ÜNİTE 2 Psikoloji Biliminde Araştırma

Transkript

1 ÜNİTE 2 Psikoloji Biliminde Araştırma Amaçlar Bu üniteyi çalıştıktan sonra, Araştırmanın tanımını bilecek, Araştırmayı planlayacak, Araştırma bilgilerinin nasıl ve hangi yollarla toplandığını anlayacak, Toplanan bilgileri yorumlayacak, Psikolojide araştırmanın önemini kavrayacak, Araştırmalardan yararlanabileceksiniz. İçindekiler Araştırma Nedir? Araştırmanın Planlanması Betimsel Yöntemler Deneysel Yöntemler Korelasyon Yöntemi Bilgileri Yorumlama Özet Değerlendirme Soruları Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar Öneriler Daha önce yapılmış bulunan bir araştırmayı inceleyiniz. Bu incelemeyi üniteyi okumadan ve okuduktan sonra yapınız. Farkı kaydediniz. Burada birlikte bir çalışma yapmamız yararlı olacaktır. Kitabınızda araştırma konusunda verilen bilgilerden sonra uygulamalar bulunuyor. Bunları yaparak izleyen metinlere geçiniz. Bu konudaki daha geniş bilgi için ünite sonundaki kaynaklara başvurabilirsiniz. Böylece üniteyi daha iyi öğrenecek ve bu alandaki araştırmalardan yararlanabileceksiniz.

2 1. ARAŞTIRMA NEDİR? Karasar'a göre araştırma, sorunlara güvenilir çözümler aramak amacıyla, planlı ve sistemli olarak verilerin toplanması, çözümlenmesi, yorumlanarak değerlendirilmesi ve rapor edilmesidir. Dikkat edilirse bu tanımda araştırmanın bütün aşamaları bulunuyor. Araştırma yapmak için öncelikle bir sorunla karşılaşmamız gerekiyor. Bu soruna çözüm bulmak için belli kurallara uygun olarak bilgi toplayacağız, sonra bu bilgileri belli kurallara göre inceleyip, yorumlayıp, belli ölçülere uyan bir rapor haline getireceğiz. Araştırmanın bu yapısı, psikoloji için de geçerlidir. Psikoloji konusundaki araştırmalarda da aynı yol izlenir. Uygulama 1 Birinci ünitede psikolojinin alanları ayrıntılı olarak yer aldı. Bu alanları hatırlayıp aşağıya yazınız Bu alanlar üzerinde düşünelim. Ne kadar çok araştırılması gereken sorun var. Değil mi? Bu sorunlardan birkaçını aşağıya sıraladık. Siz de aklınıza geleni yazınız. Çünkü izleyen uygulamalarda bunlardan yararlanacağız. Psikolojinin değişik alanları ile ilgili bazı inceleme konuları Bireyin normal dışı davranışlarındaki değişimler Bireylerin aynı olaylara gösterdikleri tepkilerin değişimi Bireysel ayrılılıkların temelinde yatan nedenler Teknoloji ve birey arasındaki ilişkiler Motivasyonun iş verimine etkisi Reklamın bireyin tüketim alışkanlıklarına etkisi Bireyi bunalıma iten çevresel koşullar Bireyin uyum sorunları Öğrenme sürecinin psikolojik yönü Sinir sisteminin davranışlara etkisi Hayvanların düşünme yeteneği Bireyin kişisel özelliklerinin meslek seçimine etkisi Şimdi siz de psikolojinin inceleme alanına giren birkaç sorun yazınız

3 2. ARAŞTIRMANIN PLANLANMASI İnsan davranışlarının kaynağını anlayabilmemiz için bireylerin düşüncelerini ve davranışlarını incelemek gerekir. İnsan davranışlarını anlamak için psikologların kullandığı yöntemler, diğer bilim adamlarının kullandığı yöntemlerle hemen hemen aynıdır.? Psikologlar, araştırmaya başlarken önce ne yaparlar? Psikologlar, herhangi bir konuda araştırma yapacakları zaman, önce araştırma konusunu yani sorunu inceler, tanımlarlar. Sonra, bu sorunu aydınlatmak için kimden veya nereden bilgi toplanacağını belirlerler. Bu bilgilerin ne ile ve nasıl toplanacağına karar verirler. Söz konusu bilgiler toplanınca onlardan sonuçlar çıkarırlar. Şimdi bu söylediklerimizi biraz ayrıntılı olarak inceleyelim. Bir araştırmaya başlarken öncelikle o araştırmanın amacı belirlenir. Bu son derece önemlidir. Çünkü amaçlar, araştırmanın her aşamasında ışık tutar. Başka bir ifadeyle, araştırmanın konusu açık bir şekilde ifade edilir ve ne yapılacağı belirlenir. Diğer bir adım, araştırmanın zaman, kapsam konu açılarından sınırlarını çizmektir buna sınırlılıklar denir. Psikologlar bireyin davranışlarını incelerken doğru olarak kabul ettikleri sayıltılardan hareket ederler. Sayıltılar denenmeyen yargılardır. Bir fikri doğru kabul ederek çalışmaya başlayabiliriz. Örneğin, hazırladığımız bir anketle, bir konuya ilişkin yeterli bilgiler toplayabileceğimiz fikri bir sayıltı olabilir. Buradan hareket ederek bilgileri toplayabiliriz. Birbiriyle ilişkili birkaç sayıltı anlamlı bir bütün oluşturarak bir olayı açıklarsa buna kuram denir. Araştırmayı yürütürken diğer önemli bir konu da kimlerden bilgi toplanacağının belirlenmesidir. Kendilerinden bilgi alınacak grup, yani evren büyükse, bu grubu temsil eden küçük bir kesitten bilgi alınabilir. Buna örneklem denir.? Psikoloji ile ilgili araştırmalarda hangi yollarla bilgi toplarız? Bu aşamadan sonra ne ile, nasıl bilgi toplanacağı düşünülür. Psikologlar araştırma yaparken bireyleri, kendi doğal ortamında gözleyerek veya onlara soru sorarak bilgi toplayabilir veya inceleme yapabilirler

4 ? En iyi bilgi toplama tekniği hangisidir? Bilgi toplama tekniğinin en iyisi şudur demek doğru değildir. Her yöntemin kendine göre yararları ve sınırlılıkları olabilir. Önemli olan, toplayacağımız bilgileri bize en sağlıklı şekilde sağlayacak olan tekniği kullanmaktır. Araştırma yaparken hangi tekniği kullanırsak kullanalım, tüm teknikler aynı yolu izler. Araştırma yapılırken, öncelikle problem ortaya konur, ikinci aşamada bilgiler toplanır, son olarak toplanan bilgiler yorumlanarak sonuçlara varılır. Raporlaştırılır. Uygulama 2 Şimdi psikolojiyle ilişkili bir araştırma konusu seçelim. Bunu uygulama 1'deki konular arasından alalım. Sonra "Araştırmanın Planlanması" bölümündeki bilgilere dayanarak bu konuya ilişkin bir araştırma planı çıkaralım. Biz yapılacak her işlemin açıklamasını yazdık. Siz de her açıklamanın karşısındaki boşluğa bu işlemin adını yazınız. Konu: Bireyi bunalıma iten çevresel koşullar. İşlemin açıklaması İşlem Araştırmanın konusunun açık şekilde ifade edilmesi ve ne yapılacağının belirlenmesi... Araştırmanın zaman, kapsam, konu açılarından sınırlarının belirlenmesi... Denenmeyen yargıların belirlenmesi... Kendilerinden bilgi alınacak grubun belirlenmesi... Kendilerinden bilgi alınacak grubu temsil eden küçük bir kesit alma... Bilgi kaynaklarına müdahale etmeden veya ederek bilgi toplama... Toplanan bilgilerin yorumlandıktan sonra sistemli şekilde biraraya getirilmesi... Çalışmayı tamamladıktan sonra ilgili işlemleri doğru yazıp yazmadığınızı "araştırmanın planlanması" bölümünü inceleyerek kontrol edebilirsiniz. Bu uygulamayı yaparak, araştırmanın hangi unsurlardan oluştuğunu iyice kavramış olduk

5 3. BETİMSEL YÖNTEMLER Psikologlar, davranışları betimlemeyi, ortak özelliklerine göre sınıflamayı ve birbiri ile ilgili davranışsal olayları belirlemeyi amaçlar. Betimsel yöntemle bilgi toplamak demek, bilgi kaynaklarına hiçbir müdahalede bulunmadan, durum saptama yoluyla bilgileri belirlemektir. Şimdi davranışları betimlemeyi amaçlayan yöntemlere göz atalım Doğal Gözlem Bu, en eski bilgi toplama tekniklerinden biridir. Doğal gözlem yoluyla insanlar hemen her zaman birçok şey öğrenirler. Doğal gözlemde canlılar, doğal ortamlarda ve araştırmacının herhangi bir müdahalesi olmaksızın gözlenir. Araştırmacı olayı izler ve sonuçlar çıkartır. Bunun yanında doğal gözlemde, bireylerin tutum ve davranışı üstünde sürekli etkileri olan önemli değişkenler de incelenir. Birçok yöntemde bu olanak yoktur.? Doğal gözlemde, araştırmacı olayı etkiler mi? Hayır. Doğal gözlemde araştırmacı olayın gelişimini hiç bir zaman etkilemez. Bu doğal gözlemin amacına aykırı olur Sistematik Gözlem Sistematik gözlemde, koşullar araştırmacı tarafından belirlenir. Araştırmacının ilgilendiği belli bir konu vardır. Konuya göre davranışlar seçilir ve sadece seçilen davranışlar gözlenir. Buna örnek verecek olursak reklamın, tüketicilerin satınalma davranışına etkisini incelemede sistematik gözlem kullanılabilir Testler Belli davranışları veya bu davranışlarla ilgili özellikleri ölçmede kullanılan araçlardır. Bu davranışlar, kişilik özelliklerini, genel ve özel yetenekleri, kişinin belli bir konudaki bilgisini, tutumlarını ve ilgilerini içerebilir. İyi yapılmış ve eşit koşullar içinde uygulanmış testlerle birçok bilgiler elde edilebilir

6 3.4. Anket? Anket yöntemi ile hangi tür bilgiler toplanabilir? Anket ile kişilerin belli konulardaki tutumları, düşünce ve duyguları, önerileri saptanır. Birçok sorudan oluşan anketler yazılı olarak cevaplandırılmak üzere kişilere verilir. Genellikle bu yöntemle değişik yerlerde bulunan çok sayıda kişiye ulaşılır. Anket, psikolojinin tüm alt dallarında ve özellikle sosyal psikoloji alanında kullanılır Görüşme (Mülâkat) Bireylerin duygu, düşünce ve davranışlarını yüz yüze görüşerek belirlemede kullanılan bir yöntemdir. Psikolojinin uygulamalı dallarında sıkça kullanılır. Klinik psikoloğun kullandığı psikolojik tedavi türlerinin büyük bir bölümü görüşme yöntemi uygulanarak yapılır. Bu yöntem, personel seçimi ve danışmanlıkta da kullanılır Olay (Vak'a) İncelemesi Bireyin geçmişi, ailesi ve çevresindeki kişilerle ilişkileri, sorunları ile ilgili bilgiler bireyin kendisinden ve diğer kaynaklardan elde edilebilir. Olay incelemesi bu tür bilgileri elde etmemize yardımcı olur. Olay incelemesi, bir kişi, olay veya grupla ilgili olarak yapılabilir. Bu çalışmaya örnek vermek gerekirse, bir okuldaki rehber öğretmenin sorunlu bir öğrenci ile yaptığı görüşme bu türdendir. 4. DENEYSEL YÖNTEMLER Burada betimsel yöntemle deneysel yöntem arasındaki en önemli farkı ortaya koyarak konumuza başlayalım. Betimsel yöntemde, bireyler, denekler ve koşullara hiçbir müdahalede bulunulmaz. Bilgiler, durum saptama şeklinde elde edilir ve yorumlanır

7 Oysa deneysel yöntemde, yapay bir araştırma ortamı oluşturulur. Her deneysel yöntemde bağımsız, bağımlı ve kontrol değişkenleri vardır. Örneğin, arkadaş çevresinin öğrenci başarısına etkisini incelemek istersek bir yapay deneme ortamı meydana getirebiliriz. Burada arkadaş çevresi bağımsız değişkendir. Bağımlı değişken ise öğrenci başarısıdır. Kontrol değişkenleri ise bu çalışmada, etkilerini bertaraf etmemiz gereken etmenlerdir. Aile, okul gibi etmenler bu kapsamda sayılabilir. Bu çalışmada sadece arkadaş çevresi ile ilgili etkileri serbest bırakıp, diğer etkileri kontrol edeceğiz ki, sadece arkadaş çevresi öğrenme üzerinde ne etkiler yapıyor bilelim. Deneysel yöntemlerin neden-sonuç ilişkilerini ortaya koymasını sağlayan bazı işlemler vardır. Bu işlemler bir araştırmanın deneysel olup olmadığını ortaya koyarlar Araştırmacı Bağımsız Değişkeni Değiştirir Bir varsayımı test etmede, araştırmacı neden veya önkoşul olduğunu iddia ettiği değişkeni bir laboratuvar ortamında dener ve ona değişik değerler vererek değiştirir. Bu işleme, değiştirme (manipülasyon) denir. Değiştirilen değişkene de bağımsız değişken denir. Bağımsız değişkenler üçe ayrılır: Çevresel Değişkenler: Araştırmada kullanılan canlının dış çerçevesindeki uyarıcılarla ilgilidir. Denek Değişkenler: Görev Değişkenler: Araştırmada kullanılan deneklerin özellikleriyle ilgilidir. Deneğin araştırmada yapacağı görevin özellikleriyle ilgilidir Araştırmacı Bu Değiştirmenin Bağımlı Değişkene Etkisini Gözlemler Araştırmacı, bağımsız değişkendeki değişmelerin sonuçlarını gözler. Bağımsız değişkendeki değişmeye bağlı olarak durumu değişen değişkene bağımlı değişken denir. Psikoloji araştırmalarındaki bağımlı değişken davranıştır Araştırmacı Değişkenleri Kontrol Eder Bir araştırmaya deney denilebilmesi için temel bir koşul da değişkenlerin kontrolüdür. Genel olarak üç türlü değişkenin kontrol edilmesi gerekir. Bunlar: Deneysel koşullar, denek grupları, deneyici etkileridir

8 Deneysel koşulları kontrol etmek için deney koşulları tüm denekler için aynı yapılır. Kontrol edilecek başka bir değişken de deneklerin nitelikleridir. Örneğin, denek grubunun aynı yaşta olması gibi. Deneklerin davranış biçimi, sonucu yanlı yapabilecek etkilerdendir. Bunların da kontrol edilmesi gerekir. 5. KORELASYON YÖNTEMİ? Korelasyon yöntemi ile hangi alanda bilgi sağlanır? Korelasyon yöntemi ile çevrede kendiliklerinden varolan ve yine kendiliklerinden değişik değerler alan değişkenler incelenir. Genel olarak, herhangi iki değişken arasındaki ilişkiyi ortaya çıkarmak için bu yöntem kullanılır. Örneğin zekâ ile cinsiyet arasındaki ilişkiyi öğrenmek istersek, bu inceleme korelasyon yöntemi ile yapılır. Zekâ ve cinsiyet birer değişkendir. Bu değişkenlerin bazıları cinsiyet gibi gözlenebilir türdendir. Bazıları ise zekâ gibi gözlenemez türdendir. Değişkenler arasındaki karşılıklı ilişkileri ortaya koyan korelasyon yöntemler, davranışların incelenmesini sağlar. Yalnız iki değişken arasında belli ölçüde bir ilişkinin varlığı, bunlardan birinin, diğerinin nedeni ve sonucu olduğu anlamına gelmez. Uygulama 3 Aşağıda bir araştırma için gerekli olan çeşitli bilgi toplama yolları sıralanmış, karşılarında da bunların tanımları yapılmıştır. Bu tanımlarla, bilgi toplama yollarını eşleştiriniz. Sonra da yanıtların doğru olup olmadığını metinden karşılaştırınız. Bilgi toplama yolları Tanım 1. Betimsel yöntemler ( ) Çevrede kendiliklerinden varolan, kendiliklerinden değişik değerler alan değişkenler arasındaki ilişkiyi inceler. 2. Deneysel yöntemler ( ) Bilgi kaynaklarına hiçbir müdahale yapmadan, durum saptama yoluyla bilgilerin belirlenmesidir. 3. Korelasyon yöntemi ( ) Yapay bir araştırma ortamı oluşturarak değişkenlerin birbirine etkisi incelenir

9 6. BİLGİLERİ YORUMLAMA Hangi yöntemi kullanırsak kullanalım, bilgiler toplandıktan sonra yorumlanması gereklidir. Aksi halde toplanan bilgiler kullanılamaz, işe yaramaz. Psikologlar sonuçları değerlendirmek için istatistiksel yöntemler geliştirmişlerdir. Toplanan bilgiler, betimsel ve vardamsal istatistik yoluyla çözümlenebilir Betimsel İstatistik Betimsel istatistik, doğrudan doğruya gözlemlerimiz sonucunda elde ettiğimiz bilgileri yorumlamak için yaptığımız bir işlemdir. Tek değişkenli ve çok değişkenli betimsel istatistikler vardır. Tek değişkenli istatistik, bir değişken açısından, eldeki bilgilerin yorumlanması amacına dönüktür. Çok değişkenli istatistik, iki ya da daha çok değişken arasındaki ilişkinin araştırılması halinde kullanılır. Bir problemin çözümü için ve bilim üretmek için bu tür istatistiksel çalışma gereklidir Vardamsal İstatistik Örneklemeye dayalı araştırmalarda vardamsal istatistik kullanılır. Araştırma için gerekli ön bilgiyi örneklem yoluyla almışsak, bu bilgilerin yorumlanmasında bu istatistik kullanılır. Herhangi bir örneklemden alınan bilgiler yardımıyla, üzerinde çalışma yaptığımız grubun hepsi için fikir ileri sürebiliriz. Başka bir deyişle, örneklemden alınan değerler yardımı ile evren değerler kestirilmeye çalışılır. Bu çalışmalar, belli oranda yapılan tahminlere dayalı çalışmalardır. Elde edilen sonuçlar bir bakıma dolaylı yargıları ifade eder. Örneğin, bir okuldaki öğrencilerin sorunlarını araştırırken, bütün öğrencilerden bilgi alamayız. Bu öğrencileri temsil eden bir grubun görüşlerini alarak, bu görüşleri bütün öğrencilerin görüşü gibi yorumlarız.? Vardamsal istatistiğin sağlıklı olması için ne yapılır? Vardamsal istatistiğin sağlıklı olmasının ilk koşulu, üzerinde çalışılan örneklem grubunun yansızlık kuralına göre seçilmiş olmasıdır

10 Uygulama 4 Öneriler kısmında sözü edilen araştırmayı bir defa da bu üniteyi inceledikten sonra değerlendiriniz. Notlar alınız. Öyle umuyoruz ki, psikoloji ile ilgili bir araştırmayı daha iyi anlayıp, ondan daha kolay yararlanabilecek bir duruma geldiniz. Özet Bilimsel araştırmaların amacı olayların tanımlanması, olaylar arasındaki ilişkileri bulma, olayları anlama, açıklama ve yorumlamadır. Bir araştırmaya başlamadan önce, plan hazırlanır. Bir planda, sorun, amaç, sınırlılık, sayıltı, evren, örneklem, bilgi toplama aracı, uygulama takvimi gibi kısımlar olur. Bilimsel yöntem bütün bilim dallarında aynıdır, sadece belirli teknikler bilimden bilime değişir. Bilimsel yöntem gözlenen olgularla başlar, kuram sayıltılar tahminlerden geçerek tekrar yeni olgulara yönelir. Araştırmada bilgi toplama, betimsel, deneysel ya da korelasyon yöntemleri yoluyla olur. Betimsel yöntem yoluyla, doğal gözlem, sistematik gözlem, testler, anket, görüşme olay incelemesi gibi teknikler kullanılarak davranışlar belirlenir. Deneysel yöntem ise laboratuvar ortamında olayların ve davranışların nedenlerini belirler. Bu yöntemlerle elde edilen bilgiler çeşitli istatistik işlemlerle değerlendirilir ve yorumlanır. Deneysel yöntemlerin bulguları sayesinde, davranışların belirlenmesi ve açıklanması yapılır. Korelasyon yöntemi de kendiliklerinden varolan ve yine kendiliklerinden değişik değerler alan değişkenleri incelemeyi amaçlar. Değerlendirme Soruları Aşağıdaki soruların cevaplarını bulunuz. Cevaplayamadığınız sorularla ilgili bölümleri tekrar okuyunuz. 1. Araştırma kapsamına giren obje ve bireylerin tümüne ne ad verilir? A) Kuram B) Örneklem C) Evren D) Sayıltılar E) Denence

11 2. Aşağıdakilerden hangisi doğal gözlemin özelliklerinden biri değildir? A) En eski veri toplama tekniklerinden biridir. B) Canlılar doğal ortamda gözlenir. C) Araştırmacının gözleme müdahalesi olmaz. D) Araştırmacı olayı izler ve sonuçlara varır. E) Koşullar araştırmacı tarafından belirlenir. 3. Araştırma süreci içerisinde kullanılan "denenmeyen yargılar" aşağıdakilerden hangisi ile eşdeğerdir? A) Kuram B) Örneklem C) Evren D) Sayıltı E) Öneri 4. Bireyin geçmişi, ailesi, çevresindeki kişilerle ilişkileri, sorunları konusunda kendisinden veya ilgili diğer kaynaklardan bilgi toplama işlemi, aşağıdaki yöntemlerden hangisi yardımıyla olur? A) Doğal Gözlem B) Sistematik Gözlem C) Anket D) Test E) Olay İncelemesi 5. Değişkenlere belirli değerler verilerek yapılan işlem aşağıdakilerden hangisidir? A) Değerlendirme B) Benzeştirme C) Saptama D) Değiştirme E) İzleme 6. Çevrede kendiliklerinden varolan ve değişik değerler alan değişkenleri inceleyen yöntem aşağıdakilerden hangisidir? A) Korelasyon Yöntem B) Survey Yöntem C) Doğal Gözlem D) Betimsel Yöntem E) Sistematik Gözlem

12 7. Vardamsal istatistiğin tanımı aşağıdakilerden hangisidir? A) Örneklemden alınan bilgiler yardımıyla evren için fikir ileri sürme B) Gözlem sonucu elde edilen bilgileri yorumlama C) Değişkenlerin ilişkisini yorumlama D) Araştırmada ortaya çıkan özellikleri yorumlama E) Evrenden belli ölçüde örneklem alma Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar Daha geniş bilgi edinmek isterseniz, yazarın da yararlandığı aşağıdaki kaynaklara başvurabilirsiniz. Kaptan, Saim. Bilimsel Araştırma Teknikleri. Tekışık Matbaası. Ankara, Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi. Matbaş Matbaacılık, Ankara, Morgan, T. Clifford. Psikolojiye Giriş Ders Kitabı. (Çeviri: Hüsnü Arıcı ve Diğerleri.) Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Meteksan Matbaası, Ankara Özkalp, Enver. ve diğerleri. Davranış Bilimlerine Giriş, Anadolu Üniversitesi Yayın No: 173, Açıköğretim Fakültesi Yayın No: 75.Fasikül 2, Ünite 1-20, Eskişehir,