TÜRK GERİATRİ DERNEĞİ 1. Kuruluşunun 10. Yıl Etkinlikleri Kapsamında 1 Ekim Uluslararası Yaşlılar Günü

Transkript

1 TÜRK GERİATRİ DERNEĞİ 1 Kuruluşunun 10. Yıl Etkinlikleri Kapsamında 1 Ekim Uluslararası Yaşlılar Günü İstediğimiz/beklediğimiz Gelecek Yaşlıların Anlattıklarında Saklıdır! GENİŞLETİLMİŞ BASIN BİLDİRİSİ Türk Geriatri Derneği (TGD) yaşlıların sağlık sorunlarının tanımlanmasına, bu sorunlardan korunmaya ve çözüm önerilerinin geliştirilmesine yönelik olarak çok yönlü araştırma ve uygulamalar yapan bilimsel bir dernek olup, yaşlıyı MULTİDİSİPLİNER yani, tıp alanındaki ilgili tüm uzmanlık dallarını ve disiplinleri bir araya getirecek bir anlayışla değerlendirmektedir. Dernek aynı zamanda ülkemizi International Association of Gerontology and Geriatrics (Uluslararası Gerontoloji ve Geriatri Birliği), European Aging Platform (Avrupa Yaşlanma Platformu) ve European Union Geriatric Medicine Society (Avrupa Biriği Geriatrik Tıp Derneği) de temsil eden Türk Geriatri Derneği tarafından düzenlenen kongre ve kurslar International Institute on Ageing (Uluslararası Yaşlanma Enstitüsü) tarafından desteklenmektedir. 1

2 1. YAŞLANMA ve GÜNCEL DURUM DÜNYADA Yaşlılık kimi kaynaklara göre 60, kimi kaynaklara göre ise 65 yaş ve üzeri dönem olarak tanımlanmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü tanımına göre 65 yaş ve üzeri olarak kabul edilen yaşlı nüfus 2010 yılında 524 milyondur. Bu sayının 2050 yılında 1,5 milyara yükseleceği tahmin edilmektedir. Dolayısı ile; yirminci yüzyıl ile birlikte gelişen en önemli kavram toplumların yaşlanması dır. Tıp, bilim ve teknoloji üçgenindeki gelişmeler ve doğum oranlarındaki azalma bu süreçte temel taşı oluşturmuştur. Öte yandan sağlık alanındaki gelişmeler sonucunda tüm yaşlardaki yaşam beklentisinin artması, her yıl yaşlı nüfus grubuna dahil olan insan sayısının fazlalaşması ile sonuçlanmaktadır. Dünya genelinde 1998 yılında ilk defa yaşlı bireylerin toplam nüfus içindeki payı çocukların payını geçmiştir. Bugün dünya nüfusunun %10 nunu 65 ve daha yukarı yaşlardaki bireyler oluşturmaktadır. Yapılan projeksiyonlarda 2020 yılında dünya nüfusunun 7.5 milyara, altmış yaş ve üstü nüfus grubunun 1 milyara ulaşacağı tahmin edilmektedir. Dünya genelinde her geçen ay yaklaşık 800 bin kişi yaşlılığa adım atmaktadır. İleriki yıllarda yaşlı nüfus çoğunlukla gelişmekte olan ülkelerde yaşayacaktır. Yaşlı nüfusun artması ile birlikte bulaşıcı olmayan hastalıkların sıklığın da artma eğilimi vardır. Günümüzde kalp hastalıkları, kanser ve diabetes mellitus sıklığındaki geçmişe göre farklılık yaşlanmanın yanı sıra, beslenme ve yaşam tarzı özelliklerinin bireylerin hastalık profillerine olan etkilerine dair mesajlar vermektedir. Özellikle endüstrileşmiş ülkelerde nüfusun yaş dağılımındaki değişikliklere paralel olarak sağlık hizmetlerinin paylaşımı ve sosyal güvenlik hakları gibi pek çok sorunun hızla ortaya çıkması toplumları sosyal ve politik açıdan adeta bir açmazla karşı karşıya bırakmıştır. Gerekli sosyal destek sistemleri oluşturulmadan ortaya çıkan yaşlı nüfustaki patlama halen yılda % 2.5 oranında bir artışla devam etmektedir ve bu toplam popülasyondaki artış oranından çok daha fazladır. Günümüzde kalp hastalıkları, kanser ve diabetes mellitus sıklığındaki geçmişe göre farklılık yaşlanmanın yanı sıra, beslenme ve yaşam tarzı özelliklerinin bireylerin hastalık profillerine olan etkilerine dair mesajlar vermektedir. TÜRKİYE DE 1935 yılında Türkiye nüfusunun %3,9 unu (628,041) 65 yaş üstü bireyler oluşturmaktaydı. Günümüzde ise nüfüsun %7,5 i (5,682,003) geriatrik yaş grubunda yer almaktadır. Türkiye de 1970 yılında yapılan nüfus sayımında 65 yaş ve üzerindeki kişiler toplam nüfusun % 4,5 unu oluştururken ( kişi) 1990 nüfus sayımında bu oran % 5.95 e ( / ) yükselmiştir.1990 yılında her 1000 kişiden 43 ü 65 yaş üzerinde iken 1997 yılında bu sayı 60 a yükselmiş, 2010 yılında ise 110 a ulaşmıştır. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre; Türkiye Cumhuriyeti nin 100. yılında yaklaşık 82 milyon nüfuslu, yaşlı oranının artık yüzde 10'lara ulaştığı, doğurganlık hızının yavaşladığı bir ülke olacağı ön görülmektedir. Doğuşta beklenen yaşam süresi, yeni doğmuş bir bireyin yaşamı boyunca belirli bir dönemdeki yaşa 2

3 özel ölümlülük hızlarına maruz kalması durumunda yaşaması beklenen ortalama yıl sayısıdır. TUİK tarafından Türkiye nin, doğuşta beklenen yaşam süresi 78,5 yıl olarak tahmin edilmektedir. Ülkemizde 2012 yılı itibarıyla yaşlı nüfusun toplam nüfus içindeki payının %7,5 e ulaştığı görülmektedir. 2. YAŞLI SAĞLIĞININ KORUNMASI ve GELİŞTİRİLMESİ İÇİN ÖNCELİKLİ ALANLAR Yaşlı sağlığı için Dünya Sağlık Örgütü Avrupa Bölgesi tarafından beş öncelikli alan belirlenmiştir: a. Düşmelerin önlenmesi a. Altmış beş yaş ve üzeri bireylerin %30 u ve 80 yaş üzeri bireylerin %65 i her yıl düşmektedirler. b. Kadınlar erkeklere göre osteoporoz ve kas gücü açısından daha fazla risk altındadır. b. Bedensel etkinliğin artırılması a. Hastalıkların önlenmesi, yaralanmaların azalması, ruhsal, sosyal, bilişsel, cinsel sağlığın korunması için önerilir. c. Yaşlı bireyler için grip aşısının yapılması a. Mevsimsel grip hastalığı dönemlerinde yaşlılar olumsuz etkilenmektedirler. d. Evde bakım hizmetlerinin geliştirilmesi için kamusal mekanizmaların güçlendirilmesi a. Kamusal mekanizma olmaksızın bu hizmetlerin eksik olduğu bilinmelidir. e. Sağlık ve sosyal hizmet sunulan kurumlarda geriatri ve gerontoloji açısından kapasite geliştirilmesi a. Birinci basamak hizmeti sunan sağlık çalışanlarının konuya ilişkin donanımlarında eksiklikler bulunmaktadır. Eksikliğin giderilmesi akılcı bir çözüm olarak sunulmaktadır. Bu önceliklerin üç destekleyici mekanizmaya gereksinimi bulunmaktadır: 1. Sosyal izolasyon ve toplumsal dışlanmanın önlenmesi 2. Yaşlılara yönelik kötü muamelenin önlenmesi 3. Demans ve uzun süren palyatif bakım hastalarını da kapsayan hizmetlerin niteliğinin artırılması 3. YAŞLILIK DÖNEMİNDE KORUYUCU HEKİMLİK YAKLAŞIMLARI Yaşlılık döneminde de tıpkı diğer yaş gruplarında olduğu gibi koruyucu hekimlik yaklaşımlarının sürdürülmesi gerekmektedir. Aşağıda ayrıntıları yer alan uygulamalar hekimlerin gözetim ve yönlendirmesinde yapılmalıdır. a. Birincil korunma yaklaşımları; hastalıklar olmadan yapılması gereken uygulamaları kapsar. Örneğin; 1. Herhangi bir tütün ürünü kullanmamak 2. Bedensel etkinlik yapmak 3. Yeterli ve dengeli beslenmek 4. Sosyal açıdan aktif olmak 3

4 5. Aşılama hizmetlerinden yararlanmak 5.1. Mevsimsel grip aşısı ve zatürre aşıları ülkemizde yaşlılık döneminde rutin olarak uygulanmaktadır. Tetanoz aşısı için erişkinlere önerilen uygulama yaşlılar için de geçerlidir. Buna ek olarak, özel seçenekler de gerektiğinde uygulanabilir (menengokok, hepatit B, vb). b. İkincil korunma yaklaşımları; hastalıkların erken tanısı ve tedavisine yönelik uygulamalar bütünüdür. Herhangi bir şikâyet olmadığında da bireylerin hekime başvurmaları değerlidir. Bu başvurularda, yaşlılık döneminde daha sık görülen kalp ve damar hastalıkları, şeker hastalığı, kanser (meme, barsak gibi), kemik erimesi, kan yağlarında düzensizlikler gibi süregen şekilde görülen hastalık ve risklerin araştırılmasına öncelik verilir. Belli riskleri olan kişilere yönelik de özel taramalararaştırmalar yapılır. Sigara içen yaşlıların da bırakma konusunda danışmanlık almaları önerilmektedir. c. Üçüncül korunma yaklaşımları; rehabilitasyon hizmetlerini kapsar. 4. YAŞLILIK DÖNEMİNDE SIK GÖRÜLEN SORUNLARI ve ÖNLEMLEYE İLİŞKİN ÖNERİLER 4.1. KALP ve DAMAR HASTALIKLARI Yapılan araştırmalar damar hastalığı olan kişilerin genel topluma oranla beklenen yaşam sürelerinin 10 yıl daha kısa olduğunu göstermiştir. Ortalama yaşam süresinin uzamasına bağlı olarak yaşlılarda arterioskleroz (damar sertliği) gelişme ve semptomatik (belirtiler veren) kalp ve damar hastalığı görülme sıklığında da artış olmaktadır. ABD de halen 8-10 milyon kişinin damar hastalığı olduğu tahmin edilmektedir.görülme sıklığı yaşla artmaktadır ve non-invaziv test sonuçlarına göre 70 yaş üzerindekilerin % 20 sinde çevrel arter (atardamar) hastalığı vardır. Kimler risk altında? Yaşlılarda sıklıkla kalp damar hastalığı ve beyin damar hastalığı birlikte bulunmaktadır. Yaşın ileri oluşu, şeker hastalığı ve sigara içmeye devam edilmesi de hastalığın seyrini olumsuz yönde etkilemekte ve risk faktörlerinin üst üste eklenmesi ile kalp damar hastalığı olanların mortalite oranı da artmaktadır. Kalp hastalıkları, özellikle en sık görülen koroner kalp hastalığı, geniş ölçüde yaşa ve cinsiyete bağlıdır. İlerleyen her on yaş hastalığa yakalanma riskini takriben 2 kat artırır. Erkeklerde kadınlardan yaklaşık 7 yaş erken başlar ve daha sık gelişir. Kalp hastalıkları artıyor mu? Kalp hastalarının sayısını önümüzdeki 10 yılda belirleyecek başlıca üç etken nüfus artışı, nüfusun ortalama yaşının ilerlemesi ve bireylerde kalp damar hastalığına yatkınlığın artmasıdır. Yıllık artış tahminlerini yüzde olarak nüfus artışını 1,4, yaşlanma sonucu artışı 2,8, kalp damar hastalığına eğilim sonucu artışı da 2,8 olarak varsaymanın hiç abartılı olmadığı söylenebilir. Bu dinamiklere göre, kalp-damar hastalarının sayısının yılda % 7,2 artacağı 4

5 öngörülebilir. Önümüzdeki 10 yıl sonunda, kalp damar hastası sayısının günümüzdeki tahmini 2,8 milyondan tam ikiye katlanarak 5,6 milyona yükselmesi beklenmektedir. Hipertansiyon Hipertansiyon, kalp-damar hastalıkları risk faktörleri arasında en önde gelen ve en yaygın olanıdır.2000 yılı itibariyle ülkemiz nüfusu 67.8 milyondur ve erişkin nüfusda (18 yaş üzeri) 15 milyon hipertansif hasta vardır yılında nüfusumuzun yaklaşık 78 milyon olması tahmin edilmektedir. Mevcut veriler ışığında yaklaşık 27 milyon insanımızın hipertansif olacağı söylenebilir. Hipertansiyon Dünya da 1 milyardan fazla insanı etkilemekte ve inme riski açısından birinci derece risk faktörünü oluşturmaktadır. Hipertansiyon, iskemik ve hemorajik beyin damar hastalıkları için en önemli risk faktörüdür. Türkiye de durum Bizim nüfus yapımız hala genç olup gelişme yolundaki toplumları andırırken, ölüm kalıbımız yaşlı gelişmiş toplumlardakine benzer biçimde kalp-damar hastalıklarının tahribatını yansıtmaktadır. Bu gidişin önü alınmazsa, 10 yıl sonra daha yaşlı bir yapıya sahip olduğumuzda kalp-damar hastalığı ve buna bağlı ölüm salgını ulusumuzu büsbütün sarsacaktır. O zaman nüfusun % inin, yani bugünkünün iki katına yakın olan 8,5 milyon kişinin 64 yaşını aşması beklendiğinden, koroner ve serebrovasküler hastalıktan ölümün iki kat artması muhtemel görünmektedir yılında yalnızca koroner nedenle hayatını kaybedeceklerin sayısının 330 bine, serebrovasküler kökenli ölümlerin de 80 bine yükseleceği varsayılabilir KADIN SAĞLIĞI AÇISINDAN YAŞLILIK Yaşlanan dünyada oransal olarak kadın nüfusu, erkeğe kıyasla giderek artmakta, tüm yaşlarda eşitken, 60 yaş ve üzerinde toplumun %54 ünü, 80 yaş ve üzerinde ise %63 ünü oluşturmaktadır. Bir diğer deyişle, kadınlar erkeklerden ortalama 7 yıl daha uzun yaşamaktadırlar. Bu sürecin işlevsel olarak sağlıklı yaşanması, hastalıklar ortaya çıkmadan, koruyucu hekimlik hizmetlerinin gençlik yıllarından başlanarak sağlanmasını gerektirmektedir. Yaşlı kadınların sağlık algıları Kadınların kendi sağlık sorunları ile ilgili algıları, her zaman gerçek sorunlarla örtüşmemektedir. Örneğin, yarısından çoğu, ileri yaşlarındaki en önemli olumsuz sağlık beklentilerinin kanserle bağlantılı olduğunu düşünmelerine karşın sadece % 7 gibi küçük bir kısmı, kalp ve damar hastalıklarının önemini vurgulamışlardır. Oysa kadınların ölüm nedenlerine bakıldığında kalp ve damar hastalıkları açık ara ile önde gitmektedir. Bu nedenledir ki yaşlarından başlayarak myokard enfarktüsü, yaşlarından başlayarak da inme, en önemli sağlık sorunlarının başında gelmektedir. Toplumda yanlış şekilde yerleşen, kalp hastalıkları erkek hastalığıdır görüşü, kadınların bu açıdan hekimler 5

6 arasında bile ihmal edilmelerine sebep olmuş, tüm koruyucu önlemler ve tedaviler, erkekler üzerinde yoğunlaştırılmıştır. Bunun sonucu olarak da on yıllar içerisinde erkekler arasında kalp ve damar hastalıklarına bağlı ölümler hızla azalırken kadınlarda oranlar sabit olarak devam etmektedir. Türkiye de yapılan çalışmalar da dünya ile uyumlu olarak her 10 yıl yaşlanmada kadınların erkeklerden daha yüksek bir riske sahip olduklarını, zemin hazırlayan diyabetin (şeker hastalığı), hipertansiyonun, metabolik sendromun, kan kolesterol ve trigliserid düzeylerinin yaşlanan kadında daha sık görüldüklerini sergilemektedirler. Tüm bu sorunların ortak paydası olan şişmanlık ve bel kalça oran artışı, özellikle ileri yaşlarda kadınlarda erkeklere oranla daha sık görülmekte, yine sigara kullanma alışkanlığı, erkeklerde azalırken kadınlar arasında artmaktadır. Öneriler Koruyucu hekimlik ön planda olduğuna göre yaşam tarzı düzenlemesi kritik önem taşır. Sigara içmemek, sağlıklı beslenmek, düzenli spor yapmak, vücut ağırlığını kontrol etmek, aşırı alkol tüketmemek, önlemler arasında sayılabilir. Tarama testlerinin düzenlik aralıklarla yapılması gerekir. Açlık kan şekeri, tam idrar analizi, kan yağlarının ölçümü, kemik dansitesi ölçümü, tiroid taraması yanında mamografi, her yıl gaitada gizli kan, 5 yılda bir sigmoidoskopi veya 10 yılda bir kolonoskopi, önerilen tarama yöntemleri arasındadır YAŞLILIKTA KULAK BURUN BOĞAZ SORUNLARI İşitme kaybı 65 yaş üstü bireylerin %33 ünden daha fazlasında işitme kaybı olduğu tahmin edilmektedir. İşitme kaybı insidansı her dekatla birlikte ikiye katlanmaktadır. 60 yaşında %16, 70 yaşında %32, 80 yaşında %64 işitme kayıplı birey olacaktır. Erkek bireylerde insidans daha yüksektir. Yaşlılıktaki en sık işitme kaybı presbiakuzidir. Presbiakuzi yaşın ilerlemesi ile bilateral yükseks frekanslarda sensörinöral iştme kaybı olmasıdır. 50 yaş sonrasında ortalama her dekatta 9 db kayıp olması beklenmektedir ancak bireysel farklılıklar olduğu da unutulmamalıdır. İşitme kaybı dışında konuşmayı anlama veya başka bir deyişle konuşma diskriminasyonu da artan yaşla birlikte etkilenmektedir. Yaşlı bireyler genellikle konuşmayı anlamada zorlanırlar. Bu durum özellikle gürültülü ortamlarda ve sesin geliş yönüne göre belirginlik kazanır. Bu durumdan korunmak için çok gürültülü ortamlardan uzak durulmalı, uzun süreli yüksek sese maruziyetten kaçınılmalıdır. Özellikle böbrek rezervi az olan hastalarda ototoksik ilaç kullanılmamalıdır. Erken teşhis çok önemlidir. Erken dönemde başlanacak işitme tedavisi bu durumun ilerlemesini durdurabilir veya yavaşlatabilir. Tedavide başta işitme cihazları ve korunma yer almaktadır. Yaşlı popülasyonda hayat kalitesini arttıran başlıca faktörlerden birisinin normal işitme olduğu akılda tutulmalıdır. Baş dönmesi Yaşla birlikte insidansı artan bir diğer KBB hastalığı ise baş dönmesidir. 65 yaş üstü popülasyonda bireylerin %25 inde son bir yıl içerisinde en az bir kez baş dönemesi atağı olmaktadır. Gerekli tedavi ile %50 nin üzerinde başarı sağlanmaktadır. Hastalarda risk faktörleri sorgulanmalı ve örneğin ani hareketler, ilaç kullanımı, daha önceki cerrahi 6

7 girişimler ve ek hastalıklar ayrıntılı bir biçimde incelenmelidir. Hastaların büyük bir çoğunluğunda şikayetler ortostatik karakterdedir ve yavaş hareket ile ani hareketlerden kaçınılması ile önlenebilir. Bunun dışında benign paroksismal posizyonel vertigo (BPPV) tedavisi Epley manevrası ile yapılabilir. Tanıda görme, denge ve propriyoseptif sistemleri ayrı ayrı ve birarada değerlendirmeyi sağlayan dinamik postürografi objektif sonuç vermesi nedeniyle önemlidir. Görme sorunlarından astigmatizmin de dengesizlik yapabilceği akılda tutlmalıdır. Son olarak tedavide vestibüler rehabilitasyon bu yaş grubunda özellikle yararlı olmaktadır. Baş boyun kanserleri Geriatrik yaş grubundaki bir diğer sorun ise baş boyun kanserleridir. Her ne kadar prostat, meme, akciğer, kolorektal kanserler ve lenfomaya oranla insidansı düşük olsa da baş boyun kanserleri yaşlı popülasyonu etkilemekte ve yaşam kalitesini etkilemektedir. Yaklaşık olarak geriatrik popülasyonda her yıl 200,000 yeni kanser vakası bildirilmekte ve bu bireylerin 50,000 den fazlası hayatını kaybetmektedir. Baş boyun kanserlerinin başılacaları; gırtlak, oral kavite (Dil,Dudak,Yanak,Çene) ve cilt kanserleridir. Tüm yaş grupları için genel baş boyun kanseri insidansı %3 tür. Geriatrik popülasyonda ise bu değer yaklaşık % 1 dir. Tedavi başarısındaki tek ve en önemli etken erken teşhis ve toksik maruziyetin önlenmesidir YAŞLILARDA SİNDİRİM SİSTEMİ SORUNLARI Yaşlanma ve onunla alakalı bazı fizyolojik gerilemeler indirim sistemini önemli ölçüde etkiler. Bunlar ve hastalıkların yaşlılıkta farklı seyretmesi tanı ve tedavide önemlidir. YEMEK BORUSU Gastroözofageal reflü hastalığı (GÖRH) GÖRH mide içeriğinin yemek borusuna geri kaçışı ve bunun yol açtığı rahatsızlık olarak tanımlanır. Normal popülasyonda semptomlar oldukça tipiktir, oysa yaşlılarda belirtiler oldukça atipiktir ve tanı güçlüğü oluşturur.genellikle semptomlar siliktir, hatta ağır hastalık varlığında bile bazı hastalarda hiç belirti yoktur. Bu nedenle tanı genellikle endoskopik olarak konur. Özellikle ağrı ve yutma güçlüğü olanlarda mutlaka endoskopik inceleme yapılmalıdır. Kanser Özofagus kanseri Dünya'da Japonya ve Uzak Doğu'da ve Batı toplumlarında zencilerde sıktır. Ülkemizde ise Doğu Bölgelerinde sıktır. Yemek borusu kanseri yaşlılarda daha sık görülür. Sigara ve alkol kullanımı ve kötü beslenme ile risk artar. 7

8 MİDE Peptik ülser hastalığı Bu yaş grubunda midenin peptik ülserleri genellikle azalmış mide koruyucu faktörleri zemininde ağrı kesici ilaç kullanımı etkisiyle olur. Yaşlılarda H. pylori infeksiyonu, diğer yaş gruplarındaki gibi, mide mukozasında inflamasyondan ülserasyona kadar çeşitli hasara yol açabilir. Helicobacter pylori enfeksiyonu ülser hastalığı yanı sıra mide kanseri ve lenfomasıyla da ilişkilidir. İNCE BAĞIRSAK İnce bağırsakta yaşlılıkta bazı fizyolojik değişiklikler olursa da genellikle önemsizdir. İnce barsak sekresyon, emilim, immunolojik ve motilite fonksiyonlarını yaşamın sonuna kadar büyük ölçüde korur. Yaşlılarda anca özgün ince barsak hastalıkları görülebilir. KALIN BAĞIRSAK Kalın barsak yaşlılıktan özel olarak etkilenmez, yani yaşlılıkla gelişen kalın barsak organik veya fizyolojik değişmeleri yoktur. Ancak, bazı kalın barsak hastalıkları yaşlılıkta daha sık tır. Kabızlık Kabızlık dışkılamanın seyrelmesi ve zorlaşmasına verilen isimdir. Organik (tıkayıcı) nedenler veya bağırsağın işlevsel bozukluklarına bağlı olarak ortaya çıkar. Gençlerde görülme oranı %2 iken, 65 yaşın üstündeki insanlarda bu oran erkekler için %25 ve kadınlar için %34 olur. Bu nedenle kabızlık yaşlı insanlar için önemli sağlık sorunlarından biridir. Kalın bağırsak kanseri Kalın bağırsak kanseri yaşlıların hastalığıdır. Hastaların %90 ı 50 yaşın üzerinde ve %20-40 ı 80 yaş üzeridir. Kadın ve erkekleri eşit oranda tutar YAŞLILARDA OSTEOPOROZ Kemik kaybı Kemik kaybı 30 yaşlarında başlar, 80 yaşında kişide var olan doruk kemik kitlesinin %30 u kaybedilmiştir. Yaşla birlikte omurga kırık insidansı giderek artmaktadır. Omurga kırığı; yaşam kalitesinin bozulmasına, mide barsak ve solunum sistem sorunlarında artışa, anksiyete, depresyon ve ölüme neden olabilmektedir. Çok daha önemli olan, bu hastalarda takip eden yıl içinde 5 kat fazla başka kırık riski olduğudur. 8

9 Yakınmalar Sırt ağrısı bu grup hastada, en sık yakınma olarak karşımıza çıkmaktadır. Ülkemizde yapılan bir çalışmadaosteoporoza bağlı sırt ağrısı %39.6 oranında bulunmuştur. Çoğu hasta sırt ağrısını yaşlanmanın bir parçası olarak algılamakta ve doktoru ile paylaşmamaktadır. Kırık ilişkili sorunlar hastanın yaşantısını belirgin derecede etkilemektedir. Örneğin, sırt omurlarındaki kırıklarda, akciğer fonksiyonları belirgin derecede azalmaktadır. Çoklu omurga kırıkları; boyda kısalma, sırt kamburunda artış ve iç organlara baskı ile sonuçlanmaktadır. Kırıklara bağlı ölümler Kırık sonrası ilk 1 yılda %12-20 ölüm oranı bildirilmektedir. Sağlığın bozulması ve tedavi maliyetinin artışı özellikle kalça kırığı ile ilişkilidir. 80 yaşında kalça kırığı, yaşam beklentisini 1.8 yıl azaltıp, hemşire hizmetlerini arttırmakta (8 ay), ciddi boyutta hastane ve bakım masrafları ortaya çıkmaktadır. Ülkemizde 50 yaş üstü kişinin tarandığıbir araştırmada, kalça kırık insidansının halen Avrupa dan düşük olduğu ancak son 20 yıla göre arttığı belirlenmiştir. Yeni verilerimize göre kalça kırığı insidansı erkeklerde %3.5, kadınlarda ise %14.6 dır. Korunma Osteoporozun korunmasında risk faktörlerinin saptanması ve azaltılması, diyet ve ilaç tedavisinin yanında osteoporozun çok önemli bir sonucu olan kırıkların önlenmesi önemli bir yer tutar. Bunun için ise iki önlem alınır: Birincisi kırık için risk faktörlerinin saptanması, İkincisi kırığın önemli sebeplerinden biri olan düşmelerden korunmadır YAŞLILARDA İLAÇ KULLANIMI Tıpta kullanılan ilaçlar genellikle ilaç ürünleri şeklinde hazırlanmış olarak, ilgili yasa hükümlerine göre kurulmuş eczanelerde eczacının denetimi ve gözetimi altında kullanıma sunulurlar. İlacın eczaneden sağlanması özel ilaç kategorileri dışında, mutlaka reçete karşılığında olur. Reçete yazma genellikle şekille ilgili belirli kalıplara ve standart kurallara uyularak yapılır. Ancak reçeteye yazılacak ilaçların hastanın gereksinimine ve içinde bulunduğu koşullara uygun olarak seçilmesinde daima akılcı ilaç kullanımı ile ilgili kavram ve kurallar dikkate alınmalıdır. Yaşlılarda akılcı ilaç kullanımı özellikle önem kazanmaktadır. Yaşlı hastalarda uyuncun azalması (unutkanlık vb), diğer yaş gruplarına göre daha fazla sayıda ilaç kullanılması, bundan doğan ilaç etkileşmeleri, eliminasyon organları ile ilgili hastalık insidensinin artması gibi faktörler de tedavinin etkinliğini, alınan yanıtın niteliğini ve boyutlarını değiştirebilir. Yaşla birlikte hastalık görülme sıklığı ve buna bağlı olarak birden fazla hastalığın birlikte görülme olasılığı arttıkça çok sayıda ilacı aynı anda kullanma zorunluluğu da ortaya çıkmaktadır. Yani çoklu ilaç kullanımı yaşlanma ile birlikte artmaktadır. 9

10 Yaşlılarda çoklu ilaç kullanımı Yaşlılık döneminde iki önemli sorun çoklu ve uygunsuz ilaç kullanımı olmakla birlikte özgün olarak yaşlılarda yapılmış klinik araştırmaların yetersizliği de önemli bir sorundur. Yaşlılar üzerinde yapılan tıbbi bilimsel araştırmaların etik açıdan farklı boyutları ve uygulama aşamasında da bazı zorlukları vardır. Söz konusu zorlukların aşılabilmesi için; iyi tasarlanmış, bilimsel değeri yüksek olan, ileri yaş grubuna özgü araştırmaların bilimsel ve etik ilkeleri özümsemiş bir araştırma ekibi tarafından gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Türkiye de durum Türkiye de 12 ilde 1433 yaşlının incelendiği bir araştırmada (yaşlıların % 67.3 ü kadın, %32.7 si erkek, % 43,8 i yaş grubunda; % 32,2 si yaş grubunda; % 24 ü ise 75 ve üzeri yaş grubunda), % 84,7 sinin sürekli kullandığı ilacı/ilaçları olduğu ve çalışmaya katılanların %38,2 sinin 4 veya daha fazla ilaç kullandığı saptanmıştır. Kullanılan ilaç sayısının, uygunsuz reçeteleme ve uygunsuz ilaç kullanımı ile ilişkisinin araştırıldığı bir araştırmada 65 yaş ve üzerindeki beş veya daha fazla ilaç kullanan 196 kişi (ortalama yaş 74.6) incelenmiş ve 82 (% 42) yaşlının ilaçlarını uygun olmayan şekilde aldığı, 112 (% 57) yaşlının ise etkililiği ve endikasyonu olmayan ilaçlar kullandıkları belirlenmiştir. Evde bakım verilen yaşlılarda medikal tedavi uygulamalarının incelendiği bir araştırmanın sonuçlarına göre ise; yaşlıların % 39 unda çoklu ilaç kullanımı saptanmış, ortalama olarak kullanılan ilaç sayısı 8, potansiyel uygunsuz ilaç kullanım oranı % 31 olarak bulunmuş, % 10 yaşlıda tehlikeli ilaç etkileşimlerinin (erkeklerde daha belirgin) varlığı saptanmıştır. Uluslararası bulgular Son 20 yılda MEDLINE (1986-Haziran2007) ve International Pharmaceutical Abstracts (1986- Haziran 2007) da yer alan randomize kontrollü araştırmalar incelenmiş olup, araştırmanın sonuçlarına göre; 1. 1-Polifarmasi (çoklu ilaç kullanımı) artmaya ve morbidite/mortalite riski oluşturmaya devam etmektedir Polifarmasi olumsuz sağlık sonuçları ile ilintilidir Gereksiz ilaç kullanımını azaltmaya yönelik yeterli çalışma yoktur Kullanılan ilaçların gerekliliği her vizite değerlendirilmelidir Sağlık çalışanları eğitilmelidir. Neler yapılmalı? Yaşlılarda ilaçların akılcı kullanımları için yapılması gereken 12 girişim şöyle özetlenebilir: 1. İlaç politikalarını düzenlemek için yetkilendirilmiş multi-disipliner ulusal bir yapılanma oluşturulmalı. 2. Tanı ve tedavide klinik rehberlerden yararlanılmalı. 3. İlk seçenek tedavileri esas alan temel ilaç listesi oluşturmalı. 4. Bölgelerde ve hastanelerde ilaç ve tedavi komiteleri kurulmalı. 10

11 5. Probleme dayalı akılcı ilaç kullanımı eğitiminin mezuniyet-öncesi dönemde verilmesi sağlanmalı. 6. Hizmet-içi sürekli tıp eğitimleri düzenlenmeli. 7. Kurumsal çerçevede gözetim, denetim ve geri bildirim sistemleri geliştirilmeli. 8. İlaçlar hakkında bağımsız bilgi kaynakları kullanılmalı. 9. İlaçlar ve ilaçla tedavi hakkında halk eğitimi yapılmalı. 10. Etik olmayan mali teşviklerden kaçınılmalı. 11. Uygun ve zorunlu düzenlemeler hayata geçirilmeli. 12. İlaç tedarikini ve personel istihdamını güvence altına almaya yönelik yeterli devlet harcamaları sağlanmalı YAŞLILARDA DÜŞME SORUNU Düşme nedenleri Yaşlılardaki pek çok fizyolojik kayıp ve sağlık sorunu düşmeye neden olabilmektedir. İleri yaş (özellikle 80 yaş üstü), kadın olmak, yalnız yaşamak, sağlık problemleri, depresyon, uyku sorunları, idrar kaçırma, baş dönmesi, hatırlama problemi, 3 veya daha fazla hastalığın olması, kötü fiziksel durumda olmak ve hareket, yürüme sorunu düşme için belirleyici risk faktörleri olarak tanımlanmıştır. Düşme risk faktörleri arasında sayılan hastalıkların başında Parkinson hastalığı gelmektedir. Artritler, felçler ve kardiovasküler hastalıklar sırasıyla risk faktörleri arasında sayılabilir. Tansiyon düşmesine, kan şekerinin düşmesine bağlı bilinç kayıpları önemli düşme nedenleridir. Özellikle insülin veya ağızdan alınan şeker ilaçlarını kullananlarda kan şekerinin düşme ataklarında düşmelere sık rastlanır. Düşme korkusu Düşme, inme sonrası da sık rastlanan komplikasyonlardan biri olup, %88 hasta düşme korkusu yaşamaktadır. Tekrarlayan düşmeler sonucu hastada düşme sonrası anksiyete sendromu gelişmekte ve hareketsizlik, kas gücü kaybı, yürüme problemi ve sosyal yaşamın kısıtlanması, dışarıya çıkamama sonucu kısır bir döngü içine girilmektedir. Ne yapılmalı? Toplumun ve sağlık personelinin bu konudaki duyarlılığını arttırmak için tüm dünyada eğitim ve tanıtıma yönelik programlar uygulanmaktadır. Hastaların risk değerlendirmeleri yapılmakta ve buna uygun önlemler alınmaya çalışılmaktadır. Ancak bu önlemlere rağmen bir takım kısıtlayıcı faktörler de bulunmaktadır. Bir grup sağlık personeli düşmelerin önlenebilir olmadığını düşünmektedir. Diğer bir grup ise, bunu nasıl yapacağı konusunda bilgi sahibi değildir. Toplum bilincinin geliştirilmesi, sağlık sigorta sistemi, kurum ve örgütlemelerin bu konudaki çabaları da yetersiz kalabilmektedir. Halk eğitim toplantıları ve medya desteği ile toplumsal duyarlılığın artırılması ve sağlık personelinin sürekli eğitimi kapsamında düşmelerden korunmaya mutlaka yer verilmesi gerekmektedir. 11

12 i i Basın bildirisini hazırlayanlar ve tarihli basın toplantısında bulunanlar: Prof. Dr. Yeşim GÖKÇE KUTSAL (Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon Anabilim Dalı Öğretim Üyesi, Hacettepe Üniversitesi Geriatrik Bilimler Araştırma Merkezi-GEBAM Müdürü, Türk Geriatri Derneği Başkanı) Prof. Dr. Dilek ASLAN (Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Anabilim Dalı Öğretim Üyesi, Türk Geriatri Derneği Genel Sekreteri) Prof. Dr. Kutay BİBEROĞLU (Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi, Kadın Hastalıkları ve Doğum AD Öğretim Üyesi, Üreme Endokrinolojisi Bilim Dalı, Türk Geriatri Derneği Kurucusu ve Bilim Kurulu Üyesi) Prof. Dr. Sedat BOYACIOĞLU (Ankara Özel Güven Hastanesi Gastroenteroloji Bölümü, Türk Geriatri Derneği Kurucusu ve Bilim Kurulu Üyesi) Prof. Dr. Ali KUTSAL (Dr. Sami Ulus Hastanesi Kalp ve Damar Cerrahisi Klinik Şefi, Türk Geriatri Derneği Kurucusu ve Bilim Kurulu Üyesi) Y. Doç. Dr. Tolga AYDOS (Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Farmakoloji Anabilim Dalı Öğretim Üyesi, Türk Geriatri Derneği Yönetim Kurulu Üyesi) Uzm. Dr. Munir Demir BAJİN (Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Kulak Burun Boğaz Hastalıkları Anabilim Dalı Öğretim Üyesi, Türk Geriatri Derneği Yönetim Kurulu Üyesi) 12