yapmı bir ehirdir. Çinliler Yarkent i bilerek ve kasıtlı olarak vilayet statüsünden nahiye statüsüne geçirmilerdir. Düüne biliyor musunuz, nüfusu bir buçuk milyonu amı bir ilçe ya da nahiye. Böyle bir strateji 15 Mehmet Emin Bura, age, s.85.

6 Dou Türkistan dan Türkiye ye Hazin Bir Göç Hikâyesi 257 uygulayarak Çin, tarihte Türk devletlerine bakentlik yapmı ve büyük medeniyetlere katkıları bulunmu bu ehri, bir Türk ehrini bugün ilçe konumuna getirmitir. Yarkent corafyası düz bir arazidedir. Dalık kesimleri pek yoktur. Yarkent karasal bir iklime sahiptir. Halkın büyük bir ekseriyeti tarım ve hayvancılıkla geçimini salamaktadır. Yarket in bir dier özellii de halkının misafirperverliidir. Misafirperver olması hasebiyle de tarihten günümüze kadar Dou Türkistan ın pek çok vilayetinden gelen insanlar Yarkent te barınmılardır. Onun dıında Pakistan, Afganistan, Arabistan hatta Anadolu corafyasından, Türk Cumhuriyetlerinden, Özbek, Kırgız, Tatar, Türkmen kardelerimiz Yarkent e gelip gitmilerdir. Ticarî sebeplerle, baka sebeplerle yerleip kalmılardır. Yarkent te bu mozaii, renk ahengini görmek mümkündür. Bugün Yarkent maalesef son üç, be seneye kadar Ortaça Devri yaıyordu. Çünkü Yarkent te ehircilik, ehir planlamacılıı sıfır denecek seviyeydi. Geçtiimiz günlerde annem ve babam gittiler. Otuz, kırk sene sonra kendi kaldıkları, dodukları, büyüdükleri, kendi gençlik ve çocukluklarını yaadıkları evleri görmüler. Hâlâ Yarkent in imarı, geliimi, modernizasyonu ile ilgili Çin in hiçbir yatırımı ve çalımasının olmadıını görmüler. Son be yıldır Çin in orada ekonomik açılımları var. Bunu yapmadıı zaman Çin deki ekonomik dengesizlik halkı ister istemez bölünme ve ayrılıkçı hareketlere sürüklüyor. Bu sebeple Çin, devlet politikası olarak ekonomik dengesizlii ortadan kaldırmaya yönelik geçici, halkı aldatmaya yönelik tedbirler almaktadır. Dour Türkistan dan göç etme nedenleriniz nelerdir? Dou Türkistan dan göç etme nedenlerimizin baında can güvenliimizin olmaması gelmektedir. Özellikle 1949 da Mao-Zedung ve arkadalarının komünist devrimi yapmalarından sonra, Dou Türkistan Bölgesinde de bu etkinliklerini giderek arttırmaya baladılar. Dou Türkistan da da, Çin in dier bölgelerinde de uygulamı oldukları kıyım, zulüm, katliam ve ikenceleri uyguladılar. Bu eziyetlerin hat safhaya ulaması sonucunda bölgede yaayan insanlar canlarını kurtarabilmek için baka ülkelere sıınmaya karar verdiler. Ayrıca hür dünyada Dou Türkistan ın dıarıya kapalı olan bu sıkıntılarını, Çin in yaptıı insan hakları ihlallerini, yaptıı katliamları hür dünyada anlatmak için yurt dıına gitme arzusu ortaya çıkmıtı. Çin, yıllarında bir kanun çıkartarak yabancı ülke vatandalarını talepleri dorultusunda eer belgeleyebilirlerse geldikleri ülkeye iade etme kararı almıtır. Bundan istifade ederek Dou Türkistanlılar kendilerini dıarıya atmılardır. Bu çerçevede de

7 258 Osman Kubilay GÜL iki grupluk kafile halinde 1961 ve 1963 senelerinde Dou Türkistan dan ayrılmılardır de ayrılan kafile ekseriyeti Yarkent ehrinden gelen hemehrilerimiz. Altmı üçte gelen kafile ise Kakar daha çok Gulca ( li) dan gelen hemehrilerimizdir. Bugün Kayseri de daha çok Yarkent ten gelen hemehrilerimiz bulunmakta. Gulca yani li ehrinden gelen hemerilerimiz daha sonra stanbul a yerlemilerdir. Onlar daha çok ticaretle megul olduklarından ve bulundukları corafyanın etkisi ile daha giriimci ruha sahip olduklarından stanbul a göç etmilerdir. stanbul da çeitli sektörlerde, özellikle deri sektöründe i yapmakta ve kendilerinin geçim kaynaı olarak bu meslei icra etmektedirler. Göçlerde Afganistan ı tercih etme sebebiniz nedir? Göçün ilk çıkı kapısı Afganistan olmutur. Çünkü Dou Türkistan Afganistan ile sınırdır. Göç kafilesi Himalayalar dan, Pamir yaylasından Afganistan a geçmitir. Üç aylık bir süreçte Dou Türkistan dan gelen kafileler o zamanki binitlerle at, eek, deve, katır gibi hayvanlarla, hayvan bulamayanlar da yayan olarak Dou Türkistan dan Afganistan a kadar zor kı artlarında seyahat etmilerdir. Afganistan da da balıca Kabil, Hanabat, Badahan, Konduz vilayetlerine yerlemilerdir. Göç kafilesi Afganistan ı geçici bir üs olarak görmütür. Çünkü Afganistan o dönemde Çin in ekonomik ve siyasî baskısı altındadır. Bu yüzden Afganistan da kalmalarının daha sonra Dou Türkistan Meselesini gündeme getirme, bu meseleyi uluslar arası platformda taımaya imkân vermeyeceinin farkına varmılardır. Göç kafilesinin önde gelenleri, aynı din, aynı soy ve aynı kültürden olduumuz Türkiye ye gitmeyi arzu etmilerdir. Bu ekilde ilk temas Birlemi Milletler Mülteci Komiserlii ve UNESCO nun çeitli birimleri aracılıı ile Türkiye Cumhuriyeti Devleti nin Afganistan, Kabil Büyükelçilii ile salanmıtır. Türkiye den yetkili olarak ilk temas edilen kii Kaya Toperi Bey dir Afganistan a geliiniz hakkında bilgi verir misiniz? Dou Türkistan dan göç sırasında halkın büyük bir çounluunun malları ellerinden alınmıtır. u tarihte terk edeceksiniz diye bir tebli gönderilmi ve herkes hazırlıksız yakalanmıtır. Kimse malını, mülkünü, arsasını, evini arazisini deerinde satamamıtır. Birçou orada bırakmı gelmitir. Bizim de orada çok geni arazilerimiz var. Ecdadımızın kaç asırda yapmı olduu birikimler orada kalmıtır. lerde bunlar uluslar arası mercilere bavurup mallarını talep etmesinler diyerek orada kalan

8 Dou Türkistan dan Türkiye ye Hazin Bir Göç Hikâyesi 259 akrabalarımıza çok düük ücretler ödeyerek bütün mal varlıımız satıldı, el deitirdi gibi bir sahtekârlıa bavurmutur. Daha sonra bu konu ile ilgili olarak, falan dayınızın olu, satmaya yetkisi olmayan, uluslar arası kanununda satmasına izin vermedii kiiler o malı mülkü satmıtır. una geleceim evin deeri on bin dolarsa yüz, iki yüz dolara, üç yüz, be yüz dolara bunlar elden çıkarılmıtır. Büyüklerimiz derki Ben evi sattıım paraya bir eek aldım onun üzerine yiyeceim ekmeimi, erzakımı koydum yola çıktım. Düünün bir ev parasına bir eek ne kadar komik bir meblaa. Yolda gelenler tandırlarda ekmek yapmılar. Birkaç aylık yol olduu için ekmekleri kurutmular. O ekmekleri çuvallara doldurmular yiyerek gelmiler. Elinde meslei olanlar yolda gelirken karılatıkları yerleim birimlerinde tamirat yapmılar, yanlarında getirdikleri eyaları takas edilmilerdir. kilim ve hastalıklar nedeniyle pek çok kiinin ölmesine ramen kafileler Afganistan a ulamayı baarmılardır. Afganistan dan baka nerelere göçler oldu? Dou Türkistan dan yapılan göçlerin ana gövdesi Batı Türkistan a olmutur. Batı Türkistan ile Dou Türkistan birbirine sınır olduu için Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan a büyük kafileler hâlinde göçler olmutur. Mao-Zedung ve arkadalarının yapmı olduu ihtilal sonrasında kitleler halinde on bin, yirmi bin, otuz bin kiilik guruplar bu ülkelere göçler yapmılardır. Bu ülkelerde Dou Türkistanlılar varlıklarını hâlâ devam ettirmektedirler. Meselâ Kazakistan ın Yarkent diye bir kasabası vardır. Yarkent kasabası tamamen bizim Dou Türkistan ın Yarkent ehrinden göç edenlerden olumaktadır. Meselâ Çimkent te buna baka bir örnektir. O dönem komünist ihtilâlden kaçıp sıınan kardelerimizin oluturduu bu nüfus en iyimser rakamla bir buçuk milyonun üstündedir. Çin in en çok tehdit olarak algıladıı ve endie duyduu kesim de özellikle Batı Türkistan dır. Sovyetler Birlii nin daılmasından sonra baımsız Türk Cumhuriyetlerinin kurulmasıyla Çin, Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan daki Uygurların Dou Türkistan daki kardeleri ile irtibata geçmelerinden ve Batı Türkistan daki baımsızlık hareketinin Çin e sıçramasından endie etmektedir. Bugün hâlâ aynı endieyi taımaktadır. Ayrıca Çin in baını çektii Rusya ile birlikte oluturdukları angay ttifakının ana sebebi de Çin in güvenlik endiesi ve Dou Türkistan ın baımsızlık hareketinin önünü alabilmek için oluturduu bir oluumdur. Türkiye yi tercih etmenizdeki nedenler nelerdir?

9 260 Osman Kubilay GÜL Göç kafilesi sınırı geçerken Dou Türkistan sınırında kalanlar sınırı geçecek olan büyüklerimizin yakalarına sarılarak Siz bizi kızıl komünistlerin elinde bırakıp gidiyorsunuz hür dünyaya. Biz burada zulüm ve ikence ile ba baa kalıyoruz. Siz hür dünyaya gittiiniz zaman bizim buradaki Dou Türkistan daki ızdırabımızı, çilemizi hür dünyada anlatmazsanız öbür dünyada demir tırnaklarımız yakanızda olur. diyerek büyük bir sorumluluu da bizim büyüklerimize yüklemilerdir. Bu sorumluluk bilinciyle büyüklerimiz Afganistan a geldikten birkaç ay sonra gayrı resmi olarak cemiyet kurmulardır. Aslında cemiyet resmi olarak kurmak istenmise de Afgan hükümeti Çin in baskısından korktuu için izin vermemitir. Afgan aydınlarının ve vatanseverlerinin de destei alınarak, gayrı resmi olarak arkî Türkistan Muhacirleri Cemiyeti adı altında tekilatlanmaya gidilmitir. arkî Türkistan Muhacirleri Cemiyeti nin ilk reisi Seyid Abdulveli Efendi dir. Mehmet Cantürk, Mir Ahmet Batur, Seydullah Tümtürk, Abdulkadir Öztürk, Yusuf Batuhan, Mehmet Ergenekon, Nurettin Batur un katılımı ile sekiz kiiden oluan ilk tekilatlanma olumutur. Cemiyetin çalıma yapabilmesi için gerekli olan her türlü tekilat oluturulmu ve görev daılımı yapılmıtır. arkî Türkistan Muhacirleri Cemiyeti birinci ve ikici gelen kafile ile birlikte sayıları 330 kiiye ulaan Dou Türkistan göçmenlerini temsil etmitir. Bu tekilat uluslar arası kurulularla görümeleri yürütmütür. Türkiye, Amerika, Suudi Arabistan gibi ülkelerle resmî temaslarda bulunmutur. Kafilenin Afganistan a yerlemesi ve burada faaliyetlerini sürdürebilmesi Çin tehdidi nedeniyle zor görünmektedir. Bu nedenle cemiyetten sıınmak için bir ülke tercih etmeleri istenmitir. Amerika dan tutun da Arabistan a kadar pek çok ülke kafileyi davet etmitir. Hatta Sovyetler Birlii bile davette bulunmutur. O dönemde komünizmin yaygın olduu ve dünyayı tehdit eder bir hâl aldıı için kafilemiz dünyada çok ilgi görmütür. Pek çok davet alındıı için bir tercih yapılmak zorunda kalınmıtır. Bu tekliflerden birkaç tanesi ciddî tetkiklere tabi tutulmutur. Bunlardan ilki Rusya nın teklifidir. Bir grup Rusya ya gitmeyi önermitir. Batı Türkistan da pek çok akrabamızın bulunması ve Büyük Türkistan ın batı kısmının o dönemde Rusya nın elinde bulunması nedeniyle böyle bir düünce ortaya atılmıtır. Rusya nın bu teklifi sunmaktaki amacı kafileyi zor bir durumdan kurtarmaktan çok o dönemde arasının pekiyi olmadıı Çin e karı elinde yeni bir koz edinme isteidir. Bu teklif çok fazla taraftar bulamamıtır. Dier bir davet de Suudi Arabistan dan gelmitir. Bir gurup hemehrilerimiz Suudi Arabistan a gitmek istemitir. slam kardelii balamında kutsal topraklara gitmek istemilerdir. Fakat Suudi

10 Dou Türkistan dan Türkiye ye Hazin Bir Göç Hikâyesi 261 Arabistan bizi kabul ederken Çin pasaportu ile kabul edeceini söylemitir. Türkiye de bulunan liderlerimiz Bir Çinli olarak Suudi Arabistan da yaamak istiyorsanız oraya gidin ama bir Türk gibi Türkiye Cumhuriyeti nde yaamak istiyorsanız Türkiye ye gelin. mesajını göndermilerdir. Bu mesajın etkisi ile Suudi Arabistan alternatifi de ortadan kalkmıtır. Suudi Arabistan maddi olarak Türkiye den daha iyi imkânlar sunmasına ramen Türkiye tercih edilmitir. Tabi Türkiye nin tercih edilmesinde adaptasyon sorununun olmaması ve davamızı rahat bir ekilde yürütebileceimiz bir ortamın olması da etkilidir. Bugün de baktıımızda Türkiye nin tercih edilmesinin çok doru bir karar olduu gözüküyor. Büyüklerimiz istiare yapıp Türkiye ye bizim gitmemiz lazım. Biz Türk üz. Bizim dilimiz Türkçe, aynı dindeniz, geçmiimiz bir, Türkiye deki kardelerimizi bizden bin sene önce çıkmılar Anadolu ya yerlemiler. Bizde mecbur kaldık, bin sene sonra biz de kardelerimizin yanına gitmemiz lazım ki orada ancak, biz Türkiye de Dou Türkistan daki derdimizi anlatırız. Oranın destei ile uluslar arası platformlarda Dou Türkistan meselesini gündeme getirebiliriz. diyerek tercihlerini Türkiye den yana kullanmılardır. O zaman rahmetli sa Yusuf Alptekin ve Mehmet Emin Bura Beyler 16 ikisi de Dou Türkistan baımsızlık mücadelesinin iki lideri. Bu liderlerin de Türkiye de bulunmaları bizim kafilenin Türkiye yi tercih etmelerindeki önemli sebeplerinden birisidir. O dönem dı ileri bakanı Adalet Partisi nden hsan Sabri Çalayangil dir 17. Bizim Türkiye ye gelmemizde de Adalet Partisi nin büyük gayretleri var. Bizim ilk talebimiz gerçekletii zaman CHP iktidarı biraz meseleye souk bakmıtır. Türkiye de iktidarın deimesi ve Adalet Partisi nin iktidara geçmesi ile bizim de Türkiye ye geli yolunuz açılmıtır. Türkiye ye geli hikâyenizi anlatır mısınız? Bizim Türkiye ye geli hikâyemizde en önemli yer Kaya Toperi Bey e aittir. Kaya Toperi Bey in ahsî gayretleri, Türkiye Cumhuriyeti Devleti nin himayesi, himmeti bizim uan ki durumumuza gelebilmemiz için çok önemlidir. Türkiye Cumhuriyeti Devleti hakikaten tarihî vizyonuna, tarihi misyonuna yakıır bir siyasî 16 Mehmet Emin Bura ve sa Yusuf Alptekin hakkında detaylı bilgi için bkz. Erkin Emet, Mehmet Emin Bura ve sa Yusuf Alptekin, Türkler Ansiklopedisi, Ankara,2002, s yılları arasında Adalet Partisi nden Dıileri Bakanlıı görevinde bulunmutur. (Yılmaz Öztuna, Devletler ve Hânedanlar Türkiye ( ), Ankara, 1996, C.II, s

11 262 Osman Kubilay GÜL tavırla Dou Türkistanlı kardelerine sahip çıkmı ve bizim Türkiye ye geli kapılarımızı açmıtır. Türkiye ye geliimizde; Afganistan dan Türkiye Cumhuriyeti Devletinin tahsis etmi olduu uçaklarla Esenboa Havaalanına gelinmi, Kafileyi Ankara da Ankara valisi ve bakanlar karılamıtır. imdi bizimkiler Afganistan a geldiklerinde yabancılık çekmilerdir. Afganistan ın dili, yaam tarzı, kültürü, medeniyeti Dou Türkistan dan çok farklıdır. Her ne kadar Asya corafyasından olsak da çok farklılık arz ediyordu. imdi orada Afgan hükümeti sahip çıkıp himaye etmitir, halkı da çok sempati ile yaklamıtır ama bizim Afganistan daki bazı uursuz insanların küçük görür, hakir görür hareketleri, bizi fazlasıyla üzmütür. Tabi bu davranıı bütün Afganlılara mal etmek doru deildir. Bize bu ekilde davranan kiiler azınlıktır. Bizim baımıza gelen musibetten haberi olmayan, tarihten haberi olmayan, dostundan dümanından haberi olmayan bazı insanlardır. Afganistan daki en büyük sıkıntı Afganistan küçük bir ülke olması hasebiyle Dou Türkistan ile ilgili tekilatlanmaya geçip bazı yerlerle temas kurmaya balanınca Çin istihbaratının durumdan haberdar olup hemen müdahalede bulunmaya çalıması olmutur. Bizim kafilemiz yabancı ülke vatandaı sayıldıı için yurt dıına çıkı izni verilmiti. Fakat göçen kiilerin Dou Türkistan ın baımsızlıı için tekilatlanmaya balaması Çin i rahatsız etmitir. Demek ki bunlar yabancı ülke vatandaı deil, bu kisveyi kullanarak Dou Türkistan ı terk edip kaçmılar. Bunlar Çin in aleyhine Dou Türkistan ın bölünmesine destek olma yönünde faaliyet gösteriyor diyerek, Afgan hükümeti ile temasa geçip bizi geri talep etmitir. Afganistan bir ara baskıya boyun eme noktasına gelmitir. Dou Türkistanlılar Çin e iade edilme korkusunu yaamaya baladılar. Böyle olunca bizimkiler Türk Büyük Elçilii ne ve Birlemi Milletlere bavurarak Bizi Çin talep ediyor, bizim burada Dou Türkistan vatandaı olduumuzun farkına varmı. Biz iade edilirsek bizi katlederler bizi öldürürler. Bizi vermeyin. demilerdir. steklerine Birlemi Milletler ve Türkiye dıileri aırlıını koyarak Bunlar bizim kardeimizdir. Bunları hiçbir ekilde Çin e iade etmenizi istemeyiz. Böyle bir eyi kabul etmeyiz. Biz bunları artlar oluunca Türkiye ye götüreceiz. diyerek Afgan hükümetini de rahatlatmılardır. Bu sayede Çin baskıları da sonuçsuz kalmıtır. Türkiye ye gelenler sıfırla gelmilerdir. Yani ellerinde herhangi bir ciddî birikim yoktur. Türkiye ye gelenler Afganistan dan Türkiye ye gelene kadar üç dört sene yani el emekleri ile kendi mesleklerini icra ederek yamalarını sürdürmülerdir. Türkiye ye gelen insanlar sıfırdan balayan insanlardır. Hiçbir deneyimi, hiçbir altyapısı olmayıp sıfırdan balayıp gelmilerdir.

12 Dou Türkistan dan Türkiye ye Hazin Bir Göç Hikâyesi 263 Türkiye ye gelmenize Türkiye sınırları içerisinde kimler yardımda bulundu? Bizden önce 1955 yıllarında Dou Türkistan dan çıkan liderlerimiz var. sa Yusuf Alptekin ve Mehmet Emin Bura Beyler. Onlar Dou Türkistan dan Hindistan a geçerek Pakistan, Hindistan üzerinden Türkiye ye geliyorlar. Onlar ilk önce bazı alt yapıları oluturuyorlar. Türkiye de milliyetçi liderler ile görüüyorlar. O zamanki dönemde Yeniden Milli Mücadeleciler, Milli Talebe Birlii ile görüüyorlar. Bizim liderlerimize milliyetçi kesim çok sahip çıkmıtır. Liderlerimiz onlarla birlikte çeitli etkinliklere katılmılar, paneller, konferanslar gerçekletirmiler. Türkiye kamuoyunun Dou Türkistan a karı bilinçlenmesini salamaya çalımılar. Onlar bizim buraya geliimize bir ekilde vesile olmular. Bunların yol yordamı ön ayak olması ve resmî temasları ile biz Türkiye ye gelebildik de Afganistan a geldikten altı ay sonra Türkiye ile irtibata geçilmitir. Üç dört sene sonra da bu sonuçlanmı ve Türkiye yolu bize açılmıtır. Türkiye ye ilk bavurular yapıldıında Türkiye bizi kabul etmemitir. Bunun nedeni o zamanki siyasî iradenin Türkiye dıında Türk yoktur. düüncesini benimsemi olmasıdır. Meselâ, kinci Cihan Harbi sırasında Türkiye ye sıınan Kırım Türklerinin Türkiye ye sıındıı fakat Türkiye nin bu Türleri Rusya ya geri gönderdii söylenmektedir. Bu düünce Türkiye nin tarihî hatalarından birisidir. Siyasî iradenin deimesi bizim de Türkiye ye gelmemizin yolunu açmıtır. Dört sene boyunca Çin e iade korkusu ve belirsizlik içerisinde yaamılardır. nsanların elinde hiçbir belge yok, nerenin vatandaı oldukları bile belli deildir. Sadece Birlemi Milletler tarafından mülteci olduklarına dair verilen belgeler mevcuttur. Bu belgeler hâlâ bizim elimizde. Bu belgeler ile biz göçü yaptık. Türkiye 1955 te imzalamı olduu bir antlama ile Asya ülkelerinden mülteci kabul etmemeyi taahhüt etmi durumdadır. Bizi Türkiye ye kabul etme hakkı yok yani. Türkiye nin bize sahip çıkmasındaki tek gerekçe, bizimle aynı soy, aynı ırk ve aynı dinden olmasıdır. Türkiye kardelerine sahip çıkmıtır. Komünist Çin den kaçıp Afganistan a sıınan kardelerine uçak tahsis ederek, resmî kanallardan açık, aleni, bizim geliimize destek vermitir. Birlemi Milletler iskân fonu ve Türkiye Cumhuriyeti i birlii ile Kayseri de iskân evleri yapılmıtır. Bizim kafileler Sivas Oteli, Meydan Oteli, Sakarya Oteli, Vatan Oteline yerlemilerdir. Yani biz Afganistan dayken bu evlerin temeli atılmıtır. Bizim kafileler altı ay bu otellerde kalmılardır yılının baharında evler bitmi ve kafileler bu evlere yerlemilerdir.

13 264 Osman Kubilay GÜL Kayseri bizim tercihimiz olmamıtır. Kayseri bize devletin tahsis ettii bir yerdir. O dönem içerisinde Kayseri bize uygun görümütür. Kayseri halkına da ayrıca teekkür etmek isteriz. Bize, öz kardelerine misafirperver davranarak bizim Kayseri ye alımamızı saladılar. Derneiniz bütün Dou Türkistanlıları aynı çatı altında toplamayı baardı mı? imdi derneimizin isminden anlaılacaı üzere Dou Türkistan Kültür ve Dayanıma Dernei. Genel merkez Kayseri. Dou Türkistanlıların yerleik olarak ilk bulundukları yer yine burası. Kayseri bugün de yine Dou Türkistanlıların en youn olarak bulundukları yerdir ten beri yaklaık 40 senedir Dou Türkistan da yapılan bütün örf ve adetlerimizi, geleneklerimizi, göreneklerimizi, kültürümüzü, her eyiyle Kayseri de yaatmaktayız. Türkiye deki Türk kültürüne bir adaptasyonumuz söz konusu ama kendi kimliimizden ve kültürümüzden de hiçbir taviz vermiyoruz. Yani Türkiye de Dou Türkistan ı yaatıyoruz. Bu manada Ankara da ubemiz var. Bunun yanında stanbul, Adana, zmir, Ankara, Bursa bata olmak üzere yaklaık yirmi sekiz vilayette derneimizin temsilcilii var. Gökbayrak dergimizin temsilcilii var. Buralarda bu vilayetlerde temsilcilerimiz vasıtasıyla sık sık Dou Türkistan ı gündeme getirici paneller, konferanslar, etkinlikler, televizyon programları, basın toplantıları yapmaktayız. Türkiye dıında yine yaklaık yirmi be, otuz ülkede bata Amerika Birleik Devletleri, Avrupa Birlii ülkeleri, Orta Asya ve slam Dünyası olmak üzere yayın organımızın temsilcilikleri var. Bu manada merkez diyebiliriz. Dou Türkistanlıların hepsinin bize gönül balılıı mevcuttur. Fiziki bir balılık dersek tabi ki bizim üst kurulumuz Dünya Uygur Kurultayı dır. Biz de o tekilatın Türkiye temsilcisiyiz, Türkiye sorumlusuyuz. Tekilatımızın kurucusuyuz aynı zamanda. Dünya Uygur Kurultayı Tekilatı nın merkezi Almanya Münih te bulunuyor. Tabi aynı zamanda kurultayın da en aktif tekilatı biziz. Türkiye deki faaliyetleriniz hakkında bilgi verir misiniz? Daha önce bahsettiim gibi Doru Türkistan da kalan akrabalarımızın Davamızı, derdimizi hür dünyada anlatmazsanız buradaki çekmi olduumuz zulmü Çin in bize, soydalarımıza, kardelerimize yapmı olduu zulmü hür dünyada anlatmazsanız bunun hesabını öbür dünyada sorarız. sözleri dorultusunda çalımalarımız 1961 de balamı ve bugüne kadar hiç durmamıtır.

14 Dou Türkistan dan Türkiye ye Hazin Bir Göç Hikâyesi 265 Bugün Dou Türkistan la ilgili on iki yıldır hiçbir aksaklık ve ara vermeden yayınlanan tek yayın organı bizim Gökbayrak dergimizidir. Bu dergi tekilatımızın yayın organıdır. Bugün Türkiye Türkçesi, Uygur Türkçesi ve zaman zaman da önemli kısımları ngilizce olarak yazılan makaleler dergimizde yayınlanmaktadır. Dergimizin yaklaık üç bin civarında tirajı vardır. Dergimizin Türkiye de yaklaık yirmi sekiz, otuz vilayetteki temsilcilerimiz vasıtasıyla Türkiye nin çeitli vilayetlerine daıtılmakta ve abonelik ilemleri yürütülmektedir. Türkiye de seksen vilayete dergi ulamaktadır. Cumhurbakanından, Genelkurmay Bakanına, Meclis Bakanına, parlamentoya, siyasi temsilcilere, siyasi partilere, milletvekillerine, Yüksek Örenim Kurumuna, Valiliklere tamamen ücretsiz daıtılmaktadır. Buradaki maksat Dou Türkistan daki Çin zulmü hakkında Türkiye de yaayan kardelerimizin bilgilenmesidir. Dou Türkistan ın Türk yurdu olduu gerçeinin, gelecekte de baımsız Türk Devleti olarak var olacaı gerçeinin bilinmesi için, oradaki otuz be milyon kardeimizin, soydaımızın derdini anlatmak için bu dergi bu kesime ücretsiz olarak gönderilmektedir. Bunun dıında biraz evvel bahsettim otuz küsur ülkeye de Türklerin, Türk soylu, kardelerimizin olduu yerlere de dergimiz ulatırılmaktadır. Özbek, Kırgız, Kazak, Türkmen, Tacik, Tatar yani kardelerimizin bulunduu corafyalara göndermekteyiz. Dergimiz ticarî bir gaye taımamaktadır. Ama tabi ki malumunuz derneimizin bir yerden geliri yoktur. Derginin finansmanını u ekilde salamaktayız: Burada çok önemli bir konu, büyüklerimiz kırk sene önce Türkiye olsun. Türkiye de biz derdimizi en iyi ekilde anlatabiliriz. Çünkü biz Türküz. Aynı din, aynı soy, aynı ırktan geliyoruz. Onlar bizim kardeimiz onlar bize sahip çıkarlar. demilerdir. Bu gerekçe bugün onların ne kadar haklı olduunu ortaya koymaktadır. Bugün üç bin tirajlı bir derginin yaaması aylık en az üç, dört bin dolar malî yük getirmektedir. Bu gelinen noktada dergimizin hayatta kalabilmesi, faaliyetini sürdürebilmesi için Türkiye deki kardelerimizin, bizden bin sene önce gelip Anadolu ya yerleen kardelerimizin, maddi ve manevi yardımları, destekleri, reklâm bazında olsun, abonelik bazında olsun, baı bazında olsun bu desteklerle dergimiz faaliyetini sürdürmektedir. Tabi öncelikle biz tekilatımızdaki yönetim kurulu arkadalarımız yükün en aar kısmını, en sorumluluu fazla olan kısmını çekmekteyiz. Geri kalan bir kısmını hemehrilerimize pay etmekte ve dier kısmını da Türkiye deki kardelerimizden, Türk kardelerimizden, Anadolu da yaan kardelerimizden karılamaktayız. Gökbayrak isminde internet sayfamız mevcuttur. Bu sayfamız da üç, dört yıldır faaliyet göstermektedir. Burada Türkiye Türkçesi, Uygur Türkçesi ve ngilizce olarak derdimizi anlatmaya

15 266 Osman Kubilay GÜL çalımaktayız. Sitede Dou Türkistan içindeki durum ve dünya kamuoyundan yorumlar, bilgiler, haberler verilmektedir Dergimiz ve internet sayfamız dıında yine eitim alanında faaliyetlerimiz devam ediyor. Kayseri deki Dou Türkistanlılardan bugün birinci sınıftan üniversite çaına kadar yüze yakın talebemiz var. Bu talebelerimizden baarılı olanlara, baarı oranlarında dershane imkânları ve burslar vermekteyiz. Onların en iyi ekilde okuması için derneimiz hiçbir maddî sıkıntıdan kaçmadan bu destei salamaktadır. Merhum liderlerimizden sa Yusuf Alptekin ve Mehmet Emin Bura Beylerin en büyük arzusu Ankara da bir tekilatlanmayı gerçekletirebilmekti. Bir sivil toplum örgütü kurabilmekti. Çünkü Ankara Türkiye Cumhuriyeti nin bakenti deil, Ankara Türk Dünyasının bakentidir. Çok önemli bir merkeziydi ve burada Dou Türkistan ın anlatılacaı bir sivil inisiyatif, bir dernek, bir vakıf, bir tekilatın olması gerekirdi. Maalesef büyüklerimizin o dönem böyle bir imkânı olmadı. Nasip bizeymi senesinde Kızılay da tekilatımızı kurduk ve bugün tekilatımızın yapmı olduu faaliyetler gerçekten bizi ziyadesiyle memnun etmektedir. Ankara daki siyasilere, i adamlarına, bürokratlarla, yabancı misyona Dou Türkistan davasının anlatılması konusunda çok büyük görev ifa etmektedir. Eskiden gösteriler, paneller, konferanslar Kayseri de yapılmaktaydı. in doru yerde ve doru zamanda yapılması zarureti gerei olarak Ankara ubemiz açıldıktan sonra panel, konferans, oturum, protesto gösterileri, basın açıklamaları, basın toplantıları gibi etkinliklerimizi daha çok Ankara ya kaydırdık. Yaklaık üç, dört senelik süreçte çok olumlu sonuçlarını aldık. Bu vesile ile yabancı misyonlarla, yabancı ülke temsilcileriyle tanıma fırsatımız oldu. Ayrıca Türkiye deki siyasilere Dou Türkistan meselelerini anlatma fırsatımız oldu. Bürokrasiyle birebir görüüp derdimizi anlatma fırsatımız oldu. Ayrıca bürokrasiyle ve baka kesimlerle ilgili meselesi olan hemerilerimizin urak yeri Ankara daki Dou Türkistan Kültür ve Dayanıma Dernei ubesidir. Bir Dou Türkistanlı yurt dıından gelsin veyahut ta Türkiye nin herhangi bir vilayetinde yaıyor olsun, salıkta, siyasetle, bürokrasiyle ya da herhangi bir sebeple sıkıntısı veya problemi olduu zaman dorudan Ankara ya gider. O ubemiz konsolosluk gibi hiçbir maddî talepte bulunmadan kardelerimize yardım etmektedir. En aktif tekilatız dediniz. Çalımalarınızı yürütürken Çin in bir baskısına maruz kalıyor musunuz ya da kaldınız mı? Tabi ki. Sizin için birkaç tane somut örnek verirsem Çin in bizden ne kadar tedirgin olduunu, konuya nasıl hassas yaklatıını

16 Dou Türkistan dan Türkiye ye Hazin Bir Göç Hikâyesi 267 çözebilirsiniz. Çin Halk Cumhuriyeti Devleti nin Ankara büyük elçisi Kayseri ye yedi, sekiz defa ziyarete gelmitir. Yani son on sene içerisinde Çin büyük elçisinin Türkiye de en fazla ziyaretine mazhar olan vilayet Kayseri dir. Bunun nedeni Kayseri deki Dou Türkistan varlııdır. Kayseri deki Dou Türkistan varlıı Çin in kalbine bıçak gibi saplanmaktadır. Çünkü Türk varlıına ve Türklere karı Çin in uygulamı olduu politikaları her vesileyle gündeme getirerek Türk kamuoyunu bilinçlendirme ve bilgilendirme vazifesini yerine getirmektedir. Bu Çin i ciddi olarak rahatsız etmektedir. Bunun dıında, Kayseri de Anadolu Fuarı isminde bir fuar var. Bu fuarda Çin Halk Cumhuriyeti Devleti büyük elçiyi göndererek bir reyon açmak istedi. Burası uluslar arası bir fuar deil. Burası panayır mahiyetinde, sergi mahiyetinde küçük, yöresel, ehir bazında bir fuar. Buraya hiçbir ülke reyon açmak düüncesinde deilken Çin Halk Cumhuriyeti Devleti hangi amaçla, hangi maksatla, hangi kötü niyetle buraya reyon açmak istiyor? Bu çok manidardır. Bu çabaları bizim giriimlerimiz sonucu, büyük ehir belediyesiyle, resmi yerlerle, siyasîlerle görümemiz sonucu bu düünceleri ters tepmitir, gerçeklememitir. Yine Çin in iyan ehri ile Kayseri nin karde ehir ilan edilmesi için Çin büyük elçisi Kayseri ye gelmitir. Tekilatımızın hemen konuyu yetkililerin gündemine getirerek Kayseri deki sivil inisiyatifi ve siyasileri harekete geçirerek Çin büyük elçisinin bu hareketinin yanlı olduunu, eer Kayseri nin gerçekten Çin deki bir vilayetle karde ehir ilan edilmesi gerekiyorsa bunun Dou Türkistan daki herhangi bir vilayetle Kagar, Yarkent, Aksu, Gulca gibi ehirlerle karde ehir ilan edilmesinin daha doru ve mantıklı olduunu söyledik ve Çin büyük elçisisin eli bo dönmesini saladık. Türkiye de pek çok üniversite var. Yani uluslar arası düzeyde saygınlıı olan ciddi üniversiteler var. Fakat, Kayseri Erciyes Üniversitesi ne geçtiimiz yıllarda Çin büyük elçisinin, Çin Halk Cumhuriyeti nin büyük gayretleriyle Çin Bölümü Çinoloji bölümü açıldı. Burada kaç tane talebe okuyor? Bu hangi amaca hizmet ediyor? Bu bölümün açılmasındaki asıl amaç nedir? Yine biraz önce saydıım nedenlerden dolayı Çin in buraya gösterdii hassasiyet, buradan duyduu tedirginlikten dolayı Çin büyük elçilii ve Çin Halk Cumhuriyeti nin desteiyle Erciyes Üniversitesine Çinoloji bölümü açılmıtır. Bu bölüm sayesinde Çinliler Kayseri ye gelip gitmektedir. O gelip giden Çinlileri de biz iyi biliyoruz, Dou Türkistan mahallesiyle, Dou Türkistan tekilatıyla, derneiyle ilgili istihbarî amaçla geldiklerini çok iyi biliyoruz. Çok salam yerlerden bununla ilgili bilgilerimiz var. Burada tabi ki bu ziyaretlerin ardı arkası kesilmedi. Çin büyük elçisinin gerek vali beyi ziyaretinde olsun, gerek rektör beyi ziyaretinde olsun, gerek belediye bakanını ziyaretinde olsun, gerek ticaret odası ve barolar birliini ziyaretlerinde olsun biz her zaman Çin büyük elçisinin karısına

17 268 Osman Kubilay GÜL çıkarak, Dou Türkistan da otuz be milyon Türk e yaptıı zulmü yüzüne haykırmıızdır ve her geldiinde Çin büyük elçisi piman olarak geri dönmek zorunda kalmıtır. Çin in ilgisi Anakara daki tekilatlanmamızdan sonra daha da artmıtır. Ankara da yaptıımız faaliyetler Çin i ciddî olarak rahatsız etmitir. Çünkü Kayseri kabuunu kırarak Ankara daki siyasî faaliyetlerimiz Çin de bir tedirginlik yaratmıtır. Bu konuda Çin in çeitli ayak oyunları, çeitli siyasi oyunlar oynadıını biz daha iyi müahede etmekte ve görmekteyiz. Biz Çin in Kayseri deki tekilatımıza yönelik zaman zaman bazı kiileri aracı koyarak rahatsız olduklarını dile getirdiklerini ve diyalog istediklerini, görümek istediklerini, Çin e götürüp oraları kendi gözünüzle görün diye davette bulunduklarını bilmekteyiz. Dou Türkistan ın uandaki durumunu nasıl görüyorsunuz? Dou Türkistan ın uandaki durumunu üç yönü ile ela alabiliriz. Bizim açımızdan, Dou Türkistanlılar açısından üç önemli maddeyi içeriyor. Birincisi Dou Türkistan tarihinde hiç olmadıı kadar baımsızlıa yakındır. Bunun gerekçesi de Çin in önü alınamaz yükselii, Çin in ekonomik olarak, askerî olarak, siyasî olarak her geçen gün biraz daha dünyayı, özellikle Batıyı ve Amerika yı tehdit eder pozisyona eriiyor olmasıdır. Bu Dou Türkistanlılar için büyük bir fırsat. Çünkü Batı ve Amerika Çin in bu gidiatına dur diyebilmek için Dou Türkistan kartını, kozunu oynayacaktır. Tabi ki burada biz de tarihi fırsatlardan kendimize pay çıkartarak, bu fırsatları en iyi deerlendirerek baımsızlıımız için atabileceimiz adımları çok iyi hesaplamamız gerekir, çok hazırlıklı olmamız gerekir. Bu durumun olumsuz yönü de udur ki, Çin bu tehdidi göz önünde bulundurarak Dou Türkistan da bazı projeleri yürürlüe koymutur. Bu projelerinde Dou Türkistan ın imhasına yönelik gelecekte bu yumuak karnın kendisine sorun oluturamayacak bir hâle getirilebilmesi için oraya çok youn bir ekilde Çinli göçmen yerletirilmekte, oranın demografik yapısının, insan unsurunun Çin in lehine, Dou Türkistan aleyhine gerçeklemesi için çeitli projeler ortaya koymaktadır. Bunlar arasında Dou Türkistan daki Türk nüfusa doum kontrolü uygulanmaktadır. Bunun dıında salıksız yaam koulları nedeni ile bata tüberküloz olmak üzere çeitli hastalıklardan ölüm oranlarının çok yüksek olması, uyuturucu kullanımının çok yüksek olması ve son yıllarda ise devlet eli ile ADS gibi çaın vebasının orada yayılıyor olması bizi fazlasıyla endielendirmektedir. Dou Türkistan gibi kapalı bir rejimde kapalı bir yönetimde nasıl oluyor da dünyanın en açık ve en

18 Dou Türkistan dan Türkiye ye Hazin Bir Göç Hikâyesi 269 rahat ülkelerinde boy göstere ADS gibi bir hastalık Dou Türkistan da bu derece belki de Batılı ülkelerden çok daha yaygın oluyor? Bu çok endie verici ve çok düündürücü bir durumdur. Bu denli yaydın olması bizde bu iin devlet eli ile yapılıyor kanaatini oluturmaktadır. Geçtiimiz yıllarda Dou Türkistan da yapılmı olan nükleer denemeler ve radyoaktif atıklar Dou Türkistanlılar üzerindeki kalıtımsal tahribatlar yapmıtır. Bugün Dou Türkistan da sakat doumlara, kanser vakalarına ve erken ölümlere sebep olmaktadır. Bunun dıında Çinliler ile evlenmenin tevik edilmesi, Çinlilere istihdamın açık olması, hükümlü Çinlilerin buraya zorunlu olarak yerletirilmesi, Çinli milislerin varlıı, yarı çiftçi yarı asker dediimiz sayıları milyonlarla ifade edilen Çinlilerin devlet teviki ile getiriliyor yerletiriliyor olması, Dou Türkistan için iin felaket yönüdür. Çin tehdidin, bölünmenin geldiini görerek, hukuk, insanlık, ne vicdan tanımaz hâlde Dou Türkistan ı alabildiince mahvetmeye çalımaktadır. Sürgündeki Dou Türkistan Hükümeti ve faaliyetleri hakkında bilgi verir misiniz? Sürgünde hükümet kurulması aamasında arkadalar bizimle de istiarede bulundular. Bu hükümetin babakanı ve cumhurbakanı bizim arkadaımız. Yani onlarla biz diyalogda bulunduk. Defalarca görütük. Hatta Amerika ya gittik. Bize fikirlerimizi sordular. Biz tabi olaya çok sıcak baktıımızı, çok olumlu baktıımızı onlara ifade ettik. Ama gelinen noktada biz Türkiye deki ve deiik ülkelerdeki Dou Türkistan tekilatlarında ve bu Dou Türkistan davasına yön veren arkadalarla durumu istiare ettik. Sonra Dou Türkistan Sürgünde Hükümeti gibi çok önemli ve çok ehemmiyetli bir ismi genel kabul görebilecek, halkın büyük bir ekseriyetinin olurunu almı ve bugün baımsızlık mücadelesi veren tekilatların istiaresi ile, ortak kabulü ile ancak karar alınabilecek bir oluum olduunu arkadalarımıza ilettik. Ben ahsen buradan birkaç arkadaımla Amerika ya gittim. Böyle bir eyi acelecilie getirip, bir oldubittiyle yaparsanız bu halkımıza yarardan çok zarar getirir. Hükümet dediimiz olay çok ciddî bir kavramdır, çok önemli bir isimdir. Bununla doru orantılı olarak halkımızda uyandıracaı umut çok büyük olacaktır. Eer bunun gereini doru olarak yerine getiremezseniz, bu sorumluluu, uuru, bilinci doru olarak ortaya koyamazsanız, halkımıza önce büyük bir umut verirsiniz sonra da büyük bir yıkıma sebep olursunuz. Ayrıca ikinci bir hükümet kurma ansımız da olmaz. Sürgünde Hükümet dediimiz olay çok önemli ve ehemmiyetlidir. Bizim bu ismi zedelemememiz lazım. Onun için bir büyük uzlamadan sonra biz bu ii beraber yapalım dedik. Arkadalarımız hâlâ benim anlamadıım bir ekilde yangından mal

19 270 Osman Kubilay GÜL kaçırır gibi acelecilikle hükümet kurdular. Bugün gelinen noktada biz tabi ki gittik durumu anlattık, ricada bulunduk, bu ekli ile orada olamayacaımızı söyledik ve geri geldik. Biz geldikten sonra hükümet ilan edildi. Biz o gün söylediklerimizin bugün gerçekletiini görüyoruz. Çok büyük bir isim, büyük bir aaa, büyük bir etiketle ortaya çıktı ama hükümet olarak yapılan hiçbir icraat yok. Bu durum halkımızı da bizi de üzmekte. Tabi ki önümüzdeki dönemde nasıl bir yapılanma olur, nasıl bir çalıma olur ama mutlaka Dou Türkistan ı temsil eden Dou Türkistan adına gerçekten umut olabilecek ve uluslar arası arenada ciddî bir muhatap kabul edilecek ciddî bir hükümetin elzemlii ve ivedilii kaçınılmazdır. Böyle bir hükümet mutlaka kurulacaktır. Bunun kurulması da engellenemez. Ama artlar olgunlatıktan sonra olacaktır, böyle acelecilikle deil. Hükümetle ilgili görülerimiz de budur. Gittiimizde bu ekilde hükümeti kurmayın dedik. Bizim hükümette yer almamızı çok istediler ama biz bu artlar altında hükümette yer alamayacaımızı söyledik. Gelirken de hükümetin ne lehine ne aleyhine hiçbir ey söylemeyeceimizi kendilerine söyledik. Sürgündeki hükümet Amerika Birleik Devletleri nde kuruldu. Amerika nın sürgündeki hükümete bir destei söz konusu mu acaba? Amerika nın sürgündeki hükümete ciddî bir desteinin olduunu zannetmiyorum. Ciddîyi bırakın herhangi bir desteinin olduuna inanmıyorum. Amerika nın sürgündeki hükümete bir destei olsaydı bunu açık ve bariz bir ekilde görürdük. Bu fark kendini hemen hissettirirdi. Ben arkadalarla görütüümde de açıkça sordum böyle bir destek söz konusu ise bunu bilmek istediimizi söyledik ve arkadaların bize verdikleri cevap çok açıktır. Ama bu manada unu sorarsanız Dou Türkistan meselesine bir yabancı ülkenin ya da baka bir gücün destek vermesini ister misiniz, memnuniyetle, severek isteriz. Bizim düüncemiz yine biraz önce bahsettiiniz gibi dümanımın dümanı dostumdur mantıı ile bugün bizim Çin dıında Dou Türkistan ın baımsızlıı yönünde i birlii yapamayacaımız hiçbir güç ya da hiçbir ülke yoktur. unu da belirtmeliyim ki eer Dou Türkistan meselesi ciddi bir ekilde müzakereye açık olursa Çin le bile oturulur masaya o konu bile müzakere edilir. Bu konuda tavrımız çok nettir. Bizim nihai hedefimiz Dou Türkistan ın hür ve tam baımsızlııdır. Bunu her platformda söylemek ne getirir ne götür tartıılır ama bizim gönlümüzde yatan, ruhumuzu tatmin eden cevap da budur. Ama tabi ki bu bir aamadır bir süreçtir. Meselâ bir tekilatlanmada önce sürgünde bir hükümet kurmadık. Önce bir dernek olarak kurduk, daha sonra dernek genel merkezi olutu,

20 Dou Türkistan dan Türkiye ye Hazin Bir Göç Hikâyesi 271 daha sonra bu federasyon oldu, ondan sonra konfederasyon bunun akabinde sürgünde bir hükümet olabilir. Sürgünde hükümet dediimiz olay da zaten hükümetin bir ön safhasıdır, ön çalımasıdır. Daha sonra hükümet kurulduu zaman zaten bu baımsız bir devletin hükümeti olur. Bizim ve tekilatımızın görüü Dou Türkistan ın baımsızlık meselesinin çeitli safhalardan geçerek nihai hedefe ulamasıdır. Burada bizde aynı görüteyiz. Tabi bu kimle, ne zaman ve hangi platformda konutuunuza balı olarak deiir. Herkese aynı cevabı veremezsiniz ama kalbimizden geçen tam baımsızlıktır. Çin i Dou Türkistan ın baımsızlık konusunda ikna etmek mümkün olabilir mi? Çin i bekleyen ciddî bir tehdit var. Kayseri de yaayan Dou Türkistanlılar ve Dou Türkistan ile ilgili bir tekilatın varlıından son derece rahatsız. Devlet olarak Kayseri ye verdii ehemmiyeti çok iyi biliyoruz. Çin Dou Türkistan meselesinin kullanılarak kendisinin parçalanacaını, kendisinin bölüneceini çok iyi biliyor. Bunun istihbarî manada iç birimlerine tebli ederken de bahsediyor. stihbarî manada yine kendi emniyet güçlerine ve istihbarat güçlerine açıktan söylüyor. Diyor ki, Amerika bata olmak üzere Batılılar, emperyalistler Dou Türkistan ı kullanarak Çin i parçalamaya yönelik faaliyetlerini arttıracaklar buna dikkat edelim. Çin bunu bilirken unu da çok iyi bilmesi lazım, eer Çin gelecekte demokrasiden ve insan haklarından yana bir tavır alma yolunu seçmezse ve bu balamda Dou Türkistan halkına kendi kaderini kendi tayin etme ve insanca yaama hakkını vermezse bu korktuu, endie duyduu gerçekle mutlaka yüzleecektir. Biz hiçbir zaman Çinlilerle savamayı, Çinlilerle sürekli bir askerî ya da siyasî mücadelede bulunmayı istemiyoruz. Kimse istemez. Çünkü bizim de burada pek çok kaybımız söz konusu olacaktır. Dou Türkistan halkı da çok büyük zayiatlar verecektir. Burada biz Batıyla bir ibirliine girdiimiz zaman ya da diyelim ki Çin i parçalamaya yönelik oyunun bir parçası olduumuz zaman ister istemez bizi birileri kullanacaktır. Biz de baımsızlıımızı elde edelim derken çok büyük kayıplar vereceiz. Tabi ki biz bu kayıpları verirken Çin de kayıplar verecektir. Çin de çok yönlü kaybedecektir. Biz de bunu istemiyoruz. Onun için Çin in akıllı yolu seçmesi ve oturup Dou Türkistan halkıyla bu konuları görümesi gerekmektedir. Dou Türkistan halkının temsilcileriyle, Dou Türkistan halkını temsil eden tekilatlarla bu konuları görümesi gerekmektedir. Durum böyle olduu zaman biz Çin le gelecekte Dou Türkistan daki üretilen zenginliklerin ortak paylaılabilecei, ticarî ilikilerin alabildiine geni ve güvenlik içinde yaayan iki komu olmak ve kalmak ansı vardır. Bu Çin için de bizim için de büyük bir