kpss eğitim bilimleri Türkiye nin En Çok Satan Ders Notları ÖLÇME DEĞERLENDİRME Gökhan Araz ogretiakademi

Transkript

1 ) ) 2014 kpss eğitim bilimleri Türkiye nin En Çok Satan Ders Notları ÖLÇME ve DEĞERLENDİRME Gökhan Araz ogretiyoruz serisi ogretiakademi

2 ) ogretiakademi Gökhan ARAZ Eğitim Bilimleri Ölçme ve Değerlendirme ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir. Öğreti Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Öğreti Akademi ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Mart 2014, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Demet Tamer Dizgi-Grafik Tasarım: Ahmet Resul Kaymakçı Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Osmanlı Mücellit Matbaacılık İvedik Organize Sanayi Plastikçiler Sitesi 1536.Sokak No:40 Yenimahalle / ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: İnternet: E-ileti: info@öğretiakademi.com

3 İÇİNDEKİLER BÖLÜM 1 : ÖLÇME DEĞERLENDİRMENİN TEMEL KAVRAMLARI Doğrudan (Temel, İzomorf) Ölçme Dolaylı (Göstergeyle, Homomorf) Ölçme Türetilmiş Ölçme Ölçmede Birim Doğal Birim Tamamlanmış Birim Ölçmede Sıfır Ölçek Türleri Sınıfl ama (Adlandırma) Ölçekleri Sıralama (Derecelendirme) Ölçekleri Eşit Aralıklı Ölçek Eşit Oranlı Ölçek Değerlendirme Türleri BÖLÜM 2 : ÖLÇMEDE HATA VE HATA KAYNAKLARI Hata Kaynakları Hata Türleri Geçerlik Kapsam Geçerliği Yapı Geçerliği Görünüş Geçerliği Ölçüt Geçerliği (Bir Ölçüte Dayalı Geçerlik) Geçerliği Artırma Yolları Güvenirlik Güvenirliği Etkileyen Faktörler Güvenirlik Hesaplama Yöntemleri Test-Tekrar Test Şablonu Eşdeğer Formlar (Paralel Formlar) Yöntemi Eşdeğer Yarılar (Testi yarılama) Yöntemi İç tutarlılık Güvenirlik Yöntemi Geçerlik ve Güvenirlik Arasındaki İlişki Kullanışlılık... 36

4 BÖLÜM 3 : ÖLÇME SONUÇLARI ÜZERİNDE İSTATİSTİKSEL İŞLEMLER Test İstatistikleri Merkezi Eğilim (Yığılım, Vasat) Ölçüleri Merkezi Dağılım (Yayılım, Değişim) Ölçüleri Madde İstatistikleri Madde Güçlük İndeksi (Pj) Madde Ayırtedicilik İndeksi (rjx) (Madde Geçerlik Katsayısı) Madde Varyansı (Sj 2 ) Madde Standart Sapması (Sj) Madde Güvenirlik İndeksi (rj) Dağılımlar Normal Dağılım (Çan Eğrisi, Simetrik Dağılım) Normal Olmayan Dağlımlar a) Sağa Çarpık Dağılım (Pozitif kayışlı) b) Sola Çarpık (Negatif Kayışlı) c) Çok Modlu Dağılım (Bimodal Dağılım) d) Ters Simetrik Dağılım (U Eğrisi) Standart Puanlar Z Puanı T Puanı Korelasyon(r) ÖRNEKLER VE AÇIKLAMALARLA İSTATİSTİKSEL İŞLEMLER BÖLÜM 4 : TEST HAZIRLAMA SÜRECİ VE EĞİTİMDE KULLANLAN ÖLÇME ARAÇLARI Testlerin Sınıfl andırılması D/Y Testleri Kısa Cevaplı Testler Eşleştirmeli Testler Yazılı Yoklama Sözlü Yoklama Çoktan Seçmeli Test Maddelerinin Çeşitleri Duyuşsal Alandaki Davranışların Ölçülmesinde Kullanılan Ölçme Araçları Devinişsel Alandaki Davranışların ölçülmesinde Kullanılan Ölçme Araçları İş-Performans Testleri Kontrol Listesi Derecelendirme Ölçekleri Gözlem Fişleri (Çeteleme araçları) Çağdaş Ölçme Değerlendirme Teknikleri Portfolyo Tanılayıcı Dallanmış Ağaç Yapılandırılmış Grid Kelime İlişkilendirme Testleri Vee Diyagramı...114

5 - Öz Değerlendirme Akran Değerlendirme Rubrik (Dereceli Puanlama Anahtarı) Performans Görevleri Proje Ödevleri Performans Değerlendirme Otantik Değerlendirme Kavram Haritaları Poster Görüşme (Mülakat) Gösteri Günlük Kaynakça

6 ÖN SÖZ Değerli öğretmen adayları 2013 yılında alan sınavının gelmesiyle birlikte ÖSYM nin eğitim bilimleri sorularını daha kolay sorduğunu gördük. Bizde yükünüzün zaten çok ağır olduğunu bildiğimiz için sizlerin kalın kalın yazılmış modüler setler içinde boğulmamanızı ve işinizi kolaylaştırmak için eğitim bilimlerine daha az zaman harcayarak kısa bir süre içinde yüksek bir verim elde etmeniz için gece gündüz çalışarak sözler için işinizi daha çok kolaylaştıracak bilgi kirliliğinden ve laf kalabalığından tamamen arındığımız ve doğal bir dille sınıf diliyle yazdığımız pratik eğitim bilimleri serisini hazırladık. Değerli meslektaşlarım 1 Eylül 2014 tarihinde göreve başladığınızda öğretmenlik mesleğinin ne kadar kutsal ve müthiş bir meslek olduğunu göreceksiniz. Bu iş sizin işiniz ve bu yıl siz bu KPSS işini noktalayacak ve daha sonra da planladığınız işlerinizi yapacaksınız. Unutmayın ki! ÇARESİZSENİZ ÇARE SİZSİNİZ! Bu duygu ve düşüncelerle sözlerime son verirken dualarımızın sizlerle olduğunu ve bu zorlu süreçte yazarlar ve yetenek yayınları olarak her zaman destekçiniz olduğumuzu unutmayınız.

7 BÖLÜM 1 Ölçme Değerlendirmenin Temel Kavramları PRATİK EĞİTİM BİLİMLERİ SERİSİ

8

9 ÖLÇME DEĞERLENDİRME Ölçme ve Değerlendirme Ölçme değerlendirme süreci: Ölçme - Ölçüm - Ölçüt - Değerlendirme şeklinde gerçekleşir. Ölçme: Nesnelerin gözlemlenip gözlem sonuçlarının sayı veya sembolle ifade edilmesidir. Ölçme sadece sayı ile değil sembolle de ifade edilebilir. Sayı ile ifade edilen ölçme nicel ölçme, sembolle ifade edilen ölçme nitel ölçmedir. Unutmayınız ki, ölçme sonuçları farklı ölçeklerden elde edilir. Yani arkadaşlar hangisi ölçmeye örnektir veya değildir gibi sorularda ölçeklerle bağlantı kuracaksınız. Örneğin Hakan İzmirlidir veya Hakan evlidir. Sınıflama ölçeği ile yapılan ölçmeye örnektir. Hakan KPSS de Türkiye birincisi oldu, Kızılırmak Türkiye nin en uzun nehridir veya Gökhan, Hakan dan daha uzundur gibi örnekler Sıralama ölçeği ile yapılan ölçmeye örnektir. Hakan ın boyu 180 cm dir veya sınıfta 20 öğrenci vardır gibi örnekler Eşit oranlı ölçekle yapılan ölçme örnekleridir. Yapmış olduğum analizler sonucunda ÖSYM hemen hemen her sene hangisi ölçmedir veya değildir tarzında sorular sormuştur. Bu tarz sorularda,doğrudan ölçme, dolaylı ölçme ve türetilmiş ölçme örneklerini veya sınıflama, sıralama eşit aralıklı ve eşit oranlı ölçekler ile ilgili verilen örnekleri bulacaksınız. Bu örnekler ölçmeye örnektir. Ölçüm: Ölçme işlemi sonunda elde edilen sayı veya semboldür. Gökhan ın boyu 180 cm dir ifadesinde 180 ölçümdür. Sınıfta 30 öğrenci vardır ifadesinde 30 ölçümdür, öğrenci ise birimdir. Ölçme Kuralı: Ölçme işlemi yapılırken, ölçülen özelliğin ne kadarlık miktarına ne kadar puan verileceğinin belinlenmesidir. Örnekler: Öğretmenlerin hazırlamış oldukları puanlama anahtarı (Cevap anahtarı) Rubrik (Dereceli puanlama anahtarı), Test yönergeleri (Sınavın süresi, soruların puan değeri gibi), Düzeltme formülünün kullanılması (üç yanlışın bir doğruyu götürmesi gibi.) UNUTMAYINIZ! Ölçme kuralları ölçme işleminin yapılmasında ölçütler ise değerlendirmenin yapılmasında kullanılır. Yani ölçme kuralları ölçme işleminin ölçütler ise değerlendirmenin neye göre yapılacağı hakkında bilgi verir. Ölçüt: Ölçme sonuçları hakkında karar vermek için kullanılan ve ölçme sonuçlarının karşılaştırıldığı sabit değerdir. Yani değerlendirme yapabilmek için ölçümlerin karşılaştırıldığı kriterdir. Ölçütler değerlendirmeye dayanak oluşturarak değerlendirmenin neye göre yapılacağı hakkında bilgi verir. Ünitede yer alan kazanımların % 70 ini kazananlar dersi geçer ifadesinde % 70 ölçüttür. Medyanın üzerinde puan alanlar dersi geçer ifadesinde de medyan ölçüttür. Ölçütler mutlak ve bağıl ölçüt olmak üzere ikiye ayrılır. 9

10 Pratik Serisi Mutlak Ölçüt: Ölçüt, ölçme işlemi yapılmadan önce kesin, net ve standart olarak belirlenir. Grubun başarısından etkilenmez ve gruptan gruba farklılık göstermez. Öğrencileri rekabete teşvik etmez. Kriter dayanıklı ölçüt olarak da bilinir. 10 sorudan 5 ini yapan dersi geçer. Hedef davranışların % 60 ını kazananlar dersi geçer. Türkçe ders ortalaması 45 puanın altında olanlar teşekkür belgesi alamaz. Ehliyet almak için 18 yaşında olmak gerekir. Bağıl Ölçüt: Ölçüt, ölçme işlemi yapıldıktan sonra grubun başarısına göre belirlenir. Ölçüt gruptan gruba farklılık gösterir, ölçütün önceden belirlenmiş kesin ve net bir değeri yoktur. Ölçme işlemi sonrası grubun başarısına göre belirlendiği için öğrenciler arasında rekabet duygusunu artırır. Norm dayanıklı ölçüt olarak da ifade edilir. Öğrenci yeteneği grup başarısı, mod, medyan aritmetik ortalama, standart sapma, ranj, çan eğrisi, normal dağılım eğrisi, standart puanlar (Z ve T puanları) bağıl ölçüte örnektir. UNUTMAYINIZ! Mutlak ölçüte göre yapılan değerlendirmeye mutlak değerlendirme bağıl ölçüte göre yapılan değerlendirmeye ise bağıl değerlendirme denir. ÖRNEK: 10 sorudan 8 ini yapan dersi geçer Mutlak ölçüt 10 sorudan 8 ini yapan dersi geçti Mutlak değerlendirme ÖRNEK: T puanı 60 ve üzerinde olanlar dersi geçer Bağıl ölçüt T puanı 60 ve üzerinde olanlar dersi geçti Bağıl değerlendirme Puanı en yüksek üç kişiye burs verilecektir Bağıl ölçüt Puanı en yüksek üç kişiye burs verildi Bağıl değerlendirme Ham puanlara göre yapılan değerlendirme mutlak değerlendirmedir. Standart puanlara göre (Z ve T puanlar) yapılan değerlendirme ise bağıldır. Hedefe dayalı değerlendirme mutlaktır. Çan eğrisine göre yapılan değerlendirme bağıldır. Seçme amaçlı yapılan testler tanıma yerleştirmeye dönük değerlendirme amacıyla yapılır. Aynı zamanda seçme amaçlı testlerde bağıl değerlendirme yapılır. Bağıl değerlendirmede bireyin sınıf içindeki başarı sırası grubun başarısına bağlıdır. Herhangi bir alanda ya da derste yeterliliğin belirlenmesi söz konusu olduğunda mutlak değerlendirme bireylerin birbirleriyle yarıştığı, öğrenci seçim ve yerleştirmesinde ise bağıl değerlendirme yapılır. DEĞERLENDİRME: Ölçme sonuçlarının (ölçümlerin), bir ölçütle karşılaştırılarak ölçülen nitelik hakkında yargıda bulunma veya karar verme sürecidir. Yani ölçümlerle, ölçütün karşılaştırılarak karar verme sürecidir. Ölçüm ve ölçüt olmadan değerlendirme yapılamaz. Değerlendirme yapılırken, değerlendirmenin daha isabetli olmasını sağlamak için ölçüt ve ölçüm (ölçme sonucu)lerin aynı birimle ifade edilmesi gerekir. 10

11 Ölçme ve Değerlendirme UNUTMAYINIZ! Geçti -kaldı, atandı - atanamadı, seçildi - seçilmedi, kazandı - kazanamadı, başarılı oldu - başarısız oldu, işe alındı - işe alınmadı, yerleşti - yerleşemedi gibi ifadeler değerlendirme işleminin yapıldığının göstergeleridir. Değerlendirme işlemi, ölçmeyi kapsar yani ölçme sürecini de içine alır. Ölçme işlemi yapılmadan değerlendirme yapılamaz. Ölçme işleminde gözlem yapılır, değerlendirme işleminde ise karar verilir. Ölçme miktar belirtirken, değerlendirme bu miktarın yeterli olup olmadığını ifade eder. 1 Doğrudan (Temel) Ölçme ÖLÇME TÜRLERİ 3 Türetilmiş Ölçme 2 Dolaylı (Göstergeyle) Ölçme 1. Doğrudan (Temel, İzomorf) Ölçme Ağırlığın ağırlıkla uzunluğu uzunlukla ölçülmesidir. Yani doğrudan ölçmede ölçülen özellik ile kullanılan ölçme aracının niteliği benzerdir. Doğrudan ölçmede varlığın kendisi ölçüldüğü için dolaylı ölçmeye göre daha güvenilirdir. Doğal birimleri olan her şey doğrudan ölçülür. (Adım, karış, kulaç, sayfa sayısı, insan sayısı, kitap sayısı) gibi. Başlangıç noktası olan sıfır mutlaktır yani gerçek anlamda yokluğu ve hiçliği gösterir. Eşit oranlı ölçek kullanılır. Oranlama yapılır.yani biri diğerinin katıdır, şeklinde yorum yapılır. UYARIYORUM! Ağırlık ve uzunluk ölçümlerinde doğrudan ölçme yapılır. Fakat şu örnekleri gördüğünüz zaman dolaylı ölçmeyi işaretleyin. Baskül, yaylı kantar, el kantarı, dinamometre, rakım, deniz seviyesinden yükseklik Metre ile boy ölçümü, eşit kollu terazi ile ağırlık ölçümü veya bir masanın, binanın yüksekliğinin ölçümü doğrudan ölçmedir. Fakat deniz seviyesinden yükseklik ölçümü (rakım ölçümü) baskül, yaylı kantarlarla ve dinamometre ile ağırlık ölçme dolaylı ölçmedir. 2. Dolaylı (Göstergeyle, Homomorf) Ölçme Ölçülmek istenen değişken doğrudan ölçülemez, ölçülmek istenilen özellikle ilgisi olduğu düşünülen başka bir değişken yardımıyla ölçülür. Yani burada varlığın kendisi değil araç üzerindeki etkisi ölçülür. Bir özelliğin başka bir değişken yardımıyla ölçülmesi söz konusudur. Başlangıç noktası olan sıfır tanımlanmıştır, izafidir, keyfidir, itibaridir, görecelidir, bağıldır. Yani gerçek anlamda yokluğu ve hiçliği ifade etmez. Dolaylı ölçmede eşit aralıklı ölçek kullanılır. Oranlama yapılamaz. 11

12 Pratik Serisi Başarı testleri, tutum ölçekleri, öz güven testi, takvim, termometre, yaylı kantar, dinamometre, baskül, rakım, eğitimde yapılan sınavlar dolaylı ölçmedir. UNUTMAYINIZ! Eşit kollu terazi ile yapılan ölçme doğrudan ölçmedir. Baskül, yaylı kantar, dinamometre ve el kantarı ile yapılan ölçme dolaylı ölçmedir. ÖRNEKLİYORUM: A şubesinde 40 öğrenci B şubesinde 20 öğrenci var ise A şubesi, B şubesinin 2 katı kadar kalabalıktır diyebiliriz. Çünkü sınıftaki öğrencilerin sayılması doğrudan ölçmedir ve doğrudan ölçmede oranlama yapılır. Fakat A şubesinin sıcaklığı 20 C, B şubesinin sıcaklığı 10 C ise A şubesi B şubesinin 2 katı kadar sıcaktır diyemeyiz. Çünkü sıcaklık ölçümü dolaylı ölçmedir ve dolaylı ölçmede oranlama yapılamaz. A şubesi B şubesinden 10 C daha sıcaktır diyebiliriz. DOĞRUDAN ÖLÇME Sıfır noktası gerçektir. Eşit kollu terazi, Eşit oranlı ölçek kullanılır. Metre ile boy ölçümü veya binanın yüksekliğinin ölçümüdür. Varlığın kendisi ölçülür. Geçerlik güvenirliği yüksektir. Hata oranı düşüktür. DOLAYLI ÖLÇME Sıfır noktası tanımlanmıştır. Baskül, yaylı kantar, dinamometre Eşit aralıklı ölçek kullanılır. Rakım ölçümü Varlığın kendisi değil araç üzerindeki etkisi ölçülür. Geçerlik güvenirliği düşüktür. Hata oranı yüksektir. 3. Türetilmiş Ölçme En az iki değişken arasında kurulan bağıntıya dayanılarak yapılan ölçmedir. Yani burada elde edilen iki ölçme sonucundan, yeni bir ölçme işlemi yapmadan, aralarındaki bağıntıdan faydalanarak yeni bir ölçüm elde edilmesi söz konusudur. UNUTMAYINIZ! Türetilmiş ölçmede elde edilen birim değişir. Türetilmiş ölçmede değişkenler arasında çarpma ve bölme işlemleri yapılır. Alan hesaplamaları, bir maddenin yoğunluğunun hesaplanması, aritmetik nüfus yoğunluğun hesaplanması, not ortalaması hesaplaması bir aracın hızının hesaplanması türetilmiş ölçmeye örnektir. UYARIYORUM! Üçgen, dikdötgen, kare vb. geometrik şekillerin alanlarının hesaplanması türetilmiş ölçmedir. Fakat çevrelerinin hesaplanması doğrudan ölçmedir. 12

13 Ölçme ve Değerlendirme Ölçmede Birim Ölçme aracını oluşturan en küçük parçacık birimdir. Ölçme sonuçlarının gr, kg, dk., cm, m, puan, TL vb. ifadelerle gösterilmesidir. Ölçme işlemi yaparken neden birim kullanırız? Yapılan ölçme işleminin daha objektif olmasını ve yapılan ölçme işleminde standart oluşmasını sağlar. Ölçme sonuçlarının yorumlanmasını kolaylaştırır, hata miktarını azaltır. Birimler doğal ve tanımlanmış birimler olmak üzere ikiye ayrılır. 1. Doğal Birim Bir değişkenin ne kadarlık miktarına 1 birim denileceği uzmanlar tarafından tanımlanmamıştır. Yani standart olmayan birimlerdir. Adım, karış, kulaç, sayfa sayısı, gazete sayısı, bardak sayısı insan sayısı vb. birimler doğal birimdir. Her doğal birim doğal (gerçek) sıfır içerir. Doğal birimleri olan her şey doğrudan ölçüdür. ÖRNEK: Sınıfta 20 öğrenci vardır. Bu örnekte doğrudan ölçme yapılmıştır. 20 ölçümdür, öğrenci ise birimdir (doğal birim) Tahtanın boyu 30 karıştır. Tarlanın eni 40 adımdır. 2. Tanımlanmış Birim Bir değişkenin ne kadarlık miktarına 1 birim denileceği uzmanlar tarafından tanımlanmıştır. Yani standart olan birimlerdir. Salise, saniye, dakika, saat, gün, hafta, yıl, cm, m, km, puan, TL vb. birimler tanımlanmış birimlerdir. ÖRNEK: Gökhan Öğretmen KPSS den 98,5 puan aldı. Bu örnekte dolaylı ölçme yapılmıştır ölçümdür. Puan ise birimdir (tanımlanmış birim) YORUMLUYORUM! Doğal birimleri olan her şey doğrudan ölçülür ve eşit oranlı ölçek kullanılır. Fakat eşit oranlı ölçeklerde kg, gr, cm, metre gibi tanımlanmış birimler de kullanılır. O zaman eşit aralıklı ölçeklerde sadece tanımlanmış birim kullanılırken, eşit oranlı ölçeklerde hem doğal hem tanımlanmış birim kullanılır. 13

14 Pratik Serisi Doğal birimler çoğu zaman anlaşılmazlıklara neden olduğu için tanımlanmış birimlerin oluşmasına neden olmuştur. 1 Eşitlik Birimin sahip olması gereken özellikler 2 Genellik 3 Kullanışlılık 1. Eşitlik: Ölçme aracını oluşturan birimlerin hem ölçme işlemi boyunca hem de bir ölçümden diğerine değişmemesidir. Ölçme aracını oluşturan birimlerin birbirine eşit olması anlamına gelir. Metre ile yapılan ölçümlerde herkes aynı sonuca ulaşır. Çünkü metre, santimetrelerin birleşmesinden oluşmuştur ve metredeki her bir santimetre birbirine eşittir. Fakat adım, karış veya kulaçla yapılan ölçümlerde herkes aynı sonuca ulaşmaz. Çünkü herkesin adım, karış veya kulaç uzunluğu farklıdır. 2. Genellik: Birimlerin herkes tarafından aynı biçimde anlaşılması yani kişiye ve mekâna göre değişmemesini ifade eder. Kısaca genellik aynı iş için herkes tarafından aynı birim kullanılmasıdır. Ülkemizde ağırlık denilince herkes gr ve kg kullanır. Okka kimsenin aklına gelmez. Veya, uzunluk denilince herkes metreyi kullanır. Fakat Osmanlı zamanında kullanılan arşın veya endaze kimsenin aklına gelmez. Çünkü ağırlık birimlerinden gr ve kg, uzunluk birimlerinden ise m herkes tarafından aynı şekilde kullanıldığı için genellik özelliğine uygundur. Örneğin arşın, endaze, okka gibi birimler eşitlik özelliğini taşıdığı hâlde genellik özelliğini taşımaz. 3. Kullanışlılık: Birimlerin kullanılış amacına uygunluğudur. Yani amaca uygun birim kullanmayı ifade eder. Örneğin insan ağırlığı ölçülürken kg, kömür ağırlığı ölçülürken ton, sıvıların ağırlığı ölçülürken litre kullanılması kullanışlılık özelliğine uygundur. Çünkü amaca uygun birim kullanılmıştır. Şehirler arası uzun- 14

15 Ölçme ve Değerlendirme lukta km yerine cm kullanılması veya altın ağırlığı ölçülürken gr veya ons birimi yerine ton kullanılması kullanışlılık özelliğine uygun değildir. Çünkü amaca uygun birim kullanılmamıştır. ÖLÇMEDE SIFIR: Ölçme işleminde sıfır iki anlamda kullanılır. 1. Doğal Sıfır: Ölçülen özelliğin gerçek anlamda olmadığını, yokluğunu ve hiçliğini belirten sıfırdır. Doğrudan ölçmede ve eşit oranlı ölçekte kullanılır. 2. Tanımlanmış (Bağıl, keyfi, itibari, göreceli) sıfır: Ölçülen özelliğin gerçek anlamda olmadığını belirtmeyen yani yokluğu ve hiçliği belirtmeyen sıfırdır. Dolaylı ölçmede ve eşit aralıklı ölçekte kullanılır. Rakım, sıcaklık ölçümünde ve eğitimde tanımlanmış sıfır kullanılır. Ölçmede Hata: Hata, ölçülen nesnenin gerçek değeri ile gözlenen değer arasındaki farktır. Ölçme işleminde kullanılan birim küçüldükçe hata azalır, duyarlılık artar, güvenirlik artar. Eğitimde dolaylı ölçme yapılıdğı için hata kaçınılmazdır. Ölçmede hata (+) ve ( ) yönde olabilir. ÖLÇEK TÜRLERİ Ölçek: Belli bir başlangıç noktasından itibaren eşit birimlerle bölmelenmiş ölçme aracına ölçek denir. Ölçme sonuçları farklı ölçeklerden elde edilir. 2 Sıralama (derecelendirme) ölçekleri 1 Sınıflama (Adlandırma) ölçekleri ÖLÇEK TÜRLERİ 4 Eşit oranlı ölçek 3 Eşit aralıklı ölçek Bu sıralama aynı zamanda en az bilgi taşıyan ölçekten en çok bilgi taşıyan ölçeğe doğru yapılan sıralamadır. 15

16 Pratik Serisi 1. Sınıflama (Adlandırma) Ölçekleri 2. Sıralama (Derecelendirme) Ölçekleri Nesnelerin ya da kişilerin ölçülen özellik bakımından birbirine benzeyip benzememelerine göre gruplara ayrıldığı ölçeklerdir. Homojen gruplar oluşturulur. En az bilgi taşıyan ölçeklerdir. En basit ölçmeler bu ölçeklerde yapılır. Mod, frekans ve yüzdelik hesaplama işlemleri yapılır. Dört işlemden hiçbiri yapılamaz (Yani toplama, çıkarma, çarpma ve bölme işlemleri yapılamaz.) Belli bir başlangıç noktası ve birimleri yoktur. Bu ölçeklerde tanıma ve ayırt etmeye dönük numaralar verilir. Bu ölçeklerde yapılan işlem, nesneleri ölçülen özellik bakımından sınıflara ayırmaktır. Simetriklik ve geçişlilik özelliği vardır. Örnekler: Caddelere isim ve numara verme, cinseyete göre sınıflama, medeni durumlara göre sınıflama, bölgelere göre sınıflama, illere plaka no verme, öğrencilere okul numarası verme gibi. Nesnelerin ya da kişilerin ölçülen özelliğe sahip oluş miktarı bakımından büyüklük, küçüklük sırasına konulduğu ölçeklerdir. Bu ölçeklerde temel özellik sıralamadır. En küçükten en büyüğe doğru sıralama işlemleri yapılır. Medyan, frekans ve yüzdelik hesaplama işlemleri yapılır. Dört işlemden hiçbiri yapılamaz. (yani toplama, çıkarma, çarpma ve bölme işlemleri yapılamaz.) Sadece azlık çocukların belirtilmesinde kullanılır. Bu ölçeklerde başlangıç noktası olan sıfır değerinin bir anlamı yoktur. Sıralar sabit değildir. Sıralar arasında bir derece miktar söz konusudur. Fakat sıralar arasındaki farklar hem eşit değildir hem de sıralar arasındaki fark miktarı hakkında bilgi sahibi olunamaz. Çünkü çıkarma işlemi yapılamaz. Asimetriklik ve geçişlik özelliği vardır. ANLIYORUM: Sınıflama ölçeklerinde kategorilere ayırma ve gruplandırma söz konusudur. Sıralama ölçeklerinde ise sıralar arasında derecelendirme ve ölçülen özelliğe sahip olmuş miktarı bakımından sıraya koyma söz konusudur. Sıralama ölçeklerinde üst sırada olan alt sıradakine göre ölçülen özelliği daha fazla sahiptir. Ama ne kadar fazla sahip olduğu hakkında bilgi sahibi olamıyoruz. ANLIYORUM: Gökhan Öğretmen matematikten bir sınav yapmış ve aşağıdaki ölçümleri elde etmiştir. Murat: 90 puan Filiz: 85 puan Nuran: 80 Puan Sema: 74 puan Bu örnekte Gökhan Öğretmen in kullandığı ölçek eşit aralıklı ölçektir. Fakat her bir öğrenciye bir sıra numarası vererek aşağıdaki gibi kaydetmiş olsaydı; 1. Murat 2. Filiz 3. Nuran 4. Sema İşte şimdi cevap sıralama ölçeği olurdu. Çünkü Murat ın Filiz den daha yüksek puan aldığını biliyoruz ama ne kadar yüksek aldığını bilemiyoruz. Fark ettiniz mi sıralama ölçeklerinde sıralar arasındaki farkın miktarı hakkında bilgi sahibi olamıyoruz. 16

17 Ölçme ve Değerlendirme Sıralama ölçeklerine örnekler: Ayşe sınıfın en uzun boylu öğrencisidir. Mehmet, Ali den daha uzundur. Hakan KPSS de Türkiye 1.si oldu. Palandöken Dağı nda Türkiye nin en iyi kayak tesisleri bulunmaktadır. Gökhan daha yakışıklıdır. :)) 3. Eşit Aralıklı Ölçek 4. Eşit Oranlı Ölçek Başlangıç noktası olan sıfır tanımlanmış, izafidir, keyfidir, bağıldır, görecelidir. Yani gerçek anlamda yokluğu ve hiçliği göstermez. Dolaylı ölçme yapılır. Oranlama yapılamaz. (Biri diğerinin katıdır denilemez.) Dört işlemden sadece toplama ve çıkarma işlemleri yapılır. Gerçek bir sıfır noktası olmadığı için çarpma ve bölme yapılamaz. Başlangıç noktası keyfi olarak saptanır. Sağa, sola, ileri-geri kaydırılabilir. Fakat sonuç değişmez. Aynı zamanda başlangıç noktası negatif değerler olabilir. Birimler arası birbirine eşittir. Eğitimde en çok kullanılan ölçektir. Daha çok sosyal bilimlerde kullanılır. Sınıflama ve sıralama ölçeklerinin özelliklerini kapsar. Aritmetik ortalama, standart sapma, mod, medyan, ortalama kayma miktarı ve pearson momentler çarpım korelasyonu hesaplanır. Takvim, termometre, sınavlar, ilgi testleri, tutum ölçekleri eğitimde yapılan sınavlar rakım ölçümü paraleller, meridyenler eşit aralıklı ölçekle yapılan ölçme içinde ele alınır. Başlangıç noktası olan sıfır gerçektir. Yani gerçek anlamda yokluğu ve hiçliği belirtir. Doğrudan ölçme yapılır. Oranlama yapılır. Biri diğerinin katıdır şeklinde yorum yapılır. Dört işlem yapılır. (Toplama, çıkarma, çarpma ve bölme işlemleri yapılır.) En gelişmiş ölçektir. Başlangıç noktası ileri geri kaydırılamaz. Başlangıç noktası negatif değerler alamaz. Birimler arası birbirine eşittir. Eğitimde hiç kullanılmayan ölçektir. Daha çok fen bilimlerinde kullanılır. Sınıflama, sıralama ve eşit aralıklı ölçeğin özelliklerini kapsar. Bütün istatistiksel işlemler hesaplanır. Ağırlık ve uzunluk ölçümü yapılır. (Rakım ölçümü hariç) UYARIYORUM! Saat eşit aralıklı ölçek içinde ele alınır. Fakat süre tutma anlamında (kronometre) olduğu zaman eşit oranlı ölçek içinde ele alınır. Örneğin Saat dediğimiz zaman burada kullanılan eşit aralıklı ölçek olur. Fakat Yiğit soruyu 2 dakikada çözdü dediğimiz zaman buradaki sıfır gerçek sıfırdır ve cevabımız eşit oranlı ölçek olur. 17

18 Pratik Serisi DEĞERLENDİRME TÜRLERİ 1. Amacına göre yapılan değerlendirme a. Tanıma yerleştirmeye dönük değerlendirme (Girdi) (Tanılayıcı, teşhis edici, diagnostik) b. Biçimlendirme yetiştirmeye dönük değerlendirme (Süreç) c) Değer biçmeye dönük değerlendirme (Summatif, özetleyici) 1. Ölçüte göre yapılan değerlendirme a. Mutlak değerlendirme b. Bağıl değerlendirme 1. Tanıma Yerleştirmeye Dönük Değerlendirme (Tanılayıcı - Teşhis edici - Diagnostik) Not verilmez. Öğretim sürecinin başında ya da bir dersin giriş bölümünde yapılır. (Atanıp gittiğinizde ilk işiniz bu değerlendirmeyi yapmak olsun.) Amaçlar: Öğrencilerin hazırbulunuşluluk düzeylerini belirlemek Öğrencileri çeşitli özellikleri bakımından tanımak ve bu özelliklerine uygun bölüm, sınıf ya da işe yerleştirmek Öğrencilerin öğretilecek olan bilgi ve becerilere önceden sahip olup olmadıklarını belirlemek Öğrencilerin belli bir kurs, ders ya da ünitenin önkoşulu niteliğindeki giriş davranışlara sahip oluş derecelerini belirlemek Öğrencilerin ihtiyaçlarını güçlü ve zayıf yönlerini belirlemek. 2. Biçimlendirme Yetiştirmeye Dönük Değerlendirme (Formatif - Geliştirici) NOT verilmez Öğretim süreci devam, ederken bir konu veya ünite bittikten sonra yapılır. Bu değerlendirmede öğrencinin geleceğini veya karne notunu etkileyecek not verilmez. Sadece ünite veya konuyla ilgili belirlenen kriterlere ulaşma düzeyi belirlenir. Amaçları: Ünite veya konuyla ilgili öğrenme eksikleri ve yanlışlarını tespit etmek ve gerekli önlemleri almak. Üniteler arasındaki geçişi ve aşamalılığı sağlar. Öğrenme yetersizlikleri belirlenir ve önlem alınır. Süreç içinde öğretmene kendi öğretimi ile ilgili dönüt verir. 3. Düzey Belirmeye Dönük Değerlendirme (Değer biçmeye dönük) (Summatif - Özetleyici) Not verilir. Öğretim süreci içinde bir kaç ünitede bir yapılan ara sınavlar (vizeler) ve dönem sonunda (finaller) yapılan değerlendirmedir. Çıktılar, ürün ve sonuç değerlendirilir. Amaçlar: Öğrenci hakkında geçtikaldı, başarılı oldu - başarısız oldu gibi kararlar alınır. Öğretim programının hedeflere ulaşma düzeyi ve öğrencilerin başarı düzeyleri belirlenir. Öğrencilerin başarı seviyeleri belirlenerek öğrencilere başarı notu vermek için yapılır. 18