T.C. TRABZON VALİLİĞİ İl Çevre ve Orman Müdürlüğü TRABZON İL ÇEVRE DURUM RAPORU

Transkript

1 T.C. TRABZON VALİLİĞİ İl Çevre ve Orman Müdürlüğü TRABZON İL ÇEVRE DURUM RAPORU TRABZON-2006

2 HAZIRLAYANLARIN LİSTESİ Muhammet MAZLUM Alpaslan KALEMCİ Fevzi YILMAZ Firdes AYAZ Gökhan KURAK Şeref SOĞUKSULU Yasin TAFLAN Bülent SAĞIR Derya HATİNOĞLU Alper Burak HATİNOĞLU Hasan TERZİOĞLU Hasan ASLAN Nazan ARAZ Abdurrahman SEMERCİOĞLU İl Müdürü ÇED ve Planlama Şube Müdürü Çevre Yönetimi Şube Müdürü Jeoloji Yüksek Mühendisi Çevre Mühendisi Jeoloji Mühendisi Çevre Mühendisi Ziraat Mühendisi Çevre Yüksek Mühendisi Çevre Mühendisi Ziraat Mühendisi Kimyager Orman Mühendisi Orman Mühendisi

3 İL ÇEVRE DURUM RAPORU REHBERİ Sayfa A. COĞRAFİK KAPSAM 1 B. DOĞAL KAYNAKLAR 17 C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) 46 D) SU 66 E) TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI 101 F) FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER 105 G) TURİZM 161 H) TARIM VE HAYVANCILIK 176 I) MADENCİLİK 184 J) ENERJİ 191 K) SANAYİ VE TEKNOLOJİ 196 L) ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME 205 M) YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS 213 N) ATIKLAR 225 O) GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM 235 P) AFETLER 243 R) SAĞLIK VE ÇEVRE 248 S) ÇEVRE EĞİTİMİ 255 T) ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA 258

4 A. COĞRAFİ KAPSAM İÇİNDEKİLER Sayfa A.1. Giriş 1 A.2. İl ve İlçe Sınırları 1 A.3. İlin Coğrafi Durumu 1 A.4. İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu 2 A.5. Jeolojik yapı ve Stratigrafi 7 A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma 14 A.5.2. Teknotik ve Paleocoğrafya 14 B. DOĞAL KAYNAKLAR B.1. Enerji Kaynakları 17 B.1.1. Güneş 17 B.1.2 Su Gücü 17 B.1.3 Kömür 17 B.1.4 Doğalgaz 17 B.1.5 Rüzgar 17 B.1.6. Biyokütle 17 B.1.7. Petrol 17 B.1.8. Jeotermal Sahalar 17 B.2. Biyolojik Çeşitlilik 17 B.2.1. Ormanlar 18 B Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları 18 B.2.2. Çayır ve Mera 18 B.2.3. Sulak Alanlar 18 B.2.4. Flora 18 B.2.5. Fauna 19 B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı ve Tabiat Koruma Alanları ve 19 Diğer Hassas Yöreler B.3. Toprak 25 B.4. Su Kaynakları 29 B.4.1. İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar 29 B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları 30 B.4.3. Akarsular 33 B.4.4. Göller ve Göletler 34 B.5. Mineral Kaynaklar 35 B.5.1. Sanayi Madenleri 35 B.5.2. Metalik Madenler 36 B.5.3. Enerji Madenleri 39 B.5.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler 39 C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM) C.1. İklim ve Hava 46 C.1.1. Doğal Değişkenler 46 C Rüzgar 46 C Basınç 46 C Nem 47 C Sıcaklık 47

5 C Buharlaşma 48 C Yağışlar 48 C Yağmur 48 C Kar, Dolu, Sis ve Kırağı 48 C Seller 49 C Kuraklık 49 C Mikroklima 49 C.1.2. Yapay Etmenler 49 C Plansız Kentleşme 49 C Yeşil Alanlar 51 C Isınmada Kullanılan Yakıtlar 51 C Endüstriyel Emisyonlar 52 C Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar 53 C.2. Havayı Kirletici Gazlar ve Kaynaklar 55 C.2.1. Kükürdioksit Konsantrasyonu ve Duman 59 C.2.2. Partikül Madde Emisyonları 61 C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları 63 C.2.4. Azotoksit (NOx) Emisyonları 63 C.2.5. Hidrokarbon ve Kurşun Emisyonları 64 C.3. Atmosferik Kirlilik 64 C.3.1. Ozon Tabakasının İncelmesinin Etkileri 64 C.3.2. Asit Yağmurlarının Etkileri 64 C.4. Hava Kirleticilerinin Çevreye Olan etkileri 64 C.4.1. Doğal Çevreye Etkileri 64 C Su Üzerindeki Etkileri 64 C Toprak Üzerindeki Etkileri 64 C Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri 64 C İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri 65 C.4.2. Yapay Çevreye (Görüntü Kirliliği)Etkileri 65 D. SU D.1. Su Kaynaklarının Kullanımı 66 D.1.1. Yeraltı Suları 66 D.1.2 Jeotermal Kaynaklar 67 D.1.3. Akarsular 67 D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar 73 D.1.5. Denizler 75 D.2. Doğal Drenaj Sistemleri 85 D.3. Su Kaynaklarının Kirliliği ve Çevreye Etkileri 86 D.3.1 Yeraltı Suları ve Kirlilik 86 D.3.2. Akarsularda Kirlilik 87 D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik 94 D.3.4. Denizlerde Kirlilik 97 D.4. Su ve Kıyı Yönetimi, Strateji ve Politikaları 98 D.5. Su Kaynaklarında Kirlilik Etkenleri 99 D.5.1 Tuzluluk 99 D.5.2. Zehirli Gazlar 99 D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik 99 D.5.5. Zehirli Organik Bileşikler 99

6 D Siyanürler 99 D Petrol ve Türevleri 99 D Polikloro Naftalinler ve Bifeniller 99 D Pestisitler ve Su Kirliliği 99 D Gübreler ve Su Kirliliği 99 D Deterjanlar ve Su Kirliliği 100 D.5.6. Çözünmüş Organik Maddeler 100 D.5.7. Patojenler 100 D.5.8. Askıda Katı Maddeler 100 D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği 100 E. TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI E.1. Genel Toprak Yapısı 101 E.2. Toprak Kirliliği 101 E.2.1. Kimyasal Kirlenme 103 E Atmosferik Kirlenme 103 E Atıklardan Kirlenme 103 E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme 103 E.3. Arazi 103 E.3.1. Arazi Varlığı 103 E Arazi Sınıfları 103 E Kullanma Durumu 104 E.3.2. Arazi Problemleri 104 F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER F.1. Ekosistem Sistem Tipleri 105 F.1.1 Ormanlar 105 F Ormanların Ekolojik Yapısı 105 F İlin Orman Envanteri 105 F Orman Varlığının Yararları 106 F Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları 107 F.1.2. Çayır ve Meralar 108 F.1.3. Sulak Alanlar 108 F.1.4. Diğer Alanlar (Stepler vb.) 108 F.2. Flora 108 F.2.1. Habitat ve Toplulukları 109 F.2.2. Türler ve Populasyonları 117 F.3. Fauna 117 F.3.1. Habitat ve Toplulukları 117 F.3.2. Türler ve Populasyonları 117 F.3.3. Hayvan Yaşama Hakları 131 F Evcil Hayvanlar 131 F Sahipli Hayvanlar 131 F Sahipsiz Hayvanlar 131 F Nesli tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban 131 Hayvanlar F Hayvan Hakları İhlalleri 131 F Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü Kuruluşlarla İşbirliği 131 F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (*) Bölümündeki Bilgilerin 132

7 İsteneceği Alanlar F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar 132 F Sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu 132 Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları F Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman 135 Bakanlığı nca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları F Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Maddesinin a - Tanımlar Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) İlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar F Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri İstihsal 135 ve Üreme Sahaları F /9/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Su 135 Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Yönetmelikle Değişik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar F /11/1986 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Hava 136 Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri F Sayılı Çevre Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu 136 Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve İlan Edilen Alanlar F Sayılı Boğaziçi Kanunu na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar 136 F Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler 136 F Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar 137 F Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında 137 Kanunda Belirtilen Alanlar F Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar 137 F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak 138 Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar F.4.2 Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Korunması 138 Gerekli Alanlar F /2/1984 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (BERN Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları 138 F /6/1981 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak 138 Yürürlüğe Giren Akdeniz in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi (Barcelona Sözleşmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar F /10/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan 138

8 Akdeniz de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol Gereği Ülkemizde Özel Koruma Alanı Olarak Belirlenmiş Alanlar F /9/1985 Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği Seçilmiş Birleşmiş Milletler 138 Çevre Programı Tarafından Yayımlanmış Olan Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Listesinde Yer Alan Alanlar F Cenova Deklerasyonu nun 17. Maddesinde Yer Alan Akdeniz e 138 Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin Yaşama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal Alanlar F /2/1983 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak 138 Yürürlüğe Giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi nin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar F /05/1994 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak 138 Yürürlüğe Giren Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi (RAMSAR Sözleşmesi) Uyarınca Koruma Altına Alınmış Alanlar F.4.3 Korunması Gereken Alanlar 138 F Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan 138 Olarak Tesbit Edilen ve Yapılaşma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) F Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması 139 Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, Yağışa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı F Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların 139 Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, Başta Su Kuşları Olmak Üzere Canlıların Yaşama Ortamı Olarak Önem Taşıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler ile Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden İtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler F Göller, Akarsular, Yeraltısuyu İşletme Sahaları 139 F Bilimsel Araştırmalar İçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye 139 Düşmüş veya Düşebilir Türler ve Ülkemiz İçin Endemik Olan Türlerin Yaşama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik Oluşumların Bulunduğu Alanlar F Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda 139 Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar (*) Hassas Yöreler Kapsamına Giren Diğer Alanlar Alanın Resmi Adı Coğrafi Konumu ve Koordinatları (Rakım vb bilgiler dahil) Alanı Toplam Alanı (km 2 ) 142

9 3.2. Kara Yüzeyi (km 2 ) Su Yüzeyi (km 2 ) Kıyı Uzunluğu (m) Alanın Açıklamalı Tanıtımı Yasal Konumu Yerleşimler ve Nüfusları Sosyo-ekonomik-kültürel-tarihsel özellikler Fiziksel Özellikler (Karasal-Denizsel) İklim Özellikleri Jeomorfoloji (Topoğrafya vb. morfolojik özellikler) Jeoloji (Varsa sedimantoloji ile ilgili bilgiler de dahil) Hidroloji-Hidrojeoloji (Yerüstü ve yeraltısuları, varsa jeotermal 143 kaynaklar dahil) 8.5. Toprak Yapısı Flora ve Fauna (Karasal, denizsel ve içsular kapsamında, özellikleri, 143 endemik ve tehdit altındaki 9. Alan kullanımı ve nevcut durumu (Tarım-envanter ve mülkiyet 143 bilgileri varsa dahil, turizm, rekreasyon, ulaşım ve altyapı, vb) 10. Mevcut sorunlar (Hassas Bölgenin Doğal Yapıdan Uzaklaştığı 143 Alanlar, vb) G. TURİZM G.1. Yörenin Turistik Değerleri 161 G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri 161 G Konum 161 G Fiziki Özellikleri 161 G.1.2 Kültürel Değerler 164 G.2. Turizm Çeşitleri 171 G.3 Turistik Altyapı 172 G.4. Turist Sayısı 174 G.5. Turizm Ekonomisi 174 G.6. Turizm Çevre İlişkisi 174 H. TARIM VE HAYVANCILIK 176 H.1. Genel Tarımsal Yapı H.2. Tarımsal Üretim 177 H.2.1 Bitkisel Üretim 178 H Tarla Bitkileri 178 H Buğdaygiller 178 H Baklagiller 178 H Yem Bitkileri 178 H Endüstriyel Bitkiler 179 H Bahçe Bitkileri 179 H Meyve Üretimi 179 H Sebze Üretimi 179 H Süs Bitkileri 180 H.2.2. Hayvansal Üretim 180 H Büyükbaş Hayvancılık 180

10 H Küçükbaş Hayvancılık 180 H Kümes Hayvancılığı (Kanatlı Üretim) 181 H Su Ürünleri 181 H Kürk Hayvancılığı 181 H Arıcılık ve İpekböceği Yetiştiriciliği 181 H.3. Organik Tarım 181 H.4. Tarımsal İşletmeler 182 H.4.1. Kamu İşletmeleri 182 H.4.2. Özel İşletmeler 182 H.5. Tarımsal Faaliyetler 182 H.5.1. Pestisit Kullanımı 182 H.5.2. Gübre Kullanımı 182 H.5.3. Toprak Kullanımı 183 I. MADENCİLİK I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve Taş Ocakları 184 Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler I.1.1. Sanayi Madenleri 184 I.1.2. Metalik Madenler 184 I.1.3. Enerji Madenleri 185 I.1.4. Taş Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler 185 I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri 185 I.3. Cevher Zenginleştirme 187 I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri 188 I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon Çalışmaları 189 J. ENERJİ J.1. Birincil Enerji Kaynakları 191 J.1.1 Taşkömürü 191 J.1.2 Linyit 192 J.1.3 Asfaltit 192 J.1.4. Bitümlü Şist 192 J.1.5 Hampetrol 192 J.1.6 Doğalgaz 192 J.1.7 Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) 192 J.1.8. Orman 192 J.1.9 Hidrolik 193 J.1.10 Jeotermal 193 J.1.11 Güneş 193 J.1.12 Rüzgar 193 J.1.13 Biyokütle 193 J.2. İkincil Enerji Kaynakları 193 J.2.1 Termik Enerji 193 J.2.2. Hidrolik Enerji 194 J.2.3 Nükleer Enerji 194 J.2.4 Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi 195 J.3. Enerji Tüketiminin Sektörlere Göre Dağılımı 195 J.4 Enerji Tasarrufu İle İlgili Yapılan Çalışmalar 195

11 K. SANAYİ VE TEKNOLOJİ 196 K.1 İl Sanayi Gelişimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler K.2 Genel Anlamda Sanayinin Gruplandırılması 197 K.3 Sanayinin İlçelere Göre Dağılımı 199 K.4 Sanayi Gruplarına Göre İşyeri Sayıları ve İstihdam Durumu 201 K.5. Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı 203 K.6 Sanayiden Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler 203 K.6.1 Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği 203 K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği 203 K.6.3 Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği 203 K.6.4 Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği 203 K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar 204 K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı 204 L. ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME L.1. Altyapı 205 L.1.1. Temiz Su Sistemi 205 L.1.2 Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi 205 L.1.3. Yeşil Alanlar 206 L.1.4. Elektrik İletim Hatları 207 L.1.5. Doğal Gaz Boru Hatları 207 L.2. Ulaşım 207 L.2.1. Karayolları 207 L Karayolları Genel 207 L Ulaşım Planlaması 208 L Toplu Taşım Sistemleri 208 L Kentiçi Yollar 208 L Araç Sayıları 208 L.2.2. Demiryolları 209 L Kullanılan Raylı Sistemler 209 L Taşımacılıkta Demiryolları 209 L.2.3. Deniz, Göl, Nehir Taşımacılığı 209 L Limanlar 209 L Taşımacılık 210 L.2.4. Havayolları 211 L.3. Haberleşme 211 L.4. İlin Plan Durumu 211 L.5. İldeki Baz İstasyonları 211 M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama 213 M.1.1. Kentsel Alanlar 214 M Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri 214 M Kentsel Büyüme Deseni 214 M Planlı Kentsel Gelişme Alanları 215

12 M Kentsel Alanlarda Yoğunluk 215 M Kentsel Yenileme Alanları 215 M Endüstri Alanlarda Yer Seçimi 215 M Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar 215 M.1.2. Kırsal Alanlar 216 M Kırsal Yerleşme Deseni 216 M Arazi Mülkiyeti 217 M.2. Altyapı 217 M.3. Binalar ve Yapı Çeşitleri 217 M.3.1. Kamu Binaları 217 M.3.2. Okullar 217 M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri 219 M.3.4. Sosyal ve Kültürel tesisler 219 M.3.5. Endüstriyel Yapılar 219 M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar 219 M.3.7. Otel, Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar 219 M.3.8. Bürolar ve Dükkanlar 220 M.3.9. Kırsal Alanda Yapılaşma 220 M Yerel Mimari Özellikler 220 M Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller 220 M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı 220 M.4.1 İş Alanları ve İşsizlik 220 M.4.2 Göçler 221 M.4.3. Göçebe İşçiler (Mevsimlik) 221 M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı 221 M.4.5. Konut Yapım Süreçleri 221 M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri 221 M.5. Yerleşim Yerlerinin Çevresel Etkileri 221 M.5.1. Görüntü Kirliliği 221 M.5.2. Binalarda Ses İzolasyonu 222 M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde Oluşturulan Gürültü Zonları 222 M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü 222 M.5.5. Kentsel Atıklar 222 M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı 222 M.6. Nüfus 222 M.6.1 Nüfusun Yıllara Göre Değişimi 222 M.6.2 Nüfusun Yaş, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı 223 M.6.3 İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları 223 M.6.4 Nüfus Değişim Oranı 224 N. ATIKLAR N.1. Evsel Katı Atıklar 225 N.2. Tehlikeli Atıklar 225 N.3. Özel Atıklar 225 N.3.1. Tıbbi Atıklar 225 N.3.2. Atık Yağlar 226 N.3.3 Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar 226 N.3.4. Pil ve Aküler 226 N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlarından Kaynaklanan Küller 227 N.3.6. Tarama Çamurları 227

13 N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar 227 N.3.8. Kullanım Ömrü Bitmiş Araçlar 227 N.4. Diğer Atıklar 227 N.4.1. Ambalaj Atıkları 227 N.4.2. Hayvan Kadavraları 228 N.4.3. Mezbaha Atıkları 228 N.5. Atık Yönetimi 228 N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu 228 N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, Taşınması ve Aktarma 229 Merkezleri N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri 230 N.8.1. Katı Atıkların Depolanması 230 N.8.2. Katı Atıkların Yakılması 232 N.8.3. Kompost 232 N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi 232 N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri 233 O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM O.1. Gürültü 235 O.1.1. Gürültü Kaynakları 235 O Trafik Gürültüsü 235 O Endüstri Gürültüsü 236 O İnşaat Gürültüsü 237 O Yerleşim Alanlarında Oluşan Gürültüler 237 O Havaalanları Yakınında Oluşan Gürültüler 239 O.1.2. Gürültü İle Mücadele 240 O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri 240 O Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri 240 O Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri 241 O.1.4. Gürültünün İnsanlar Üzerine Olan Etkileri 241 O Fiziksel Etkileri 241 O Fizyolojik Etkileri 241 O Psikolojik Etkileri 241 O Performans Üzerine Etkileri 241 O.2. Titreşim 241 P. AFETLER P.1. Doğal Afetler 243 P.1.1. Depremler 244 P.1.2. Heyelan ve Çığlar 244 P.1.3. Seller 245 P.1.4. Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları 245 P.1.5 Ormanlar Üzerinde Biyotik ve Abiyotik Faktörlerin Etkileri 245 P.1.6. Fırtınalar 245 P.2. Diğer Afetler 245 P.2.1. Radyoaktif Maddeler 245 P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar 245 P.2.3. Tehlikeli Maddeler 246 P.3. Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri 246 P.3.1. Sivil Savunma Birimleri 246

14 P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri 246 P.3.3. İlkyardım Servisleri 246 P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden İskanı 246 P.3.5. Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlararası Taşımını İçin Alınan 247 Tedbirler P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar 247 R. SAĞLIK VE ÇEVRE R.1 Temek Sağlık Hizmetleri 248 R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı 248 R.1.2. Bulaşıcı Hastalıklar 249 R İçme,Kullanma ve Sulama Suları 249 R Denizler 250 R Zoonoz Hastalıklar 250 R.1.3. Gıda Hijyeni 251 R.1.4. Aşılama Çalışmaları 252 R.1.5. Bebek Ölümleri 253 R.1.6. Ölümlerin Hastalık, Yaş ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı 253 R.1.7. Aile Planlaması Çalışmaları 253 R.2. Çevre Kirliliği ve Zararlarından Oluşan Sağlık Riskleri 253 R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 253 R.2.2. Su Kirliliğinin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 253 R.2.3 Atıkların İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 254 R.2.4. Gürültünün İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 254 R.2.5. Pestisitlerin İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 254 R.2.6. İyonize Radyasyondan Korunma 254 R.2.7. Baz İstasyonlarından Yayılan Radyasyonun İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 254 S. ÇEVRE EĞİTİMİ S.1. Kamu Kuruluşlarının Çevre Eğitimi ile İlgili Faaliyetleri 255 S.2. Çevre İle İlgili Gönüllü Kuruluşlar ve Faaliyetleri 256 S.2.1. Çevre Vakıfları 257 S.2.2. Çevre Dernekleri 257 S.2.3. Çevreyle İlgili Federasyonlar 257 T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA T.1. Çevre Kirliliğinin ve Çevresel Tahribatın Önlenmesi 258 T.2. Doğal Kaynakların Ekolojik Dengeler Esas Alınarak Verimli Kullanımı, Korunması ve Geliştirilmesi 258 T.3. Ekonomik ve Sosyal Faaliyetlerin, Sonuçlarının Çevrenin Taşıma 261 Kapasitesini Aşmayacak Biçimde Planlanması T.4. Çevrenin İnsan Psikososyal İhtiyaçlarıyla Uyumunun Sağlanması 261 T.5. Çevre Duyarlı Arazi Kullanım Planlaması 262 T.6. Çevresel Etki Değerlendirmesi 269

15 TABLO, ŞEKİL,GRAFİK VE RESİMLER Sayfa Tablo A.2.1. Trabzon ili, merkez ve ilçelerindeki köy sayısı ve yüzölçümleri 1 Şekil A.4.1. Trabzon ili haritası 2 Şekil A.5.1. Trabzon ilinin stratigrafik dikey kesiti 8 Şekil A.5.2. Trabzon ilinin jeoloji haritası 9 Tablo B Çayır ve mera arazilerin ilçelere göre dağılımı 18 Resim B Altındere vadisi milli parkından görünüm 19 Resim B Uzungöl tabiat parkından görünüm 20 Tablo B Trabzon ili orman içi dinlenme yerleri 21 Resim B Çamburnu mesire yerinden görünüm 22 Resim B Kayabaşı mesire yerinden görünüm 22 Resim B Sazalan mesire yerinden görünüm 23 Resim B Çal-camili mesire yerinden görünüm 23 Resim B Savandoz mesire yerinden görünüm 24 Resim B Tilkibeli mesire yerinden görünüm 24 Tablo B.3.1. Büyük toprak gruplarının ilçelere göre dağılımı 28 Tablo B.3.2. Büyük toprak gruplarına göre arazi kullanma 28 Resim B.4.1. Trabzon ili Atasu Barajı ve HES inşaatı genel görüntüsü 29 Tablo B Trabzon ilinin başlıca akarsuları ve ortalama akımları 34 Tablo B Trabzon ilindeki akarsuların toplam yüzeyleri 34 Resim B Sera gölünden görünüm 34 Resim B Uzungöl gölünden görünüm 35 Tablo B Trabzon ilindeki göller ve toplam yüzeyleri 35 Tablo B Trabzon ili endüstriyel hammadde yatak ve zuhurları 36 Tablo B Trabzon ili metalik maden yatak ve zuhurları 37 Tablo B Trabzon ili maden suyu alanları 38 Tablo B ÇED Yönetmeliğine tabi olan aktif ocak (taş, kum-çakıl)faaliyetleri 39 Tablo C.1.1. Yağış ve klima istasyonlarının çalışmaya başladığı tarihler 46 Tablo C Rüzgar değişimleri 46 Tablo C Hava değişimleri 47 Tablo C Nem değişimleri 47 Tablo C Sıcaklık değişimleri 47

16 Tablo C Buharlaşma değişimleri 48 Tablo C Yağmur değişimleri 48 Tablo C Kar, dolu, sis ve kırağı 49 Tablo C Briket kömürün özellikleri 52 Tablo C tarihi itibarıyla Trabzon ilinde trafiğe kayıtlı araç sayısı 53 Tablo C yılı itibarıyla Trabzon ilindeki akaryakıt tüketim miktarı 53 Tablo C Trabzon hava limanına 2006 yılı içerisinde gelen/giden uçak sayısı 54 Tablo C Trabzon limanına 2006 yılı içerisinde gelen gemilerin cins ve adetleri 55 Tablo C.2.a. Hava kirleticiler için uyulması gereken uzun ve kısa vadeli sınır değerleri 56 Tablo C.2.b. Kış sezonu ortalaması sınır değerleri 57 Resim C.2.a. Gezici hava kalitesi ölçüm aracı 58 Resim C.2.b. Valilik sabit ölçüm istasyonunun genel görünümü 59 Tablo C Sabit ölçüm istasyonlarında yapılan ölçümlerin SO2 açısından değerlend. 59 Grafik C a 2006 yılında sabit ölçüm istasyonlarından elde edilen aylık SO2 değişimi 59 Grafik C b Trabzon ilinde kış dönemine ait SO2 değişimi 59 Şekil C yılları arasındaki ortalama SO2 e ait eş kirlilik eğrileri 60 Tablo C Sabit ölçüm istasyonlarında yapılan ölçümlerin PM açısından değerlend. 61 Grafik C a 2006 yılında sabit ölçüm istasyonlarından elde edilen aylık PM değişimi 62 Grafik C b Trabzon ilinde kış dönemine ait PM değişimi 62 Şekil C yılları arasındaki ortalama PM e ait eş kirlilik eğrileri 63 Şekil C yılları arasındaki ortalama NO2 e ait eş kirlilik eğrileri 63 Tablo D.1.1. Trabzon ilinde DSİ ce açılan yer altı suyu sondaj kuyuları 67 Tablo D Akarsuların mansap akiferlerinin YAS rezervleri ve kullanılan miktarları 68 Tablo D Akhisar deresi mansap akiferi 68 Tablo D Fol deresi mansap akiferi 68 Tablo D Çarşıbaşı deresi mansap akiferi 69 Tablo D Söğütlü deresi mansap akiferi 69 Tablo D Değirmendere çayı mansap akiferi 69 Tablo D Yomra deresi mansap akiferi 70 Tablo D Yanbolu deresi mansap akiferi 70 Tablo D Karadere çayı mansap akiferi 70 Tablo D Manahoz çayı mansap akiferi 71

17 Tablo D Solaklı çayı mansap akiferi 71 Tablo D Baltacı deresi mansap akiferi 71 Tablo D İyidere çayı mansap akiferi 71 Tablo D İlimizdeki akarsulara ait yağış alanı ve yıllık ortalama su potansiyeli 72 Tablo D.1.4. Trabzon ili gölleri 73 Tablo D Denizlerde son besin zincirini oluşturan ekonomik türlere ait av verileri 76 Tablo D Karadeniz in yıllık su bilançosu 77 Şekil D Karadeniz deki akıntıların şematik haritası 77 Şekil D Karadeniz deki siklonik dönüşten oluşan dört ana akıntının haritası 78 Tablo D Derinliklere göre akıntı hızları 78 Şekil D Karadeniz in güney yarısına ait yüzey tabakası tuzluluk dağılımı 79 Şekil D Karadeniz deki yüzey sularının ortalama yıllık oksijen içerikleri 80 Tablo D Karadeniz deki sıcaklığın düşey dağılımı 80 Tablo D Karadeniz yüzey suyu ort., en yüksek ve en düşük deniz suyu sıcaklıkları 81 Şekil D m eş derinlik çizgilerinin olduğu haritada Karadeniz deki O2 içeriği 81 Tablo D Marmara ve Karadeniz in iyon içeriği (% toplam iyon) 82 Tablo D Ortalama inorganik besleyici elementler ile toplam organik C.N ve P 83 Şekil D Karadeniz de derinliğe bağlı olarak fotosentezin meydana gelişi 84 Tablo D Demersel balık türleri ve biyokütle yüzdeleri 85 Tablo D Biomas ve üretim miktarları 85 Tablo D.2.1. İl sınırları içerisinde kalan yer altı sularının drenaj alanları 86 Tablo D Bazı akifer alanlarındaki yer altı suyu kalite değerleri 87 Resim D Derelerde kirlilik çalışılması esnasında çekilmiş fotoğraf 89 Resim D Derelerde kirlilik çalışılması esnasında çekilmiş fotoğraf 89 Tablo D Kıta içi su kaynaklarının sınıflarına göre kalite değerleri 90 Tablo D Ortalama analiz sonuçları (Akarsularda kirlilik durumu-2006) 92 Resim D Göllerde yapılan kirlilik çalışması esnasında sera gölünden görünüm 94 Tablo D Sera gölüne ait analiz sonuçları (2006) 95 Tablo D Uzungöle ait analiz sonuçları (2006) 96 Tablo D Turizm tesisleri ve bu tesislere ait arıtma tesisi kapasiteleri (2006) 97 Tablo E.2.1. Trabzon ili tarım topraklarının bünyesi 101 Tablo E.2.2. Trabzon ili tarım topraklarının reaksiyonu (ph) 101 Tablo E.2.3. Trabzon ili tarım topraklarının kireci (%CaCO3) 101

18 Tablo E.2.4. Trabzon ili tarım topraklarının organik maddesi 102 Tablo E.2.5. Büyük toprak grupları itibarıyla ortalama analiz değerleri 102 Tablo F Orman Kan. 2/B maddesine göre orman sınırları dışına çıkartılan alanlar 107 Tablo B.2.2. Çayır ve meraların ilçelere göre dağılımı 108 Tablo F.2.2. Taksonların bölüm, sınıf ve altsınıflara göre dağılımı 117 Tablo F Trabzon da mevcut memeli hayvan türleri 118 Tablo F av döneminde ilimizde koruma altına alınmış hayvan türleri 131 Resim F Altındere vadisi milli parkından görünüm 132 Resim F Uzungöl tabiat parkından görünüm 133 Tablo F Kentsel sit 135 Tablo F Tarihi sit 135 Tablo F Doğal sit 135 Tablo F Trabzon orman envanteri 136 Tablo F Mera alanlarına ilişkin yapılan tespit ve tahdit çalışmaları 137 Tablo F Trabzon ili mesire (orman içi dinlenme) yerleri 139 Resim F Kayabaşı mesire yerinden görünüm 140 Resim F Tilkibeli mesire yerinden görünüm 140 Resim F Çal-camili mesire yerinden görünüm 141 Resim F Sazalan mesire yerinden görünüm 141 Tablo F Taksonların flora bölgelerine göre dağılımı 156 Tablo G Trabzon ili maden suyu kaynakları 161 Tablo G Trabzon ili yayla merkezleri 161 Şekil G.1.1. Trabzon ili yaylaları ve diğer turistik sahalarına ait harita 162 Resim G.1.2. Uzungöl gölünden görünüm 163 Tablo G.1.2. Fuar, festival, şenlik, kurtuluş, anma günleri 170 Resim G.2.1. Sümela manastırından görünüm 171 Tablo G.3.1. Trabzon da bulunan turizm işletme belgeli oteller 172 Tablo G.3.2. Trabzon da bulunan turizm yatırım belgeli oteller 173 Tablo G.3.3. Trabzon da bulunan turizm işletme belgeli lokantalar 173 Tablo G.3.4. Trabzon da bulunan turizm yatırım belgeli lokantalar 174 Tablo G.3.5. Trabzon da bulunan turizm işletme belgeli bar 174 Tablo G.3.6. Trabzon da bulunan işletme belgeli hamam 174 Tablo G.3.7. Trabzon da bulunan belediye belgeli oteller 174

19 Tablo G.3.8. Trabzon da bulunan Uzungöl konaklama tesisleri 174 Tablo G yılında Trabzon da konaklayan turist sayısı 174 Tablo H yılında bitkisel üretimden elde edilen ürünler 177 Tablo H.2.2. Tarım arazisinin dağılımı 177 Tablo H yılında Trabzon ilinde mısır ekiliş, üretim durumu 178 Tablo H Trabzon ilinde 2006 yılı itibarıyla baklagiller 178 Tablo H yılında Trabzon ilinde yem bitkileri 178 Tablo H yılında Trabzon ilinde endüstriyel bitkiler 179 Tablo H yılında Trabzon ilinde meyve üretimi 179 Tablo H yılında Trabzon ilinde sebze üretimi 179 Tablo H yılında Trabzon ilinde süs bitkileri üretimi 180 Tablo H Trabzon ilinde yapılan büyükbaş hayvancılık üretimi (2006) 180 Tablo H Trabzon ilinde yapılan küçükbaş hayvancılık üretimi (2006) 181 Tablo H Trabzon ilinde yapılan kümes hayvancılığı (kanatlı) üretimi (2006) 181 Tablo H Trabzon ilinde yapılan su ürünleri üretimi (2006) 181 Tablo H Trabzon ilinde yapılan arıcılık üretimi (2006) 181 Tablo H.3. Trabzon ilinde yapılan organik tarım 181 Tablo H.4.1. Kamu işletmeleri 182 Tablo H.4.2. Özel işletmeler 182 Tablo H.5.3. Trabzon ilindeki arazinin ilçelere göre dağılımı 183 Tablo I.1.1. İlimizde sanayi madeni adı altında işletilen ocaklar 184 Tablo I.1.2. İlimizde metalik madenler kapsamında işletilen ve işletilecek madenler 184 Tablo J.1.1. Briket kömürün özellikleri 192 Tablo J İlimizdeki güneşlenme süresi ve aylık ışınım şiddeti 193 Tablo J.2.2. İlimizdeki hidroelektrik amaçlı enerji projeleri 194 Tablo K.2.1. Maden rezervleri 198 Tablo K.3.1. Sanayinin ilçelere göre dağılımı 199 Tablo K.4.1. Sanayi gruplarına göre işyeri sayıları ve istihdam durumu 201 Tablo K.4.2. İlimizdeki iktisadi faaliyet kolları ve çalışan nüfus 202 Tablo K.4.3. İktisaden faal olan nüfusun yıllara göre değişimi 202 Tablo K.5. Sanayi gruplarına göre üretim teknolojisi ve enerji kullanımı 203 Tablo L.1.3. Trabzon ilinde belediye sınırları içerisindeki mevcut yeşil alanlar 206 Şekil L Trabzon ili devlet yolu km. 207

20 Şekil L Trabzon ili il yolu km. 208 Tablo L tarihi itibarıyla ilimizde trafiğe kayıtlı araç sayısı 208 Grafik L Trabzon ili liman faaliyetleri 210 Tablo L Trabzon limanına 2006 yılı içerisinde gelen gemilerin cins ve adetleri 210 Tablo L.2.4. Trabzon havalimanında yolcu ve uçak trafiği 211 Tablo M Tarihi, kültürel, turistik yerlerin adları 215 Tablo M İl ve ilçelere göre şehir ve köy nüfusları 216 Grafik M yılına göre okur-yazar nüfusun mezuniyet yerine göre % dağılımı 218 Tablo M ve dönemlerinde Trabzon dan illere göç eden nüfus 220 Tablo M.6.1. Trabzon ili nüfusunun yıllara göre değişimi 223 Tablo M.6.2. Nüfusun cinsiyet ve yaş gruplarına göre dağılımı 223 Tablo M.6.3. Trabzon ilçelerinin nüfusları, yüzölçümleri ve nüfus yoğunlukları 224 Tablo M.6.4. Trabzon ilinin nüfus ve yılık nüfus artış hızı 224 Tablo N.1.1 Ortalama atık kompozisyonu, Tablo N.6.1. Trabzon ilçeleri 2006 yılı katı atık üretimleri 228 Tablo N.6.2. Katı atığı oluşturan maddelerin ortalama ağırlık % leri 229 Tablo N.6.3. Trabzon ili katı atık karakteristikleri 229 Tablo N.9. Taşerondan alınan bilgiye göre geri kazandırılabilen madde miktarları 233 Tablo O a Karayolu çevresel gürültü sınır değerleri 235 Tablo O b tarihi itibarıyla Trabzon ilinde trafiğe kayıtlı araç sayısı 235 Tablo O c Şehir içi anayollarındaki gürültü seviyeleri 236 Tablo O a Endüstriyel tesisler için çevresel gürültü sınır değerleri 236 Tablo O a Şantiye alanları için gürültü kriterleri 237 Tablo O b Pencere durumuna göre içerideki düzeltme 237 Tablo O a Yerleşim bölgeleri gürültü sınır değerleri 237 Tablo O b Trabzon un değişik semtlerinde yapılan gürültü ölçümleri 238 Tablo O a Hava alanı çevresel gürültü sınır değerleri 239 Şekil O.1.1. Gürültü Kirliliği Haritası 240 Tablo O.2.1.a. Maden ve taş ocaklarında meydana gelecek patlatmalar nedeniyle oluşacak titreşimlerde izin verilen en yüksek titreşim hızı değerleri 242 Tablo O.2.1.b. İnşaatlarda titreşim yaratan operasyonlar ve inşaat makineleri nedeniyle oluşacak titreşimlerde izin verilen en yüksek titreşim hızı değerleri 242 Tablo O.2.1.c. Binalardaki makine ve tevhizatın yaratacağı titreşimlerin sınır değerleri 242

21 Tablo P.1. Trabzon ilinde meydana gelen afet olayları ve sonuçları (2006) 243 Tablo R.1.1. Trabzon ilinde ilçelere göre sağlık kurumlarının dağılımı 248 Tablo R.1.2. Trabzon il 2006 yılı bulaşıcı hastalık tablosu 249 Tablo R Trabzon havuz suyu analizleri (2006) 250 Tablo R Trabzon deniz suyu analizleri (2006) 250 Tablo R Zoonotik hastalıkların 2006 verileri 250 Tablo R Trabzon ili gıda maddeleri analizleri 251 Tablo R Trabzon ili gıda imal yerlerinin denetim listesi 251 Tablo R Gıda satış yerlerine yönelik denetimler 251 Tablo R.1.4. Aşı sonuçları çizelgesi 252 Tablo R yılı ölümlerin yaş ve cins gruplarına göre dağılımı 253 Tablo R.1.7. Trabzon ili genelinde RİA kliniği bulunan kurumlar 253 Tablo S.2.1. Çevre ile ilgili gönüllü kuruluşlar ve faaliyetleri 256 Tablo T.6.1. ÇED olumlu/olumsuz kararı verilen faaliyetlerin listesi 269 Tablo T.6.2. ÇED gereklidir/gerekli değildir kararı verilen faaliyetlerin listesi 271 Resim T Taş ocağı faaliyeti 277 Resim T Taş ocağı faaliyeti 278 Resim T Kum-çakıl ocağı faaliyeti 278 Resim T Kum-çakıl ocağı faaliyeti 279

22

23 A. COĞRAFİK KAPSAM A.1. Giriş Doğu Karadeniz Bölgesi nde yer alan Trabzon İli; Roma, Bizans ve Osmanlı eserleri yönünden çok zengin bir ildir. İl sınırları içinde sayısız tarihi eser kalıntılarına rastlamak mümkündür. Trabzon ilinde merkez ilçede 134 adet olmak üzere birçok tescilli anıtsal yapı mevcuttur. Trabzon iline ait harita şekil A.4.1 de verilmiştir. A.2. İ1 ve İlçe Sınırları Trabzon il toprakları, batıdan Giresun'un Eynesil, Güneyden Gümüşhane'nin Torul ve merkez ilçeleriyle Bayburt ili, doğudan Rize'nin İkizdere ve Kalkandere ilçeleriyle çevrilidir. Kuzeyde ise Karadeniz ile komşudur. Karadeniz'in İl sınırları içindeki kıyı uzunluğu 135km. civarındadır. Tablo A.2.1. Trabzon ili, merkez ilçeyle birlikte on sekiz ilçeden oluşur. P İlçe Adı Köy Sayısı 2 Yüz Ölçümü kmp Merkez Akçaabat Araklı Arsin Beşikdüzü Çarşıbaşı Çaykara Dernekpazarı Düzköy 9 88 Hayrat Köprübaşı Maçka Of Sürmene Şalpazarı Tonya Vakfıkebir Yomra Toplam Kaynak: DİE Genel Nüfus Sayımı, Trabzon 2000 A.3. İlin Coğrafik Durumu Doğu Karadeniz Bölgesi'nde 40 derece 33 dakika ve 41 derece 07 dakika kuzey enlemleriyle 39 derece 07 dakika ve 40 derece 30 dakika doğu boylamları arasında kalan 2 Trabzon ili, 4685kmP Plik yüzölçümü ile ülke topraklarının %6'sını kaplamaktadır. Deniz seviyesinden başlayarak güneye doğru artan yükseklik, ilin güney sınırlarında 3.000m.'yi bulur. Kıyı şeridi hariç iç kesimlerde genellikle dağlar, tepeler ve yaylalar yer almaktadır. Genel itibariyle yayla vasfında olan Trabzon İli, Çoruh Vadisi ile Melet Çayı arasında sahile paralel uzanan dağlardan teşekkül eden yaklaşık 325km uzunluğundaki çok arazili platformun kuzey kısmını kaplar. Bu platform güneyde Çoruh-Kelkit vadisi tarafından kesilmiştir. Bu doğal sınırlar içerisinde Doğu Anadolu ile Karadeniz kıyılarını birbirine bağlayan 2.000m. rakımlı Zigana Geçidi meşhurdur. Bu geçidi takiben Harşit ve Çoruh Vadisi ile Kop Geçidi, bölgeyi Erzurum ve İran'a bağlamaktadır. 1

24 A.4. İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu Trabzon, diğer Doğu Karadeniz Bölgesi illerinde olduğu gibi oldukça dağlık bir yöredir. İI topraklarının %30'u dağlık, %60'ı güneye doğru %25-30 eğimle artan alanlar ve ancak %10'luk bir kısmı düz alanlardan oluşmaktadır. Şekil A.4.1. Trabzon İli Haritası Kaynak:Trabzon İlinin Çevre Jeolojisi ve Doğal Kaynaklar, Ankara,2000 2

25 Trabzon ili üç ana jeomorfolojik üniteden oluşur. Bunlar; ilin güney kesiminde doğu-batı doğrultusunda uzanan dağlar, Karadeniz kıyısı boyunca oluşmuş kıyı kuşağı ve bu iki ünite arasında yer alan akarsular tarafından derin vadilerle yarılmış platolardır. Dağlık Alanlar Güneyde yer alan dağlık alanlar, Doğu Karadeniz Dağlarının orta kesiminde yer alır. Doğu-Batı doğrultusunda uzanan bu kütlenin yükseltisi, kuzeyden güneye doğru artmaktadır. Genel İsimleri Soğanlı Dağları ve Kalkanlı Dağları olan bu kütlenin, en yüksek noktalarını doğudan itibaren: Ziyaret T.(3110m.), Eskici T.(3100m.), Vezir Konağı T.(3009m.), Akdağ T.(3172m.) Anzer Dağı Akdağ T.(3376m.) Karakaya T. (3193m.), Kurt T.(2684m.), Ziganderbaşı T. (2756m.), Halkamus Dağı yurt T. (2468m.), Kilise T.(2554m.), Polat Dağı Mador T.(2742m.) (FOTO.-1), Polut T.(2880m.), Ziyaret Dağı (2800m.), Fırın Dağı (2706m.), Sazlık T.(2446m.), Kolat Dağı (2820m.), Nişan Dağı (2660m.), Kalkanlı Dağı Ayeser T.(2423m.), Taşoluk T.(2400m.), Virankilise T. (1784m.), Karakurak Dağı (1900m.), Karadağ T.(1964m.), Sis Dağı (2182m.) ve Kızılali Dağı (1964m.) teşkil etmektedir. Dağlık alan morfolojisi batıda 1900m. den, doğuda ise 2400m. den başlamaktadır. Doğuda drenaj ağı çok gelişmiş olup, flüvyal aşınma sonucu m. kotları arası K-G uzanımlı tepelik alanlar haline dönüşmüştür. Bölgenin yüksek dağ karakteri, Permiyen sonundan itibaren oluşan ve Üst Kretase sonuna kadar devam eden kara rejiminde ve Üst Pliyosendeki vertikal hereketler sonucunda teşekkül etmiş, Pleyistosen de de son şeklini almıştır. (GATTİNGER-1962). Ancak bu görüş, Jura- Kretase döneminde bölgenin, denizaltı volkanizmasının etkisi altında olduğu ve zaman zaman kara rejimine geçişler gösterdiği şeklinde değişmiştir. Bu dağlık kütle, batıda m. kotlarından başlayıp, doğuda 3300m. yi aşmaktadır. 2400m. den üst kotlarda ise, konjelifraksiyon ve glasyal hakimiyeti vardır. Kalkanlı Dağı Uçurum T.(2349m.) nin yaklaşık 20km. doğusunda, su bölüm çizgisi boyunca gidildiğinde varılan 2100m. yükseltili, yakın çevreye göre alçak ve bel özelliği gösteren Zigana Geçidi, morfolojik yapının ortaya koyduğu önemli bir jeostratejik mevkii meydana getirir. Zigana Geçidi nden doğuya doğru yükseltiler giderek artar. Granitik yapı üzerinde ise şiddetli bir konjelifraksiyon hakim duruma geçer. Çünkü bu yükseltilerde günlük ve mevsimlik sıcaklık farkları bir hayli fazladır. Ayrıca ağaçsız ortamda atmosferle direkt temas vardır. Bu bakımdan Nişan Dağı ve Kolat Dağları (Konus T., Sümerkaya T.) fiziksel parçalanmaya dair örnekler vermekte olup, kopan malzemeler irili ufaklı parçalar halinde yamaçlara yayılmıştır. Yine bu dağların yamaçlarında yaygı erozyonu (solüflüksiyon-sürünme) ve selcik erozyonu (rill-gully) izlerine de sıkça rastlanmaktadır. Dağlık alan, kuzeye akan akarsular arasında derince yarılmış plato görünümüne dönüşmekte ve batıda izlenen neojen aşınım yüzeyleri de doğuda K-G uzanımlı tepelik alan görünümü kazanmaktadır. Bu tepelik alanlar ve neojen aşınım yüzeyleri, yaylacılık faaliyetleri için ideal alanlardır. Daha doğuya doğru yükseltisi giderek artan dağlık alan üzerinde 2600m. kotlarından itibaren bariz glasyal izlere rastlanmaktadır. Nitekim Fırın Dağı ve Ziyaret Dağı kuzey yamaçlarında morenlere, buzul çentiklerine, sirklere ve U profil glasyal tekne vadilerine bariz bir şekilde rastlanmaktadır. 2900m. üzeri kotlar ise, daimi kar sınırını oluşturur. Kolat ve Fırın Dağı kuzey eteklerinde birden dikleşen eğimli ve flüvyal aşındırmanın egemen olduğu vadi yamaçları başlar. Dağ eteklerinden kaynaklanan 3

26 P ye dereler, asılı vadilerle Meryemana deresiyle birleşirler. Doğuda yükseltisi daha fazla olan Soğanlı Dağları kuzey yamaçlarında, glasyal morfoloji tamamen belirginleşir.buzul vadileri,morenler,sirkler, sırk gölleri ve tufurlara rastlanır. Özellikle Karakaya T(2193m.) Kayışkıran T.(3156m.) ve Demirkapı T.(3376m.) kuzey yamaçlarında irili ufaklı buzul gölleri mevcuttur. Yörede asli glasyal izler son dönemdeki flüvyal aşındırmalar nedeniyle silinmişler ve kuzeye doğru akan akarsularca aşağı kotlara taşınmışlardır. Plato ve Tepelik Alanlar Dağlık alan ile Pleistosen-Aktüel kıyı kuşağı arasında yeralan bu ana merfolojik ünite; çalışma alanının batısında, derince yarılmış, plato görünümlü olmasına karşın, doğusunda akarsu kollarının fazla olması nedeniyle flüvyal yarılmalarla parçalanarak keskin sırrtlar haline dönüşmüştür. K-G yönünde akışlı büyük akarsuların arasında subölüm çizelgelerini takip eden bu tepelerin doğudan batıya başlıcaları : Cunis Dere ile Haldizan Dere arasında alasya T.-Kusba T.- Kanlıyatak T., Köknar dere ile Manahoz Dere arasında Şeyhoğlu T.-Görenek T., Manahoz Dere ile Küçük Dere arasında Soğuksu T.- Iftergaz T., Kara Dere İle Yanbolu Dere arasında Kırakde T.- Şadıman T., Yanbolu Deresi ile Kurtul Deresi arasında Kâni T.-Alava T.-Seslikaya T., Kurtul Dere ile Galyan Deresi arasında Aşağı Ambarlı T.-Yukarı Ambarlı T.-Gümüşki T., Galyan Dere ile Altıntaş Deresi arasında Büyük T.- Goftagol T.-Taşlı T-Nebiözü T. dir. Sahanın batısında, özellikle Beşikdüzü-Vakfıkebir ve Akçaabat ilçeleri güneyinde, Şalpazarı-Düzköy yörelerinde, Neojen aşınım yüzeyleri, plato düzlükleri gözlemlenebilmektedir. Plato, Neojen aşınım yüzeylerinin (NAY) sonraki dönemlerde yükselmesine koşut olarak parçalanmış, akarsularca derin bir şekilde yarılmıştır. Aşınım o yüzeyleri ile kıyı ve akarsular arasında m. ye varan yarılmalar sonucu, eğimi 35P P- o 70P varan yamaçlar gelişmiştir. Bu yamaçlarda kaya düşmesi, heyelan, sürünme ve selcik erozyonuna sıkça rastlanır. Neojen aşınım yüzeyleri kıyı kuşağına geçmeden kesintiye uğramakta ve K-D doğrultusunda aşağı yukarı birbirine paralel akan akarsular arasında keskin sırtlar halinde alçalarak kıyı kuşağına geçmektedir. Ancak kıyı kuşağının hemen güneyinde yer yer küçük çaplı Pliyosen aşınım yüzeyi (PAY) düzlüklerine rastlanır. Bu düzlüklerde devamlılık olmayıp, flüvyal aşındırma ile yarılmış ve parçalanmışlardır. Pliyosen aşınım yüzeylerinin eteklerinde yoğun kütle hareketleri izlenmektedir. Bu ana ünitede morfolojik yapıların oluşmasını sağlayan belli başlı büyük akarsular doğudan batıya doğru: Baltacı Dere, Solaklı Dere, Manahoz Dere, Küçük Dere, Kara Dere, Yanbolu Deresi, Yomra Dere (Durana dere), Değirmendere, Sera Deresi (Uçarsu Dere), Söğütlü Deresi (Kalanima Deresi), Çarşıbaşı Deresi (İskefiye Deresi), Fol Deresi ve Akhisar Deresi dereleridir. Bu dereler kısa mesafede m. yükselti kaybederek denize ulaştıklarından hızlı akışlıdırlar ve bol miktarda alüvyal malzeme taşırlar. Akarsu debi ve rejimleri mevsimlere göre oldukça fazla değişiklikler gösterir. Aşınmaya karşı dayanıksız olan tüf, aglomera ve kalkerli formasyonlarda, derine aşındırma hızlanarak bir taraftan konsekat kollar gelişirken, dik yamaçlı, V şekilli kertik vadiler oluşmuş yer yer dahada daralarak boğaz görünümü kazanmışlardır. Diğer taraftan bu vadilerin yamaçlarında meydana gelen tali kollar, arttırdıkları aşınma faaliyetleri ile yamaçları iyice parçalamışlardır. Bu haliyle yörenin engebesi daha da artmıştır. 4

27 Kuvaterner esnasında taban seviyesinde meydana gelen değişimler sonucunda, akarsuların kazıma ve biriktirme faaliyetleri birbirini izlemiştir. Bu aşamada oluşan akarsu sekilerinin birçoğu yol yapımına uygun düzlükler olarak beşeri müdahalelerle ortadan kaldırılmıştır. Ancak yol yarmalarında izlenen fosil akarsu sekilerine rastlamak mümkündür. Değirmendere havzasında, Mataracı mevkiinden sahile kadar olan kesimde, iki yamaçta ilksel konumunu koruyabilmiş ve halen üzerinde tarım yapılan akarsu sekileri vardır. Bunlar Esiroğlu ve Trabzon-Sülüklü mevkiinde gözlemlenebilmektedir. Sahanın drenaj ağını oluşturan vadiler genellikle tabansız kertik vadiler şeklindedir. Ancak büyük derenin vadilerinde yaklaşık m. kotlarından kıyıya kadar olan kesimleri tabanlı vadi konumuna dönüşür. Yatak malzemesi, taban seviyesindeki oynamalar sebebiyle deniz-akarsu malzemesi karışımı olup, örgülü yatak durumundadır. Son buzul döneminde (Würm) yatağı 90m. kotuna kadar yaran büyük dereler, son post-glasyal döneme deniz seviyesinin yükselmesi sonucu aktıkları vadinin boğulmasına neden olmuşlar ve deniz, vadi ağızlarından kıyıya doğru girinti yapmıştır. Daha sonra akarsuların getirdiği alüvyonlar bu koyların içerisinde birikerek, kenarları dik, tabanı geniş ve alüvyonlarla dolu örgülü vadi tabanının oluşmasına neden olmuştur. Bu vadi tabanları yağışların bol olduğu dönemlerde, suların altına kalabilecek taşkın alanları olup, riskli bölgeler olmasına rağmen, kentsel yerleşimin ve tarımla uğraşan nüfusun toplandığı alanlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu tür vadi tabanlarının genişlikleri yer yer m. ye varmaktadır yılında, Trabzon ve yöresinde meydana gelen sel felâketinde, en fazla tahribatın görüldüğü yerler, bu belirtilen vadiler olmuştur. Pleistosen-Aktüel Kıyı Kuşağı Pleistosen-Aktüel kıyı kuşağı; platodaki yarılmaya dik, kıyıya paralel ve en fazla 1800 m. genişliğe sahip bir alanda izlenebilen üç kademe seki düzlüğünden oluşmuştur. Yaklaşık 135km. yi bulan Trabzon kıyı kuşağında Pleistosen dönemine ait üç denizel seki izlenebilirken, Trabzon ili merkezi kıyı kuşağında altı denizel seki seviyesi saptanmıştır. Bu altı seki seviyesinin her yerde izlenemeyişi, genç teknonik hareketlerle izah edilebilir. Sekki 1-2 ve 3 heryerde görülememekte, malzemesi korunmuş fosil seki konumundadır. Seki 1; Boztepe ve Soğuksu mahalleleri üst kesimlerinde m. kotlarında, Seki 2; Boztepe nin batı yamacında, Soğuksu Mahallesi KD sunda ve Tıp Fakültesi güneyinde m. kotlarında, Seki 3; Yenimahalle, Yalı mahallesi güneyinde, Boztepe kuzeyinde, Konaklar, Pelitli, Yalıncak köyleri yörelerinde m. kotlarında, eski abrazyon platformu şeklinde kalmıştır. Beşikdüzü nden Arsin e kadar izlenebilen 4 ve 5. Sekiler de denizel malzeme mevcuttur. Malzeme kalınlıkları 5-7m. kadardır. Flüvyal aşındırma sonucu parçalanmış ve vadiler arasında devamlılığı kalmamıştır. Araklı ilçesi doğusunda seki izine rastlanamaması, dar alanda teşekkül etmiş sekilerin, flüvyal aşınma sonucu ortadan kalkmasıyla veya yörede izlenen formasyonların kıyı taraçalarının oluşmasına elverişli olmamasıyla açıklanabilir. 6m. kotunda yer alan 6. Seki her yerde izlenememektedir. Devamsızlıkların nedeni, karayolu yapımı sonucu hafriyat veya dolgularla yok edilmeleri yahut ta denizel aşındırma ile ortadan kalmış olmalarıdır. Bir kısmı yok edilmiş seki 5 seviyesini göstermektedir. Yol yapımı dolgusu ile değiştirilmemiş dik kıyılarda güncel falez oluşumları devam etmektedir. Sekiler üzerinde güncel olarak yapılan tarımsal uğraşılar sonucu, seki düzlükleri bozularak basamaklara dönüşmüştür. Eski sekiler arası falezler, fülüvyal aşındırma ve yamaç döküntüleri ile ortadan kalmış, doğal yamaç görüntüsü kazanmışlardır. 5

28 Çok genç olan kıyı kuşağı, yüksekçe dik kıyı özelliğindedir. Aşınmaya dayanımlı formasyon kenarlarında yüksekliği 15-20m. ye varan güncel dik farezler gelişmiştir. (Trabzon-Kalepark, Çarşıbaşı-Yoroz Burnu, Araklı-Konakönü, Sürmene-Çamburnu). Bu tür falezlerin önlerinde abrazyon platformları oluşabilmektedir. Genellikle burun konumundaki bu yerlerin deniz akıntılarına karşı korunan arka kesimlerinde, çakıllı ve kumlu malzemeler yığılmakta, burunlar arası koylarda bu tür malzemenin yığılması ile çakıllı plajlar oluşmaktadır. Karadeniz kıyılarında sığ şelf sahası oldukça dardır. Bu kısa mesafede deniz derinliği 1000m. yi aşmaktadır. Deniz akıntı yönü KB-GD istikametindedir. Akıntılar ve dalgalar, kıyıdaki malzemeleri doğuya doğru sürüklemekte ve bunun sonucu olarak kıyıda bazı kesimler düzenlenmiş kıyı görünümü kazanmaktadır. Araklı ilçe merkezi önünde kıyı oku ve lagün oluşumu (Ölü deniz) dolgu ve plansız şehirleşme sonucu ortadan kaldırılmıştır. Akarsuların taşıdığı malzemeler deniz altında devam eden vadilere taşınmaktadır. Akış hızı yüksek olan bütün akarsuların getirdiği bol miktardaki alüvyal malzemeler akarsu ağızlarında dar alanlı, tepesi kaynağa doğru olan üçgen şekilli alanları oluşturur. Bu deltaların uzanımları denizaltında da devam etmektedir (Değirmendere önü, Söğütlü Deresi önü, Fol Deresi Önü, Akhisar Deresi önü). Akarsu biriktirmesi ile deniz aşındırması arasındaki denge, beşeri müdahalelerle kolayca bozulabilecek nitelikte olduğundan, etüt edilmeden dalgakıran, balıkçı barınağı, liman yapmak veya edenizden malzeme almak, sonuçta; denizin karaya ilerlemesi gibi istenmeyen durumların gelişmesine sebep olmaktadır. Deniz akıntıları ile gelen malzemenin korunmuş bölge olan Yomra batısına birikimi sürerken, bu yere liman yapılması sonucu doğal denge bozulmuş ve 1970 li yıllardan sonra deniz, Yomra Dere deltasında alarak ilçe merkezini tehdit etmeye başlamıştır. Olaylar İller Bankası nca kıyı tahkimat duvarı ile bir müddet önlenmiştir. Deniz tahribatının devam etmesi sonucu, şu anda DLH tarafından, Yomra Deresi ile liman arasında 760m. boyunda ve kıyıdan 70m. deniz tarafında kıyı tahkimatı yapılmaktadır. Sonuç Özellikle Trabzon Merkez ve İlçe Merkezleri göz önüne alınarak yerleşimlerin ve sanayi tesislerinin uygun yerlere kuruldukları söylenemez. Zira özellikle İl Merkezi civarında görülen eski şehirleşme yapısında yeni planlarda da bir genişleme modern şartları sağlama hususları değerlendirilmemiş. Altenatif konut genişleme alanları kullanılacağı yerde mevcut şehire eklemeler yapılmış, ayrıca yapılan yollarda ileriye dönük standartları sağlamamaktadır. Bu tarzda yapılan yeni şehirleşme alanları arasında Beşirli ve Pelitli civarı olumsuz örnekler arsasında ilk sırayı alır. Oysa şehrin güneye doğru sırtlar üzerinde kısmen geniş güzlükleri ve yerleşime müsait sahaları bulunmaktadır. Buralar gerekli yol ve alt yapı, sosyal hizmetlerle desteklenerek iskana açılmalıdır. Özellikle halen taslak proje şeklinde olan Güney Çevre Yolu tamamlanmalı veya alternatif projelerle şehire bir genişleme sağlanmalıdır. Ayrıca İlimiz Merkezinde kurulu olan Demirkırlar, Fatih ve İpekyolu gibi sanayi siteleri konum bakımından genişleyen şehir halkası içerisinde kalmıştır. Hatta İpekyolu ve Fatih Sanayi Bölgesi Değirmendere nin sol sahilindeki su havzası olarak kullanılabilecek bir alan üzerine kurulmuştur. Ayrıca İlimiz Arsin İlçesi sınırlarında kurulu olan Sanayi Bölgesi mevki olarak eleştirilebilir. 6