Farklı KarıĢtırma Uygulamalarının Kompost Üzerine Etkisi

Transkript

1 Farklı KarıĢtırma Uygulamalarının Kompost Üzerine Etkisi Utku ERDENER 1, Fulya TORUK 1 1 Namık Kemal Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Makinaları Bölümü, Tekirdağ ftoruk@nku.edu.tr Özet: Bu çalıģmada, kompost yapımında kullanılan gübre separatörü ve kompost makinasının, kompost oluģum süresi ve kalitesine olan etkileri araģtırılmıģtır. ÇalıĢmada, farklı sayılarda havalandırma yapılmıģtır. Ham gübre (kontrol), separatörden çıkan gübre (S), kompost makinası ile yarım (YK) ve tam karıģtırılarak (TK) yapılan gübre namluları karģılaģtırmalı olarak incelenmiģtir. Her karıģtırma sonrası sıcaklık değerleri ölçülerek analiz için örnekler alınmıģtır. Kompost üründe; araģtırılan besin maddeleri tam karıģtırma yöntemi olarak belirtilen yöntemde en yüksek değerde tespit edilmiģtir. Sadece Ham protein değeri tüm yöntem sonuçlarında benzer değerde olmuģtur. Kompost oluģum hızı, karıģtırmanın yoğun yapıldığı yöntemde saptanmıģtır. Anahtar kelimeler: gübre separatörü, kompost, hayvan gübresi Effect On Compost Of Different Mixing Applications Abstract: The effects of manure separator and compost machine on period of compost and quality were searched in the study. Different mixes were done in the experiment. Raw manure (Control), manure from separator (S), semi-application by compost machine (YK) and wide-application (TK) were treatments. Manure temperatures were taken after the treatments. Feed compost in manure under whole-application was obtain to be the highest than other treatments. Only crude protein was not changed in the treatments. Different composting period was observed for each treatment. Keywords: Manure separator, compost, manure GĠRĠġ Son yıllardaki endüstriyel geliģmeler, çevresel atık problemini de beraberinde getirmiģtir. Çevresel atıkların (endüstriyel, evsel ve tarımsal) yok edilmesi veya değerlendirilmesi, günümüz toplumları için kaçınılmaz hale gelmiģtir. Meyve ve sebze atıkları, hayvan gübresi, Ģehirsel atıklar, atık su arıtma çamurları, mezbaha atıkları olarak sıralanabilir. Birçok geliģmiģ ülkede katı atıklar, kompost oluģturma iģlemi ile yararlı, kullanılabilir ve ekonomik ürünlere dönüģtürülmektedir. Ancak ülkemizde ne yeterli sayıda büyük ölçekli kompost tesisi ne de yeterli sayıda kompost yapım iģlemi konusunda araģtırma bulunmaktadır. Bunun yanında var olan büyük ölçekli kompost tesislerinin de ekonomik olarak iģletildiği söylenemez. Bu sistemlerin ekonomik olarak iģletilmesi hem yatırımcı hem de üretici açısından çok önemlidir (Rynk, 1992). Geri kazanım metotlarından biri olan kompost oluģturma dünyada yaygın olarak kullanılan bir metot olmasına rağmen ülkemizde bu konudaki bilgi yetersizliğinden dolayı yeterince rağbet görmemiģtir. Ayrıca Avrupa Birliği üyeliğine aday olan ülkemizde, entegre atık yönetimi sistemi içerisinde kompost oluģturmanın da içinde bulunduğu tüm biyolojik arıtım metotlarının yaygın olarak kullanımının sağlanması oldukça önemlidir. Çünkü Avrupa Birliği atık mevzuatı, biyobozunur atıkların herhangi bir biyolojik arıtıma tabi tutulmadan doğrudan depolama sahalarında depolanmasına kısıtlama getirmektedir (1999/31/EC). Endüstri ve teknoloji alanında meydana gelen hızlı geliģmelerin bir sonucu olarak Atık Yönetimi terimi de günlük lisanımıza yerleģmiģ ve daha yeni bir terim olan Entegre Atık Yönetimi tanımı da kullanılmaya baģlanmıģtır. Entegre Atık Yönetiminin temel prensibi atık oluģumunun önlenmesi, oluģumu önlenemeyen atıkların kaynağında azaltılması, oluģan atıkların mümkün olan en yüksek oranda yeniden kullanımı, geri dönüģümü ve geri kazanılması, değerlendirilemeyen atıkların ise çevre dostu yöntemlerle değerlendirilmesinin sağlanmasıdır. Entegre atık yönetiminin temel bileģeni olan geri kazanım, çevre kirliliğini uzun vadede azaltmanın kaçınılmaz yoludur (Turgut, 2001). Hayvancılık iģletmelerinde, depolanması ve taģınması güç olan hayvan gübresi büyük bir atık sorunu haline gelmektedir. Bu sorunu ortadan kaldırmak ve tamamen atıl durumdaki parasal değeri olmayan hayvan gübresinin kazanca çevrilebilmesi için, kullanılabilecek ucuz ve basit bir yöntem olmuģtur (Toruk ve Ülger, 2004). Hayvan atıkları, insanlık tarihi boyunca gübre ve yakıt olarak kullanılmıģtır. Bununla birlikte gerekli önlemler alınmadan yapılan bu türdeki geri kazanım faaliyetleri ciddi çevre kirliliklerine sebep olmaktadır. Öyle ki hayvan atıklarından kaynaklanan çevre 275

2 sorunları, bazı endüstriyel atıklar nedeniyle oluģan problemler kadar zararlı olabilmektedir. Özellikle yüzey sularının alıcı ortama deģarjı, tarımdan dönen sular ve hayvan atıklarının depolama alanı olarak kullanılan araziler su kirliliğinin baģlıca kaynakları olarak ortaya çıkmaktadır (TÜBiTAK-MAM, 2001). Ülkemizde ise henüz gerek iģ kolu olarak gerekse yaptırım ve pratik uygulamalar açısından konu yeterli yayılma düzeyine gelememiģtir. Türkiye de, çiftlik gübre üretimine iliģkin olarak kesin değerler bulunmamaktadır. Özellikle koyun ve besi sığırı iģletmelerinde hayvanların yılın bir bölümünde mer ada bulunmaları nedeniyle bu dönemlerde açığa çıkan gübrenin biriktirilmesi mümkün olamamaktadır. Hayvanların barınak içerisinde bulundukları dönem ve hayvan varlığı göz önüne alındığında, yılda ortalama 82 milyon ton gübre açığa çıkmaktadır. Bunun %81 gibi büyük bir kısmı büyükbaģ hayvan ve tavuk yetiģtiriciliği iģletmelerinden elde edilmektedir. Bu gübrenin %75 inin tezek haline getirilerek kırsal alanlarda yakıt olarak kullanıldığı dikkate alındığında ülkemizde elde edilen gübrenin ancak % 25 gibi bir kısmı kompost üretimde değerlendirilmektedir. Türkiye de tüm köyler ve nüfusu 5000 den az olan ilçe merkezlerinde toplam adet tarım iģletmesi bulunmaktadır. Bu iģletmelerin % 2.4 ünde yalnızca hayvansal üretim, % 30.2 sinde yalnızca bitkisel üretim, % 67.4 ünde ise hem hayvansal hem de bitkisel üretim yapılmaktadır. BüyükbaĢ hayvan varlığı Çizelge 1. de gösterilmiģtir. Çizelge BüyükbaĢ hayvan varlığı Yılı Hayvan Varlığı Sığır (Kültür) Sığır (Kültür melezi) Sığır (Yerli) TOPLAM TÜĠK, Hayvansal Üretim Ġstatistikleri,2009. Sadece Trakya bölgesinde yıllık gübre üretimi 2.5 milyon ton yaģ gübre olarak hesaplanmıģtır. Bu gübrenin; 940. Bin kwh elektrik enerjisine, 140 bin litre benzine,320 bin ton linyite eģit enerji olduğu bildirilmektedir (Toruk ve Eker, 2003). Bir büyükbaģ hayvanın günlük gübre üretiminin l/gün veya m 3 /ay olduğu düģünülürse Ülkemiz genelinde toplam olarak büyük rakamlar ortaya çıkmaktadır. ĠĢletmenin büyümesi ve hayvan sayısının artıģına bağlı olarak atık miktarı da artıģ göstermektedir. Gübre genellikle barınak dıģarısında ve açıkta depolanmaktadır. Depolama sürenin altı ay olması durumunda gübre besin madde içeriğinin yarısını kaybettiği bilinmektedir (Yaldız, 1996). Sektörün mevcut durumu göz önünde bulundurulduğunda, düģük yatırım ve iģletme maliyeti ile dikkati çeken kompostlama yoluyla atıkların sorun olmaktan çıkarılıp, kazanç getiren hayvansal bir ürün haline dönüģtürülmektedir. Kompost yapımının ve kompost kullanımının gübre iģlemeyi kolaylaģtırıcı ve çevre kirliliğini önleyici yararları vardır. Patojen ve zararlı ot kaynaklarını tahrip eden iģlem doğru yönetilirse en az koku oluģumu ile daha sağlıklı çalıģma ortamı sağlanmaktadır (Öztürk, 2005). Kompost oluģumunun sağlanabilmesi için havalandırmanın sürekli yapılması gerekmektedir. Eğer oksijen veya hava kaynağı sınırlıysa kompost iģlemi yavaģ olarak gerçekleģmektedir. Kompost yığınının gözenek boģluklarında ki oksijen yoğunluğunun en az %5 olması gerekmektedir (havada %21 O 2 ). Havalandırma iģlemi, oksijen sağlamanın yanında kompost içindeki ısı, su buharı ve diğer gazları da gidermektedir. Hangi sıklıkla ve ne kadar havalandırmanın gerektiği ise sıcaklığa göre belirlenmektedir. Nem içeriğini azaltmak için gereken havalandırma, oksijen sağlamak için gereken havalandırma miktarından fazla ama ısı giderimi için gerekli havalandırma oranından azdır yılında Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından TÜBĠTAK Marmara AraĢtırma Merkezine yaptırılan Kümes ve Ahır Gübrelerinin Geri Kazanılması, Değerlendirilmesi ve Bertarafı Etüd Projesi ile hayvancılığın yoğun olduğu Kayseri, Manyas ve Çorum pilot bölge olarak tespit edilmiģ ve bu bölgelerde çiftliklerden kaynaklanan atıkların havasız çürütme, kompostlama ve gazlaģtırma prosesleri ile bertarafı için fizibilite çalıģmaları gerçekleģtirilmiģ ve her bir bölge için en uygun bertaraf yöntemi belirlenmiģtir. Tekirdağ ilinde de, hayvancılıktan dolayı meydana gelen atık, kompost oluģturma teknolojisi ile yararlı, kullanılabilir, ekonomik ve çevre dostu bir ürün olan komposta dönüģtürülebilir. Bölgede, hayvan gübresi, tarım sektörünün önemli bir atığıdır ve çevresel risk (hava kirliliği, toprak kirliliği, su kirliliği vb.) taģımaktadır. Kompost üretimiyle kolay eriģilebilinir hayvansal atıkların hiçbir katkı maddesi (düzenleyici, hacimleģtirici ve karbon kaynağı) ilave edilmeden, daha etkin bir biçimde stabilize edilip, standartlara uygun, besin madde içeriği yüksek hayvansal ürün elde edilerek, ülkemizdeki hayvancılık sektörünün çevresel etkilerini azaltmaya yönelik çalıģmalara katkı sağlanması amaçlanmaktadır. Bu çalıģmada, kompost üretiminde uygulanan susuzlaģtırma ve karıģtırma yöntemleri incelenerek, kompost oluģumunda farklı karıģtırma uygulamalarının kompost oluģum süresine ve besin madde içeriğine etkilerinin saptanmasına çalıģılmıģtır. 276

3 MATERYAL ve YÖNTEM AraĢtırma Tekirdağ iline bağlı Muratlı ilçesinde faaliyet göstermekte olan özel bir büyükbaģ hayvan çiftliğinde yürütülmüģtür. Bu iģletmede mevcut olan büyükbaģ hayvan dıģkıları araģtırmanın ana materyalini oluģturmaktadır. Çizelge 2 de ham gübre ve oluģturulan diğer gübre namlularının ilk baģlangıç değerlerine iliģkin özellikler verilmiģtir. YK ve TK grubu baģlangıçta aynı gübre materyaline ait olduğundan birlikte verilmiģtir. Çizelge 2. Ham gübre ve baģlangıç gübrelerine iliģkin özellikler H S YK-TK C (%) C/N 25:1 27:1 27:1 Nem içeriği (%) Potasyum (mg/kg) Sodyum (mg/kg) Fosfor (gr) HP (%) Kül (%) OM (%) AraĢtırma materyali olarak 01G gübre separatörü ve GK kompost makinası kullanılmıģtır. Gübre separatörüne iliģkin teknik özellikler Çizelge 3 de, kompost makinasına iliģkin teknik özellikler Çizelge 4 de gösterilmiģtir. Traktörün kuyruk milinden alınan hareket Ģanzıman aracılığıyla tambura iletilmektedir. Tüm hidrolik fonksiyonlar, traktör üzerindeki operatör tarafından özel bir kumanda paneli ile kontrol edilmektedir. Kompost makinası, gübreyi, tamamen alt-üst ederek homojen Ģekilde karıģtırma iģlevi görmektedir. Aynı zamanda kütlede üniform yapıyı sağlamak için de gereklidir. Çizelge 3. Gübre separatörüne iliģkin teknik özellikler Özellikler Birim Değer Toplam uzunluk (mm) 2070 Toplam yükseklik (mm) 975 GeniĢlik (mm) 525 Ağırlık (kg) 360 Kapasite (m 3 /h) 7 Spiral açıklığı (mm) 160 Spiral uzunluğu (mm) 800 Denge ağırlığı (kg) 4 x 1 Çizelge 4. Kompost makinasına iliģkin teknik özellikler Özellikler Birim Değer Tambur geniģliği mm 3000 Tünel yüksekliği mm 1800 Max. yığın ebatları m 2.5 x 1.5 Min. traktör gücü BG 80 Çevirme kapasitesi m 3 /h 630 BüyükbaĢ hayvan gübresinden kompost yapım aģamasında karıģtırma iģlemlerinde farklı uygulamalar yapılmıģtır. Bunlar; K: Ham gübre(kontrol), S: Gübre separatöründen sonra bekletilen gübre YK:Gübre separatörü + kompost makinası (Ġki haftada bir karıģtırma) TK:Gübre separatörü + kompost makinası (Yoğun-haftada bir uygulanan karıģtırma iģlemi) olmak üzere belirlenmiģtir. ġekil 1. Gübre namlusu Gübreler, 1m yükseklik x 1.5 m geniģlik ebadında namlular Ģeklinde beton zemin üzerine serilmiģtir (ġekil 1). Gübre namlularında herhangi bir katkı maddesi (su, saman vs.) ilavesi yapılmamıģtır. Uygulanan her karıģtırma iģlem sonrasında örnek alınarak analiz edilmiģtir. Gübre namlularının sıcaklıkları ölçülmüģtür. ĠĢlemler tüm namlular istenen seviyeye gelene kadar devam ettirilmiģtir. Örneklerde kuru madde (KM), 103 o C, 24 saat etüvde kurutularak belirlenmiģtir (ASAE Standartds, 2002). Toplam nitrojen (T) konsantrasyonu Kjeldhal yöntemine göre, ham protein (HP) Nx6.25 olarak hesaplanmıģtır (AOAC,1990). Sodyum (Na), Fosfor (P) ve Potasyum (K) analizleri TSE 6181 e göre flame fotometre kullanılarak yapılmıģtır. Karbon içeriği, kül içeriği baz alınarak Haug, 1993 e göre hesaplanmıģtır. AraĢtırma Sonuçları ve TartıĢma KarıĢtırma iģlemleri YK grubunda 3 (1. Gün), 15 (3.gün), 27.(5.gün) Günlerde yapılmıģtır. TK grubu gübrelerde 3, 7, 15, 22, 27, 34. günlerde yapılmıģtır. Toplam 6 kez karıģtırma iģlemi uygulanmıģtır. Birinci karıģtırma iģleminin uygulandığı zaman dilimi 1. Gün, ikinci karıģtırmanın uygulandığı zaman dilimi 2. Gün olarak ifade edilmiģtir. Kompost oluģum süreci 76. gün (2.5 ay) sonunda tamamlanmıģtır. 277

4 ġekil 2. Zamana göre sıcaklık değiģimi ġekil 3. Zamana göre nem içeriğinde değiģim Kompost sıcaklığı KarıĢtırma yapıldıktan sonra sıcaklıklar karıģtırma öncesi sıcaklık seviyesine hızlı bir Ģekilde çıkmıģtır. Kompost sıcaklıklarının zamana göre değiģimi ġekil 2 de verilmiģtir.ham gübre (H) kontrol, Separatörden çıkan gübre (S), yığınlarının sıcaklığı 45 o C ye ilk 6 saat içinde ulaģmıģtır. Sıcaklıklar, karıģtırma iģleminin uygulandığı yarım karıģtırma (YK) ve tam karıģtırma (TK) gübre yığınlarında ise sıcaklık değerinde azalma kaydedilmiģtir. Mosher ve Anderson ın yaptıkları çalıģmalar sonucunda 20 ºC nin altındaki sıcaklıklarda prosesin çok yavaģladığını hatta durduğunu, Miller ın ise 60 ºC nin üzerindeki sıcaklıkların, mikrobiyolojik aktiviteyi zayıflattığını tespit ettikleri bilinmektedir. Haug, yüksek sıcaklığın düģürülmesi için havalandırmanın artırılmasını veya karıģtırma iģleminin sıklaģtırılmasını önermektedir (Erdim, 2003). KompostlaĢtırma için optimum sıcaklığın saptanması oldukça zordur. Literatürde farklı özellikteki atık türleri için optimum kompostlaģtırma sıcaklığının tespitine yönelik pek çok çalıģmaya rastlamak mümkündür. Bununla birlikte maksimum bozunma için optimum baģlangıç sıcaklığının 40 o C olması gerektiği belirtilmektedir (Hamoda et al., 1998). Sıcaklığın kompostlaģtırma süresince dalgalanma yapması tercih edilmemektedir. Düzenli sıcaklık değeri, mikroorganizma faaliyetini maksimum düzeyde tutmaktadır. Bunu sağlamak için ön koģul, uygun nem oranı, oksijen beslemesi ve C/N oranının sağlanmasıdır. KarıĢtırma iģleminin sona ermesiyle artan mikrobiyal faaliyet ve ayrıģmamıģ organik madde dağılımındaki homojenleģme sonucunda sıcaklığın hızla yükseldiği görülmektedir. Sıcaklık ölçümü karıģtırma iģlemi sonrası alındığından yüksek bulunmuģtur. KarıĢtırmanın yapılmadığı sistemde ise Tosun (2003) tarafından da bildirildiği gibi sıcaklığın zamana göre değiģimi düzenlidir. S yönteminde ise herhangi bir sıcaklık dalgalanması olmamıģtır. Diğer iki kompost oluģturma yöntemlerinde sıcaklık değerlerinde değiģimler olmuģtur. Sıcaklık karıģtırma iģleminin yapılmasına bağlı olarak ani değiģiklikler göstermiģtir. Onursal (2006) belirttiği gibi, sıcaklıklar her karıģtırma iģleminden sonra yeniden termofilik sıcaklıklara yükselmiģtir. Ancak karıģtırma iģleminin uygulanmaması nedeniyle istenen nem seviyesine en uzun sürede ulaģmıģtır. Kompost nem içeriği Kompost nem içeriğinin zamana göre değiģimi ġekil 3 de verilmiģtir. Ham gübre %76 nem içeriğine sahiptir. Separatörden çıkan gübrenin nem içeriği, %25 oranında azalmaktadır. KarıĢtırma iģlemine bağlı olarak gübre nem seviyesi de azalma göstermektedir (ġekil 3). 278

5 ġekil 4. Kompost oluģum süresince besin madde içeriğinde meydana gelen değiģim (Na, K, P, HP) Diaz ve ark. (1993), su içeriği %8-12 nin altına düģtüğünde mikrobiyal aktivitenin tamamen durduğunu, pratikte %40 nem içeriğinin altına düģülmemesi gerektiğini belirtmiģtir. Tüm gruptaki gübre namluları uygun nem içeriğinde olmuģtur. Öztürk (2005) ise kompostlaģtırmada optimum nem içeriğini %40-65 aralığı olarak bildirmiģtir. Hayvan gübresi için bu değer Haug (1993) e göre %55-65 olarak ifade edilmiģtir. En uzun süre S yönteminde bulunan gübrelerde olmuģtur. KarıĢtırmanın etkin yapıldığı TK yönteminde kuruma süreci daha hızlı gerçekleģmiģtir. Kompost besin madde içeriği Kompost besin madde içeriğinin zamana göre değiģimi ġekil 4 de verilmiģtir Separatörden alındıktan sonra karıģtırma iģlemi uygulanmayan gübre namlularında (S), besin madde içeriği karıģtırma iģlemi uygulanan diğer yöntemlerle elde edilen son üründe daha düģük değerlere sahip olduğu görülmektedir. Diğer yandan TK yönteminde; sodyum, potasyum ve fosfor içeriği en yüksek değerlerde olmuģtur. HP içerikleri son üründe benzer değerler içerisindedir. Tüm biyolojik sistemlerde olduğu gibi kompostlaģtırmada da besin maddeleri, biyolojik bozunmada mikrobiyolojik sentezin sağlanabilmesi için gereklidir. Azot yokluğunda hiçbir organizma büyüme ve çoğalma aktivitelerini gerçekleģtiremez. Fosforun iģlevi ise enerji depolaması ve protoplazma sentezinde görev almasıdır (Tchobanoglous and Kreith, 2002). Dolayısıyla sistemin baģarısı yeterli besin maddesinin bulunmasına bağlıdır. KarıĢtırma ile kütle içerisinde sıcaklığın, besin maddelerinin, mikroorganizmaların dengeli olarak dağılması ve dolayısıyla organik madde bozunma hızının artması sağlanmaktadır (Karabulut,S.B,2004 ) S yönteminde son üründe potasyum, sodyum ve fosfor değerleri diğer iki yöntem sonuçlarına göre düģük olmuģtur. C/N Oranı Ürün stabilitesinin bir göstergesi olan C/N oranına iliģkin veriler Çizelge 5 de verilmektedir. 279

6 Çizelge 5. Son Ürün Özelliği Olarak C/N Oranı Değerleri TK YK S (C/N ) son (C/N) son/(c/n) ilk (C/N)son / (C/N)ilk değerinin olması kesin olmamakla birlikte ürün stabilitesinin göstergesi olarak kabul edilmektedir (Tosun, 2003). Varank (2006) farklı Ģekilde depolanan iki reaktördeki son ürünlerin (C/N)son/(C/N)baĢlangıç oranları sırasıyla 0,43 ve 0,31 olarak belirlenmiģtir. Tosun (2003) tarafından yapılan çalıģmada ise 0,45-0,6 aralığında bulunmuģtur. Bu sonuçlara göre; sadece S yönteminde (C/N) son / (C/N) baģlangıç değeri 0.51 oranı ile belirtilen değerler içerisindedir. TK yöntemi bu değerlere yakın değer elde edilmesine karģın YK yönteminde C/N parametresi açısından istenen stabilitenin sağlanmadığı görülmektedir. Saptanan değerler yapılan çalıģmalarda bulunan değerler ile uyumludur. Sonuç Uygulanan farklı karıģtırma sürelerinin kompost oluģum süresi ve bazı besin elementleri üzerinde etkili olduğu görülmüģtür. Separatörden sonra hiç karıģtırılmayan gübre yığınları yüksek sıcaklık değerlerine ulaģmıģlardır. Bu, kompost oluģum sürecini geciktirmiģtir. Kompost üründe; yüksek değere sahip besin maddeleri tam karıģtırma yöntemi olarak belirtilen yöntemde tespit edilmiģtir. KarıĢtırma sayısının artması ile istenen özellikler olumlu yönde artıģ göstermiģtir. Onursal,E Gül ĠĢleme Atıklarının kompostlaģtırılmasında Optimum c/n oranlarının belirlenmesi Üzerine Bir Arastırma. Süleymen Demirel Üniv. Tarım Mak. Böl. Yüksek Lisans Tezi. Rynk, R On farm composting handbook. NRAES-54, Cooperative Extension Service, Northeast Regional Agricultural Engineering Services, Ithaca NY, USA. Toruk, F. and P. Ulger, Evaluation of Chicken Manure During The Composting Period. Bulgarian Journal of Agricultural Science, 10 (4), Toruk,F ve Eker B,2003. Trakya Bölgesinde Biyogaz Enerjisinin Kullanılabilirliliği. Yenilebilir Enerji Kaynakları Sempozyumu, YEKSEM-2003, Bildiri Kitabı,S ,Ġzmir. Tchobanoglous, G. and Kreith, F., 2002, Handbook of Solid Waste Management, McGraw Hill Handbooks, Newyork, 12.5p. Tosun, Ġ., 2003, Gül iģleme Posasının Evsel Katı Atıklarla Birlikte KompostlaĢabilirliği, Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul, 132s. Tübitak-MAM, Kümes ve Ahır Gübrelerinin Geri Kazanılması ve Bertarafı Projesi Final Raporu, Gebze, Kocaeli, 1/85s, 7/85s. Turgut, N.2001, Çevre Hukuku, SavaĢ Yayınevi, Ankara, 415s. TUĠK, Hayvansal Üretim Ġstatistikleri. Öztürk, M Hayvan Çiftliklerinde Kompost Üretimi, Varank G, Aerobik Olarak Stabilize EdilmiĢ Katı Atıklar Ġle Kompost Ürününün KarĢılaĢtırılması. Yıldız Teknik Üniversitesi FBE Çevre Mühendisliği Yüksek Lisans Tezi. Yaldız, O, Hayvancılıkta Mekanizasyon 1 Çiftlik Gübresi Mekanizasyonu. Akdeniz Üniversitesi Yayın No:55, Antalya. Literatür Listesi 1999/31/EC, Council Directive on Landfilling of Waste, Official Journal No: L 182, Date: AOAC, Official Methods of Analysis. 15 th ed. Association of Official Analytical Chemists. Arlington, VA, USA, 1230 pp. ASAE Standarts, Moisture measurement - forages. ASAE S Standards 2002: 565. St. Joseph, MI. Diaz, L.F., Savage, G.M., Eggerth, L.L., Golueke, C.G., 1993, Composting and Recycling Municipal Solid Waste, Lewis Publishers, California, 296p. Erdim, E., 2003, Biyolojik Atıksu Arıtma Tesisi Çamurlarının Kompostlastırılmasında Farklı Katkı Maddelerinin Etkilerinin Ġncelenmesi, Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul Teknik Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul, 31s. Hamoda, M. F., Abu Qdais, H. A. and Newham, J., 1998, Evaluation of Municipal Solid Waste Composting Kinetics, Resources, Conservation and Recycling. 23:4, Tchobanoglous and Kreith, 2002 Haug, R.T., 1993, The Practical Handbook of Compost Engineering, Lewis Publishers, USA, 752p. Karabulut,S.B Tavuk Dıskılarının Klinoptilolit ve Pomza TaĢı Ġle Aerobik KompostlaĢtırılması. Yüksek Lisans Tezi.Hacettepe Üniv. Kimya Mühen. 280