ENTEGRE SSTEMLER BALAMINDA TÜRKYENN EKONOMK DÖNÜÜM SÜREÇLER VE GELECEE YÖNELK GELM

Ebat: px
Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "ENTEGRE SSTEMLER BALAMINDA TÜRKYENN EKONOMK DÖNÜÜM SÜREÇLER VE GELECEE YÖNELK GELM"

Transkript

1 ENTEGRE SSTEMLER BALAMINDA TÜRKYENN EKONOMK DÖNÜÜM SÜREÇLER VE GELECEE YÖNELK GELM Prof. Dr. Hüsnü Erkan * ÖZET Türkiye ktisad, Birinci zmir ktisat Kongresinden beri köklü dönü"üm süreçleri ya"am"tr. Bu dönü"üm süreçleri, toplumsal bütünün alt sistemlerindeki farkl de&i"im esnekliklerine ba&l olarak, faklla"an tarihsel süreçlere oturan yaplanmalar göstermi"tir. Ekonomik geli"me için temel stratejik tercih: den 1980 e kadar Sanayile"me olurken, den günümüze D"a Açlma stratejisi ne dönü"mü"tür. Gelecek için 3. stratejik tercihin Bilgi Ekonomisine Geçi" olmas kaçnlmaz gözükmektedir. Bu Stratejik tercihlerin her biri içinde ekonomik sektörlerin geli"imi ve yaplan" de&i"ik a"amalardan geçerek ve farkl dönemler ya"am"tr/ya"ayacaktr. Söz konusu fakl dönemlerin temel ekonomik yaplar, bunlar belirleyen temel altyapsal özellikler yannda, toplumun o dönemine ili"kin kurumsal, sosyal, politik, kültürel-zihinsel ve teknolojik özellikler göstermi"tir. Anahtar Kelimeler: Sanayile"me, D"a Açlma, Bilgi Ekonomisine Geçi", Ekonomik Dönü"üm TURKEY S ECONOMC TRANSFORMATON PROCESS AS AN INTEGRATED SYSTEM AND TS FORWARD-LOOKNG PROGRESS Turkish economy has been witnessed radical transformation process since the first Izmir Economic Congress. Those processes depending on different changing elasticity over the subsystem of social integrity displayed differentiated structure grounding on their historical processes. Primary strategic choice for economic development, 1) was industrialization from 1923 to 1980, 2) became opening up strategy since The third strategic choice for future seems unavoidably to be transition to the information economy. The development and structuring of economic sectors in all these strategic choices has going through different phases and lived/will live different periods. The basic economic structures of the mentioned periods have some characteristics regarding substructures which determine these structures, while having some other institutional, social, politic, cultural-mental, and technologic characteristics related to that periods. Key words: Industrialization, opening up, transition to information economy, economic transformation. * Dokuz Eylül Üniversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi, ktisat Bölümü, hunsu.erkan@deu.edu.tr 1

2 Giri/ Osmanl toplumu tipik bir tar0m toplumuydu. Kapitalist yoldan sanayile/mek için gerekli ön ko"ullara sahip de&ildi. Toplumda ki"isel ellerde servet birikimi ve özel giri/imcili:in ön ko"ullar yoktu. Cumhuriyet dönemi ise, mevcut tar0m toplumunu sanayi toplumuna dönü/türme u&ra" içinde geçti. Bu çal"mada, Cumhuriyetten beri ya"anan dönü"üm süreçleri ile bu günün ihtiyac olarak gündeme gelen bilgi toplumuna dönü/üm analiz konusu yaplmaktadr. A. CUMHURYET ÖNCES DÖNEMDE SOSYO-EKONOMK DURUM VE DÖNÜÜM 1. Osmanl0 da Toplum ve Ekonomi Osmanl'nn süper güç oldu&u dönem, sanayi uygarl& öncesine rastlar. Sanayi öncesi toplum yaps, tar0ma dayal0 geleneksel toplum yap0s0d0r. Tarma dayal toplum yaplarnda, temel üretim faktörü toprakt0r. Tarmsal üretim ve tarmsal ürün ticareti ekonomik ili"kileri belirler. Bu tür toplum yapsnda, kullanlan teknolojiler, geleneksel teknolojilerdir. El eme&i ile üretilmi", do&adaki malzemenin el eme&i ile "ekillendirilmesine dayal (saban, orak vb.) teknolojiler, yüzyllar ve bin yllar boyu kullanlm" oldu&u için gelenekseldir. Bu teknolojinin temelindeki "dü/ünme paradigmas0" dura&andr. Do&aüstü güçlerin üstünlü&ünü kabullenmi" bir geleneksel dünya görü/ü geçerlidir. Bu nedenle kültürel alanda, dura&an de&erler, yani mitolojik de:erlerle beslenmi" dini inançlar geçerlidir. Tarm toplumunun politik iktidar0, organize fiziki güç kullanmna dayal oldu&u için, otoriter yapdaki krall0klar temel politik örgütlenmedir. Özelde Osmanl Toplum yaps da, de&inilen bu özellikleri büyük ölçüde yanstyordu. Bununla birlikte, her toplumun ekonomik, politik, kültürel ve sosyal alt sistemleri, tarihsel birikimden kaynaklanan özellikler nedeniyle, kendi içinde birbirinden farkl biçimde sistemle"erek, ülkeden ülkeye önemli farkllklar da içerebilmektedir Örne&in, Avrupa ve Japonya'da temel tarmsal üretim faktörü olan toprakta özel mülkiyet varken, eski Türk lerde ve dolay0s0 ile Osmanl0'da temel üretim faktörü olan toprakta özel mülkiyet söz konusu de:ildir. Eski Türklerde temel üretim faktörü toprak, toplumundur. Toplum adna sahibi; yönetimi elinde bulunduran bey veya sultandr. Topra&n yönetimi merkezile"mi"tir. Toplumsal sürecin farklla"ma düzeyinin dü"ük oldu&u tarm toplumu a"amasnda, topra&n merkezden yönetimi güçlü devlet örgütlenmesine yol açm"tr. Türklerin göçebe dönemden kalma gelenekleri ve sosyal ya"ants, katlmc fakat hiyerar"ik bir yaplanmaya sahiptir. Türkler yerle"ik tarm toplumuna geçerken, yine eski yap korundu. Gerek Selçuklu'da, gerekse Osmanl'da, topra&n sahibi devlettir. "Osmanl0 ülkesinde, saban girip, ziraat yap0lan yerler özel mülk olmaz". Reaya'n0n mülkü olmaz. Mülk devletindir. T0marlar0, sultan da:0t0r. T0mar sahibi devletin memurudur. Osmanl da her aileye, bir çift öküzün sürebildi&i kadar bir arazinin mülkiyeti de&il ama, i/letim ve kullan0m0 verilerek; o günün ko"ullarnda etkin büyüklükte bir tarmsal üretim ölçe&i olu"turulmu"tur. Böylece, Osmanl0 tar0m toplumunda, günün teknolojik ko"ullar ve dünya görü"ü içinde, temel üretim faktörü topra&n etkin kullanmna dayal bir ekonomik sistem kurumla"m"tr. Topra&n ve üretimin merkezden kontrolü için; merkezde güçlü bir merkezi ordu ve bürokrasi olu/urken, tabanda sosyal düzen "çiftçilik" sistemine dayal0 bir aile düzeni olu"turuyordu. Çiftçili:e dayal0 aile düzeni, göçebelik döneminin aile-boy düzeninin yerine, (önemli ölçüde) ikame edildi. Bkz Erkan-Erkan,1998;s.71-92) Osmanl, farkl kültür ve dinler arasnda da e"itlik ve uzla"maya dayal bir sistem 2

3 olu"turdu. Dini kültürel gruplar, birbirinden ba:0ms0z, birlikte fakat özerk biçimde, kendi içine kapal0, fakat bir arada ya/ama modelini benimsemi/ti. Toplumda kültürleraras etkile"imin çe"itlili&i; ço&ulculuk ve farkllklara, fazlaca müdahale edilmeden korunmasna yol açt. Türk ve Osmanl0 politik sistemi, hep dünyevi oldu; devlet örfi hukuk kurallar0na göre yönetildi. Bu durum devlet yönetiminin, dönemin ko/ullar0 içinde "bir tür laiklik sistemi" içinde kalmas0n0 sa:lad0. Din; aile içinde çocuk e&itimi ve terbiyesinde daha etkili oldu. Türk Müslümanl&, a&rlkl olarak politik yönetim ve politikann d"nda kald. Din, devleti yönlendirmedi. Esasen, çok dinli Osmanl toplum yapsnda, dinlerden birinin politik yönetim üzerinde yo&un biçimde etkili olmas di&erleriyle çat"may kaçnlmaz klard. Oysaki Türk gelene:inde ve Osmanl0'da din devletin d0/0nda, insanla Tanr0 aras0nda bir olgu olarak görüldü. Dinin etkisi insan0n kendi davran0/, terbiye ve ahlak0nda arand0. Bu sayede dinin politika d0/0nda tutulmas0, devletin dini kurallardan çok, dünyevi ve örfi kurallara göre /ekillenmesine yol açt0. Osmanl ald& topraklardaki feodal yapy (toprak, lord, senyör, köle ili"kisini) önemli ölçüde ortadan kaldrd& için; kölelik sistemini ykm" ve ça&n ko"ullarnda görece daha özgürlükçü ve insani bir politik ortam yaratm"tr. Osmanl'nn Tmarl sipahi - reaya ili"kisi ile, senyör - köle ili"kisi birbirinden oldukça farkldr. Osmanl'nn merkezi kullar olan saray çal"anlar ve yeniçeriler ayrcalkl ve yöneten kullardr. Bunlarn feodal sistemin köleli&i ile ili"kisi yoktur. De&inilen farkl sosyal, politik, kültürel ve ekonomik ko"ullar içinde Osmanl, ça:0n0n en güçlü devlet ve ordusuna sahip oldu&u gibi; bir yandan kendi "ganimet sistemi" ve "toprak sistemi" di&er yandan do&u ve bat arasndaki ticaret yollarnn kontrol edilmesi nedeniyle döneminin en güçlü ve müreffeh ülkesidir. Ancak ülke, zamanla dönemin sa&lad& teknolojik imkanlar içinde kendi do&al snrlarna eri"ti. Merkezde (stanbul da) kalarak, merkezi gücün ula"abilece&i do&al snrlarn ötesine geçmek zorla"t. Fetihlerin sona ermesiyle birlikte, ganimet gelirleri ortadan kalkt. Saray, toprak gelirleriyle yetinmek zorunda kalrken daha çok içe yöneldi. Osmanl0'da merkezi yönetim; üretimle de:il, daha çok gelirin payla/0m, da:0t0m ve tüketimiyle ilgili bir örgütlenmedir. Üretimle ilgili birimler tabandaki ailelerdir. Onlar geleneksel al"kanlklar içinde üretimlerini sürdürürken, merkezin daralan gelirleri yüzünden onlarn ihtiyaçlarna cevap veremez duruma dü"tüler. 2. Bat0da Toplum ve Ekonomi Bu arada Bati yeni k0talar ke/fetmi/ ve Avrupa'ya k0ymetli maden ak0m0 ba/lam0/t0. Avrupa'da ticaret kapitalizmi, servet birikimine yol açt0. Avrupa'da tar0m toplumunda var olan özel mülkiyet; toprak sahiplerinin elinde zaten servet birikimine yol açm0/t0. Yeni ticaret yollarnn açlmasyla (ticari kapitalizm=merkantilizm), "burjuvazi" denilen yeni bir s0n0f0n (tüccar ve bankac0 a&rlkl olmak üzere) do&masna yol açm"tr. Özellikle Kuzey talya'da geli"en ticaretle birlikte, mimari ve güzel sanatlarda ya"anan canlanma bu süreci ba"latt. Bu süreç Kuzey talya'da Rönesans' do&urdu. Rönesans'la birlikte, ortaça:0n "mistik dünya görü/ünden, ak0l ve akla sahip insan0 ön plana ç0karan yeni bir dünya görü/üne geçi/ ba"lad. Bu süreç zamanla Rönesans yan0nda reform hareketlerini, ayd0nlanma ça:0n0 ve hümanizma hareketlerini getirdi. Avrupa'nn Ortaça&'nda ya"amn her boyutunu etkisi altna alan din bazl0 mistik dü/ünce, geri çekilmeye ba"lad. Ya"amn çe"itli boyutlarnn yönlendirilmesinde ak0l ön plana çkt. Ak0lla birlikte onun sahibi insan0n önemi artt0. Artk nsan0n özünde "günah0" de:il; "iyiyi" temsil etti:ine inan0ld0. 3

4 Ksacas ya/am0n her alan0n0 etkileyen yeni bir dünya görü/ü olu"tu. Ya/anan dünyan0n alg0lanmas0 yeni bir paradigma içinde gerçekle/ti. Akl0 temel alan bu paradigman0n olgunla/mas0 zamanla, Newton yasalar0 ile net ifadesine ula/t0. Bu paradigma, do:ada olan her /eyi, bir ilahi güçte de:il; yine do:ada olan bir nedenle aç0klad0. Böylece "mekanik nedensellik" dedi:imiz sanayi uygarl0:0n0 yaratacak paradigma olgunla/m0/ oldu. Mekanik nedenselli:e dayal0 dü/ünce ve do:an0n bu dü/ünce ile aç0klan0/0 "mekanik" teknoloji ve aletlerin do:mas0na hizmet etti. Bunlarn üretim sürecinde, i"bölümüne dayal yo&un kullanm, yeni "mekanik alet" makine parklarnn, yani sermaye mallarna dayal üretimin do&masna yol açt. Böylece, sanayi uygarl&, sermaye birikimine dayanarak, bu kez temel üretim faktörü olarak toprak yerine makine ve sermayeyi ikame etti. Nasl ki, Avrupa'nn feodal toplumunda toprak sahipli&i, toplumsal yapy ve refahn yaratlmas, payla"lmas ve kullanmn belirlediyse, bu kez de sermaye için yeni bir yaplanma olu"tu. Sermayenin sahipli:ine (mülkiyetine) dayal0 olarak yeni bir sosyal yap0lanma, yeni bir kentle/me, yeni bir politik yap0lanma (kapitalizm-sosyalizm) olu/tu. Üretimin, ekonominin ve refah0n i/leyi/ ve da:0l0m0 yeniden belirlendi. Sanayi uygarl0:0 ile yeni bir kültür ve yeni bir ideoloji do&du. Sanayi uygarl&, feodalite gibi kent uygarl& de&il; ulus uygarl0:0n0 ve ulusalc0l0k ideolojisini do&urdu. Zira mekanik ula/0m ve üretim sistemi etkin ölçe:i kentten, ulusa geni/letti. Politik alanda ulusla/ma ideolojisi, ekonomik alanda sanayile/mek, kalk0nmak ve sanayinin ihtiyaç duydu:u hammadde kaynaklan ile sanayi ürünleri için yeni pazarlar0 elde tutmak ça:0n temel politika anlay0/0 oldu. 3. Osmanl0 Bat0 Etkile/imi Bu görü"ler Avrupa'da hzla yaylrken Osmanlnn bünyesi böyle bir yaplanmaya uygun de&ildi. Kültürlerin, uygarlklarn ve farkl rktan insanlarn kayna"ma yeri olan Anadolu yannda, Arabistan, Kuzey Afrika, Kafkasya ve Viyana'ya kadar uzanan bu topografyada; Osmanl deyimi ile çok sayda "millet" ya"yordu. Günlük dilde, "Osmanl'da 72 millet ya"ar" deyimi kullanlrd. "te, Avrupa'daki yeni dü/ünce ve teknoloji devrimlerinden uzak kalan Osmanl0 içerde kendi geleneksel ya/ant0s0n0 sürdürüyordu. Üstelik fetihlerin bitmesi, tarmdan alnan vergilerle yetinmeyi gerektiriyordu. Bati, merkantilizm ve sanayile"me ile giderek zenginle"iyordu. Sanayiler için yeni hammadde ve Pazar bulma u&ra" baty sömürgecili&e yöneltti. lk sanayi ülkeleri ngiltere, sanayinin hammadde ihtiyacn kar"layabilmek için Hindistan'dan Avustralya'ya kadar sömürgeler edinmi"ti. Bir süre sonra kendisi ile yar"an Almanya ile kar" kar"ya kald. Osmanl0'da, dü/ünce ve teknolojik alanda bir yenilenme ya/anmad0. Ancak d"arda olup bitenden etkilenip; bir "eyler yapmak gerekti&ini dü"ünen Osmanl sultanlar; geçmi"lerinde fetih ve ganimetlerle devletin ve toplumun refahn sa&layan orduyu, eskisi gibi güçlü duruma getirmek istedi. Bir takm slahat ve yeni askeri düzenlemelere gidildi. Ancak sanayi uygarl0:0n0n iç dinami:i "ordu"dan de:il; "mekanik teknolojilerin" üretimde kullan0m0ndan kaynaklan0yordu. Osmanl toplum ve dü"ünce yaps bu yeni geli"menin alglanmasn engelledi. Ksacas, sanayile/me yönünde toplumsal iç dinamik yoktu. D0/ dinamik ise Osmanl0'y0 hammadde kayna:0 olarak sömürgele/tirmeye yönelikti ngiliz Ticaret Anla"mas, Osmanl pazarlarn bati kapitalizmine açyordu. Krm Harbi ertesinde gidilen borçlanmay izleyen geli"meler Osmanl'nn finansal açdan Batnn kontrolüne ve vergi kaynaklarnn bile Batnn kontrol etmesine kadar uzand. (Duyun-u Umumiye) 4

5 Di&er yanda "ulusçuluk ideolojisi " tüm Avrupa'y hzla sard. Balkan ülkeleri, Batnn da deste&i ile silaha sarlarak bir bir Osmanl'dan ayrlmaya ve kendi ba&mszlklarn ilan etmeye ba"lad. Sanayi uygarl0:0n0n temel politik ideolojisi olan "ulus devlet"; Osmanl0 gibi çok uluslu, çok 0rkl0, çok kültürlü, çok k0tali bir imparatorlu:un parça parça imparatorluktan kopmas0n0 sa:lad0. Nihayet, ngiliz ve Fransz i"birli&i ile, I. Dünya Harbi'nde Osmanl'ya son darbe vuruldu. ngilizler sanayile"me için önemli olan petrol bölgelerini kontrolüne alrken, di&er yöreleri de sava"a katlanlara pe"ke" çekerek Osmanl'ya son darbeyi indirdiler. Sevr ile Osmanl'ya ç Anadolu'da dar ve çorak bir toprak parças brakarak; bir zamanlar Batnn korkulu rüyas Osmanl'y adeta sfrladlar. Hatta bununla yetinmeyip Osmanl kalnts Türklerin Orta Asya'ya geri sürülmesini savunanlar vard. 4. Cumhuriyet Öncesinde Ekonominin Durumu I. Dünya Harbi ertesinde, Osmanl imparatorlu&u, adeta tarihten silindi. stanbul ve Osmanl sultan Batl ülkelerin denetiminde idi. Türk unsurlara da, Anadolu'nun içlerinde snrl iller braklm"t. 16. ve 17. yy.da Osmanl'da el sanatlar, çinicilik, dokumaclk ve gemi yapmnda Batdan geri de&ildi. Ancak Bat da sanayi devriminin devreye girmesi, 18 ve 19.yy.da Baty öne geçirdi. Osmanl'da, tersane, tophane, baruthane, humbarahane, top arabas, fi"ekhane, kur"unhane ve dökümhane gibi askeri görünümlü i"ler devlet sermayesi ile kurulmu" ve i"letilmi"ti. pek, halat, hilat, pe"tamal ve benzeri dokuma i"leri ise özel birimler, ahilik veya lonca sistemi içinde yürütüldü. Loncalar bir bakma yar resmi kurumlard. Devlet, loncalar yoluyla fiyat ve kalite denetimini sa:l0yordu. Üyeleri arasnda dayan"ma sa&layan loncalar, devletle ili"kilerin düzenlenmesini sa&lyordu. Bat0 sermayesinin devreye girmesinden sonra, onlarla i"birli&i içinde baz yeni sanayi dallar0 kurulmu"tu. Kömür ve tersane i"leri, maden çkarm, hal dokumacl& daha a&rlkl olmak üzere hatta harp sanayi, ksmen, batllarn i"birli&i veya kontrolünde kurulan sanayi dallan olmu"tu. Osmanl'nn son döneminde, verilen imtiyazlar, ayrcalklar ve kontrol mekanizmalar yoluyla Bat için bulunmaz bir pazar durumuna geldi. Osmanl'da 1913 ve 1915'te bir sanayi saym yapld. Bu saym,bat Anadolu'daki tüm sanayi i"yerlerini ve di&er illerdeki 10'un üzerinde i"yeri çal"tran i"letmeleri kapsad. Sayma ili"kin temel veriler a"a&daki gibidir: /yeri sav0s0 Yüzde 1. Gda Toprak Deri A&aç Dokuma Krtasiye Kimya Toplam (Kaynak; DlE, Türkiye'de Toplumsal ve Ekonomik Geli"menin 50 yl s. 142) Görüldü&ü gibi imparatorlukta 264 i"yeri mevcut olup bunun yüzde 56.1'i gda ve 5

6 dokuma olmak üzere iki sektörde toplanm"t. Gda yüzde 28.6 ve dokuma yüzde Bunlar yüzde 19.4 ile krtasiye izliyor. Bu i"yerleri, daha çok stanbul, zmir ve Bursa'da yo&unla"m" olup, i"letmelerin 8'i gdada ve 10'u dokumada olmak üzere ancak 28 adeti anonim "irkettir. Bu i"letmelerde sermaye ve emek miktarnn ancak yüzde 15 lik oranlar Türklere ait olup; Rumlarn pay srasyla sermayede yüzde 50; emekte yüzde 60'dr. Ermenilerin pay srasyla yüzde 20 ve 15, Yahudilerin pay yüzde 5 ve 10'dur. Sermaye'de Türklerin yüzde 15 1ik bir pay bulunmaktadr. Bu i"yerlerinin yüzde 8'i özel ki"ilerin, yüzde 10,6 si anonim "irketlerin ve yüzde 9.6's devletindir. Bu i"letmelerin yakla"k yüzde 94'ü çevirici güç kullanyor. Kullanlan ortalama çevirici güç 85 beygirdir. Bu ortalama, oldukça küçük i"letmelerin söz konusu oldu&unu ortaya koyuyor. "te bu yok denecek düzeyindeki Osmanl sanayisi, I.Dünya Harbi badiresini, arkasndan Kurtulu" Sava"'n ya"ad. "yerlerinde sermayenin ve çal"anlarn saysnn yardan ço&u Rumlara aitken bunlarn Kurtulu" Sava" ertesinde önemli bir kesiminin ülkeyi terk etmesi, Cumhuriyet öncesindeki ekonominin durumu gözler önüne serer. mparatorlu&un devlete ait fabrikalarndan Cumhuriyete devredileni ancak 4 adettir. Cumhuriyet, Osmanl0'dan, geri kalm0/, yanm0/ ve y0k0lm0/ bir tar0m ekonomisi devrald0. Daha önce de&inildi&i gibi, Osmanl ekonomisi ve maliyesi tamamen yabana ülkelerin kontrolünde bulunuyordu. Kurtulu" Sava" srasnda, harp sanayi d"ndaki sektörler daha da gerilemek zorunda kald. Yabanclarn denetimindeki ekonomide, halclk ve dokumaclk bile yok olmaya yüz tutmu" ve kalanlar da yabanc "irketlerin elindeydi. 1923'te milli denilebilecek birkaç fabrika vard. Bunun d"nda sanayiden söz edilmezdi. D" ticaret genelde ve iç ticaret ise büyük kentlerde önemli ölçüde yabanclarn elindeydi. ç ticaret ve ula"m geli"memi" olan ülkede sahillerde kurulmu" olan büyük kentlerde yiyecek ve içece&in bile önemli bir kesimi ithal ediliyordu. D" ticaret açk veriyordu. Duyun-u Umumiye, yeni yönetime 86 milyon altn lira borç brakm"t. Var olan demiryollarnn büyük ço&unlu&u Almanlarn elindeydi. Deniz ula"m yetersiz, toplam tonaj ancak 22 bin tonu geçmiyordu. Nüfusun yüzde 75'i tarmda çal"yordu. Tarmsal teknoloji ilkel ve kapal ekonomi nedeniyle tarmsal ürünleri pazarlama olanaklar yoktu ylnda milli gelir içinde sanayinin pay yüzde 13,2, imalat sanayinin pay yüzde 12.3 idi ylnda, ki"i ba"na milli gelir 75 TL; 45 dolar dolaylarnda bulunuyordu. "te bu ko"ullarda Mustafa Kemal, daha Cumhuriyet'i kurmadan zmir de Türkiye iktisat Kongresi'ni toplar. 5. zmir ktisat Kongresi: Cumhuriyet çin Ekonomik Sistem Tercihi Mustafa Kemal, bir toplum düzeninde ekonominin önemini iyi biliyordu. Daha Kurtulu" Sava"'nn doruk noktasnda bulundu&u bir dönemde; sava" sonras ba&msz Türkiye devletinin izleyece&i ekonomi politikasn saptamak üzere bir kurul olu"turdu. Ziya Gökalp ba"kanl&ndaki bu kurul çal"malarn Ankara Gar'nda bir vagon içinde yürüttü. Toplantlara zaman zaman Mustafa Kemal de katld. Kurulda iki temel çizgi belirdi: Biri "liberal çizgi", di&eri ise "sosyalist çizgi"ydi. Ziya Gökalp bu iki çizgiyi uzla"tran bir sonuç çal"mas olu"turdu ve Atatürk'ün onayn ald. Bu sonuç, kapitalizm ve sosyalizm aras0 bir ara yol ve "karma ekonomi" yani üçüncü yol olarak ortaya ç0kar. Bir süre sonra Kurtulu" Sava" zaferle sonuçland. Sava"n bitiminden 5 ay sonra; henüz Cumhuriyet ilan edilmemi"ti. Lozan görü"meleri oldukça çetin geçmekteydi. "te bu ortamda 17 ubat 1923'te zmir iktisat Kongresi, tüm toplum kesimlerinin temsilcilerinin kat0l0m0yla topland0. lk aç0/ konu/mas0n0 Mustafa Kemal yapt0. Konu/mas0nda; Türk tarihinin incelenmesi durumunda bütün ilerleme ve gerileme nedenlerinin bir ekonomik 6

7 sorundan ba/ka bir /ey olmad0:0, tarihimizi dolduran zaferlerin yahut bozgunlar0n tümünün ekonomik durumumuzla ba:lant0l0 oldu:u, yeni Türkiye mizi lay0k oldu:u yüksek düzeye ula/t0rabilmek için ekonomimize birinci derecede ve en çok önem vermemiz gerekti:i ve nihayet zaman0m0z0n bütünüyle bir ekonomi ça:0ndan ba/ka bir /ey olmad0:0 vurguland0. Ve Mustafa Kemal konu"masnda ekledi: "Hiçbir uygar devlet yoktur ki, ordu ve donanmas0ndan önce ekonomisini dü/ünmü/ olmas0n." Çünkü Mustafa Kemal için "Muhakkak tam ba:0ms0zl0:0 sa:layabilmek için yegane hakiki kuvvet, en kuvvetli temel iktisadiyatt0r." Mustafa Kemal artk kazand& askeri zaferi, Lozan da siyasi zaferle ve ülkede ekonomik zaferle taçlandrmak arzusundadr. Aksi durumda zaferlerin sönüp gidece&i görü"ündedir. Dü"mana kar" en güçlü silahmzn ekonomik gücümüz ve ba"armz olaca&n vurgularken, yeni Türkiye devletinin iktisadi bir devlet ve temellerinin süngü de&il; süngünün dahi dayand& iktisatla kurulaca&n belirtir. Mustafa Kemal, Erzurum Kongresi'nde, "ulusal misak"la "ulusal egemenli:e" dayal0 politik rejimin temellerini atm0/t0, zmir iktisat Kongresi ile toplumdaki tüm sosyal kesimlerin kat0l0m0yla olu/an bir "iktisadi misak" olu/turulmas0n0 amaçlad0. Bu sayede "toplumun gerçek kurtulu"u olan ekonomik geli"menin ilkeleri saptanm"" olacakt. Kongrede, sanayici, tüccar, çiftçi ve i"çi gruplarnn önerileri kongre metnine geçmi"tir. Kongrede üreticinin, ihracatçnn, ulusal sanayi ve i"çinin korunmas ile demir yollarnn geli"tirilmesi karan çkt. Kongre metinleri, 1930'lu yllarn ba"larna kadar sürecek dönemin politikas için yönlendirici oldu. Dönemin politikalar devletin her alanda; özellikle de kalknmay sa&layacak sanayile"mede yönlendirici olmas istendi. B. CUMHURYET DÖNEMNDE EKONOMK DÖNÜÜMLER 1923 zmir iktisat Kongresi ile üstü kapal0 olarak Bat0 uygarl0:0n0n piyasa sistemi benimsenmi/ ve uygulanmas0 amaçlanan politikalar özde liberal nitelikli olarak benimsenmi/tir. Yeni kurulacak sistem, ekonomik alanda oldu:u kadar toplumsal alanda da köklü bir dönü/üm gerektiriyordu.1923 den 1939 a uzanan Mustafa Kemal döneminin ekonomisi genellikle iki alt döneme ayr0l0r. ktisat Kongresi'nin kararlar0 dönem, 1932'den sonra ba/layan devletçi dönemdir. ve Cumhuriyetle 1923'te ba/layan liberal 1. Cumhuriyette lk Liberal Dönem ( ) : Kurumsal Dönü/üm zmir iktisat Kongresi'nin kararlan "&nda ilk politika uygulamalar ba"lar. Dönem her /eyin yeniden kuruldu:u, yeni bir yap0lanma dönemidir. Osmanl'dan miras kalan köhne "tar0m ekonomisi", yeni bir anlay0/ içinde "sanayi Uygarl0:0 na dönü"türülmek istenir. Bunun için ülkede devletin, kendinin giri"imci olmas yerine sanayici, tüccar ve çiftçinin desteklenip yönlendirilmesi arzulanr. Ba"ka bir deyi"le özde piyasa sisteminin felsefesi benimsenmi"tir. Esasen devletin yapaca& ba"ka i"leri vardr. "Kalk0nman0n ortam ve iklimini" yaratacak ön ko/ullan haz0rlamas0 gerekir. Bu çerçevede, ülkede ulusal bankac0l0:0 geli"tirmek için 1924 ylnda kat0l0mc0 bir yöntemle özel giri/imcilik esas0na dayal olarak 'Türkiye i/ Bankas0" kurulur. Bunun yannda, 1925 ylnda 'Türkiye Sanayi ve Maadin Bankas0", Osmanl'dan kalan devlet i"letmelerini yönetmek ve yenilerini kurmak için görevlendirilir. Bu kurulu" 1932'de yönetimindeki fabrikalar; yeni olu"turulan "Devlet Sanayi Ofisi"ne devrederek yeni bir yapya dönü"ür. Banka faaliyetleri ise yine ayn günlerde kurulan 'Türkiye Sanayi ve Kredi Bankas0" adyla kamu ve özel kesimi birlikte destekleyen bir bankaya dönü"ür. 7

8 1924 ylnda Ziraat Bankas0'na her türlü banka i"lemleri yapma yetkisi tannd. 1926'da konut kredisi veren "Emlak ve Eytam Bankas0" kuruldu. De&inilen finans kurumlan yannda bir seri yasal-kurumsal düzenleme yapld. 1925'te Tütün Idare-i Muvakkatesi kuruldu. Ticaret ve sanayi odalarna anayasal çerçeve kazandrld. 1926'da ispirto ve alkollü içecekler tekeli olu"turuldu. Ayn yl statistik Genel Müdürlü&ü kuruldu. Kurum 1927'de nüfus saym ile sanayi ve tarm saymlarn gerçekle"tirdi. 1928'de Ticaret ve Tarm Bakanlklar birle"tirilerek, "iktisat Vekaleti" kuruldu. 1929'da Gümrük Tarife Kanunu, Lozan'da konan kstlamalarn kalkmasyla birlikte devreye sokuldu. Ayrca Menkul Kymetler ve Kambiyo Borsalar Kanunu çkarld. Ya"anan dünya krizinden korunmak amacyla 1930'da Türk Parasnn Kymetini Koruma Kanunu kabul edildi. Yasayla ithalat ve d"arya para çkarlmas kontrol altna alnd. 1930'da da ihracat te"vik için ve ticari mallarn kalite kontrolü için 'Ticarette Tahsisin Men'i ve ihracatn Murakabe ve Korunmas Hakknda Kanun" çkarld. Cumhuriyet'in ilk bütçesi 1 Mart 1924'te uygulamaya konuldu. Cumhuriyet hükümetleri, "denk bütçe, düzgün ödeme" ilkesinden hiç taviz vermediler. 1938'e kadar geçen dönemde, bütçeler ya denktir ya da fazla vermi"tir. Sadece 1925 yl bütçesi, Musul Sorunu yüzünden ngilizlerin k"krtmas nedeniyle gündeme gelen Ueyh Sait syan nn getirdi&i ek harcamalar yüzünden ve A"ar'n kaldrlmas nedeniyle açk verdi. Para politikalarnn karar birimi olan Merkez Bankas0 ise l930 ylnda kuruldu. Kalknmann ana unsuru olarak görülen sanayinin, özellikle özel giri"imcilik ve maden i"letmecili&inin te"viki için, 'Te/vik-i Sanayii Kanunu" 1927'de çkarld. 25 yllk yürürlü&ü öngörülen bu yasa ile özel giri"imciye arazi tahsisi, hammadde ve girdilerde gümrük muafiyeti ile resim ve harçlardan muafiyet tannyordu. Yine ekonominin hzl geli"imini yönlendirmek için, bugünkü Ekonomik Konsey niteli&inde "Ali iktisat Meclisi" 1927'de olu"turuldu. Bu kurum, ekonominin ihtiyaç duydu&u yasal ve kurumsal düzenlemelerle ihtiyaç duyulan ara"trmalarn yaptrlmas görevinin üstlendi. Bütün bu çabalara kar/0n sanayile/mede arzulanan ivme yakalanam0yordu. Çünkü kalk0nma ve sanayile/me için gerekli sermaye birikimi ve özel giri/imcilik yetersiz kal0yordu. Üstüne üstlük Dünya Ekonomik Krizi patlak verdi. Bu ortam de&erlendirmek üzere "Milli iktisat ve Tasarruf Cemiyet" ("imdiki Türkiye Ekonomi Kurumu) 22 Nisan 1930'da ulusal sanayinin geli"me yollarn aramak üzere bir Sanayi Kongresi toplad0. Bu kongrede zmir iktisat Kongresi'ne göre, daha özel bir alan olan sanayile"me üzerine konular görü"üldü. Bu kongre 1923'ten beri izlenen liberal politikalarda de&i"iklik yaratacak politikalarn ilk habercisi niteli&inde idi. Sanayinin geli/imi için devletin deste:i yetmemi/ti. imdi s0ra devletin bizzat kendisinin sanayinin içine daha aktif olarak girmesine gelmi/ti. Sanayi Kongresinin arkasndan hazrlanan 21 Mays 1930 tarihli hükümet programnda bu politika de&i"ikli&inin izleri görülüyordu. Devletin ekonomiye müdahalesi ve düzenleyici rolü vurgulanyordu. Nitekim Türk Parasnn Kymetini Koruma Kanunu ile Ticarette Tahsisin Men'i ve hracatn Murakabese Kanunu ile Merkez Bankas'nn kurulmas da ayn yl içinde, devletin ekonomideki daha aktif rolünü gösteren uygulamalar oluyordu. Dönemin özetlenecek politikalar içinde, ülkenin milli geliri 1928'den 1929'a ikiye 8

9 katlanm"t. 1923'ün GSMH'si 633 milyon TL iken 1929'da 1 milyar 150 milyon TL'ye ula"m"t. Ancak dünyada tarm ürünleri fiyatlarnn dü"mesi 1927'de GSMH'yi cari fiyatlarda azaltrken, 1929 krizinin ülkeye yansmas yine 1930 ve 1931 yllarnda GSMH'de ciddi gerilemelere neden olmu"tu. Cari fiyatlarla yaplan hesaplamalarda görülen gerileme, sabit fiyatlarla yaplan hesaplamada büyümenin sürdü&ünü gösteriyordu. Büyümedeki art"a kar"n ekonominin tarmsal niteli&i sürüyordu. Nüfusun yüzde 75'i krsal kesimde ya"yor, tarmn milli gelirdeki pay yüzde 67'yi buluyordu. Sanayi, tarmsal ürünleri i"leyen küçük i"letmelerden olu"uyordu ylnda sanayinin GSMH'deki pay yüzde 11.4 ve imalat sanayiinin yüzde l0,3 düzeyinde bulunuyordu. Söz konusu dönemde Türk lirasnn de&er kayb yüzde 4 dolaylarnda kalyordu. Bütçe ye para politikalarna titizlik gösteriliyordu. Kurtulu" Sava" döneminde bile para basma yoluna gidilmemi"ti. Bütçe denkli&inde titizlik sürüyordu döneminde yeni olarak yaplan demiryolu, Osmanl'dan alnan demiryolu a&nn yarsndan çok daha fazlasn olu"turuyordu. Karayolu ("oselerle) ikiye katland. Lozan'daki düzenleme nedeniyle de d" ticaret aç& 1930'lara kadar sürmü"tür. Ancak, gümrükleri 1930'da kendi denetimine alan Türkiye, döneminde d" ticarette açk de&il fazla vermi"tir. Genç Cumhuriyetin ihracat tarmsal ürünlerden olu"uyordu. 1923'den 1928'e tüketim mallan ithalat yüzde 81'den yüzde 64'e gerilerken, yatrm mallan ithalat yüzde 6'dan yüzde 15'e frlam"tr. 9

10 ekil 1: Cumhuriyet Döneminde Ekonomik Dönü/ümler 10

11 2. Cumhuriyette Devletçi Dönem ( ):Tar0mdan Sanayiye 1923'te Cumhuriyetle ba"layan liberal politikalar, ekonomide hzl geli"meler ya"anmasna kar" tatmin edici olmaktan uzakt. Ülke, yoksul ve tarma dayanan ekonomi geri idi. Varlan sonuçlar, büyük heyecanla ba"layan cumhuriyet yönetimi için tatminkâr de&ildi. Bu durum, dünya krizinin de yaratt& ortamda, yeni aray"lar beraberinde getirdi. Lozan Anla"mas'nn getirdi&i kstlamalar 1929'da sona erdi. Cumhuriyet hükümeti, Osmanl borçlarndan ancak 1929'da kurtuldu. Sanayi kurumu ve gümrükleri düzenleme yoluna ancak 1930'da gitme "ans bulabildi. Daha önce belirtildi&i gibi ekonomide sermaye birikimi yetersizdi. Oysa, ülke ekonomisinin altyap ihtiyac büyüktü. Yeti"mi" nitelikli elemanlar yoktu. Ülkenin okumu"lar uzun sava" yllar boyunca (Çanakkale ve Kurtulu" Sava"nda) önemli ölçüde kaybedilmi"ti, Osmanl'da ticaret ve sanayi aznlklarn elinde oldu&u için giri/imcilik kültürü geli"memi"ti. Nihayet, dünya ekonomik krizi bir talep daralmasndan kaynaklanyordu. Daralan talebi geni"letmek, dünya ülkelerinde de devletin ekonomide daha aktif olmasndan geçiyordu. Bütün dünyada devlet aktiviteleri ön plana çkyordu. Rusya'da yeni ekonomik sistem planlamay0 ba"latm" (1927); ABD'de yeni bir refah devleti anlay" do&mu"tu (1927-New Deal). Almanya'da Hitler, otobanlar devlet eliyle yaptryordu. Nihayet 1936'da Keynes, pratik' te ya"anan geli"me trendini, ekonomi bilimi ve ekonomi politikalarna uygulayarak Keynes devrimini yaratm"t. Türkiye'de 1930'larda ba"layan geli"me e&ilimi bir bakma bu geli"meye paraleldi. Ayrca 1925'te faaliyete geçen Sanayi ve Maadin Bankas'nn yönetimindeki fabrikalarda oldukça ba"arl sonuçlar alnm"t. Yöneticiler bundan cesaret alyordu. 1930'da kurulan Cumhuriyetçi Serbest Frka liberal bir programla politika sahnesinde boy gösterirken, smet nönü 30 A&ustos 1930'da "0l0ml0 devletçilik" kavramn kullanyordu. Yine Atatürk 1931'de zmir deki bir konu"masna, "Frkamzn izledi&i program, iktisadi açdan devletçiliktir" açklamasn yapyordu. Nihayet 10 Mays 1931 CHP Kurultay'nda parti, devletçilik ilkesini kabullenerek alt ok tamamlanyordu ylna kadar devlet müdahalesini içeren bir seri yasa ile devletin etkinli&inin artt& bir dönem ya"and. thalat, ihracat ve spekülasyonlar düzenleyici yasalar çkarld. Bununla birlikte, arasnda, özel kesimi güçlendirici önlemlere de ba"vuruldu&u görülür 'de hazrl& yaplan Birinci Be/ Y0ll0k Sanayi Plan0 May0s 1934'te uygulamaya konuldu. Böylece devlet öncülü&ünde sanayile"me, planl biçimde gündeme geldi. Belli tesisler; Sovyet, ABD, Alman ve ngiliz heyetlerine ayr ayr incelemeler yaptrlarak kurulma kararlar verilmi"tir. Birinci Be/ Y0ll0k Sanayi Plan0 ile dokuma, maden, seramik, /i/e, cam, porselen, kimya sanayilerinde toplam 16 fabrika kuruldu. Bu i"letmelerin hepsi ithal ikamesi sa&layan endüstrilerdir. Sanayi ve Kredi Bankas ile Sanayi Ofisi bu kez yerini Sümerbank'a brakt. Madencilik alannda Etibank kuruldu, i" Bankas'nn sanayile"mede katklar devreye girdi. "Kadro" dergisi, bu dönemde ç0karak, devletçili:i ve planl0 ekonomiyi savunurken, i/ Bankas0 grubu daha esnek bir sanayile/meyi savunur. Devletçilik, 1937'de Anayasa'ya da girdi. Birinci Sanayi Plan döneminde, öngörülen yatrm tutan 44 milyon TL iken uygulamada 100 milyon TL'yi buldu. Yatrmlarn yüzde 36's dokuma alanna, yüzde 23'ü demir-çeli&e ayrlm"t. Planda öngörülen i"letmelerin faal olmasyla yllk 75 milyon TL üretim gerçekle"mi"tir ki, bu rakam, toplam ithalatn yüzde 43'üdür. Bu dönemdeki sanayile"menin itici gücü Sümerbank olmu"tur. Ayrca Türkiye Emlak Kredi Bankas (1936), Denizbank (1927), Devlet Ziraat i"letmeleri Kurumu (1938)'te kurulmu" ve Ziraat Bankas (1937) yeni bir yapya kavu"turulmu"tur. 1936'da bir Endüstri Kongresi düzenlemi", kongreye yalnzca kamu kurumu temsilcileri katlm"tr. 11

12 Birinci Be" Yllk Sanayi Plan zamanndan önce basar ile bitirildi. Sanayile"mede ciddi bir atlm sa&land. Enflasyonsuz bir ortamda bütçe kaynaklan içinde yatrmlar gerçekle"ti. kinci Be/ Y0ll0k Sanayi Plan0 için 1936'da haz0rl0klar ba"lad. Daha kapsaml, ara mallar0n0n üretimine ve ihracata yönelik bir planlama haz0rlanm0/sa da, kinci Dünya Harbi'nin ayak sesleri yüzünden; yllan için öngörülen bu plann uygulanmasna geçilemedi arasnda Türkiye bir yandan bu&day üretimini ikiye katlayp, di&er tarm ürünlerinde önemli geli"meler sa&larken, h0zlanan sanayile/me nedeniyle tar0m0n milli gelirdeki pay0 1938'de yüzde 48'e geriledi. Ülkede sanayile"me yönünde köklü bir de&i"im ba"lad. Sanayide ya"anan bu atakla kurulan i"letmeler yannda 1936'da i/ Kanunu ç0kar0ld0. Bu dönemde ekonomide büyüme, büyük i"letmelere ve "irketle"melere yönelimi artrd. Hammadde kullanmnda art"lar ya"and. Dönem; 1938 yl d"nda d" ticaret aç& vermedi. Dönemin ba"nda ikinci bir parti ile bir demokrasi denemesine girildi. Kadnlara seçme ve seçilme hakk tannmas gibi geli"meler dönemin kayda de&er politik geli"meleridir. Nüfus 11 milyondan 17 milyona, okuma-yazma oran yüzde 20'ye, demiryolu 4 bin km.den 7 bin km'ye çkarken demir-çelik, çimento ve "eker fabrikalarn da kuran Türkiye, sanayile"mede ciddi bir hamle yapt.temel mal ve ürünlerde önemli ithal ikameleri sa:land0. Bu yüzden dönem, ithal ikameci sanayile/me dönemi olarak da adland0r0lmaktad0r. 3. Harp Ekonomisi Dönemi ( ) kinci Dünya Harbi'ne Türkiye katlmad. Ancak ekonomisi sava"tan köklü biçimde etkilendi. Büyük bir heyecan ve basar ile yürütülen sanayile"me hamlesi kesildi. Yaplan ikinci sanayi plan bir daha inmemek üzere rafa kalkt. Sava"a her an hazr olunmas ve harp ekonomisi uygulamas üretim ve milli gelirde köklü dü"ü"lere yol açt. Çal"abilir ku"a&n silah altna alnmas tar0msal üretimde köklü dü/ü/lere neden oldu. Daralan üretim, kaç0n0lmaz olarak, fiyat art0/lar0, hayat pahal0l0:0, karaborsay0 ve harp zenginlerini gündeme getirdi. Bu durumu düzeltme ve kontrol altna alma dü"üncesiyle Milli Koruma Kanunu (1940) ve Varl0k Vergisi (1942) gibi yasalar ç0kart0ld0. Öncelikle askeri ihtiyaçlarn kar"lanmas yoluna gidildi. Harp ekonomisinde ekonominin büyümesi negatif de:erler ald0. Dönemin ilk yarsnda ekonomi y0ll0k ortalama yüzde 6.6 oran0nda küçüldü. Yalnzca 1942'de pozitif büyüme görüldü. 1939'da TL olan ki/i ba/0na gelir 1945'te 1259 TL'ye geriledi. Ancak 1946'da harp sonras0nda bir üretim sçramas ya"and. Gerek tarm, gerekse sanayide üretim patlamas oldu ve yüzde 32'lik bir büyüme hzna ula"ld aras0nda ekonomide yüksek büyüme h0z0 sürdü. Ayr0ca ekonomide özellikle 1947'de bir seri yasal de&i"iklikler yapld. 1946'da çok partili sisteme geçi" politik açlardan ülkede yeni bir dönemi ba"latt. 4. kinci Liberal Dönem( ): Özel Giri/imci Sanayile/me Dönemi 1930'lann devletçi ve 1940'lann harp ekonomisi uygulamalar ve harbin toplumdaki tahribat toplumda yeni aray"lar gündeme getirdi. 1924'de ve 1930'da tekrarlanan çok partili demokratik sürece geçi" denemeleri, cumhuriyet kar"t güçlerin, muhalefet partileri içinde toplanma e&ilimi göstermesi nedeniyle ba"arsz olmu"tu. Oysa 1946'da kurulan DP kadrolar, CHP içinden ayrlarak ve Cumhuriyet'in de&erlerine sahip çkarak, yeni bir dönemin ba"lamasn sa&ladlar. DP, 1950'de iktidar olunca, 20 y0ll0k devletçi gelenek yerine, liberal e:ilimleri olan yeni bir dönem ba/lad 'lann yerli sanayii devlet eliyle kurma gayretleri ba"arl olmu", ancak harp 12

13 nedeniyle aksam"t. thal ikameci politika, yavru sanayilerin palazlanmas0 için d0/a kapal0, korumac0 politikalara a:0rl0k vermi/ti. kinci liberal dönem olan aras, yeni politikalara sahne oldu. Ülkede çok partili demokratik dönem ba"lad. 1947'deki Marshal Plan çerçevesinde Türkiye Bat ve ABD ile daha yo&un ili"kiye girdi. Kore Sava" ve arkasndan NATO üyeli&i Türkiye'nin d"a açk politika üretmesine yol açta. D"a açk politikada, bir tarm ülkesi olan Türkiye, tarmsal ürünler ihrac yannda, tar0ma dayal0 sanayile/meye yönelim gösterdi. Böylece, özel giri/imcili:i öne ç0karan, tüketim mallan sanayi a:0rl0k kazand0. Bu durum bati ülkelerinin sanayi ürünlerine yeni bir pazar yaratt. Türk tanrmda traktör ve gübre kullanm hzla artmaya ba"lad. Demiryolu yerine karayollar ve dolays ile motorlu araç ithaline yönelik geli"meler oldu. Tüketim mallar0na öncelik veren hafif sanayile/me modeli için pazarlarn bütünle"mesi ve kentlerin birbirine ba&lanmas gerekiyordu. Bu nedenle karayolu ba"ta olmak üzere altyap0 yat0r0mlar0 önem kazand0, ithal edilen baz sanayi ürünleri "montaj" a"amasn ülkeye ta"maya yöneldi. Ancak do&al olarak a&rlk, halkn refahn do&rudan ilgilendiren tüketim mallarna dayanyordu. 1930'lann devlet eliyle sanayile/mesi, 1950 'lerin özel giri/imcili:i te/vik politikas0, ülke sanayile/mesinde kamu ve özel kesimin birlikte ve birbirini tamamlayacak bir geli/me sürecine girmesine f0rsat yaratm0/ oldu döneminde ekonominin büyüme hz belli bir istikrar kazand. Yalnzca 1953'te yüzde üçlük bir gerileme ya"anr. Nedeni ise tarmda kötü bir yl geçirilmesidir arasnda yllk ortalama yüzde 7 iken, arasnda ise büyüme yava"lad ve yüzde 5 dolaynda bir hza ula"abildi. 1930'lar sanayilerin ve sanayile/menin ye/erdi:i y0llarken; 1950'ler özel giri/imcili:in ve onun ön ko/ullar0n0n ve altyap0 donan0m0n0n yarat0ld0:0 y0llar oldu. Kentler ve pazarlar, ula/0m altyap0s0 ile ekonomik bütünle/meye yöneldi. 1930'lann miras olan KT lerin özel sektöre devri, ba"langçta oldu&u gibi 1950'lerde de gündemde kald. Ancak getirilen yeni yaplanma, KT leri daha da güçlendirdi. 5. Planl0 Sanayile/me ve Kalk0nma ( ):Faktör Güdümlü Kalk0nmadan Yat0r0m Güdümlü Kalk0nmaya Türkiye 1963'te ilk kalknma plann uygulamaya koydu. Bu planlar 1930'lann sektörel sanayi planlar0ndan daha kapsaml makro kalk0nma planland0r. Planl dönem 1980'deki politika de&i"ikli&ine kadar sürdü. Türkiye ekonomisi bu dönemde sanayile/me hummas0 ya"ad. Her ile fabrika kurulmas sevdas vard. Bu dönemde ekonomide sanayi ve hizmetlerin a&rl& artar aras0nda ekonomide negatif büyüme h0z0 ile kar/0la/0lmaz. Ortalama büyüme h0z0 yüzde 6'd0r. Ekonomideki bu büyüme daha çok sanayi ve hizmetlerden kaynakland. Sanayideki üretim endeksi ilk plan döneminde ( ), 1962'deki de&eri 100 alnd&nda 1967'de 183'e yükseldi. kinci plan döneminde sanayi yine sürükleyici sektördür. malat sanayiinin milli gelirdeki pay hzla artt. Ekonomide tüketim mallar0ndan ara mallan üreten sanayilere yönelim 1965'ten sonra yava/ yava/ hzland. Tüketim mallar sanayi içinde de tarma dayal sanayilerin pay azalma gösterir. Buna kar/0l0k dayan0kl0 tüketim mallar0n0n pay0 daha h0zl0 bir art0/ gösterir. Artk ekonomide sanayi sektörünün pay giderek daha belirgin konuma gelir. Bu sanayile"me sürecinde özel kesim h0zl0 bir geli/me göstermekle birlikte, kamu yat0r0mlar0 da a:0rl0:0n0 korudu. Sanayile"en Türkiye'nin yaygn altyap ihtiyac, yol, ula"m, haberle"me ve enerji gibi alanlar kamu yatrmlarnn payn artrd& gibi, kamu do&rudan özel mal üreten alanlarda da aktif olarak varl&n sürdürdü. Ekonomide sermaye birikimindeki zayflk, bir yandan kamunun paynn yüksekli&ine, di&er yandan ekonomide küçük i"letmelerin paynn yüksek olmasna yol açt. 13

14 1950'li y0llarda ekonomiye verilen ivme, sanayile/me olarak 1980'e kadar sürdü. Daha önce belirtildi:i gibi döneminde sanayi sektöründe negatif büyüme h0z0 ile kar/0la/0lmad0. Bu dönemin 14 y0l0nda sanayideki büyüme h0z0 yüzde 10'a yak0n veya yüzde 10'un üzerinde gerçekle/ti. Hizmetler sektöründeki geli/me h0z0, sanayi sektörünün alt0nda, ancak genellikle ona paralel bir geli/me gösterdi. Tarmsal büyümede ise hzl dalgalanmalar ya"anrken büyüme hznn giderek dü"me trendi sürdü dönemi içinde yurtiçi tasarruflarn GSMH içindeki pay yüzde dolayndan yüzde dolayna çkt. Buna paralel olarak sabit sermaye yat0r0mlar0n0n GSMH içindeki pay0 yine yüzde dolay0ndan yüzde 22 dolaylar0na yükseldi ve 1960'da ki"i ba"na ihracat 12 dolar düzeyinde iken, 1980'de 65 dolar düzeyine ula"t. Tarmsal ürünlerin ihracattaki pay 1950'de yüzde 90'n üzerinde iken, 1980 ylnda yüzde 57'ye geriledi. Sanayi sektörünün pay ise yüzde 36'ya ula"t. M. Porter in deyimi ile, bu dönemde Türkiye Faktör Güdümlü geli"me döneminden Yat0r0m Güdümlü Geli/me dönemine girdi. thalatta ise daha hzl bir patlama ya"and. 1950'de ki"i ba"na ithalat 14 dolar dolaynda ve 1960'da 17 dolar iken, 1980'de 178 dolar düzeyine yükseldi. Ba"langçta tüketim mallan ithalatnn pay oldukça yüksek iken, dönem içinde ithalat0n a:0rl0:0 hammaddeye kayd0. Hzlanan ithalat nedeniyle dönemin ba"nda ihracatn ithalat kar"lama oran 1960'da yüzde 69 iken, 1980'de yüzde 37'ye geriledi aras ile arasnda enflasyon oranlan yüzde 10'un altnda gerçekle"irken, 50 li yllarn ikinci yansnda yüzde düzeyinde, gerçekle"irken 19701i yllarda enflasyonda ba"layan hzlanma bugünlere kadar hzn genellikle yüzde 50'nin üzerindeki de&erlerde korudu. 1950'de do&umda ortalama ya"am beklentisi 44'den 1980'de 61'e yükseldi. Kentle/me h0z0 yüzde 5 dolay0ndaki de:erlere ula/t0. H0zl0 bir göç ve kentle/me, beraberinde gecekondula/may0 getirdi yl bir askeri müdahale ile ba"lad yllarn sonu ve 19701i yllarn ba" ö&renci hareketlerine sahne oldu. Ülkede sosyal huzursuzluklar yaygnd Anayasas'nn getirdi&i özgürlüklerin, sindirilmeden sa:l0ks0z kullan0m0 1971'de askeri müdahaleyi getirdi. Bu süreçte toplumun sa&-sol "eklinde politize olmas ve politik sürecin kaba kuvvet unsuru içermesi 1980 askeri müdahalesine yol açt0. Dönemin ikinci yans0 siyasi istikrars0zl0klarla geçti. Ya"anan koalisyonlara katlan küçük partiler, devlet kurumla"masna liyakat sistemi yerine, politik ili/ki ve yanda/l0k kriterlerini ta"d y0l0na gelindi:inde çarp0/an ideolojiler, toplumda can güvenli:ini ortadan kald0rm0/t0. Yok olan politik istikrar, ekonomide de istikrars0zl0:a yol açt0 ve enflasyonda patlama ya/and0. Sosyal ve politik sorunlara ra:men bu dönemde, yat0r0m güdümlü geli/me süreci,tüketim ve aramalar0 sanayisini kurmu/ bir ekonomi yaratt0. 6. Üçüncü Liberal Dönem ( ): Sanayile/meden hracata ya da Refah Güdümlü Geli/me ye geçi/ 198O'de ya"anan askeri darbe ertesinde önce karaborsay önleyecek olan 24 Ocak ekonomik önlemleri alnd. Fiyat istikrarnda ilk iki ylda olumlu sonuçlar elde edildi. Piyasa sistemi yönünde bir zihniyet de:i/imi ya/and0. Merkezi kararlar yerine, piyasa sistemi ile uyumlu ve piyasa güçlerini öne çkaran uygulamalara gidildi. 1930'lu yllardan beri, piyasalara müdahaleci mantkla getirilen baz yasalar, örne&in Türk Paras0n0n K0ymetini Koruma Kanunu" de&i"tirildi. Köklü yasal düzenlemeler yapld. Yaplan düzenlemelerle toplumda özellikle giri/imcilik ba:lam0nda köklü zihniyet de:i/imi getirdi. Esasen bu de&i"im, bir bakma bütün dünyada gerçekle"en bilgi toplumu ve 14

15 küreselle/me sürecine geçi/in Türkiye'ye yans0yan rüzgarlar0n0n etkiydi. yaratt0:0 bir Bu sayede 1930larda ba"layan d0/ rekabetten korunan ithal ikameci sanayile/me modeli terk edilerek, d0/a aç0lma ve ihracat0n sürükledi:i bir ekonomik modele geçi" sa&land. Bunun için ihracata te/vikler ve kolayl0klar getirildi. hracat art" ile 1980 ekonomik krizine yol açan ekonominin döviz darbo:az0na çözüm getirildi. Dönemin bir özelli&i yüksek enflasyonun ilk yllarda yüzde 100'ün üzerindeki de&erlerden yüzde 25'e do&ru çekilebilmi" olmasdr. Ancak ilerleyen yllarda hzl art" gösteren yüksek enflasyon döneme damgasn vurdu. Bir yandan yüksek enflasyon, bir yandan dönemin ba"nda sendikal hareketlerin bask altna alnmas, ücret ve maa"larda hzl dü"ü"e yol açarak gelir da&lmnda köklü bozulmalar beraberinde getirdi. 1970'li yllarn sonunda ücretlerin milli gelirdeki paylan yüzde 35 dolayna trmanm"ken dönem sonlarna do&ru yüzde 15'in altna dü"tü. Bu durum orta tabakann eriyerek toplumda gelir da&lmnn ve sosyal dengelerin bozulmasna neden oldu. Dönemin bir di&er özelli&i ise, ekonomide kamunun a&rl&n azaltan geli"melerdi. Bu durum, sanayile"mede belirleyici olan devletin do&rudan verimli yatrmlardan çekilmesi ve sadece altyap alanndaki yatrmlarla yetinmesini beraberinde getirdi. 1984'e kadar yüzde 4 veya altnda kalan büyümenin, 1988'e kadar geçen sürede hzland&, 'de yüzde 7-10 dolaylarnda büyüme hzlarna ula"ld&, ancak son iki ylda yüzde 2'nin altnda büyüme hzlarna dü"üldü&ü görülür. Dönem içinde ki"i ba"na milli gelir, 1987 fiyatlaryla 1980'deki 1338 dolarlk bir de&erden, 1990 ylnda 1762 dolara yükseldi. Yurtiçi tasarruf ve sabit sermaye yatrmlarnn GSMH içindeki oranlan, arasnda yüzde arasndaki de&erlere dü"erken, dönemin ikinci yansnda hzlanarak yeniden yüzde 20'nin üzerindeki de&erlere ula"t. Ülkenin d"a açlma süreci nedeniyle 1980'de 11 milyar dolarn altnda olan d" ticaret hacmi 1990'da 35 milyar dolarn üzerine çkt. hracatn GSMH içindeki pay 1980'de yüzde 4 dolaynda iken 1989'da yüzde 10'un üzerinde gerçekle"ti. thalata GSMH'deki pay ise ayn dönemde yüzde 11 dolayndan 14.5'e çkm"tr. hracata ithalat kar"lama oran dönemin ba"ndaki yüzde 40'lk düzeyden yüzde 70'lerin üzerindeki de&erlere çkt. Ancak dönem içinde TL; dolar kar"snda ciddi de&er kaybna u&rad. 1980'de ortalama dolar kuru 76 iken, 1990'da 2607'ye ula"t. Dönem ba"nda yüzde 42 olan kent nüfusunun dönem sonunda yüzde 54'e ula"t& görülür. Kentle"me hz yakla"k yüzde 5 dolaynda gerçekle"ti. Dönemin ilk yans, 1980 askeri müdahalesi nedeniyle demokrasinin tamamen veya ksmen askya alnd& yllardr. 1982'de getirilen yeni Anayasa'da, özgürlükler 1961 Anayasas'na göre daraltlm" ve kstlanm"tr. Kapatlan partiler nedeniyle politik yaplanmada çalkantlar ya"anm"tr. Türkiye 1987'de Avrupa Toplulu&una üyelik için ba"vurmu" ise de; bu durumu nedeniyle Türkiye'nin üyeli&i, "ehil" olmakla birlikte, yeterli olmad& gerekçesiyle reddedildi. Güneydo&u'da PKK terörünün hortlayp hzlanmas ve Türkiye'yi uzun yllar me"gul edecek biçimde ivme kazanmas bu dönemde oldu li yllarn ihracata dayal0 geli/me stratejisine paralel olarak, toplumda geleneksel dü"üncelerden liberal dü/ünceye do:ru bir zihniyet yenilenmesi sa&lam"sa da; bu dönemin ihracat bir dönem öncesinin, sanayi tabann kullanan, ancak yüksek enflasyon ve faiz sarmal0 nedeniyle, yat0r0m güdümlü sanayile/meyi terk ederek, geçmi/in nimetlerini ve birikimini kullanan refah güdümlü geli/me dönemi olarak kendini gösterir. 7. Ekonomide Krizli Y0llar( ):Refah Güdümlü Geli/menin flas0 199O'l yllar ekonomide yüksek enflasyonun sürdü&ü; 1994 ise ekonominin krize girdi&i yl oldu. Bu dönemde enflasyonun ortalama düzeyi sürekli yükseldi. Enflasyon basamak basamak sürekli ilerledi. 1980'de oldu&u gibi enflasyon, yüzde 100'ün üzerindeki 15

16 de&erlere bu dönemde yeniden ula"t. Bütçe aç0klan, KT aç0klan, belediyelerin aç0klar0, sosyal güvenlik kurumlar0n0n ve tar0msal destek fiyatlan verilen birliklerin aç0klan h0zla artt0. Bunlar, "5 kara delik" olarak gündeme geldi. Bu kara deliklerin ekonomideki yükü, altndan kalklmaz boyutlara ula"t. Açklarn kapatlmas için kamunun-sürekli borçlanma yoluna gitmesi, bütçe üzerinde faiz yükünün sürekli trmanmas sonucunu do&urdu. Enflasyonist ortamda devletin sürekli borçlanmaya yönelmesi, enflasyon-faiz ve borç sarmalnn giderek güçlendi&i bir dönemi yaratt. Bu durum bütçede faiz yükünün sürekli artmasna yol açt. Bütçedeki faiz yükünün oran 1999 için yüzde 50 ye do&ru trmand. Böylesi bir ortamda reel yat0r0mlar gerilerken, i/letmeler karlar0n0n büyük k0sm0n0 faaliyet d0/0 alandan; yani faizden elde etmeye ba/lad0lar. 500 büyük i"letmenin o yllarndaki karlarnn yüzde arasndaki ksm faaliyet d", yani faiz gelirlerinden olu"urken, 1998'de yaplan ara"trmalarda küçüklere do&ru yöneldikçe bu orann yükseldi&i ve yüzde 70'lerin üzerine çkt& görüldü. lerleyen yllarda bu oranlar katlanarak artmaya devam etti. Devletin borçlanmas, finans kesiminin oldu&u kadar reel kesimin de kolay ve rahat yoldan; yani devlet tahvili veya hazine bonosu yoluyla yüksek kazançlar elde etmesi sonucunu do&urdu. Bankalarda yüzde 100 devlet güvencesinin bulundu&u bu dönemde banka says 80'i a"t ve 1994 kriz yl d"nda ekonomi hep yüzde 6'nn üzerinde büyüme hzna sahip oldu. Zaman zaman yüzde 8-9'a dolaylarnda büyüme hzlan gerçekle"ti. Ancak kriz ylnda ekonomi yüzde 6 orannda küçüldü ylnda ki"i ba"na dü"en milli gelir cari fiyatlarla dolara ula"t. 1980'li yllarda ba"layan d"a açlma 199O'l yllarda devam etti. Özellikle d"a açk sektörlerde büyüme daha hzl gerçekle"ti. Turizm ve tekstil ba"ta olmak üzere, belli sektörler canll&n sürdürdü. D"a açlabilen iller, "Anadolu Kaplanlar" olarak öne çkt. 1980'li yllarn sonunda ihracatn GSMH'deki pay yüzde 12.8'e kadar çkarken, 199O'l yllarn ilk yansnda yüzde 8.5 dolayna kadar dü"mü"; ancak '94 krizinden sonraki dönemde yeniden yüzde 13-14'lere do&ru trmanm"tr. thalatn pay, ise yüzde 14 dolayndan, yüzde 24 dolayna trmand. Bu durum cari i"lemler aç&nn artrd. hracatn ithalat kar"lama oran yüzde bandna geriledi. Dönemin ba"nda "ekonomi ve toplumun yeniden yaplanmas" tüm partilerin sloganlarna girmi"ti. Ancak zaman içinde ya"anan güncel sorunlar, yeniden yaplanmann gündemden dü"mesine yol açt. Dönemde genellikle orta sa& ve orta sol partilerin koalisyonlar geçerli oldu. Politik istikrars0zl0k, dönemin önemli bir özelli&i oldu. Ülkede yeniden yaplanma ihtiyac sürerken, hzl kentle"me ve Güneydo&u sorununun yo&un bir göçe neden olmas, yüksek enflasyon ve benzeri nedenler kentlerde sosyal ya"amn zorla"masna yol açt. Kent ve krsal nüfusun pay yüzde 65 ve 35 olarak gerçekle"ti. Biriken sorunlara çözüm üretilemezken, ekonomide faiz ve kent rant0ndan dolay0 zenginle/me süreci ya/and0. Bu durum toplumda kolay yoldan kazanç elde etme aray0/lar0n0 h0zland0r0rken, enflasyonist ortamda, sosyal kesimler aras0 uçurumun artmas0na yol açt0. Toplumda bir yandan mafyala/ma, di:er yandan ahlaki çöküntü ve sosyal tepkilerin h0zlanmas0 birlikte geldi li y0llar döneminde ba/layan Refah Güdümlü Geli/me yakla/0m0, bütün a:0rl0:0 ile ekonomiye hakim oldu. Sonuçta tarihin bir cilvesi olarak ayn ad ta"yan ve o güne kadar sistem d" görülen Refah Partisi, ülkenin en güçlü partisi olurken, koalisyonla iktidara gelmesi, bu kez toplum ve devlet düzeyinde krizlerin ya"anmas siyasi istikrar daha da bozdu. RP iktidarnn irticay cesaretlendirmenin ötesinde, destek vermesi, ordunun üst düzey yönetimini harekete geçirdi. Sonuçta, RP iktidardan dü"ürülerek kapatld. Ülkedeki 16

17 irtica ve türban tart"mas güncelli&ini korumaya devam etti. Bu arada 8 Yllk E&itim Yasas, ordunun basksyla çkarlp yürürlü&e konuldu. Türkiye nin bu dönemdeki genel görünümü, ülkenin tümüyle bir yönetim zaaf0 içinde bulundu:unu yans0t0yordu li yllarda ba"layan IMF ile ili"kiler bu dönemin ekonomi politikalarn belirledi. stikrar aray"nn maliyeti genellikle ücretlilere kesildi. Ya"anan krizlerden çk" aray"laryla tasarruf tedbirleri i" ve a" sorununu gündeme ta"d. Bu süreçte IMF, Türkiye deki ekonomi politikalar0 ve istikrar aray0/0n0n daha etkili ba/ mimar0 olarak yerini ald0. AB ile ili"kiler 1994 sonunda gümrük birli&ine katlmamz "eklinde gerçekle"ti. AB, gümrük birli&ine giri" için 2 önemli ko"ul öne sürdü. Birinci ko"ul rekabet yasasnn çkmas ve rekabet kurumunun kurulmasyd.. kinci ko"ul ise, 1982 anayasasnn sendika oda ve derneklere getirdi&i siyaset yasa& ile katlmc demokrasiyi engelleyen düzenlemelerdi. Bu düzenlemelerin yasal temeli Gümrük Birli&ine giri"imize yeti"tirilirken, uygulamalar daha ileri yllara sarkt. 90 l yllara,1991 deki bir krizle ba"layan Türkiye, 1994 te çok daha derin bir krizle sarsldktan sonra, 1998 Asya ve Rusya krizlerinin etkisiyle 1999 da da çok derin bir kriz ya"ad. Bu krizde, ayn yl ya"anan depremlerin etkilerini de göz ard etmemek gerekir.1990 l0 y0llara krizle girildi ve krizle bitirildi. Enflasyon % bandnda gezindi. Türkiye ekonomisindeki istikrarsz görünüm; 1980'li ve 1990'l yllar boyunca artan kamu açklar, yüksek enflasyon seviyesi ve dalgal büyüme yaps ile 2000'li yllara do&ru süreklilik kazand. Artan kamu harcamalarnn yurtiçi mali piyasalar üzerindeki basksnn yan sra, bu dönemde ya"anan, krizlerin de etkisiyle reel faizler hzla yükseldi. Artan reel faiz oranlar, kamu açklarn daha da arttrp borç-faiz ksr döngüsünü sürdürülemez boyutlara ula"trd. Türkiye ekonomisinin makro dengelerinde ortaya çkan bu sürdürülemez yap, orta vadeli ve kapsaml bir programn uygulamaya konulmasn zorunlu hale getirdi. Bu geli"meler çerçevesinde dönemini kapsayan bir makro ekonomik program 9 Aralk 1999 tarihinde "Enflasyonla Mücadele Program0" ad0 alt0nda uygulamaya konuldu. Bu program Uluslararas0 Para Fonu (IMF) taraf0ndan 3 yllk bir süreyi kapsayacak olan Stand-by anla"mas ile de desteklendi. Enflasyonla Mücadele Program'nn ba"lad& tarihten Kasm krizine kadar henüz bir yllk süreç geçmi"ti ki, bu bir yllk sürecin sonunda program hedefleri baz alanlarda yakaland. Kamu maliyesi konusunda, hükümetin program hedeflerine ciddiyetle uymas ve mali disiplini sa&lamas sonucunda, kamu sektörü faiz d" fazla hedefi a"ld; ancak enflasyon oran, cari açk ve büyüme oranlarnda hedefler tutmad. stenen hzda dü"meyen ve kemikle"en enflasyonla sabit döviz kurunun birle"mesi sonucunda yerli para a"r de&er kazand; cari i"lemler aç& artt; bunun da daha sonraki dönemde talebi ksc, resesyona yol açc bir etki yarataca& beklenir oldu. Bu dönemde yap0sal reformlar alannda önemli geli"meler ya"and. Uzun yllardr açk veren Sosyal Güvenlik Sistemi yeniden düzenlendi ve sistemin aktif ve pasifleri arasndaki dengenin sa&lanmas yönünde önemli admlar atld. Tarmda do&rudan gelir deste&i sistemine geçi"in ilk admlar atld. Kredi faizleri kaynak maliyetlerine göre belirlendi. Mali Sektör Reformu sonucunda kurulan Bankaclk Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) ile sektörünün düzenlenmesi, gözetimi ve denetimi i"levlerinin tek bir otorite altnda toplanmas hedeflendi. Özelle"tirme alannda önemli geli"meler kaydedildi. Ancak, programda ya"anan tüketim, büyüme, enflasyon ve cari açktaki ciddi hedef sapmalarnn ve baz yapsal reformlardaki gecikmelerin (Telekom sat"nn gecikmesi, kamu bankalarnn satlamamas, bankaclk sektöründeki düzenlemelerin 17

18 gecikmesi, bütçe d" fonlarn denetimlerinin gerçekle"tirilemeyi"i); gelirler politikasndaki yetersizlikler ve uygulanan politikalar konusunda toplumsal uzla"ma yetersizli&i, programa duyulan iç ve d" güvenin zayflamasna yol açt. Programa duyulan güvenin azalmas, 2000 ylnn ikinci yarsnda Türkiye'ye d" kaynak giri"inin azalmas ve a"r de&erli TL.ile birlikte bankalarn açk pozisyonlar programn sürdürülemez olmasna yol açt sonbaharnda Türkiye nin d" piyasalarda borçlanma faizi üzerindeki risk primi yükselmeye ba"lad ve kriz ortamna do&ru yol alnd. Kasm aynda ya"anan kriz ba"langçta tek bir bankaya özgü bir likidite sorunu gibi göründüyse de, aslnda altnda yatan, kamu iç borçlanma ka&tlarn tutanlarn bunlarn finansmann yapamamas ve dolaysyla da finansal kesime, kamuya ve programa duyulan güvenin zayflamasyd. Uygulanmakta olan kur çapas0na dayal0 para politikas0 gere&i likidite yaratm mekanizmasnn döviz giri"ine dayandrlm" oldu&u bir yapda, d" kaynak imkanlarndaki bu daralma likidite art"nn da yava"lamasna yol açt.. Bankaclk kesiminin likidite, faiz ve kur risklerine kar" duyarll&nn daha da artt& bir dönemde ortaya çkan faizlerdeki yükselme e&ilimi sonucunda Demirbank, TMSF ye devredilirken, özellikle yabanc yatrmclarn izlenmekte olan programn sürdürülebilirli&i üzerindeki endi"eleri artrm" ve ülkeyi terk etme çabalar sonucunda TCMB 6 milyar dolar civarnda döviz sat"nda bulundu.bu süreç kasm Krizini yaratt. Kasm krizi, bankaclk kesiminde yaratt& sarsntyla birlikte, programn en sa&lam aya& sanlan para ve kur politikalarnn da çökmesine yol açm"; programa güveni ciddi "ekilde bozmu"tur. Programn bütünüyle gözden geçirilmesi gere&i do&mu"; yapsal reformlarn hzlandrlmas kararla"trlm" ve yürütülmekte olan Stand-by düzenlemesinin 7.5 milyar dolar tutarnda Ek Rezerv Kolayl& ile desteklenmesi yönünde IMF ile anla"ma sa&lanm"tr. Kasm Krizi sonrasnda alnan önlemler ve IMF ile varlan anla"ma sonucunda mali piyasalardaki dalgalanmalar ksmen giderilmi", TCMB nn döviz rezervleri artm" ve faiz oranlar kriz ortamna göre önemli ölçüde gerilemi"tir. Fakat faiz oranlar, kriz öncesi seviyelerine inememi" ve krizden sonra iç borçlanma piyasas toparlanamam"tr. Bir yandan devalüasyon riski, öte yandan yüksek faizler nedeniyle, a"r "ekilde gecelik borçlanma ihtiyacnda olan kamu bankalar ve portföylerinde yo&un alarak DBS bulunduran TMSF kapsamndaki bankalarn mali yaplar iyice bozulmu"tur. Ayrca, IMF kredisi, ek rezerv olana& biçiminde verilmi"tir ve vadesi oldukça ksa, maliyeti de yüksektir. Bunun sonucunda TCMB s ilan edilen döviz kuru politikasn çok yüksek bir maliyetle savunabilmi"ti. Ancak, daha sonra olabilecek benzer bir saldrya kar" savunma gücü büyük ölçüde azalm"t. Ekonomik yapnn temel zaaflarnn ve programn zayflklarnn aynen sürmesi nedeniyle istikrar ksa süreli oldu ve programn sürdürülebilir olmad& ksa süre içerisinde açkça ortaya çkt. Yabanc para çok ksa bir vade ararken; yurtiçi borç verebilir fonlar piyasasnda da borç verenler, benzer "ekilde, giderek daha ksa vadeler ve giderek yükselen risk primleri talep etmeye ba"ladlar. Faizler yeniden yüzde 70 lere çkm"t. Bu geli"meler; iç borç çevriminin sürdürebilirli&i konusunda ciddi tereddütlerin bir nedeni oldu&u kadar bir yansmas da oldu. Yükselen iç borç stoku, dü"memekte direnen enflasyon oran ve de TL nin süregiden a"r de&erlenmesi, kur çapasnn sürdürebilirli&ini de ku"kulu kld. Piyasada olu"mu" bulunan bu ku"kular nedeniyle, krizin ba"lamas sadece bir kvlcm a kalm"t ki, tam üç ay sonra 19 Uubat 2001 de önemli bir Hazine ihalesi öncesinde Ba"bakan ile Cumhurba"kan arasndaki bir tart"ma ikinci bir spekülatif saldry ba"latm" ve döviz krizi patlak vermi"tir. 22 Uubat sabah Türkiye, bir devalüasyonla uyand. 14 aydr sürdürülen istikrar uygulamalarnn odak noktasn olu"turan kontrollü döviz fiyat0 politikas0ndan vazgeçilerek, döviz fiyatlarnn dalgalanmaya brakld&nn ilan edilmesiyle birlikte ortaya çkan manzara ise belirsizlik görünümü oldu. Döviz fiyatlarnn serbest braklmas 18

19 kararyla birlikte döviz fiyatlarndan ve para politikalarndan sorumlu Merkez Bankas, dolarn fiyatn 1 milyon 50 bin lira olarak açklamasyla, devalüasyonun %40 dolaylarnda oldu&u görüldü. Gecelik faiz oranlar görülmedik oranlarda yüzde binler ve onbinlerle ifade edildi, mevduat faizleri % 'leri gördü, kredi kartlarnn gecikme faizleri %19.500'e yükseltildi, kredi faizleri %4.000'ler olarak tebli& edildi. 8. Post Modern Muhafazakar Dönem (2001 Sonras0) Uubat krizinin ardndan Dünya Bankas nda görevli Kemal Dervi/, Devlet Bakanl& na getirildi. Krizden 3 ay sonra, 14 Nisan 2001 Güçlü Ekonomiye Geçi/ Program (GEGP, olu"turdu ve 3 Mays 2001 tarihindeki IMF'ye iletilen niyet mektubu ile yeni talepler bildirildi. Türkiye 1961'den beri IMF ile 19 ayr stand by anla"mas yapt. Bunlarn bir ço&u ba"arszlkla sonuçland. Ancak 2001 ylnda yaplan ve en kapsamls olan anla"ma günümüzde de devam ediyor. Son 30 ylda ya"anan kronik yüksek enflasyon ve kamu açklar Türkiye'nin potansiyellerinin kullanm ve atlm yapmasnn temel engelleri oldu. Sa&lkl bir ekonomi ve AB'ye tam üyelik perspektifinden bakld&nda Türkiye'nin en ksa sürede enflasyon sorununu kalc biçimde çözmesi, kamu dengesini sa&lkl bir yapya kavu"turmas ve istikrarl bir büyüme ortamna girmesi mecburiyeti vard. Güçlü Ekonomiye Geçi/ Program0n0n nihai hedefi ekonomide böyle bir yap0sal dönü/ümü gerçekle/tirmek olarak belirlendi. Uygulamaya konulan, GEGP ile, Türkiye ekonomisinin 2001 sonras performansnda iki de&i"ken öne çkar. Biri, faiz-d" fazladr ki bu, toplumun yapt& fedakârl&n kantdr ve "Güçlü ekonominin" dayana&dr. Di&eri ise dönem boyunca para politikasnda yaplan uygulamalardr. Bu süreçte ekonomi, yüksek reel faiz - dü"ük kur fiyatlamas temelinde son derece hassas bir denge üzerinde yaplandrld. "Bçak srt"na dayal ve özünde istikrarsz olan bu tür spekülatif-büyüme, yüksek i"sizlik, yüksek borçlanma ve d"a ba&ml sanayile"me özellikleri ta"yor. Bu süreç Türkiye Ekonomisini 2000 sonras adn çoklukla duyuran "Cari "lemler Aç&" sorunuyla yüz yüze brakt. Aç&n finansman biçimi; ksmen do&rudan yabanc sermaye giri"lerine ama daha çok spekülatif ve genelde ksa vadeli sermaye giri"lerine dayandrld. Bu dönemde Türkiye'nin d" borçlar art" gösterdi. Ancak, 2006, finansal piyasalarda Mays-Haziran döneminde ya"anan dalgalanmalara ra&men ekonominin büyümeye devam etti&i bir yl oldu. Böylelikle Türkiye ekonomisi, GEGP sonrasnda büyümesini sürdürdü. 2001'de yüzde 9,5 küçülen Türkiye ekonomisi, 2002'de yüzde 7,9, 2003'de yüzde 5,9, 2004'de yüzde 9,9, 2005'te ise yüzde 7,6,2006 da yüzde 6 ve 2007 de yüzde 4,5 büyüdü.görüldü&ü gibi büyüme son yllarda dü"ü" trendine girdi.türkiye, uzun aradan sonra ilk defa 2005'te tek haneli enflasyonla tan"t ve bunu sürdürme gayreti içindedir. Türkiye Ekonomisi 21. yüzy0la, MF nin yönlendirip, K. Dervi/in /ekillendirdi:i, Para ve Maliye politikalar0 ve AB nin yönlendirdi:i reform politika ile girdi de iktidara gelen AKP, içe dönük muhafazakar toplum politikalarna ra&men, bu politikalar aynen sürdürdü. Cumhuriyetten beri laiklik vurgusu ile yönetilen Türkiye de ; din ve tarikat vurgulu muhafazakar AKP nin, hem de ikinci dönemde güçlenerek iktidara gelmesi, Türk toplumunda ve Ekonomisinde Postmodern bir manzara yaratt. 35 y0ll0k yüksek enflasyon, kriz ve çözümsüzlük ortam0, toplumu muhafazakar ideolojilere sürüklerken; AB ne ve küresel ili"kilere yönelim, yenilik güdümlü ekonomik geli/meyi bize dayatmaktad0r. 19

20 9. Bilgi Bazl0 Yenilikçi Ekonomik Geli/me htiyac0 Dünya ülkeleri günümüzde Bilgi toplumuna geçi/ yar0/0na girmi/ bulunmaktad0r. Bu geçi/ için Bilgi Bazl0 Sürdürülebilir Yenilikçi Sanayile/me ve Geli/me Stratejisine yönelmektedirler. Türkiye de böylesi bir stratejiye yönelmek durumundad0r (Bkz. Erkan,Uysal ve Di&erleri 2007). Böylesi bir strateji, bilgi ça&nn teknolojilerinin üretimi için, bilgi ve yenilik yaratmaya yönelik olarak, uzman teknoparklarda, üniversiteler ve nitelikli i"gücü ile sanayi sektörü taleplerinin, sektörel, mekansal ve yerel bazda kümelenip bütünle"ti&i ortamlarn yaratlmasn sa&lamak durumundadr.ayrca olu"turulacak stratejinin içerdi&i sistem, yap ve süreçlerle bunlarn dayand& stratejik de&i"kenlerin, stratejik yönetim mant& içinde,dinamik olarak yönetilmesi gereklidir. Oysa Türkiye ya/ad0:0 35 y0ll0k yüksek enflasyon ve istikrars0zl0k ortam0nda adeta rotas0n0 kaybetmi/tir. imdi ise bu dönemin ekonomik tahribat0n0n tamiri ile u:ra/0rken, bir yönden de ba/kaca siyasi istikrars0zl0k potansiyeli yaratmaktad0r. Türk ekonomisi 1970 li yllardan 2001 e kadar, ya daha çok ksa dönemli, popülist uygulamalara dayal el yordamyla yönlendirilip yönetildi, ya da ekonomi ve toplumu yeterli tanmayan ve de tek boyutlu d"tan yönlendirilmi" politikalara mahkum edildi. Bugünün ça&da" uygarl& bilgi toplumu ve bilgi ça& uygarl&dr. Bilgi ça&; bilgi teknolojilerini ve bilgi ekonomisini ön plana çkard. Bu ça&da ekonomik geli"mede küresel rekabet ve ekonomide rekabet avantaj yaratmak; bunun için farkllklar yakalamak, kalite ve hza yönelmek, tüketici isteklerine cevap vermek, bu amaçla daha organize bir toplum yaratmak ön plana geçti. Türkiye'deki bugünkü strateji, Porter in deyimi ile yenilik güdümlü olmaktan çok, faktör güdümlü yakla"mn avantajlar ile yatrm güdümlü geli"me a"amasnn ula"t& frsatlar kullanmaya yönelik, "refah güdümlü" bir stratejidir. Turizmdeki geli"me, tamamen, do&al ve tarihi faktörlerin bize sa&lad& bir avantajn kullanmyla gerçekle"iyor.üç kta arasnda merkezi konumda olmamz ülkeye do&al, topografik ve stratejik avantajlar sa&larken, bu avantajlar yeterince de&erlendirilemiyor. Tekstil ve deri, ve hatta otomotiv gibi baz sektörlerdeki avantajlar ise yatrm güdümlü a"ama ve deneyimlerin uzantsdr. Bunlar ülkeyi ayakta tutar. Ancak gelece&in bilgi ve yenilik üretimine dayal rekabet ortamna geçi" için yeterli olamaz. Bu nedenle Türkiye Ekonomisinin rotas tez elden, üretim, bilgi, yenilik, ba/ar0, kalite, h0z ve sinerjiyi baz alan Sürdürülebilir Yenilikçi Geli/me Stratejilerine dayal0 Vizyoner politiklara yönlendirilmelidir. Türkiye nin AB üyeli&i önünde, Avrupa nn büyük devletlerinin liderlerinde görülen olumsuz tavrlara verilebilecek en iyi cevap da bu stratejiye yönelmekte yatmaktadr. Zira, AB ye girmek bizi bilgi toplumuna ta/may0 garanti etmiyor. Ancak bilgi toplumuna geçmi/ bir Türkiye ye AB içinde hiç kimse hay0r diyemez. Bu durumda önümüzdeki gündem, AB perspektifini kaybetmeden, süratle bilgi toplumuna h0zl0 geçi/i sa:layacak olan Sürdürülebilir yenilikçi sanayile/me ve kalk0nma stratejisine geçi/ projelerinin geli/tirilip uygulamaya aktar0lmas0nda dü:ümlenmektedir. SONUÇ Türkiye'nin Cumhuriyet döneminden beri ya"anan politik-ekonomik sistemi genelde 10'ar yllk dönemlerde, periyodik dalgalanmalar göstermi"tir. Ekonomik alann politik yönlendirmesinde sarkacn; liberal dönemlerle, kamusal yönlendirmenin artt& dönemler olan devletçi dönemler arasnda gidip geldi&i görülür. Liberal dönemler a&rlkl olarak Bat'ya yönelme veya Bat'ya açlma dönemleridir. Kamusal - devletçi dönemler daha çok içe dönük dönemlerdir. Liberal dönemler 3 dönem olup, her biri genelde 10'ar yldr. 20

1 TÜRKİYE CUMHURİYETİ DÖNEMİ (TÜRKİYE) EKONOMİSİNİN TARİHSEL TEMELLERİ

1 TÜRKİYE CUMHURİYETİ DÖNEMİ (TÜRKİYE) EKONOMİSİNİN TARİHSEL TEMELLERİ İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ III Bölüm 1 TÜRKİYE CUMHURİYETİ DÖNEMİ (TÜRKİYE) EKONOMİSİNİN TARİHSEL TEMELLERİ 13 1.1.Türkiye Ekonomisine Tarihsel Bakış Açısı ve Nedenleri 14 1.2.Tarım Devriminden Sanayi Devrimine

Detaylı

novasyon KalDer zmir ubesi 8. Mükemmellii Aray Sempozyomu zmir, 18 Nisan 2007 irin Elçi Technopolis Türkiye Direktörü Teknoloji Yönetim Dernei Bakan

novasyon KalDer zmir ubesi 8. Mükemmellii Aray Sempozyomu zmir, 18 Nisan 2007 irin Elçi Technopolis Türkiye Direktörü Teknoloji Yönetim Dernei Bakan novasyon KalDer zmir ubesi 8. Mükemmellii Aray Sempozyomu zmir, 18 Nisan 2007 irin Elçi Technopolis Türkiye Direktörü Teknoloji Yönetim Dernei Bakan novasyon Ekonomik ve toplumsal fayda yaratmak için ürünlerde,

Detaylı

2 400 TL tutarndaki 1 yllk kredi, aylk taksitler halinde aadaki iki opsiyondan biri ile geri ödenebilmektedir:

2 400 TL tutarndaki 1 yllk kredi, aylk taksitler halinde aadaki iki opsiyondan biri ile geri ödenebilmektedir: SORU 1: 400 TL tutarndaki 1 yllk kredi, aylk taksitler halinde aadaki iki opsiyondan biri ile geri ödenebilmektedir: (i) Ayla dönütürülebilir yllk nominal %7,8 faiz oran ile her ay eit taksitler halinde

Detaylı

TÜRKYE DE DI TCARETN GELM (2000-2007) EVOLUTION OF FOREIGN TRADE IN TURKEY (2000-2007)

TÜRKYE DE DI TCARETN GELM (2000-2007) EVOLUTION OF FOREIGN TRADE IN TURKEY (2000-2007) TÜRKYE DE DI TCARETN GELM (2000-2007) Yrd.Doç.Dr.Sevim AKDEMR * Ar.Gör.Fatih KONUR ** ÖZET Türkiye ekonomisinde 2001 y(l(ndan itibaren yüksek oranlarda büyüme gerçeklemitir. Ancak ekonomide yüksek büyüme

Detaylı

1) Ekonominin Genel Durumu ve Piyasalar:

1) Ekonominin Genel Durumu ve Piyasalar: 01/01/2005-30/06/2005 DÖNEMNE LKN YAPI KRED EMEKLLK A.. GELR AMAÇLI KAMU BORÇLANMA ARAÇLARI (DÖVZ) EMEKLLK YATIRIM FONU FAALYET RAPORU 1) Ekonominin Genel Durumu ve Piyasalar: 2005 yl gelimekte olan ülke

Detaylı

Prof. Dr. Ekrem Pakdemirli

Prof. Dr. Ekrem Pakdemirli Prof. Dr. Ekrem Pakdemirli www.ekrempakdemirli.com 21.05.2014 1923 sonlarında Cumhuriyet Kurulduğunda Savaşlardan yorgun Eğitim-öğrenim seviyesi oldukça düşük bir toplum Savaşlar sonrası ülke harap ve

Detaylı

A N A L Z. Seçim Öncesinde Verilerle Türkiye Ekonomisi 2:

A N A L Z. Seçim Öncesinde Verilerle Türkiye Ekonomisi 2: A N A L Z Seçim Öncesinde Verilerle Türkiye Ekonomisi 2: Sektör Mücahit ÖZDEM R May s 2015 Giri Geçen haftaki çal mam zda son aç klanan reel ekonomiye ili kin göstergeleri incelemi tik. Bu hafta ülkemiz

Detaylı

Mustafa ALTUNDAL DS 2. Bölge Müdürü. 22-24 Mart 2010-AFYON DÜNYA SU GÜNÜ 1 / 17

Mustafa ALTUNDAL DS 2. Bölge Müdürü. 22-24 Mart 2010-AFYON DÜNYA SU GÜNÜ 1 / 17 Mustafa ALTUNDAL DS 2. Bölge Müdürü 22-24 Mart 2010-AFYON DÜNYA SU GÜNÜ 1 / 17 Bilindii gibi, taknlar doal bir olay olmakla beraber ekonomi ve toplum yaam üzerinde olumsuz etkileri fazla olan doal bir

Detaylı

Sermaye Piyasas Faaliyetleri Temel Düzey Eitim Proram

Sermaye Piyasas Faaliyetleri Temel Düzey Eitim Proram Temel Düzey Eitim Proram Amaç : Sermaye Piyasas Kurumlarnda görev yapanlar veya bu görevlere atanacaklar, SPK nn düzenleyecei Lisanslama snavna hazrlama. Katlmclar Hisse Senetleri Piyasas Mü"teri Temsilcileri,Yatrm

Detaylı

SOSYAL GÜVENLK KURMUNUN YAPISI VE LEY. Sosyal Güvenlik Kurumu Bakanl Strateji Gelitirme Bakan Ahmet AÇIKGÖZ

SOSYAL GÜVENLK KURMUNUN YAPISI VE LEY. Sosyal Güvenlik Kurumu Bakanl Strateji Gelitirme Bakan Ahmet AÇIKGÖZ SOSYAL GÜVENLK KURMUNUN YAPISI VE LEY Sosyal Güvenlik Kurumu Bakanl Strateji Gelitirme Bakan Ahmet AÇIKGÖZ KURUMUN AMACI ve GÖREVLER' Sosyal sigortalar ile genel salk sigortas bakmndan kiileri güvence

Detaylı

KURUMSAL T BAR YÖNET M PROF. DR. HALUK GÜRGEN

KURUMSAL T BAR YÖNET M PROF. DR. HALUK GÜRGEN KURUMSAL T BAR YÖNET M PROF. DR. HALUK GÜRGEN KURUMSAL T BAR tibar alglamalardan oluur. Kurumsal itibar, bir kuruma yönelik her türlü alglamann bütünüdür. Kurumsal itibar; sosyal ortaklarn kurulula ilgili

Detaylı

Krizde 30 bin kişi birikimini, 1.8 milyon kişi de işsizliğe karşı harcamasını güvenceye aldı

Krizde 30 bin kişi birikimini, 1.8 milyon kişi de işsizliğe karşı harcamasını güvenceye aldı Krizde 30 bin kişi birikimini,. milyon kişi de işsizliğe karş harcamasn güvenceye ald Tarih: 5..200 Say: 200/ 22 Ekonomik krizin etkilerinin yoğun biçimde hissedildiği son iki ylda Türkiye de milyar 65

Detaylı

Keynesyen makro ekonomik modelin geçerli oldu(u bir ekonomide aa(daki ifadelerden hangisi yanltr?

Keynesyen makro ekonomik modelin geçerli oldu(u bir ekonomide aa(daki ifadelerden hangisi yanltr? SORU 31: 3 / 4 Bir ekonomide kii ba üretim fonksiyonu y = 2k biçiminde verilmektedir. Nüfus art hz %2, teknik ilerleme hz %2 ve amortisman oran %6 iken tasarruf oran da %30 ise bu ekonomideki kii ba sermaye

Detaylı

Proje Döngüsünde Bilgi ve. Turkey - EuropeAid/126747/D/SV/TR_ Alina Maric, Hifab 1

Proje Döngüsünde Bilgi ve. Turkey - EuropeAid/126747/D/SV/TR_ Alina Maric, Hifab 1 Proje Döngüsünde Bilgi ve letiim Turkey - EuropeAid/126747/D/SV/TR_ Alina Maric, Hifab 1 Proje Döngüsünde Bilgi ve letiim B: Ana proje yönetimi bilgi alan B: Tüm paydalara ulamak ve iletiim kurmak için

Detaylı

BİRİNCİ BÖLÜM TÜRKİYE EKONOMİSİNE PANORAMİK BAKIŞ...

BİRİNCİ BÖLÜM TÜRKİYE EKONOMİSİNE PANORAMİK BAKIŞ... İÇİNDEKİLER BİRİNCİ BÖLÜM TÜRKİYE EKONOMİSİNE PANORAMİK BAKIŞ... 1-20 1.1. Temel Makro Ekonomik Göstergelere Göre Türkiye nin Mevcut Durumu ve Dünyadaki Yeri... 1 1.2. Ekonominin Artıları Eksileri; Temel

Detaylı

MER A YLETRME ve EROZYON ÖNLEME ENTEGRE PROJES (YENMEHMETL- POLATLI)

MER A YLETRME ve EROZYON ÖNLEME ENTEGRE PROJES (YENMEHMETL- POLATLI) MER A YLETRME ve EROZYON ÖNLEME ENTEGRE PROJES (YENMEHMETL- POLATLI) I- SORUN Toprak ve su kaynaklarnn canllarn yaamalar yönünden tad önem bilinmektedir. Bu önemlerine karlk hem toprak hem de su kaynaklar

Detaylı

ARSAN TEKST L T CARET VE SANAY ANON M RKET SER :XI NO:29 SAYILI TEBL E ST NADEN HAZIRLANMI YÖNET M KURULU FAAL YET RAPORU

ARSAN TEKST L T CARET VE SANAY ANON M RKET SER :XI NO:29 SAYILI TEBL E ST NADEN HAZIRLANMI YÖNET M KURULU FAAL YET RAPORU 1. Raporun Dönemi : 01.01.2008 31.03.2008 2. Faaliyet Konusu Arsan Tekstil Ticaret Ve Sanayi A.. (irket) 1984 ylnda Türkiye de kurulmu# olup faaliyet konusu; her türlü pamuk ipli)i üretimi, sentetik iplik

Detaylı

zmir Büyük ehir Belediyesi Ba kanl k Makam na ve belediyemizi ziyarete gelen yabanc ülke temsilcilerine gerekti inde tercümanl k hizmeti vermek.

zmir Büyük ehir Belediyesi Ba kanl k Makam na ve belediyemizi ziyarete gelen yabanc ülke temsilcilerine gerekti inde tercümanl k hizmeti vermek. ABVEDILKLERUBEMÜDÜRLÜÜ DIÞ ÝLÝÞKÝLER ÞUBE MÜDÜRLÜÐÜ Yetki,GörevveSorumluluklar zmirbüyükehirbelediyesi'ninuluslararaslikilerinidüzenlemek. zmirbüyükehirbelediyesibünyesindeyeralanbirimlereavrupabirliiveçeitli

Detaylı

www.seyfettinartan.gen.tr/dysoru.pdf

www.seyfettinartan.gen.tr/dysoru.pdf Doru-Yanl Sorular: 1. nsan ihtiyaçlarn dorudan ya da dolayl olarak karlama özelliine sahip ve bu amaçla kullanlmaya hazr olan fiziksel varlklara hizmet denir. 2. Tüketicinin ihtiyaçlarn dorudan karlayan

Detaylı

3 1 x 2 ( ) 2 = E) f( x) ... Bir sigorta portföyünde, t poliçe yln göstermek üzere, sigortal saysnn

3 1 x 2 ( ) 2 = E) f( x) ... Bir sigorta portföyünde, t poliçe yln göstermek üzere, sigortal saysnn SORU : Aada tanm verilen f fonksiyonlarndan hangisi denklemini her R için salar? f + = f t dt integral e A) f = e B) f = e C) f D) f = E) f = e ( ) = e ( ) SORU : Bir sigorta portföyünde, t poliçe yln

Detaylı

Milli Gelir Büyümesinin Perde Arkası

Milli Gelir Büyümesinin Perde Arkası 2007 NİSAN EKONOMİ Milli Gelir Büyümesinin Perde Arkası Türkiye ekonomisi dünyadaki konjonktürel büyüme eğilimine paralel gelişme evresini 20 çeyrektir aralıksız devam ettiriyor. Ekonominin 2006 da yüzde

Detaylı

YAPI KRED EMEKLLK A.. GELR AMAÇLI KAMU BORÇLANMA ARAÇLARI (DÖVZ) EMEKLLK YATIRIM FONU 2003 YILINA LKN YILLIK RAPOR

YAPI KRED EMEKLLK A.. GELR AMAÇLI KAMU BORÇLANMA ARAÇLARI (DÖVZ) EMEKLLK YATIRIM FONU 2003 YILINA LKN YILLIK RAPOR YAPI KRED EMEKLLK A.. GELR AMAÇLI KAMU BORÇLANMA ARAÇLARI (DÖVZ) EMEKLLK YATIRIM FONU 2003 YILINA LKN YILLIK RAPOR BU RAPOR EMEKLLK YATIRIM FONLARININ KAMUYU AYDINLATMA AMACIYLA DÜZENLENEN YÜKÜMLÜLÜKLER

Detaylı

Ekonomi Bülteni. 01 Aralık 2014, Sayı: 48. Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Haftalık Veri Akışı

Ekonomi Bülteni. 01 Aralık 2014, Sayı: 48. Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Haftalık Veri Akışı Ekonomi Bülteni, Sayı: 48 Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Haftalık Veri Akışı Ekonomik Araştırma ve Strateji Dr. Saruhan Özel Ercan Ergüzel Ezgi Gülbaş Ali Can Duran 1 DenizBank

Detaylı

KONUT FNANSMAN SSTEM. TBB Gayrimenkul Çalma Grubu stanbul, 14.10.2005. Dr.Önder Halisdemir

KONUT FNANSMAN SSTEM. TBB Gayrimenkul Çalma Grubu stanbul, 14.10.2005. Dr.Önder Halisdemir KONUT FNANSMAN SSTEM TBB Gayrimenkul Çalma Grubu stanbul, 14.10.2005 Dr.Önder Halisdemir Genel Hatlar ile Tasar SPK nn hazrlad+ tasar 31 maddeden olumaktadr. Özel bir yasa de+il, de+iiklik yasasdr. TBB

Detaylı

Küresel E ilimler ve Tarm

Küresel E ilimler ve Tarm Küresel E ilimler ve Tarm smail U URAL Yeni Asr TV Programcs ve Yeni Asr Gazetesi Yazar Prof Dr.Ünal Evcim Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarm Makineleri Bölümü Ö)retim Görevlisi Uygar U+AR Türk Traktör

Detaylı

Erkan ERDİL Bilim ve Teknoloji Politikaları Araştırma Merkezi ODTÜ-TEKPOL

Erkan ERDİL Bilim ve Teknoloji Politikaları Araştırma Merkezi ODTÜ-TEKPOL Erkan ERDİL Bilim ve Teknoloji Politikaları Araştırma Merkezi ODTÜ-TEKPOL Brezilya: Ülkeler arası gelir grubu sınıflandırmasına göre yüksek orta gelir grubunda yer almaktadır. 1960 ve 1970 lerdeki korumacı

Detaylı

T.C. BABAKANLIK Hazine Müstearl. T.C. Babakanlk Hazine Müstearl

T.C. BABAKANLIK Hazine Müstearl. T.C. Babakanlk Hazine Müstearl T.C. BABAKANLIK Hazine Müstearl BLGLENDRME TOPLANTISI 10.03.2010 Sunum Plan Tarihçe Görev ve Sorumluluklar Tekilat Yaps Dier Kurumlarla likiler Kariyer Olanaklar Soru Cevap Tarihçe Osmanl Devletinde; Hazine,

Detaylı

Ekonomi Bülteni. 16 Mart 2015, Sayı: 11. Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Haftalık Veri Akışı

Ekonomi Bülteni. 16 Mart 2015, Sayı: 11. Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Haftalık Veri Akışı Ekonomi Bülteni, Sayı: 11 Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Haftalık Veri Akışı Ekonomik Araştırma ve Strateji Dr. Saruhan Özel Ezgi Gülbaş Çağlar Kuzlukluoğlu 1 DenizBank Ekonomi

Detaylı

TÜRK YE DE TARIMSAL MAK NELE ME (1923 1933)

TÜRK YE DE TARIMSAL MAK NELE ME (1923 1933) TARHNPENDE ULUSLARARASITARHveSOSYALARATIRMALARDERGS Yl:2010,Say:3 Sayfa:119136 THEPURSUITOFHISTORY INTERNATIONALPERIODICALFORHISTORYANDSOCIALRESEARCH Year:2010,Issue:3 Page:119136 TÜRKYE DETARIMSALMAKNELEME(19231933)

Detaylı

Rusya Federasyonu le Türkiye nin Ekonomik likilerinin Analizi Ö%r.Gör. P(nar Egeli (*)

Rusya Federasyonu le Türkiye nin Ekonomik likilerinin Analizi Ö%r.Gör. P(nar Egeli (*) 2. Ulusal ktisat Kongresi / 20-22 ubat 2008 / DEÜ BF ktisat Bölümü / zmir -Türkiye ÖZET Rusya Federasyonu le Türkiye nin Ekonomik likilerinin Analizi Ö%r.Gör. P(nar Egeli (*) Türkiye ve SSCB aras(ndaki

Detaylı

KÜRESEL EKONOMİK ÇEVRE

KÜRESEL EKONOMİK ÇEVRE II. Bölüm KÜRESEL EKONOMİK ÇEVRE Doç. Dr. Olgun Kitapcı Akdeniz Üniversitesi, Pazarlama Bölümü 1 Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) BAZI KAVRAMLAR Bir ülke vatandaşlarının bir yıl için ürettikleri toplam mal

Detaylı

1930 DÜNYA BUHRANI DÂHİL, TÜRKİYE BU KADAR AĞIR KRİZ YAŞAMADI.

1930 DÜNYA BUHRANI DÂHİL, TÜRKİYE BU KADAR AĞIR KRİZ YAŞAMADI. ESFENDER KORKMAZ CHP İSTANBUL MİLLETVEKİLİ 30 HAZİRAN 2009 BASIN BİLDİRİSİ 1930 DÜNYA BUHRANI DÂHİL, TÜRKİYE BU KADAR AĞIR KRİZ YAŞAMADI. Türkiye 2009 un (Ocak- Şubat-Mart aylarında) ilk çeyreğinde tüm

Detaylı

2015 2017 Yılları Bütçesinin Makroekonomik Çerçevede Değerlendirilmesi

2015 2017 Yılları Bütçesinin Makroekonomik Çerçevede Değerlendirilmesi 2015 2017 Yılları Bütçesinin Makroekonomik Çerçevede Değerlendirilmesi Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisadi ve Mali Analiz Yüksek Lisansı Bütçe Uygulamaları ve Mali Mevzuat Dersi Kıvanç

Detaylı

TÜRKYE EKONOMSNN MAKROEKONOMK DENGELERNN ANALZ (1990-2006) 1

TÜRKYE EKONOMSNN MAKROEKONOMK DENGELERNN ANALZ (1990-2006) 1 2. Ulusal ktisat Kongresi / 20-22 ubat 2008 / DEÜ BF ktisat Bölümü / zmir - Türkiye TÜRKYE EKONOMSNN MAKROEKONOMK DENGELERNN ANALZ (1990-2006) 1 Rahmi Ak n Türeli 2 ÖZET Çalmada ele alnan 1990-2006 dönemi,

Detaylı

ARTVN L GELME PLANI. Artvin l Geneli-2000. Bilinmeyen 80+ 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4

ARTVN L GELME PLANI. Artvin l Geneli-2000. Bilinmeyen 80+ 75-79 70-74 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 ARTVN L GELME PLANI Artvin l Geneli-2000 Bilinmeyen Erkek 80+ 75-79 70-74 65-69 60-64 Kad n Y a Gruplar 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34. 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 0-4 12 9 6 3 0 3 6 9 12 % NÜFUS

Detaylı

Bu maddenin yürürlüe girdii tarih itibarıyla bu Kanuna göre kurulan serbest bölgelerde faaliyette bulunmak üzere ruhsat almı mükelleflerin;

Bu maddenin yürürlüe girdii tarih itibarıyla bu Kanuna göre kurulan serbest bölgelerde faaliyette bulunmak üzere ruhsat almı mükelleflerin; ! "! # $% & % & ' &! ' ( )* +$' #,*,-. / - Gecici Madde 3 Bu maddenin yürürlüe girdii tarih itibarıyla bu Kanuna göre kurulan serbest bölgelerde faaliyette bulunmak üzere ruhsat almı mükelleflerin; a)

Detaylı

EKONOMİ POLİTİKALARI GENEL BAŞKAN YARDIMCILIĞI Şubat 2014, No: 85

EKONOMİ POLİTİKALARI GENEL BAŞKAN YARDIMCILIĞI Şubat 2014, No: 85 EKONOMİ POLİTİKALARI GENEL BAŞKAN YARDIMCILIĞI Şubat 2014, No: 85 i Bu sayıda; 2013 Cari Açık Verileri; 2013 Aralık Sanayi Üretimi; 2014 Ocak İşsizlik Ödemesi; S&P Görünüm Değişikliği kararı değerlendirilmiştir.

Detaylı

Ekonomi Bülteni. 23 Mayıs 2016, Sayı: 21. Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Haftalık Veri Akışı

Ekonomi Bülteni. 23 Mayıs 2016, Sayı: 21. Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Haftalık Veri Akışı Ekonomi Bülteni, Sayı: 21 Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Haftalık Veri Akışı Ekonomik Araştırma ve Strateji Dr. Saruhan Özel Ezgi Gülbaş Orhan Kaya İnci Şengül 1 DenizBank

Detaylı

Yavuz HEKM. Egekons Prefabrike Metal Yap San. Tic. Ltd.!ti. ve. Hekim Gemi n$a A.!. Firmalarnn Kurucusu ve Yönetim Kurulu Ba$kan.

Yavuz HEKM. Egekons Prefabrike Metal Yap San. Tic. Ltd.!ti. ve. Hekim Gemi n$a A.!. Firmalarnn Kurucusu ve Yönetim Kurulu Ba$kan. Yavuz HEKM Egekons Prefabrike Metal Yap San. Tic. Ltd.!ti. ve Hekim Gemi n$a A.!. Firmalarnn Kurucusu ve Yönetim Kurulu Ba$kan. 8. Mükemmelli+i Aray$ Sempozyumu Ana Tema, Yerellikten Küresellie EGE Oturum

Detaylı

Cumhuriyetin Kuruluflundan Bugüne Türk Ekonomisinde Temel Dönüflümler- Cumhuriyet Öncesi ve Sonras Türk Ekonomisi

Cumhuriyetin Kuruluflundan Bugüne Türk Ekonomisinde Temel Dönüflümler- Cumhuriyet Öncesi ve Sonras Türk Ekonomisi Cumhuriyetin Kuruluflundan Bugüne Türk Ekonomisinde Temel Dönüflümler- Cumhuriyet Öncesi ve Sonras Türk Ekonomisi Prof. Dr. Hüsnü Erkan İçindekiler Giriş A. Cumhuriyet Öncesi Döneme Genel Bakış 1. Osmanlı

Detaylı

ORTA VADELİ PROGRAMA İLİŞKİN DEĞERLENDİRME ( )

ORTA VADELİ PROGRAMA İLİŞKİN DEĞERLENDİRME ( ) ORTA VADELİ PROGRAMA İLİŞKİN DEĞERLENDİRME (2014-2016) I- Dünya Ekonomisine İlişkin Öngörüler Orta Vadeli Program ın (OVP) global makroekonomik çerçevesi oluşturulurken, 2014-2016 döneminde; küresel büyümenin

Detaylı

2010 YILI OCAK-MART DÖNEMİ TÜRKİYE DERİ VE DERİ ÜRÜNLERİ İHRACATI DEĞERLENDİRMESİ

2010 YILI OCAK-MART DÖNEMİ TÜRKİYE DERİ VE DERİ ÜRÜNLERİ İHRACATI DEĞERLENDİRMESİ 2010 YILI DÖNEMİ TÜRKİYE DERİ VE DERİ ÜRÜNLERİ İHRACATI DEĞERLENDİRMESİ 2010 yılı Ocak-Mart döneminde, Türkiye deri ve deri ürünleri ihracatı % 13,7 artışla 247,8 milyon dolara yükselmiştir. Aynı dönemde

Detaylı

2000 L YILLARDA TÜRKYE DE UYGULANAN MALYE POLTKALARININ DEERLENDRLMES

2000 L YILLARDA TÜRKYE DE UYGULANAN MALYE POLTKALARININ DEERLENDRLMES 2000 L YILLARDA TÜRKYE DE UYGULANAN MALYE POLTKALARININ DEERLENDRLMES Yrd. Doç. Dr. Habib YILDIZ * ÖZET Bu çalmada, 2000 2006 döneminde Türkiye de uygulanan maliye politikalarnn ana çizgileri ortaya konulmu

Detaylı

TÜRKİYE EKONOMİSİ. Prof.Dr.İlkay DELLAL Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü

TÜRKİYE EKONOMİSİ. Prof.Dr.İlkay DELLAL Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü TÜRKİYE EKONOMİSİ Prof.Dr.İlkay DELLAL Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü 1 1923-1938 Atatürk Dönemi 2 Cumhuriyetin İlk On Yılında Ekonomideki Gelişmeler 3 Giriş Türkiye Cumhuriyeti

Detaylı

Döviz Kuru Hareketleri ve Enflasyon Dinamii: Türkiye Örnei

Döviz Kuru Hareketleri ve Enflasyon Dinamii: Türkiye Örnei Döviz Kuru Hareketleri ve Enflasyon Dinamii: Türkiye Örnei Hakan Berument Bilkent Üniversitesi Ankara Tel: + 312 266 2529 Faks: + 312 266 5140 e-posta: berument@bilkent.edu.tr Mart 2002 1. Giri: 1995 Meksika

Detaylı

Dikkat! ABD Enerji de Yeni Oyun Kuruyor!

Dikkat! ABD Enerji de Yeni Oyun Kuruyor! Dikkat! ABD Enerji de Yeni Oyun Kuruyor! Dursun YILDIZ topraksuenerji 21 Ocak 2013 ABD Petrol İhracatçısı Olacak. Taşlar Yerinden Oynar mı? 1973 deki petrol krizi alternatif enerji arayışlarını arttırdı.

Detaylı

ARTVN L GELME PLANI. TCARET, MAL YAPI ve BANKACILIK RAPORU (TASLAK) Yrd. Doç. Dr. Atakan ÖZTÜRK Y(lmaz OLGUN

ARTVN L GELME PLANI. TCARET, MAL YAPI ve BANKACILIK RAPORU (TASLAK) Yrd. Doç. Dr. Atakan ÖZTÜRK Y(lmaz OLGUN ARTVN L GELME PLANI TCARET, MAL YAPI ve BANKACILIK RAPORU (TASLAK) Yrd. Doç. Dr. Atakan ÖZTÜRK Y(lmaz OLGUN Artvin, 2005 ÇNDEKLER Sayfa no ÇNDEKLER...i TABLO LSTES... iii 1. TCARET...1 1.1 Giri...1 1.2

Detaylı

5. Öneri ve Tedbirler

5. Öneri ve Tedbirler Öneri ve Tedbirler 5.ÖneriveTedbirler Kurumsal düzeyde hizmet kalitesinin artrlmas için Bütünleik Yönetim Sistemleri kapsamnda kalite güvence belgelerinin alnmas ve personel verimliliinin gelitirilmesine

Detaylı

'DARE PERFORMANS HEDEF' TABLOSU

'DARE PERFORMANS HEDEF' TABLOSU !nsanl"n Geliimine Yönelik Katma De"eri Yüksek Ürün ve Hizmet Yaratmak 2011 ylna kadar üretilen aratrmalara, projeleri ve alnan patent saylarn % 20 arttrmak üzere laboratuvarlar kurmak ve akreditasyonlarn

Detaylı

Sigorta irketlerinin Yaps ve Aktüerin Rolü. Aktüerler Derneği Nisan 2010

Sigorta irketlerinin Yaps ve Aktüerin Rolü. Aktüerler Derneği Nisan 2010 Sigorta irketlerinin Yaps ve Aktüerin Rolü Aktüerler Derneği Nisan 2010 Türkiye de sigortaclk ve bireysel emeklilik sektörü RKET SAYISI - NUMBER OF COMPANY 2006 2007 2008 Hayat D - Non Life (Alt adedi

Detaylı

Ekonomi Bülteni. 7 Ağustos 2017, Sayı: 32. Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Haftalık Veri Akışı

Ekonomi Bülteni. 7 Ağustos 2017, Sayı: 32. Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Haftalık Veri Akışı Ekonomi Bülteni, Sayı: 32 Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Haftalık Veri Akışı Ekonomik Araştırma ve Strateji Dr. Saruhan Özel Ezgi Gülbaş Orhan Kaya Deniz Bayram 1 DenizBank

Detaylı

Ekonomik Rapor 2011 2. ULUSLARARASI MAL PİYASALARI 67. genel kurul Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği / www.tobb.org.tr

Ekonomik Rapor 2011 2. ULUSLARARASI MAL PİYASALARI 67. genel kurul Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği / www.tobb.org.tr Ekonomik Rapor 2011 2. ULUSLARARASI MAL PİYASALARI 67. genel kurul 49 50 2. ULUSLARARASI MAL PİYASALARI 2008 yılında ABD de ipotekli konut kredisi piyasasında ortaya çıkan ve hızla tüm dünya ekonomilerinde

Detaylı

7.36% 7.0% 15.8% 9.6% % Haziran 18 Mayıs 18 Haziran 18 Temmuz 18

7.36% 7.0% 15.8% 9.6% % Haziran 18 Mayıs 18 Haziran 18 Temmuz 18 ÖZET GÖSTERGELER Piyasalar USD/TRY 4.90 Altın (USD) 1,221 Temmuz 18 EUR/TRY 5.75 Petrol (Brent) 74.3 BİST - 100 96,952 Gösterge Faiz 20.6 Büyüme Sanayi Üretimi Enflasyon İşsizlik 7.36% 7.0% 15.8% 9.6%

Detaylı

Türk Bankacılık ve Banka Dışı Finans Sektörlerinde Yeni Yönelimler ve Yaklaşımlar İslami Bankacılık

Türk Bankacılık ve Banka Dışı Finans Sektörlerinde Yeni Yönelimler ve Yaklaşımlar İslami Bankacılık İÇİNDEKİLER FİNANS, BANKACILIK VE KALKINMA 2023 ANA TEMA SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA: FİNANS VE BANKACILIK ALT TEMALAR Türkiye Ekonomisinde Kalkınma ve Finans Sektörü İlişkisi AB Uyum Sürecinde Finans ve Bankacılık

Detaylı

Askere gidecek memurun ücretsiz izne ayr l i lemi. Bakmakla yükümlü oldu u sa l k karnesi verilmesi

Askere gidecek memurun ücretsiz izne ayr l i lemi. Bakmakla yükümlü oldu u sa l k karnesi verilmesi nsankaynaklarveeitimdairesibakanl ÝNSAN KAYNAKLARI VE EÐÝTÝM DAÝRE BAÞKANLIÐI MEMURPERSONELUBEMÜDÜRLÜÜ Yetki,GörevveSorumluluklar Bakakurumdaçalanmemurunkurumumuzaatanmas. Memurunbakabirbirimekurumiçiatanmailemi

Detaylı

EKONOMÝDE GELÝÞMELER

EKONOMÝDE GELÝÞMELER 03 Þubat 2011 Perþembe Kemal AKAR Ýl Baþkan Yard. Ekonomi Ýþleri EKONOMÝDE GELÝÞMELER Kiþi Baþýna Milli Gelir 10 Bin Dolarý Aþtý Teþkilatýmýzýn Deðerli Mensuplarý, Kýymetli Yol Arkadaþlarým, Ak Parti bayraðýnýn

Detaylı

FİNANSAL SERBESTLEŞME VE FİNANSAL KRİZLER 4

FİNANSAL SERBESTLEŞME VE FİNANSAL KRİZLER 4 FİNANSAL SERBESTLEŞME VE FİNANSAL KRİZLER 4 Prof. Dr. Yıldırım Beyazıt ÖNAL 6. HAFTA 4. GELİŞMEKTE OLAN ÜLKELERE ULUSLAR ARASI FON HAREKETLERİ Gelişmekte olan ülkeler, son 25 yılda ekonomik olarak oldukça

Detaylı

KÜRESEL EKONOMK GELMELER VE TÜRKYE

KÜRESEL EKONOMK GELMELER VE TÜRKYE KÜRESEL EKONOMK GELMELER VE TÜRKYE Doç.Dr. smail AYDOU * ÖZET Gelimi dünya ülkelerinde faiz oranlarnn düük seviyelere inmesi küresel ekonomide likidite bolluuna neden olmutur. Artan likiditenin yükselen

Detaylı

Enflasyon çift haneye yaklaştı, cari açık daralıyor

Enflasyon çift haneye yaklaştı, cari açık daralıyor AYLIK RAPOR Enflasyon çift haneye yaklaştı, cari açık daralıyor Mevsimsellik ve geçişkenlik nedeniyle yıllık enflasyon çift haneye yaklaştı, cari açıkta daralma devam ediyor. EKONOMİK VE SEKTÖREL GELİŞMELER

Detaylı

TMMOB DANIÞMA KURULU 2. TOPLANTISI YAPILDI

TMMOB DANIÞMA KURULU 2. TOPLANTISI YAPILDI TMMOB DANIÞMA KURULU 2. TOPLANTISI YAPILDI TMMOB Danýþma Kurulu 38. Dönem 2. Toplantýsý 16 Nisan 2005'te Ankara'da TMMOB çalýþmalarý üzerine bilgilendirme ve TMMOB çalýþmalarýnýn deðerlendirilmesi gündemi

Detaylı

Türkiye Ekonomisi 2000 li yıllar

Türkiye Ekonomisi 2000 li yıllar Türkiye Ekonomisi 2000 li yıllar Prof.Dr. İlkay Dellal Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü TÜRKİYE EKONOMİSİ DERS NOTLARI 1 1999 17 Ağustos 1999 depremi Marmara bölgesinde Üretim,

Detaylı

FORUMU 10.03.2007. A. hsan KARAMANLI. Eskiehir Organize Sanayi Bölgesi Müdürü

FORUMU 10.03.2007. A. hsan KARAMANLI. Eskiehir Organize Sanayi Bölgesi Müdürü ESKEHR ENERJ FORUMU 10.03.2007 A. hsan KARAMANLI Eskiehir Organize Sanayi Bölgesi Müdürü Elektrik Enerjisi Sektöründe Durum *TEK *EÜA *TEA *TETA *TEDA Özel Üretim irketleri ve Otop. Grupları *Enerji Bakanlıı

Detaylı

KIRSAL KALKINMA NEDR?

KIRSAL KALKINMA NEDR? KIRSAL KALKINMA NEDR? Krsal kalknma ; "krsal alanda yaayan ve geçimini tarm sektöründen veya benzer krsal mesleklerden salayan birey ve topluluklarn, insanca yaam koullarna kavuturulmas için onlarda önce

Detaylı

T.C. MALİYE BAKANLIĞI MUHASEBAT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KESİN HESAP ŞUBESİ 2011 YILI MERKEZİ YÖNETİM KESİN HESABI

T.C. MALİYE BAKANLIĞI MUHASEBAT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KESİN HESAP ŞUBESİ 2011 YILI MERKEZİ YÖNETİM KESİN HESABI T.C. MALİYE BAKANLIĞI MUHASEBAT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KESİN HESAP ŞUBESİ 2011 YILI MERKEZİ YÖNETİM KESİN HESABI i ii 2011 YILI MERKEZİ YÖNETİM KESİN HESABI İÇİNDEKİLER SAYFA I. 2011 YILI MERKEZİ YÖNETİM KESİN

Detaylı

Mitler ve Gerçekler 1 *! &!&! $! " $ 2 $! " $ # & * " &!&0,!!! 2 /#! 3 4 & &!5. sürmekte olan yüksek enflasyonun temel sebepleri

Mitler ve Gerçekler 1 *! &!&! $!  $ 2 $!  $ # & *  &!&0,!!! 2 /#! 3 4 & &!5. sürmekte olan yüksek enflasyonun temel sebepleri Mitler ve Gerçekler sürmekte olan yüksek enflasyonun temel sebepleri " crowding-out etkisi nedeniyle yükselen faiz hadlerinin üretim " # yerel seçimler öncesinde artan (popülist) kamu $ % " $ temin edilen

Detaylı

ÜLKE RAPORLARI ÇİN HALK CUMHURİYETİ 2013. Marksist-Leninist Tek Parti Devleti Yüzölçümü 9,7 milyon km 2

ÜLKE RAPORLARI ÇİN HALK CUMHURİYETİ 2013. Marksist-Leninist Tek Parti Devleti Yüzölçümü 9,7 milyon km 2 ÜLKE RAPORLARI ÇİN HALK CUMHURİYETİ 2013 Başkent Pekin Yönetim Şekli Marksist-Leninist Tek Parti Devleti Yüzölçümü 9,7 milyon km 2 Nüfus 1,35 milyar GSYH 8,2 trilyon $ Kişi Başına Milli Gelir 9.300 $ Resmi

Detaylı

Türk Bankacılık ve Banka Dışı Finans Sektörlerinde Yeni Yönelimler ve Yaklaşımlar İslami Bankacılık

Türk Bankacılık ve Banka Dışı Finans Sektörlerinde Yeni Yönelimler ve Yaklaşımlar İslami Bankacılık İÇİNDEKİLER FİNANS, BANKACILIK VE KALKINMA 2023 ANA TEMA SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA: FİNANS VE BANKACILIK ALT TEMALAR Türkiye Ekonomisinde Kalkınma ve Finans Sektörü İlişkisi AB Uyum Sürecinde Finans ve Bankacılık

Detaylı

TÜRKİYE EKONOMİSİ. Prof.Dr.İlkay DELLAL Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü

TÜRKİYE EKONOMİSİ. Prof.Dr.İlkay DELLAL Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü TÜRKİYE EKONOMİSİ Prof.Dr.İlkay DELLAL Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Ekonomisi Bölümü 1 1980-1990 Dönemi 24 Ocak Kararlarının Strateji ve Hedefleri Serbest piyasa ekonomisi: Ana hedef ekonomiye

Detaylı

TÜRKYE DE TARIM SEKTÖRÜNE YAPILAN DORUDAN YABANCI YATIRIMLAR ve GELM SEYR

TÜRKYE DE TARIM SEKTÖRÜNE YAPILAN DORUDAN YABANCI YATIRIMLAR ve GELM SEYR TÜRKYE DE TARIM SEKTÖRÜNE YAPILAN DORUDAN YABANCI YATIRIMLAR ve GELM SEYR ÖZET Mustafa Terin 1 brahim Yldrm 1 Ülkelerin ekonomik kalknmasnda yatrmlar büyük önem tamaktadr. Sermaye birikiminin yetersiz

Detaylı

2012 SINAVLARI İÇİN GÜNCEL EKONOMİ ÇALIŞMA SORULARI. (40 Test Sorusu)

2012 SINAVLARI İÇİN GÜNCEL EKONOMİ ÇALIŞMA SORULARI. (40 Test Sorusu) ZİRAAT BANKASI 2012 SINAVLARI İÇİN GÜNCEL EKONOMİ ÇALIŞMA SORULARI (40 Test Sorusu) 1 ) Aşağıdakilerden hangisi bir kredi derecelendirme kuruluşudur? A ) FED B ) IMF C ) World Bank D ) Moody's E ) Bank

Detaylı

İKTİSAT ANABİLİM DALI ORTAK DOKTORA DERS İÇERİKLERİ. Dersin Adı Kod Yarıyıl T+U AKTS. Dersin Adı Kod Yarıyıl T+U AKTS. Dersin Adı Kod Yarıyıl T+U AKTS

İKTİSAT ANABİLİM DALI ORTAK DOKTORA DERS İÇERİKLERİ. Dersin Adı Kod Yarıyıl T+U AKTS. Dersin Adı Kod Yarıyıl T+U AKTS. Dersin Adı Kod Yarıyıl T+U AKTS İKTİSAT ANABİLİM DALI ORTAK DOKTORA DERS İÇERİKLERİ 1. YIL GÜZ DÖNEMİ İleri Makroiktisat I IKT801 1 3 + 0 6 Makro iktisadın mikro temelleri, emek, mal ve sermaye piyasaları, modern AS-AD eğrileri. İleri

Detaylı

Bankacılık Sektörü: Aylık Gelimeler

Bankacılık Sektörü: Aylık Gelimeler Hisse Senedi / Sektör Görünümü 08/02/2011 Bankacılık Sektörü: Aylık Gelimeler Bilançolar zorlu bir yıla hazırlanıyor Bankacılık sektörü Aralık ayında 1.564 milyon TL net kar elde etti. BDDK nın yayımladıı

Detaylı

Özel t üket im t alebinin izlenmesinde kart lı alıveri: Yeni bir tüketim endeksi önerisi. (e.t.t.e) Er can Tür kan. (ercan. turkan@tcmb. gov.

Özel t üket im t alebinin izlenmesinde kart lı alıveri: Yeni bir tüketim endeksi önerisi. (e.t.t.e) Er can Tür kan. (ercan. turkan@tcmb. gov. Özel t üket im t alebinin izlenmesinde kart lı alıveri: Yeni bir tüketim endeksi önerisi (e.t.t.e) Er can Tür kan (ercan. turkan@tcmb. gov. t r) Tür kiye Bankalar Bir lii 28 Kasım 2007 Sunum içerii* Tüketim

Detaylı

21. YÜZYILDA TEMEL RİSKLER

21. YÜZYILDA TEMEL RİSKLER 21. YÜZYILDA TEMEL RİSKLER KÜRESEL EKONOMİYİ ROTASINDAN ÇIKARABİLECEK 10 BÜYÜK TEHLİKE DÜNYA EKONOMİSİ VE ABD EKONOMİSİNDE OLASI MAKRO DENGESİZLİKLER (BÜTÇE VE CARİ İ LEMLER AÇIĞI) (TWIN TOWERS) İSTİKRARSIZ

Detaylı

EKONOMİ DEKİ SON GELİŞMELER Y M M O D A S I P R O F. D R. M U S T A F A A. A Y S A N

EKONOMİ DEKİ SON GELİŞMELER Y M M O D A S I P R O F. D R. M U S T A F A A. A Y S A N 1 EKONOMİ DEKİ SON GELİŞMELER 1 3 M A R T 2 0 1 4, P E R Ş E M B E Y M M O D A S I P R O F. D R. M U S T A F A A. A Y S A N 1948 DEKİ EKONOMİK DURUM 2 TABLO I Ülke ABD Doları Danimarka 689 Fransa 482 İtalya

Detaylı

Eti de TPM ve Kazandrdklar ET RKETLER GRUBU ET RKETLER GRUBU Bisküvi, Kek ve Çikolata alannda 315 çeit ürün 5 ayr üretim tesisi 200.000 ton/yl üretim Toplam 580 milyon USD yllk sat cirosu 190.000 sat noktas

Detaylı

Ekonomi II. 13.Bölüm:Makroekonomiye Genel Bir Bakış Doç.Dr.Tufan BAL

Ekonomi II. 13.Bölüm:Makroekonomiye Genel Bir Bakış Doç.Dr.Tufan BAL Ekonomi II 13.Bölüm:Makroekonomiye Genel Bir Bakış Doç.Dr.Tufan BAL Not:Bu sunun hazırlanmasında büyük oranda Prof.Dr.Tümay ERTEK in Temel Ekonomi kitabından faydalanılmıştır. 2 13.1.Makroekonomi Nedir?

Detaylı

Ekonomi Bülteni. 29 Haziran 2015, Sayı: 17. Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Haftalık Veri Akışı

Ekonomi Bülteni. 29 Haziran 2015, Sayı: 17. Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Haftalık Veri Akışı Ekonomi Bülteni, Sayı: 17 Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Haftalık Veri Akışı Ekonomik Araştırma ve Strateji Dr. Saruhan Özel Ezgi Gülbaş Orhan Kaya İnci Şengül 1 DenizBank

Detaylı

Yýllýk Ekonomik Rapor

Yýllýk Ekonomik Rapor Yýllýk Ekonomik Rapor 2012 T.C. MALYE BAKANLII YILLIK EKONOMK RAPOR 2012 i Yıllık Ekonomik Rapor 2012 Yllk Ekonomik Rapor, Maliye Bakanl internet sitesinde (http://www.maliye.gov.tr) yer almaktadr. ii

Detaylı

5.21% -11.0% 25.2% 10.8% % Eylül 18 Ağustos 18 Eylül 18 Ekim 18 AYLIK EKONOMİ BÜLTENİ ÖZET GÖSTERGELER. Piyasalar

5.21% -11.0% 25.2% 10.8% % Eylül 18 Ağustos 18 Eylül 18 Ekim 18 AYLIK EKONOMİ BÜLTENİ ÖZET GÖSTERGELER. Piyasalar ÖZET GÖSTERGELER Piyasalar USD/TRY 5.50 Altın (USD) 1,225 Ekim 18 EUR/TRY 6.24 Petrol (Brent) 76.2 BİST - 100 90,201 Gösterge Faiz 24.4 Büyüme Sanayi Üretimi Enflasyon İşsizlik 5.21% -11.0% 25.2% 10.8%

Detaylı

2013 YILI II. SEVYE AKTÜERLK SINAVLARI MUHASEBE VE FNANSAL RAPORLAMA ÖRNEK SINAV SORULARI

2013 YILI II. SEVYE AKTÜERLK SINAVLARI MUHASEBE VE FNANSAL RAPORLAMA ÖRNEK SINAV SORULARI 2013 YILI II. SEVYE AKTÜERLK SINAVLARI MUHASEBE VE FNANSAL RAPORLAMA ÖRNEK SINAV SORULARI 1-Türkiye Finansal Raporlama Standartlar na (TFRS) göre deer dü"üklüü aada verilen hangi hesap kalemi için ayr(lmaz?

Detaylı

Dünya Ekonomisindeki Son Gelişmeler

Dünya Ekonomisindeki Son Gelişmeler Dünya Ekonomisindeki Son Gelişmeler Risk Yönetimi ve Kontrol Genel Müdürlüğü Ekonomik Analiz ve Değerlendirme Dairesi Küresel Ekonomik Görünüm Çin Ekonomisi Nisan-Haziran döneminde bir önceki yılın aynı

Detaylı

BASIN YAYIN VE HALKLA L K LER UBE MÜDÜRLÜ Ü

BASIN YAYIN VE HALKLA L K LER UBE MÜDÜRLÜ Ü BASINYAYINVEHALKLALKLERUBEMÜDÜRLÜÜ ÝLÝÞKÝLER ÞUBE MÜDÜRLÜÐÜ Yetki,GörevveSorumluluklar YasalDayanak Büyükehirbelediyesininçalmalarnnbasn,yaynaraçlaryardmyla kamuoyunaetkilibirekildeduyuruluptantlmasnsalamakvehalkla

Detaylı

AKTÜERLK SINAVLARI FNANSAL MATEMATK SINAVI ÖRNEK SORULARI

AKTÜERLK SINAVLARI FNANSAL MATEMATK SINAVI ÖRNEK SORULARI AKTÜERLK SINAVLARI FNANSAL MATEMATK SINAVI ÖRNEK SORULARI SORU 1: 6 yl vade ile yllk %14 basit faiz oran üzerinden bir borç alnmtr. 3. yldaki faiz oranna e$de%er olan efektif iskonto oran a$a%dakilerden

Detaylı

2010 OCAK MART DÖNEMİ HALI SEKTÖRÜ İHRACATININ DEĞERLENDİRMESİ

2010 OCAK MART DÖNEMİ HALI SEKTÖRÜ İHRACATININ DEĞERLENDİRMESİ 2010 OCAK MART DÖNEMİ HALI SEKTÖRÜ İHRACATININ DEĞERLENDİRMESİ 2009 yılında ülkemiz halı ihracatı % 7,2 oranında düşüşle 1 milyar 86 milyon dolar olarak kaydedilmiştir. 2010 yılının ilk çeyreğinin sonunda

Detaylı

ODA/BORSA BAŞKANLARI. 2 Temmuz 2009, Ankara

ODA/BORSA BAŞKANLARI. 2 Temmuz 2009, Ankara ODA/BORSA YÖNETİM M KURULU BAŞKANLARI BİLGİLENDİRME TOPLANTISI 2 Temmuz 2009, Ankara Küresel Krizin Etkileri; Hem gelişmiş ülkelerin, hem de gelişmekte olan ülkelerin büyüme hızları düşüyor Gelişmekte

Detaylı

FİNANS KILAVUZ COINKILAVUZ GÜNLÜK BÜLTEN FOREXKILAVUZ HİSSEKILAVUZ. /finanskilavuz. /forexkilavuz. /hissekilavuz.

FİNANS KILAVUZ COINKILAVUZ GÜNLÜK BÜLTEN FOREXKILAVUZ HİSSEKILAVUZ. /finanskilavuz. /forexkilavuz. /hissekilavuz. /finanskilavuz HİSSE FOREX /hissekilavuz /forexkilavuz COIN /coinkilavuz GÜNLÜK BÜLTEN USD / TRY Dün yurt içinde açıklanan ticaret dengesi verilerinde ihracat 2018 Aralık ayında 2017 Aralık ayına göre

Detaylı

T.C. MALÝYE BAKANLIÐI MUHASEBAT GENEL MÜDÜRLÜÐÜ KESÝN HESAP ÞUBESÝ 2010 YILI MERKEZÝ YÖNETÝM KESÝN HESABI

T.C. MALÝYE BAKANLIÐI MUHASEBAT GENEL MÜDÜRLÜÐÜ KESÝN HESAP ÞUBESÝ 2010 YILI MERKEZÝ YÖNETÝM KESÝN HESABI T.C. MALÝYE BAKANLIÐI MUHASEBAT GENEL MÜDÜRLÜÐÜ KESÝN HESAP ÞUBESÝ 2010 YILI MERKEZÝ YÖNETÝM KESÝN HESABI T.C. MALİYE BAKANLIĞI MUHASEBAT GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KESİN HESAP ŞUBESİ 2010 YILI MERKEZİ YÖNETİM KESİN

Detaylı

Ekonomi Bülteni. 22 Mayıs 2017, Sayı: 21. Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Haftalık Veri Akışı

Ekonomi Bülteni. 22 Mayıs 2017, Sayı: 21. Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Haftalık Veri Akışı Ekonomi Bülteni, Sayı: 21 Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Haftalık Veri Akışı Ekonomik Araştırma ve Strateji Dr. Saruhan Özel Ezgi Gülbaş Orhan Kaya Deniz Bayram 1 DenizBank

Detaylı

VII PARA, BANKA VE MALÝ PÝYASALAR

VII PARA, BANKA VE MALÝ PÝYASALAR VII PARA, BANKA VE MALÝ PÝYASALAR 103 104 PARA, BANKA VE MALÝ PÝYASALAR A. GENEL DURUM 2002 yýlý baþýndan itibaren dalgalý kur rejimi altýnda nominal çýpa olarak para tabanýnýn ve örtük enflasyon hedeflemesinin

Detaylı

RUS TÜRK İŞADAMLARI BİRLİĞİ (RTİB) AYLIK EKONOMİ RAPORU. Rusya ekonomisindeki gelişmeler: Aralık Rusya Ekonomisi Temel Göstergeler Tablosu

RUS TÜRK İŞADAMLARI BİRLİĞİ (RTİB) AYLIK EKONOMİ RAPORU. Rusya ekonomisindeki gelişmeler: Aralık Rusya Ekonomisi Temel Göstergeler Tablosu RUS TÜRK İŞADAMLARI BİRLİĞİ (RTİB) AYLIK EKONOMİ RAPORU Rusya ekonomisindeki gelişmeler: Aralık Rusya Ekonomisi Temel Göstergeler Tablosu 11 1 13 1 * GSMH (milyar dolar) 1.9..79 1.86 1.3 1.83 1.578 1.61

Detaylı

Madde 1.1. in 4.paragrafı aaıdaki ekilde güncellenmitir.

Madde 1.1. in 4.paragrafı aaıdaki ekilde güncellenmitir. YAPI VE KRED BANKASI A.. NN BANKA BONOSU VE/VEYA TAHVLLERNN HALKA ARZINA LKN SERMAYE PYASASI KURULU TARAFINDAN 3 HAZRAN 2011 TARHNDE ONAYLANAN ve TESCL ETTRLEN, 30 EYLÜL 2011 TARHNDE TADL VE 4 EKM 2011

Detaylı

INTERNATIONAL MONETARY FUND IMF (ULUSLARARASI PARA FONU) KÜRESEL EKONOMİK GÖRÜNÜM OCAK 2015

INTERNATIONAL MONETARY FUND IMF (ULUSLARARASI PARA FONU) KÜRESEL EKONOMİK GÖRÜNÜM OCAK 2015 INTERNATIONAL MONETARY FUND IMF (ULUSLARARASI PARA FONU) KÜRESEL EKONOMİK GÖRÜNÜM OCAK 2015 Hazırlayan: Ekin Sıla Özsümer AB ve Uluslararası Organizasyonlar Şefliği Uzman Yardımcısı IMF Küresel Ekonomik

Detaylı

ANADOLU HAYAT EMEKLİLİK A.Ş GRUPLARA YÖNELİK GELİR AMAÇLI KAMU BORÇLANMA ARAÇLARI EMEKLİLİK YATIRIM FONU YILLIK RAPOR

ANADOLU HAYAT EMEKLİLİK A.Ş GRUPLARA YÖNELİK GELİR AMAÇLI KAMU BORÇLANMA ARAÇLARI EMEKLİLİK YATIRIM FONU YILLIK RAPOR ANADOLU HAYAT EMEKLİLİK A.Ş GRUPLARA YÖNELİK GELİR AMAÇLI KAMU BORÇLANMA ARAÇLARI EMEKLİLİK YATIRIM FONU YILLIK RAPOR Bu rapor ANADOLU HAYAT EMEKLİLİK A.Ş Gruplara Yönelik Gelir Amaçlı Kamu Borçlanma Araçları

Detaylı

Kur artışının ekonomiye olumlu ve olumsuz etkileri var

Kur artışının ekonomiye olumlu ve olumsuz etkileri var Kur artışının ekonomiye olumlu ve olumsuz etkileri var Türkiye 2012 yılına kadar sıcak paranın da etkisi ile düşük kur yaşadı. Düşük kur nedeniyle iç üretimden suni olarak daha ucuza gelen tüketim malını,

Detaylı

AKP ye Soruyoruz CHP EKONOMİ POLİTİKALARI GENEL BAŞKAN YARDIMCILIĞI

AKP ye Soruyoruz CHP EKONOMİ POLİTİKALARI GENEL BAŞKAN YARDIMCILIĞI AKP ye Soruyoruz CHP EKONOMİ POLİTİKALARI GENEL BAŞKAN YARDIMCILIĞI AKP, Kendinden Önceki 42 Hükümetin, 56 Yılda Kullandığı Paranın 2 Katından Fazla Parayı 10,5 Yılda Kullandı Türkiye de, çok partili

Detaylı

Bölüm 8 Ön Ürün ve Hzl Uygulama Gelitirme. 8lk Kullanc Tepkileri. Dört Çeit Ön Ürün. Ana Konular. Yamal Ön Ürün. Ön Ürün Gelitirme

Bölüm 8 Ön Ürün ve Hzl Uygulama Gelitirme. 8lk Kullanc Tepkileri. Dört Çeit Ön Ürün. Ana Konular. Yamal Ön Ürün. Ön Ürün Gelitirme Bölüm 8 Ön Ürün ve Hzl Uygulama Gelitirme Sistem Analiz ve Tasarm Sedat Telçeken 8lk Kullanc Tepkileri Kullanclardan tepkiler toplanmaldr Üç tip vardr Kullanc önerileri De0iiklik tavsiyeleri Revizyon planlar

Detaylı

Enflasyon arttı, ihracat yavaşlıyor

Enflasyon arttı, ihracat yavaşlıyor AYLIK RAPOR Enflasyon arttı, ihracat yavaşlıyor İlk dört ayda enflasyon MB nin sene sonu hedefine yaklaştı. İhracatta düşüş sürüyor. EKONOMİK VE SEKTÖREL GELİŞMELER Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) verilerine

Detaylı

%7.26 Aralık

%7.26 Aralık ÖZET GÖSTERGELER Piyasalar (Mart 2018) USD/TRY 3.95 Altın (USD) 1,324 EUR/TRY 4.87 Petrol (Brent) 69.0 BİST - 100 114,930 Gösterge Faiz 14.07 Büyüme %7.26 Aralık 2017 Sanayi Üretimi Enflasyon İşsizlik

Detaylı

Ekonomi Bülteni. 29 Ağustos 2016, Sayı: 34. Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Haftalık Veri Akışı

Ekonomi Bülteni. 29 Ağustos 2016, Sayı: 34. Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Haftalık Veri Akışı Ekonomi Bülteni, Sayı: 34 Yurt Dışı Gelişmeler Yurt İçi Gelişmeler Finansal Göstergeler Haftalık Veri Akışı Ekonomik Araştırma ve Strateji Dr. Saruhan Özel Ezgi Gülbaş Orhan Kaya 1 DenizBank Ekonomi Bülteni

Detaylı