TÜRKİYE'DEKİ JEOTERMAL ALANLARIN ARAŞTIRILMASINDA JEOFİZİK ÇALIŞMALAR

Transkript

1 TÜRKİYE'DEKİ JEOTERMAL ALANLARIN ARAŞTIRILMASINDA JEOFİZİK ÇALIŞMALAR Çetin ŞENER*; A. Remzi ERDOĞAN* ve M. Emin ÖZGÜLER** ÖZ. Türkiye genç volkanik etkinliklerin sık rastlandığı orojenik, aktif, tektonik Akdeniz kuşağın üzerinde yer almaktadır. Alp Orojenezi sırasında şiddetli kırılma tektoniğine uğraması, magma yaklaşımı ve buna bağlı olarak yerkabuğunun içine yerleşen magma odaklan jeotermal sistemlerin oluşmasında önemli rol oynamıştır. Türkiye'deki jeotermal alanların saptanmasında jeofizik araştırmaların yeri büyüktür. Sahadaki problemlere uygun olarak temel jeofizik yöntemlerden bir veya birkaçı uygulanarak jeotermal rezervuarın yeri, derinliği ve yapısıyle ilgili çok önemli bilgiler elde edilmiştir, özellikle jeotermal alanlardaki formasyonların içerdikleri tuzlu ve sıcak su nedeniyle elektrik özdirenç değerinin çok katlı olarak düşmesi, diğer ülkelerde olduğu gibi Türkiye'de de elektrik özdirenç yönteminin en fazla uygulanmasına neden olmuştur. Sığ jeotermal akışkan içeren rezervuarların yerinin ve boyutlarının belirlenmesinde elektrik yöntemler gibi direkt yöntem olarak kullanabileceğimiz sığ sıcaklık yönteminin hızlı, ucuz bir etüt olması çalışmalar sonucu ortaya çıkmıştır. Aletsel olanaksızlıklar nedeniyle günümüze kadar yürütülen jeofizik araştırmalarda birkaç kilometre derinlik sınırlan içindeki bilgiler elde edilebildiğinden, çok daha derindeki ısı kaynağı ile ilgili veriler oluşturulamamıştır. Varlığı belirlenen jeotermal alanların geliştirilmesi ve ayrıca doğal sıcak su kaynakları, hidrotermal alterasyonlar vb. gibi yüzey belirteçlerinden yoksun gizli jeotermal alanların enerji potansiyeline kazandırılabilmesi için ısı akısı ve çok daha derin algılamalı manyetotellürik gibi araştırma yöntemlerinin devreye sokulması artık kaçınılmaz olmuştur. GİRİŞ Genellikle jeotermal alanlar; sıcak su kaynaklan, hidrotermal çökeller ve bozuşum ürünleri gibi yüzey belirteçleriyle karakterize edilirler. Jeotermal akışkan içeren hazne kaya ve onu çevreleyen ortam jeofizik yöntemlerle kolayca algılanıp haritalanabilecek fizikî özelliklere sahiptir. Jeotermal alanların en çarpıcı özelliği çevrelerine göre yoğun sıcak ortam içermeleridir, bu nedenle ısının kayaçların fiziksel özellikleri üzerindeki etkilerini inceleyen jeofizik yöntemler arama faaliyetlerinin temelini oluşturmaktadır. Doğrudan sıcaklık ölçümüne dayanan ısı akısı ve jeotermal gradyan gibi termal yöntemler jeotermal alanların araştırılmasında en etkin yöntemlerdir. Fakat bu yöntemler derinlikleri 30 ile birkaç yüz metre arasında değişen çok sayıda sondaj kuyusu gerektirdiklerinden oldukça masraflıdırlar. Ayrıca ısı akısı yöntemi için kayaçların termal kondüktivite değerlerinin doğrudan sondaj kuyusunda ölçülememesi ve kırıklı ortamlarda sondaj kuyusu ne kadar derin açılırsa açılsın termal gradyan ölçümlerinin konvektif ısı transferinin etkisinde kalması gibi etkenler bu yöntemlerin kullanımını sınırlamaktadır. Bu yöntemlerle hazne kaya ve ısı kaynağı ile ilgili gerçek bilgiler her zaman alınamamasına rağmen 1-3 m derinlikte alınacak sığ toprak sıcaklığı ölçümleriyle jeotermal hazne kayanın yeri, derinliği ve uzanımıyle ilgili bilgilerin elde edilebileceğini, Salihli-Urganlı, İzmir-Balçova ve Erzincan-Ekşisu ılıca sahalarındaki uygulamalar ortaya çıkarmıştır. Elektrik özdirenç değerinin sıcaklıkla azalması nedeniyle öncelikle uygulanan özdirenç yöntemleri Menderes grabeninde çeşitli sahalarda yılları arasında uygulanmıştır. Menderes grabeninde yapılan sondajlı çalışmaların neticesinde Kızıldere sahasında 20 MW lik bir elektrik santralı devreye girmiştir. Aydın-Germencik sahasında ise halen sondaj çalışmaları devam etmekte olup, ilk bulgulara göre sahanın Kızıldere'den çok daha güçlü olabileceği sanılmaktadır. * Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Jeofizik Etütleri Dairesi, Ankara. ** Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü, Ege Bölge Müdürlüğü, îzmir.

2 JEOTERMAL ALANLARDAKİ JEOFİZİK ÇALIŞMALAR 153 Diğer bir jeotermal alan olarak görülen Gediz grabeninde ise 1985 yılında özdirenç çalışmaları Salihli-Urganlı kaplıcalarında başlatılmış ve tüm graben alanında yürütülmesi planlanmıştır. JEOTERMAL ALANLARDA SICAKLIKLA DEĞiŞEN FİZİKSEL PARAMETRELER Kayaçlarda sıcaklıkla değişen fiziksel özelliklerden biri de elektrik özdirenç değerinin sıcaklıkla çok katlı olarak azalmasıdır. Bir kayacın özdirenci ile içerdiği suyun özellikleri arasında bağıntısının olduğu gözlenmiştir. Formülden de görüldüğü gibi bir kayacın özdirenci içerdiği elektrolitin özdirenci: p w ve suyla dolu gözenek oranı: 0 ye bağlıdır. Eşitlikteki indisler a ve m kayaç türüne bağlı sabitlerdir, a tortul kayaçlarda l den biraz küçük, volkanik kayaçlarda 2-5 arasındadır, m çimentolu sert kayaçlarda çözük ve oturmamış kayaçlarda arasında değere sahiptir. Eşitlik doğrudan sıcaklığa bağımlılık göstermez. Sıcaklıkla değişim gösteren elektrolitin özdirencidir. Gözenekleri dolduran suyun yüzdesinin ve tuzluluk miktarının da kayaç özdirencinin düşmesine neden olan faktörler olduğu da unutulmamalıdır. Bu nedenle etüt sahasında bir ortamda özdirenç değerlerinin düşmesi mutlaka o ortamın sıcak olduğunu göstermez (Şek. 1,2,3). Bir elektrolitin 20 C olarak alınan referans sıcaklığına göre özdirenç değişim oram geniş bir sıcaklık aralığında Şekil 4 te görülmektedir. Görüldüğü gibi C sıcaklığında elektrolitin faz değiştirmesi nedeniyle özdirenç değeri astronomik artış gösterir. Çalışması devam eden Salihli jeotermal alanındaki soğuk ve sıcak sulardan alınan örnekleri ısıtarak elde edilen özdirenç sıcaklık bağımlılığı görülmektedir (Şek. 5). Şek. l - Riyolitik tüfte gözeneklerdeki su yüzdesi ile formasyon faktörü arasındaki ilişki.

3 154 Çetin ŞENER; A. Remzi ERDOĞAN ve M. Emin ÖZGÜLER Şek. 3 - Değişik sıcaklıklarda özdirenç ile tuzluluk miktarı ilişkisi. Şek. 4 - Jeotermal akışkanlarda sıcaklıkla özdirenç oran değişimi.

4 JEOTERMAL ALANLARDAKİ JEOFİZİK ÇALIŞMALAR 155 Şek. 5 - Manisa-Salihli su kaynaklarının özdirençlerinin sıcaklıkla değişimleri. Ergimiş bir kayaç kütlesi çevresinde kabuk ve mantonun derinliklerinde sıcaklığın kayaçların özdirenç değerine etkisi daha büyük boyutlardadır. Şekil 6 da kuru kayaçlarda özdirenç değerinin sıcaklıkla değişimi örneklenmiştir.iletkenlik ve sıcaklık arasındaki eşitlikte ifade edilebilen ilişkiye doğrusal görünüm sağlamak için düşey eksen (a) logaritmik, yatay eksen ise (l/t) lineer skalada alınmıştır (Şek. 6) Bu eşitlikte: Şek. 6 - Kuru kayaçlarda özdirenç değerinin sıcaklıkla değişimi.

5 156 Çetin ŞENER; A. Remzi ERDOĞAN ve M. Emin ÖZGÜLER = Kayacın iletkenliği (Mhos/m) = Belirli bir temel sıcaklıktaki kayaç iletkenliği = Kelvin derecesinde sıcaklık Şekilde de görüldüğü gibi kayaçlarda 500 C C sıcaklıklar altındaki sıcaklıklarda elektrik iletimi tamamen gözenekleri dolduran elektrolitle olur. 800 C üzerindeki sıcaklıklarda ise minerallerdeki iyonlaşma nedeniyle kayaç çok büyük iletkenlik kazanmakta, elektrik iletimi tamamen katı iletkenliği yoluyle olmakta, gözeneklerdeki akışkanın bu iletime katkısı olmamaktadır. Şekil l de riyolitik bir tüfte gözeneklerdeki su yüzdesi (w) ile formasyon faktörü = kuru kayacın özdirenci, = gözeneklerdeki suyun özdirenci) arasındaki ilişki; Şekil 2 de tortul kayaçlarda, volkanik kayaçlarda ve kristalen kayaçlarda gözeneklilik ile formasyon faktörü arasındaki ilişki; Şekil 3 te sodyum klorürlü bir suda değişik sıcaklıklarda özdirenç değeri ile tuzluluk miktarı arasındaki ilişki gösterilmektedir. Bu şekillerden de görüldüğü gibi bir ortamda gözlenen özdirenç değerindeki düşmelerin yalnız sıcaklıkla değil, gözeneklerdeki akışkan yüzdesinde ve akışkanın tuzluluk miktarındaki değişmelerden de ileri gelebileceği unutulmamalıdır. Bu nedenle yapılan yorumlarda sahadaki formasyonların hidrolojik şartları göz önüne alınmalıdır. JEOTERMAL ALANLARDA UYGULANAN JEOFİZİK YÖNTEMLER Sığ penetrasyon özelliği olan özdirenç yöntemleri 2-3 km lik derinlik sınırları içinde yer alan hazne kayacın yerini, derinliğini ve uzanımını saptamak için uygulanır. Elektrik yöntemlerden doğal potansiyel yöntemi de jeotermal alanlarda iyi cevap verir. Elektromanyetik yöntemlerden AFMAG metodu ise son yıllarda tuzlu termal akışkan içeren iletken, dik fay zonlarının araştırılmasında kullanılmaya başlanmıştır. Kayaçlarda görülen sıcaklıkla değişen fiziksel özellikler elektrik yöntemlerin jeotermal alanların araştırılmasında iki amaçlı olarak kullanılabileceğini göstermektedir. Birincisi manyetotellürik gibi derin araştırma yöntemleriyle derin yapıların araştırılmasında; ikincisi ise sığ rezervuarlar için ısı kaynaklarını oluşturabilecek odak noktalarım saptamaktadır. Şekil 7 de görünür özdirenç değerinin de derinliğin fonksiyonu olarak çizilen bir manyetotellürik eğrisinde kabaca 10 km derinlikte yüksek ısılı bir ortamın varlığına işaret edilmektedir. Şekil 8 de görüldüğü gibi kristalen kayaçlarda yüksek manyetik süseptibiliteli ferromanyetik minerallerde Curie sıcaklık noktasında paramanyetik hale dönüşme özelliği de o derinliğe kadar sıcaklık gradyan değerinin saptanmasında manyetik prospeksiyon yönteminin özel bir hali olarak uygulanmaktadır (5-15 km lik sınır içinde). Mikrosismik çalışmalar gibi pasif sismik yöntemlerde magma ve hazne kayaç konumuyle ilgili bilgiler üretilebilmektedir. Gravite, manyetik, sismik prospeksiyon yöntemleri de jeotermal alanlarda yapısal sorunları çözmek için bölgesel veya detay amaçlı olarak kullanılırlar.

6 JEOTERMAL ALANLARDAKİ JEOFİZİK ÇALIŞMALAR 157 Şek. 7 - Değerlendirilmiş bir manyetotellürik sondaj eğrisi. Şek. 8 - Manyetik süseptibilitenin sıcaklıkla değişimi.

7 158 Çetin ŞENER; A. Remzi ERDOĞAN ve M. Emin ÖZGÜLER TÜRKİYE'DE JEOTERMAL ALANLARDA JEOFİZİK UYGULAMA ÖRNEKLERİ Denizli yöresi jeotermal alanları Menderes grabeninin doğu ucunda yer alan Denizli yöresi jeotermal alanları belirlemek için yapılan jeofizik araştırmalar gravite çalışmalarıyle başlamıştır. Bouguer anomali ve ikinci türev haritalarına indirgenen ölçümler Şekil 9-10 da görülmektedir. Bouguer anomali haritası sahanın tektonik yapısını oluşturan horst-graben yapısını yansıtmaktadır. Yüksek gradyan artışlarıyle sınırlanan zonlar horst-graben tektonik yapılarının kontağında düşünülen basamak faylarla korele edilmiştir, ikinci türev haritasında pozitif alanlar yüzeylenmiş veya gömülü horst yapılarıyle, negatif alanlar ise graben sahasının konumuyle deneştirilmiştir. Bu çalışmada sıcak su kaynakları gibi yüzey belirteçlerinin negatif ve pozitif alanların geçiş sınırlarında olması, jeotermal sistemlerin horst-graben sınırlarıyle yakın ilişkili olduğunu işaret etmektedir. Aynı sahada maksimum ikibin metre derinliği araştıracak şekilde uygulanan doğru akım elektrik özdirenç sondaj çalışmalarından 500 m derinlik için hazırlanan bu görünür özdirenç seviye haritası, D-B doğrultulu K80 profili için eşözdirenç ve elektrik yapı kesiti Şekil de görülmektedir. Seviye haritasında göze çarpan en belirgin özellik 5 ve 10 Ohm-m gibi küçük özdirenç değerli konturlarla sınırlanan alanların varlığıdır. Tekkehamam, Kızıldere, Bölmekaya, Yenice, Gölemezli, Pamukkale yakınında oluşan bu alanlar, bölgede egemen horst-graben yapılarının sınırlarım oluşturan aktif faylara yakın ve bunlara paralel olarak uzanmaktadır. Temeldeki jeotermal haznenin Pliyosen örtü içerisindeki göstergesi olarak yorumlanan ve jeotermal akışkanın elde edilmesi amacıyle yapılacak sondajlar için başlıca hedef alanları olacak bu zonlar, böylece seviye haritalarından elde edilmiştir. Şek. 9 - Denizli jeotermal alanlarının Bouguer anomali haritası.

8 JEOTERMAL ALANLARDAKİ JEOFİZİK ÇALIŞMALAR 159 Şek Denizli jeotermal alanlarının ikinci türev gravite haritası. Şek Denizli jeotermal alanlarının AB/2= 500 m için eşözdirenç haritası.

9 160 Çetin ŞENER; A. Remzi ERDOĞAN ve M. Emin ÖZGÜLER Görünür özdirenç ve elektrik yapı kesitlerinden sondaj planlaması için gerekli temel kaya derinliği, basamaklı faylar ve örtü içinde oluşan küçük özdirençli zonlar açıkça görülmektedir, özdirenç değerlerinin faylardan uzaklaştıkça büyümesi ve jeotermal yüzey belirteçlerinin de basamaklı fayların uzanımları doğrultusunda oluşmaları, Denizli yöresindeki jeotermal alanların ana fay ve kırık sistemleri boyunca oluştuklarını ve tektonik kökenli olduklarını göstermektedir. Şek K 80 profili eşözdirenç ve elektrik yapı kesiti. Aydın-Germencik jeotermal alanı Menderes grabeni içinde Denizli jeotermal alanlarından yaklaşık 140 km batıda Germencik jeotermal alanındaki jeofizik çalışmalara örnek olarak 300 metre derinlik için bir seviye haritası ve kuzey-güney uzanımlı bir profil boyunca düşey elektrik yapı kesiti Şekil te görülmektedir. Bu sahada da horst-graben yapısına kabaca paralel olarak uzanan ve çevre ortamlara göre küçük özdirençli zonlar tektonik kökenli jeotermal sistemin varlığıyle yorumlanmıştır. Kesitler üzerinde konumları görülen ÖB-1 ve ÖB-2 no.lı sondaj kuyularında 231 C sıcaklıklı ve yüksek debili jeotermal akışkan elde edilmiştir. İlk bulgulara göre sahanın Kızıldere'den çok daha güçlü olduğu sanılmaktadır. Salihli-Urganlı jeotermal alanı Gediz grabeninin ortasında yüzeylenmiş bir temel yükselimin güney sınırında yer alan Salihli- Urganlı jeotermal alanında yapılan doğru akım özdirenç çalışmalarından 200 m derinlikli bir görünür özdirenç seviye haritası ve K-G uzanımlı bir profil boyunca elektrikli yapı kesiti Şekil 15 te görülmektedir. 10 Ohm-m gibi düşük özdirenç değerli kontur sınırlarıyle işaret edilen jeotermal sistemin konumu ve bu sistemin yapı kesitinde görülen basamaklı faylarla olan ilişkisi açıkça görülmektedir.

10 JEOTERMAL ALANLARDAKİ JEOFİZİK ÇALIŞMALAR 161 Şek Germencik jeotermal sahası AB/2= 300 m için eşözdirenç haritası. Jeotermal alanlarda sığ sıcaklık çalışmasına örnekler Urganh jeotermal alam. Urganlı çalışma sahasında 5 m derinlikte alman sıcaklık ölçümleriyle elde edilen eşsıcaklık haritası Şekil 16 da görülmektedir. Bu harita üzerine elektrik sondaj eğrilerindeki en küçük özdirenç değerlerini sınırlayan alan kalın kesikli kapalı eğrilerle gösterilmiştir. Bu alan özdirenç çalışmalarının sonucuna göre kabaca örtü altındaki jeotermal alanının konumunu göstermektedir. Eşsıcaklık haritasındaki eşsıcaklık eğrilerinden çalışma sahasında normal toprak altı sıcaklığının ortalama 20 C olduğu görülmektedir. Bu değere göre yüksek sıcaklıklı olarak yorumladığımız 23 C ve 25 C eşsıcaklık eğrileriyle sınırlanan alanın ufak ayrıntılar dışında tamamen elektrik özdirenç çalışmalarıyle işaret edilen jeotermal alanın sınırlarıyle uyum içinde olduğu görülmektedir. Derinde iletken, durağan termal kaynaklar da diğer potansiyel alanlar gibi davranırlar ve Laplace eşitliğiyle ifade edilebilirler. Bu nedenle eşsıcaklık haritasındaki termal anomaliye neden olan ısı kaynağının olası maksimum derinliği Nettleton'un yarı genişlik yöntemiyle bulunabilir. Şekil 17 de eşsıcaklık haritasından alınan bir sıcaklık kesitinde bu ölçüler için ısı kaynağı olarak düşünülen jeotermal haznenin küresel bir yapıya sahip olması halinde yarı genişlik yöntemiyle derinliği 130 metre olarak bulunmuştur. Bu kesitin orta noktasındaki elektrik sondaj eğrisinde, jeotermal hazneyi oluşturan temel derinliğini 120 metre olarak vermiştir. Yöntemlerin uyum içinde olduğu açıkça görülmektedir. Balçova jeotermal alam. İzmir körfezinin hemen güney sınırında yer alan Balçova jeotermal sahasının jeoloji haritası Şekil 18 ve bu alanın bir bölümünde 130 cm derinlikteki sığ sıcaklık ölçümleriyle elde edilen eşsıcaklık haritası da Şekil 19 da görülmektedir. Jeolojik çalışma sonucu güneyden kuzeye doğru temel yapıyı oluşturan İzmir flişi içinde çok derinlerdeki bir ısı kaynağı ile ilişkili olan kırık sistemleri jeotermal hazne kayayı oluşturduğu bilinmektedir, özdirenç konturlarınm güneyde sıklaşıp kuzeyde açılım göstermeleri güneyden kuzeye doğru kalınlaşan bir örtüye işaret etmektedir. Yapılan değerlendirmelerden örtü kalınlığının güneyde 5-10 m ile başlayarak, kuzeyde metreye eriştiği bilinmektedir. 20 Ohm-m değerli özdirenç konturunda kabaca jeotermal üretim alanını sınırlamaktadır. Yüzey sıcak su kaynaklarının etkisiyle oluştuğu düşünülen Balçova

11 162 Çetin ŞENER; A. Remzi ERDOĞAN ve M. Emin ÖZGÜLER eşsıcaklık haritasındaki eşsıcaklık anomalilerini üretim ve test amaçlı mekanik sondaj sonuçlarıyle beraber incelediğimizde, sıcaklık anomalilerinin yüzeysel belirtilerden ziyade jeotermal haznenin bugün düşünülen sınırlarıyle uyum içinde olduğu görülmüştür. Bölgede yapılan ve jeotermal akışkan kesen mekanik sondajların 26 C lik normal ortam sıcaklığının üzerinde olduğu görülen 28 C lik eşsıcaklık konturunun sınırladığı alan içine düşmesi ilgi çekicidir. Bu eşsıcaklık konturu güneydoğu-kuzeybatı ve güneybatı-kuzeydoğu yönlerden oluşan V harfi şeklindeki jeotermal bir sistemi işaret etmektedir. Bu zonlardan biri jeolojik çalışmalarla ortaya konan belirsiz bir fay zonunun üstüne gelmektedir. Diğerinin de fay uzanımına benzer doğrusal bir çizgisellik oluşturduğu açıkça görülmektedir. Hazne kaya derinliğini belirlemek için yapılan sığ sıcaklık profil çalışmalarıyle A-A' kesitinde hazne kaya derinliği 70 metre, B-B' kesitinde ise 30 metre elde edilmiştir. Şek D 60 profili eşözdirenç ve elektrik yapı kesiti.

12 JEOTERMAL ALANLARDAKİ JEOFİZİK ÇALIŞMALAR 163 Şek Manisa-Urganlı kaplıcası AB/2= 200 m eşözdirenç haritası ve KG elektrik yapı kesiti. Erzincan-Ekşisu ılıca alanı Erzincan-Ekşisu ılıca sahasında 1984 yılında yöredeki kaplıca sularını artırmak amacıyle yapılan doğru akım elektrik özdirenç ve sığ sıcaklık çalışmalarını gösteren l metre derinlikte ölçülen eşsıcaklık ve 200 metre derinlik için görünür özdirenç seviye haritası Şekil 20 de görülmektedir. Görünür özdirenç konturları kesik çizgili konturlarla işaretlenmiştir. Görüldüğü gibi özdirenç konturları sahanın batısında 10 ve 15 Ohm-m gibi küçük özdirenç değerli konturlarla sınırlanan bir zona işaret etmektedir. Eşsıcaklık konturları ısı sahasındaki Kuzey Anadolu Fayına paralel bir fay boyunca uzanan oldukça uzun ve daha detaylı termal bir sisteme işaret etmektedir. Bu alan elektrik özdirenç anomalisini de içine almaktadır. Eşsıcaklık haritasında yaptığımız derinlik çalışmalarında derinlik 160 m bulunmuştur. Sahada yapılan mekanik sondajın da aynı sonucu verdiği saptanmıştır.

13 164 Çetin ŞENER; A. Remzi ERDOĞAN ve M. Emin ÖZGÜLER

14 JEOTERMAL ALANLARDAKİ JEOFİZİK ÇALIŞMALAR 165 Şek Urganlı kaplıca sahası sıcaklık kesiti.

15 166 Çetin ŞENER; A. Remzi ERDOĞAN ve M. Emin ÖZGÜLER Şek. 18 -İzmir-Balçova kaplıcaları jeolojisi. Şek İzmir-Balçova jeotermal sahası 1.30 m derinlik sığ sıcaklık haritası.

16 Şek Erzincan-Ekşisu ılıcası l m derinlikteki sıcaklık ve AB/2= 200 m için eşözdirenç haritasi.

17 168 Çetin ŞENER; A. Remzi ERDOĞAN ve M. Emin ÖZGÜLER SONUÇ VE ÖNERİLER Hazne kayanın yerini, derinliğini ve uzanımını, örtü kaya kalınlığını ve hazne kayaç içinde sıcak odak noktalarını saptayarak bunların düşey ve yatay etki sınırlarını belirlemek gibi amaçlarla yapılan jeofizik çalışmalar ülkemizde başarılı olmuştur. Yüzeysel gözlemlere dayanan diğer araştırma yöntemleriyle elde edilemeyecek parametreler jeofizik araştırma metotlarından bir veya birkaçını bir arada uygulayarak belirlenebilir. Günümüze kadar yapılan jeofizik çalışmalar aletsel olanaksızlıklar nedeniyle maksimum 2-3 km derinlik sınırları içinde yer alan jeotermal rezervuarların belirlenmesi ve boyutlandırılması için uygulanabilmiştir. Aslında jeotermal alan oluşumunu hazırlayan ısı kaynağının yeri ve boyutlarıyle ilgili herhangi bir bilgi üretilememiştir. Doğrudan sıcaklık ölçümüne dayanan ısı akısı gibi termal yöntemlerin ve manyetotellürik yöntemi gibi daha derin algılamalı elektromanyetik prospeksiyon yöntemlerinin de artık gerekli ekipman sağlanarak uygulanmaya başlanması gerekmektedir. özellikle sığ rezervuarlarla ilgili çalışmaların (kaplıca etütleri) bu yazımızda tanıttığımız sığ sıcaklık yöntemi (1-3 m) ile çok çabuk ve ekonomik olarak yapılabileceği belirlenmiştir. Sığ sıcaklık yöntemiyle, yalnız jeotermal rezervuarların varlığıyla ilgili kalitatif bilgiler değil sondaj planlaması için gerekli rezervuar derinliği gibi boyutsal verilerin de elde edilebileceği çalışmalarımızla ortaya çıkmıştır. Bu bilgiler ışığında şehir ısıtmacılığına, tarımsal uygulamaya, elektrik üretimine vb. elverişli jeotermal saha sınırları belirlenerek havzanın jeotermal enerji olanakları açısından değerlendirilmesi sağlanabilir. Yayma verildiği tarih, 7 Mart 1986 DEĞİNİLEN BELGELER Ürgün, S., 1966, Manisa-Turgutlu-Urganlı kaplıcası jeotermik enerji aramaları jeoloji, hidrojeoloji raporu: MTA Rap., 4679 (yayımlanmamış), Ankara. Karamanderesi, Î.H., 1970, Urganlı kaplıcaları civarı detay jeoloji ve jeotermal alan olanakları: MTA Rap., 4684 (yayımlanmamış), Ankara. Gülay, A., 1970, Manisa-Salihli - Caferbey-Köseali-Trablı-Kurşunlu-Allahdiyen-Gökköy-Çamur banyoları-üçtepeler rezistivite raporu: MTA Rap., 4853 (yayımlanmamış), Ankara. Turgay, L; özgüler, M.E. ve Şahin, H., 1980, Denizli-Buldan-Pamukkale jeotermal enerji aramaları rezistivite etüdü: MTA Rap., 6958 (yayımlanmamış), Ankara. Şahin, H., 1982, Aydın-Bozköy-Germencik sahası jeotermal enerji aramaları rezistivite ön raporu: MTA Rap., 7240 (yayımlanmamış), Ankara. Şener, Ç., 1984, Aydın-Ömerbeyli-İncirliova sahası jeotermal enerji aramaları rezistivite etüdü ön raporu: MTA Rap., 7541 (yayımlanmamış), Ankara. Tezcan, K., 1966, İzmir-Agamemnon kaplıcası jeofizik etüdü: MTA Rap., 3883 (yayımlanmamış), Ankara. Yılmazer, S., 1984, İzmir-Balçova jeotermal sahasında ısı üretimine yönelik değerlendirme raporu: MTA Rap., 7504 (yayımlanmamış), Ankara. (yayım- Erdoğan, A.R.; Karlı. R. ve Alakuş, Y., 1984, Erzincan-Ekşisu ılıcası rezistivite etüdü ön raporu: MTA Rap. lanmamış), Ankara.