BİR HARİCİYECİ GÖZÜYLE. Türkiye - ABD İlişkileri. METİN MEKİK (E. Büyükelçi)

Transkript

1 BİR HARİCİYECİ GÖZÜYLE Türkiye - ABD İlişkileri METİN MEKİK (E. Büyükelçi) Türkiye ve Türkleri iyi tanıyan ABD li emekli diplomat George S.Harris, Vaşington Yakın Doğu Siyasetleri Enstitüsü tarafından yayınlanan Türkiye nin Yeni Dünyası başlıklı kitapta yer alan makalesinde Türkiye Amerika Birleşik Devletleri ilişkilerini irdelerken şunları öne çıkarmaktadır: - İkinci Cihan Harbi sonrasında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetleri Birliği ni (SSCB) kontrol altında tutmak üzere ABD nin Türkiye ile yakınlaşması, 1990 da SSCB nin çökmesinden sonra önemini kaybetmiş ve ABD nin 1998 yılında Türkiye ye askerî yardımını kesmesi ile de son bulmuştur. - Türkiye artık ABD ile ittifak döneminin başında olduğu gibi içine kapalı ve ekonomik sıkıntıları olan zayıf bir devlet değildir. - Türkiye, 1952 yılında NATO üyesi olur olmaz üye ülkelerden ekonomik ve askerî yardımlar almaya başlamış ve sanayileşme çabalarını yoğunlaştırmaya koyulmuştur. Özellikle ABD den Türkiye ye kaynak akımına tanık olunmuştur. - ABD nin askerî yardımı Türk Silâhlı Kuvvetlerinin (TSK) canlandırılmasında etkili olmuştur. O zamana kadar TSK nın I.Cihan Harbi düzeyinde kalmış olan savaş gücü gelişmeye başlamıştır. - Diğer NATO üyeleri ile başlayan yakınlaşma ile birlikte yeni çalışma yöntemlerinin uygulanması sonucu Türk ordusunda yeni bir dinamizm yaratılmış ve kendine güven duygusu güçlendirilmiştir. Bu özgüven, orduda, anayasal rejimin ve çağdaşlaşma ilkelerinin tehdit altın girmesi halinde iç siyasete müdahale etme düşüncesini canlandırmıştır. Buna rağmen Türk Ordusu, batılı yandaşları gibi demokrasiyi yegâne meşru yönetim şekli olarak görmeye devam etmiştir. - Türk askerî isteklerinin kısa zaman içinde çeşitlenerek artması, özellikle Kıbrıs için kullanılabileceği gerekçesiyle ABD yi yeni askerî sistemleri Türkiye ye de vermekte ölçülü davranmaya sevketmiştir sonlarına doğru askerî yardımın kısıtlanması Türkiye de sıkıntılar yaratmış 1998 yılında tamamen sona ermesi ise öfke ile karşılanmıştır.

2 - Ekonomik durumu gibi Türkiye nin iç siyasal durumu da elli yıl içersinde önemli değişikliklere uğramıştır. Temel olarak iki partili, basit çoğunluğa dayalı seçim sisteminin yerine çok partili ve karışık bir nisbî temsile dayalı seçim sistemine geçiş, yönetimde istikrarsızlıklara yol açmıştır. ABD Parlamentosunun iki ülke arasındaki düzenlemeleri onaylamakta daha önceki uygulamanın aksine sorunlar çıkartması, Türkiye - ABD ilişkilerinde giderek artan bir gerginliğe yol açmıştır. Buna rağmen ABD ile yapılan ittifaka bağlılık değişmemiştir. - Türkiye de 1980 ortalarında başlayan PKK saldırıları, askerî operasyonların başlatılmasına neden olmuş, Türk makamları ayırım gözetmeyen tutuklamalara girişmişlerdir. İnsan haklarının ihlâli iddiaları Türkiye yi NATO üyeleri ile ihtilâfa düşürmüş ve Türkiye nin Avrupa Birliği (AB) üyeliği tartışılmaya başlanmıştır. ABD yönetimi, bu gelişmelere rağmen olayların arkasında teröristlerin kışkırtmacılığı olduğunu savunmuştur. Türk makamları bu desteği şükranla karşılamışlardır. - İstanbul Menkul Kıymetler Borsasının açılması Türkiye-ABD ittifakının güçlenmesine katkıda bulunmuş, iş adamları ve siyasetçiler batı ile işbirliği için ABD de propaganda yapmaya başlamışlardır. - Buna karşın Türkiye de basın heyecanlıdır. Bazı gazeteciler ABD nin Türkiye ile ilişkilerinde komplo kurduğuna inanmakta ve ön yargılı davranmaktadırlar. - Türkiye daha fazla yardım alabilmek için daima Sovyetleri öcü gibi göstermiştir. Türk askerî liderleri ve bazı siyasetçiler askerî yardımı ittifaktan daha değerli ve önemli tutmuşlardır. Türk Genelkurmayı ayrıca Rusların Kafkasya da silâhlanma sınırlarını ihlâl ettiğini ve bunun NATO için bir tehdit ve tehlike olduğunu öne sürmüşlerdir. Cumhurbaşkanı ÖZAL bir başka hileye başvurarak Türkiye yi Rusya nın güney sınırlarındaki Türki devletlere bir köprü oluşturduğunu söylemiştir ki bu gerçek olmayan güzel bir lâftır. - Körfez Harbi Türkiye yi bölge dışı operasyonlarda NATO için önemli bir üs ve çalkantılı Orta Doğu da bir istikrar adası olarak göstermiştir. Türkiye nin İncirlik deki Hava Üssü, Kuzey Irakta ki no fly zone u (uçuşa yasak bölge)yi denetlemek için kilit bir mevki hizmeti vermiş, Irak kürtlerinin güvenliğini sağlamış ve ABD nin Körfez Harbi sonrası dış politikasının gerektireceği isteklerini karşılamak için önemli bir yer oluşturmuştur. Ancak bu durum Türk islâmcılar kadar Bülent ECEVİT in Demokratik Sol Partisi ve hatta bazı etkili askerler tarafından da eleştirilmiştir. Bu eleştiriler ABD nin Kuzey Irak daki faaliyetlerinde kısıtlamalara yol açmıştır.

3 - Kıbrıs ihtilâfı Türkiye-ABD ilişkilerinde patlak veren en büyük krizi oluşturmuştur. ABD nin sorunu kötü yönlendirmesi 1964 yılındaki Jhonson Mektubu olayından bu güne Türklerin mutsuzluklarının kaynağı olmuştur yılında Türkiye nin adaya yönelik askerî müdahalesi Yunanlılar ve Ermenilerinin kışkırtmaları ile ABD Kongresinin Türkiye ye karşı tutumunu ciddî bir şekilde olumsuzlaştırmıştır. Bunun bir sonucu olarak Türkiye ye askerî ambargo uygulanması arasında Türk-ABD ilişkilerini derinden etkilemiştir. Ambargo Türkiye nin politikasını değiştirememiştir. Buna karşılık Türkiye sadece Yunanistanla müzakereleri dondurmuş ve ABD nin Türkiye deki haber alma tesislerini ambargo süresince kapalı tutmuştur yılında, ABD nin Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyetini tanımayı reddetmesi Türk-ABD ilişkilerinde yeni bir yara açmıştır. Kıbrıs Rum yönetiminin Rusya dan satın aldığı S-300 uçaksavar füzelerini Ada da konuşlandırma çabası gerginliği daha da arttırmıştır. - Balkanlarda eski Yugoslavya daki Bosna ve Kosova müslümanlarının sorunları da Türk-ABD ilişkilerini olumsuz yönde etkilemiştir. - İnsan hakları sorunu da Carter in Başkanlığından bu yana ilişkileri germiştir yılında ABD nin kabul ettiği Uluslararası Din Hürriyeti Yasası Türkiye de hıristiyan azınlıklara baskı yapılıyor iddiası rahasızlıklara yol açmıştır. ABD Dışişleri Bakanlığının bu konudaki ilk yıllık raporunda Türkiye ye yüksek not vermesi gerginliği azaltmıştır. - Türk Hükûmeti, uyuşturucu ile mücadele konusunda ABD ile yakın işbirliği içinde çalışmak istiyordu.ancak, 1990 yılında Türkiye deki bazı yöneticilerin, uyuşturucu kaçakçıları ile PKK nın işbirliği içinde para edinerek Türkiye ye karşı saldırılarını sürdürdüklerini iddia etmeleri ise kulak ardı ediliyordu. - Yeni kurulan Ermenistan devleti Türkiye-ABD ilişkilerini olumsuz etkilemiştir. Türkiye, ABD nin yeni kurulmuş Ermenistana ilgisini anlayışla karşılamış ve hatta yıllarında Türkiye üzerinden Ermenistan a insanî yardım yapılmasını kabul etmiştir. Medyada ise insanî yardım kılıfı içinde ABD nin Ermenilere silâh sağladığı haberleri yer alınca ABD Ermenistan ile Azerbaycan a yardımların kesilmemesi için Türkiye üzerinde baskı kurmuştur. - Yakın geçmişte islamcı politikalarla başa çıkmak Türkiye-ABD ittifakı içinde yeni bir buhrana yol açmıştır. Necmettin Erbakan 1970 li yıllarda

4 Başbakan Yardımcısı iken Libya ve İran a yaptığı ziyaretlerden ABD çok endişelenmiştir. Erbakan ın Refah Partisinden hiç mutlu olmayan ABD yönetimi, 1997 de Erbakan ı iktidardan uzaklaştıran askerî müdahaleyi yermekten ısrarla kaçınmış, Vaşington un bu tavrı demokratik çevrelerde eleştirilmiştir. TSK nın Vaşington un bu davranışından cesaret alarak gelecekte dinci bir partinin iktidara gelmesini daima önleyeceği düşüncesi hâkim olmuştur. - Türkiye nin enerji açığı sorunu da Türk-ABD ikili ilişkilerini zora sokmuştur. Türk Hükûmeti İran dan doğal gaz alabilmek için boru hattı yapmak zorundaydı. Vaşington ise bunun ABD nin 1996 İran ve Libya yı Cezalandırma Yasası nı ihlâl edeceğini ve sonunda boru hattını yapacak BOTAŞ a da ceza uygulanacağını açıklaması üzerine Ankara, Körfez Savaşı sonunda Birleşmiş Milletler kararı ile Kuzey Irak daki petrol boru hattına uygulanan kısıtlamaların hafifletilmesi için ABD üzerinde devamlı bir baskı uygulamaya başlamıştır. Hazar bölgesi petrolünü Türkiye ye getirmek için Bakû-Ceyhan boru hattı inşa edilmesi konusunda ise Türkiye ve ABD anlaşmışlardır. Zira, her iki ülke de Kafkas ülkelerinin bağımsızlıklarını güçlendirmek için bölgedeki Rus ve İran egemenliğini kırmak istiyorlardı. - Yıllar boyunca Türkler ABD nin politikalarını anlamak ve nasıl bir işbirliği kurmak konusunda karmaşa yaşamıştır. Bu süreç içerisinde Türkiye ABD yi başlıca müttefik kabul etmeyi yeterli görmüştür. Hatta ABD Kongresi ile ilişkilerinin düzenlemesi işini de ABD Hükûmetine emanet etmiştir. Bütün Türk siyasetçiler ABD nin dünyadaki önemini anlamış ve çoğunluğu ABD ile ilişkilere zarar verecek davranışlardan kaçınmıştır. Ancak, bazı önemli siyasetçiler ABD yi perde arkasında küçük ülkeleri kontrol altında tutmakla suçlamışlardır. Bülent Ecevit gibi siyasetçiler ve onun yokluğunda ( ) eski Dışişleri Bakanı Mümtaz Soysal bu görüşü sürekli olarak muhafaza etmişlerdir. Bunlar daima ABD nin Türkiye nin doğusunda bir Kürt devleti kuracağından endişelenmişlerdir. Neyse ki,ismail Cem gibi bazı ortanın solu mensubu siyasetçiler ABD ile yakın ilişkiler sürdürülmesini savunmuşlardır. Ecevit 1970 de silâh ambargosunun kaldırılması üzerine ABD nin Türkiye deki haber alma tesislerinin yeniden açılmasına müsaade etmiştir ve daha sonrasında da Başbakan iken Ecevit, Vaşington ile işbirliği içinde çalışmaya devam etmiş Kuzey Irak da uçuşa yasak bölge ihdasına önce karşı çıkmakla beraber daha sonra onay vermiştir deki kısa süreli Dışişleri Bakanlığı sırasında Mümtaz Soysal da bu işbirliğini bozmamıştır. Refah Partisi muhalefette iken Necmettin Erbakan da Körfez Savaşından sonra ABD nin Irak daki faaliyetlerini ağır şekilde eleştirmekle beraber Türkiye-ABD işbirliğine karşı çıkmamış,batı

5 dünyasına sırt çevirmemiştir. - ABD ye bağlılık, Türk dış politikasının temelini oluşturmaktadır. NATO üyeliği ve ABD ye olan bu bağlılık Türkiye nin Avrupa ya olan eğiliminin kanıtlarıdır. Bu Atatürk e bağlı siyasî zümrelerin yoludur. Aynı zamanda Türk askerî liderlerinin de önemli ilkesidir. - Türkler, dünyanın yegâne süper gücü olarak kabul ettikleri ABD nin yanında olmayı çıkarlarına uygun görmektedirler. Bu Vaşington un Türkiye nin Kıbrıs konusundaki politikalarına karşı çıkmadığı takdirde böyle devam edecektir. - Askerî yardımın sona ermesine rağmen ABD silâhları Türk ordusunun temel gücünü oluşturmaktadır. - Türkler, ABD ile sorunlarını azaltmak için İsrail ile askerî alanda yeni başlattığı işbirliğinden yardım umuyordu.ankara daki siyasetçilerin bir çoğu İsrail ile kurulan bu işbirliğinin ABD deki İsrail lobisini Türkiye lehine harekete geçirebileceğine inanıyorlardı. - ABD dış ilişkiler çevreleri Türk askerlerinin ülkenin parçalanmış siyasal sahnesinde önemli rol oynacağına giderek daha çok inanmaya başladılar. Vaşington ve Ankara, İstanbul Büyük Şehir Belediye Başkanı Recep Tayyip Erdoğan ın hapsedilmesi konusunda zıt düşüncelere sahiptiler. Ancak, tutuklanmasının ertelenmesinden sonra ABD nin İstanbul Başkonsolosu Erdoğan ı alenen ziyaret etmiştir. - Askerlerin Refah Partisi kapatıldıktan sonra bu partinin fiilî halefi sayılan Fazilet Partisinin hükûmet kurmasını engellemeleri Türk demokrasisi hakkında olumsuz düşüncelere yol açmış ve ABD Kongresinin Türkiye ye silâh satılmasını onaylamamasına zemin hazırlamıştır. - Gelecek yıllar Türkiye-ABD ilişkileri için daha zor olacaktır. *** George S.Harris in bu kehaneti ne yazık ki doğru çıkmıştır. Bilindiği gibi Türkiye de 2002 yılında yapılan genel seçimlerden Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) tek başına anayasayı değiştirebilecek güçlü bir ekseriyetle galip çıkmış, Cumhuriyet Halk Partisi dışındaki tüm siyasî partiler ise ağır bir hezimete uğramışlardır. AKP Başkanı Recep Tayyip Erdoğan ABD yönetimi tarafından bilinen bir siyasetçidir. Daha Istanbul Büyük Şehir Belediye Başkanı iken Amerikan yönetiminin ilgisini çekmiştir. AKP yi kurarak Necmettin Erbakan ile

6 yollarını ayırmıştır. Basında sürekli olarak belirtildiği gibi AKP nin bu şok yaratan seçim galibiyeti, ABD nin, aslında George WW.Bush un desteği ile gerçekleşmiştir. Körfez Savaşında Saddam Hüseyin i devirmeyi başaramayan baba-oğul Bush lar Irak a yeni bir saldırı hazırlığı içindedirler. Bu yeni saldırının amacı Saddam ı devirmek değil, aslında dünyanın en zengin enerji kaynaklarından biri olan Irak ı işgal ederek dünyadaki enerji kaynaklarına egemen olma politikalarını hayata geçirmektir. Ancak bunun için çok titiz bir hazırlık gerekmektedir. Türkiye Orta Doğu da çok önemli jeostratejik ve jeopolitik bir konuma sahiptir. Irak a yapılacak bir kara harekâtı için en uygun başlangıç noktalarından biridir. O halde Türkiye bu harekât içinde ABD nin yanında yer almalıdır. Bu nedenle seçimden sonra daha AKP Başkanı olmaktan başka bir ünvanı bulunmayan Recep Tayyip Erdoğan ABD Başkanı tarafından Vaşington a davet edilir. Görüşmelerde kendisinden,herhalde sürpriz seçim galibiyetinin diyeti olarak, Irak a yöneltilecek işgal harekâtı sırasında ABD nin yanında yer alması ve İncirlik Hava üssünün de ABD nin hizmetine ayrılması talebinde bulunulur. R.T.Erdoğan ın bu talebe nasıl bir yanıt verdiği bugüne kadar açıklanmamıştır ama 1 Mart tezkeresine TBMM tarafından onay verilmemesinin yarattığı büyük şaşkınlık ve kargaşa AKP Başkanı Erdoğan ın Vaşington daki görüşmelerinde ABD isteklerini peşinen kabul etmiş olduğunun kanıtları olarak değerlendirilebilir. İşte bu olay, Türkiye-ABD ilişkilerinde 2003 yılında başlayan ve ne kadar süreceği kestirilemeyen ve o güne kadar yaşanmış en önemli ihtilâftır. Bu olay Recep Tayyip Erdoğan ın ABD nezdinde güvenilirliğini kaybetmesine neden olmuştur. Buna karşı ABD, Kuzey Irak daki Kürtlerle anlaşmış, Irak sınırımıza yapışık bir Kürt devleti kurulmasına izin vermiş, PKK nın saldırılarının önlenmesi için TSK nin sınır ötesi harekâtına engel olmuş ve de Kerkük ve Musul hakkındaki Türk görüş ve önerilerini kesinlikle dikkate almamıştır. En çarpıcı olarak da Orta Doğu nun en çağdaş ve en güçlü devleti olan Türkiye yi büyük Orta Doğu haritasında Yarbay Ralph Peters in tasarımı ile Sevr hudutları içinde göstermiştir. Recep Tayyip Erdoğan ayrıca Hamas liderleri ile görüşmek suretile ABD ile İsrail i tedirgin etmiştir. Bunun üzerine Recep Tayyip Erdoğan ın danışmanı Cüneyt Zapsu devreye sokularak Başkan Bush dan bir tür özür dilenmesi istenmiş, Zapsu da görevi yerine getirirken Niye Erdoğan ı deliğe süpürüyorsunuz, onu niye kullanmıyorsunuz gibi ifadeler

7 sarfetmiştir. Son olarak Dışişleri Bakanı Abdullah Gül, başta PKK terörü ve sözde Ermeni soykırımı olmak üzere ikili ilişkilerdeki sorunları görüşmek üzere ABD ye yaptığı ziyaretten fiyasko sayılabilecek bir başarısızlıkla dönmüştür. Bundan sonra başlayan Genelkurmay Başkanı Orgeneral Yaşar Büyükanıt ın ABD ziyareti daha olgun, daha samimi ve daha verimli bir hava içerisinde sürmüştür. Bu ziyaret sırasında Genelkurmay Başkanı Büyükanıt ın T.C.Vaşington Büyükelçiliğinde vatandaşlarımıza hitaben yaptığı konuşmada : Bugün Türkiye, Türkiye Cumhuriyetinin kurulduğu 1923 ten bu yana hiç bu kadar çeşitli risklerle, tehditlerle karşı karşıya kalmamıştır. Türkiye yi koruyan dinamik güçler var olduğu sürece Türkiye yi bölmeyi rüyalarında görenler kâbusla uyanırlar ve derslerini alırlar. Hayal kuranlar var, hayal kuranlara destek verenler var.kimse Türkiye yi bölemez. Kimseye de Türkiye yi böldürtmeyiz. Hiç kimse, hiç bir kurum Türkiye yi anayasası ile belirlenmiş rejimin dışına çıkaramaz. Bunu böyle bilin.türkiye Lâik, Demokratik, Sosyal Hukuk Devletidir. Eminim, Genelkurmay Başkanımızın bu sözleri,önümüzdeki Cumhurbaşkanı seçimlerinden önce Atatürk ilke ve devrimlerine inanmış, güvenmiş ve kendini Türkiye Cumhuriyetinin varlığına ve sonsuzluğuna adamış vatandaşlarımızın inanç, güvenç ve azmini daha da arttırmıştır. Başbakan Erdoğan ise halâ Başkan Bush dan randevu beklemektedir. Cumhurbaşkanımız Sayın Ahmet Necdet Sezer, makamını hakkıyla dolduran bir Cumhurbaşkanımızdır. AKP içinde hiç kimse o makamı onun kadar doldurabilecek niteliklere sahip değildir. AKP genel seçimlerde ikinci bir beş yıl için iktidarı tekrar ele geçirmeye kararlıdır. Kanımca, cemaatlerin, tarikatların, AKP li belediyelerin, İmam- Hatip kökenlilerin ve hatta kimi tanınmış ticaret erbabı özel kuruluşların ve de etkili dış çevrelerin desteği ile maalesef seçimlerden galip çıkması güçlü bir olasılıktır. Siyasetçilerimiz de maalesef ve her zaman olduğu gibi sadece kendi grup toplantılarında aslanlar gibi(!) muhalafette bulunmuşlar ve fakat tüm siyasî partileri bir araya getirip iktidara karşı bir millî cephe oluşturamadıkları gibi sokaklara, meydanlara inerek halkı bilgilendirip yönlendirememişlerdir.

8 Cumhurbaşkanı seçimini de AKP adayının kazanması halinde bu partinin ikinci beş yıllık iktidar döneminde ülkeyi ILIMLI İSLÂM DEVLETİ ne dönüştürmesine engel kalmayacak ya da demokrasiden fedakârlık edilecek ise TSK den başka bir kurtarıcı bulunmayacaktır. Bu durumda, MİLLİ GÜVENLİK KURULUNDA ikna yoluyla uzlaşma sonunda Sayın Ahmet Necdet Sezer in görev süresinin yedi yıl daha uzatılması için Anayasada gereken değişikliğin yapılması en uygun ve gerekli bir çözüm olacaktır.