Fransızcadan Türkçeye çeviride kendi zamiri. Yrd. Doç. Dr. Bayram KÖSE Kırıkkale Üniversitesi

Transkript

1 Fransızcadan Türkçeye çeviride kendi zamiri Yrd. Doç. Dr. Bayram KÖSE Kırıkkale Üniversitesi 1

2 *Türkçe de belirtisiz ve belirtili nesneye örnekler: Ahmet balık avladı.(ne avladı? Balık) Ahmet balığı temizledi. (Neyi temizledi? Balığı) Ahmet Mehmet i balık yemeye davet etti. (Kimi davet etti? Mehmet i) 2

3 *Türkçe de yönelme halindeki (kime halli) nesneye örnekler: Hemşire hastaya bakıyor. (Kime bakıyor? Hastaya) Bu çocuğa kıymayın. (Kime kıymayın? Çocuğa) Çocuklar işe başladılar. (Neye başladılar? İşe) 3

4 *Fransızcada düz tümleç durumundaki kişi zamirlerine örnek: connaître Ø qqn : birini tanımak M. Dupont? Non, je ne le connais pas. le, düz kişi zamiri Bay Dupont mu? (Onu/Kendisini/Kendilerini) tanımıyorum. *Fransızcada düz tümleç durumundaki kişi zamirlerine örnek: écrire à qqn : birine yazmak Ahmet a-t-il lu la lettre que tu lui as écrite? lui, dolaylı kişi zamiri Ahmet kendisine yazdığın mektubu okumuş mu? 4

5 *Türkçede dönüşlü geçişsiz fiillere örnekler: Bu adam fazla övünüyor. Çocuk tarandı. *Türkçede dönüşlü geçişli fiillere örnek: Bavulu kendime yükledim. Bavulu yüklendim. 5

6 *Türkçe zamir düşüren diller arasında yer alır: Ahmet okula yürüyerek gidiyor, çünkü [Ø] yürümeyi çok sever. Ahmet e evimi gezdirdim. [Ø]Uzun zamandır [Ø] merak ediyordu. *Öncülün/göndergenin muğlâk olduğu durumlarda, o ve onlar zamirleri devreye girer: Ahmet bizimle neden mi gelmedi? Anlaşılan, sen onu iyi tanıyamamışsın. 6

7 *Türkçede, yüklemdeki kişi eklerine ek olarak kişi zamirlerinin kullanımı şu iki durumda söz konusudur: a) İkinci cümlenin öznesi, ilk cümlenin öznesinden farklı olduğunda: Ahmet tatilde İstanbul a gidecekmiş. Peki, sen nereye gideceksin? b) Eylemi gerçekleştiren özne odak noktası olarak gösterilmek istendiğinde: Ahmet i bu hale siz düşürdünüz. 7

8 *Kendi / Kendisi zamirinin hangi öncülü işaret etmekte? Ayşe, [Ahmet in kendisini ne kadar çok yıprattığının] farkında. Ayşe, [Ahmet in kendini ne kadar çok yıprattığının] farkında. *Basit ve birleşik cümlelerde kendi/kendisi zamirinin yeri: Ahmet kendini ele vermek istemedi. Ahmet [(kenidisinin) ne kadar zor duruma düşeceğini] iyi biliyor. *Türkçede kendi zamirinin geri gönderme (fr. anaphore) işlevi vardır: Ahmet telefonlara cevap veremez. Bu aralar çok meşgul[ø]. Ahmet telefonlara cevap veremez. Kendisi bu aralar çok meşgul. *Geri gönderme yöntemi, kibarlık ifade etmek üzere -lar eki alabilir: Müdür beye sormak lazım. Kendileri ne derse o olur. 8

9 *Kendi zamiri, iyelik eki almadan tamlayan olabilir. Kendi arabası Kendi evleri *Kendi zamiri, bizzat anlamında kullanılabilir: Buna siz kendiniz de inanmıyorsunuz. *Kendi zamiri, tamlama halinde ve tek başına yapılan bir işi anlatmak için kullanılır: Bu soruyu kendi kendime defalarca sordum. Kendi kendine söylenip durdu. 9

10 *Fransızcada, ikinci zamir se nün [me, te, se, nous, vous, se] işlevi ve analiz edilip edilemeyeceği taşıdığı anlama ve kullanıldığı bağlama göre belirlenebilmektedir: s apercevoir : kendini görmek Il s'aperçoit dans la glace. se = dönüşlü = analiz edilebilir Aynada kendini görüyor [farkediyor]. s apercevoir : birbirlerini görmek Ils s'aperçoivent sur la place. se = işteş = analiz edilebilir Birbirlerini meydanda görüyorlar [farkediyorlar]. s apercevoir : farkedilmek La ville s'aperçoit de loin. Şehir uzaktan farkediliyor. se = edilgen = analiz edilemez s apercevoir : farkına varmak Il s'aperçoit de son erreur. Hatasının farkına varıyor. se = öznel = analiz edilemez 10

11 *Fransızcada dönüşlü zamirlerinde [me, te, se, nous, vous, se], düz veya dolaylı görünüş, öznenin kendinden başka bir nesneyi, düz veya dolaylı biçimde alması yönünde değişir: a) Öznenin yalnızca kendi üzerinde bir etkisi olduğunda, bu etkisinin doğrudandır, dolayısıyla dönüşlü zamiri se düz tümleç durumundadır: Ahmet se lave. se düz dönüşlü zamiri Ahmet yıkanıyor. Ancak, öznenin kendinden başka bir düz nesneyi alması durumunda söz konusu düz tümleç durumundaki dönüşlü zamiri se, dolaylı tümleç durumundaki dönüşlü zamire dönüşür : Ahmet se lave les mains. Ahmet ellerini yıkıyor. se dolaylı dönüşlü zamir b) Öznenin kendinden başka, bir de dolaylı nesne alması durumunda, dönüşlü zamir se düz tümleç durumundadır: Ahmet s intéresse à la musique. se dolaylı dönüşlü zamir Ahmet müziğe ilgi duyuyor. Ahmet s occupe de la musique. se dolaylı dönüşlü zamir Ahmet müzikle uğraşıyor. 11

12 *Zamir düşürmemekten kaynaklanan çeviri hatalarına örnekler: J ai lu le livre dont vous m avez parlé. Il est très interessant. (Bana) Bahsettiginiz kitabı okudum. (O) Çok ilginçmiş. Les oiseaux... [...] Pour leur permettre de se désaltérer et de se baigner, il est recommandé de leur fournir un abreuvoir. Kuşlar... [...] (*Onların) susuzluklarını gidermeleri ve yıkanmalarını sağlamak için (*onlara) bir yalak temin edilmesi tavsiye olunur. Ces résidences ne ressemblent pas à première vue aux demeures en bois avec jardin. Elles s'élèvent sur plusieurs étages dans des rues courbes et étroites. Bu konutlar, bahçeli ahşap konaklara ilk bakışta hiç benzemezler. (*Onlar) Çok katlıdırlar, sıkışık kıvrımlı dar sokaklarda yükselirler Derin Öncel est assistante à la faculté des Beaux-Arts de l'université de Mimar Sinan. Elle a rédigé de nombreux articles sur l'organisation de l'espace de la résidence ottomane et sur la morphologie urbaine du quartier de Beyoğlu au 19e siècle. Derin Öncel, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi'nde öğretim üyesi. (*Onun)19. yüzyıl Beyoğlu bölgesi kent morfolojisi ve Osmanlı konutu mekân organizasyonu üzerine makaleleri var. 12

13 *Türkçedeki kendi zamirinin Fransızcadaki muhtemel karşılıkları 1) Fransızcada dönüşlü anlamda kullanılan se zamiri, her zaman Türkçedeki kendi dönüşlü zamirine karşılık gelmez: Ahmet se lave et se rase. Ahmet banyo yapıp tıraş oluyor. Ahmet se prépare à la guerre. Ahmet savaşa hazırlanıyor. Ahmet kendini savaşa hazırlıyor. isteğe bağlı kendi kullanımı Ahmet se sent mal. Ahmet kendini kötü hissediyor. zorunlu kendi kullanımı 13

14 2) Yan cümlelerde (fr. proposition subordonnée) geçen ve öncül olarak temel cümledeki (fr. proposition principale) özneyi işaret eden özne durumundaki kişi zamirlerinin Türkçeye çevirisinde zamir düşürülebilir: Ahmet voulait offrir une fleur à Ayşe, la jeune fille [qu il a vue au festival]. Ahmet [Ø] festivalde gördüğü (kız) Ayşe ye çiçek vermek istiyordu. Ayşe n est pas allée au rendez-vous [parce qu elle était malade]. Ayşe randevuya gitmedi, çünkü [Ø] hastaydı. (Ayşe hasta olduğu için randevuya gitmedi.) Ahmet et Mehmet ont dit à Ayşe [qu ils voulaient partir à l étranger]. Ahmet ile Mehmet Ayşe ye [Ø] yurtdışına gitmek istediklerini söylediler. 14

15 3) Yan cümlelerde geçen ve öncül olarak temel cümledeki özneyi işaret eden düz tümleç veya dolaylı durumundaki üçünçü tekil ve üçüncü çoğul kişi zamirlerinin Türkçeye çevirisinde kendi zamirine ihtiyaç duyulabilir: Ahmet a vendu la voiture [que son père lui avait offerte]. Ahmet, babasının kendisine hediye ettiği arabayı sattı. Ahmet a promis à Ayşe de l'aimer [jusqu'à ce que la mort les sépare]. Ahmet Ayşe ye ölüm (kendilerini) ayırıncaya dek onu seveceğine dair söz verdi. Ahmet ne savait pas [combien Ayşe l aimait]. Ahmet, Ayşenin kendisini ne kadar sevdiğini bilmiyordu. 15

16 4) Yan cümlelerde geçen ve öncül olarak ana cümledeki nesneyi işaret eden düz tümleç veya dolaylı durumundaki üçünçü tekil ve üçüncü çoğul kişi zamirlerinin Türkçeye çevirisinde kendi zamirine ihtiyaç duyulabilir: Ahmet veut voir Ayşe rapidement [pour qu'elle comprenne qu il s'attache à elle]. Ahmet, kendisine bağlandığını anlaması için bir an önce Ayşe yi görmek istiyor. Ahmet doit voir Ayşe pour comprendre si elle porte la bague [qu il lui a offerte pour son anniversaire]. Ahmet, doğum gününde (kendisine) hediye ettiği yüzüğü takıp takmadığını anlamak için Ayşe yi görmek zorunda. Ahmet a demandé gentiement à Ayşe [comment il pourrait l aider]. Ahmet Ayşe ye kibarca kendisine nasıl yardımcı olabileceğini sordu. 16

17 5) Yan cümledeki birleşik ilgi zamiri (fr. pronom relatif composé), öncül olarak temel cümlenin içindeki özneyi işaret ettiği durumlarda söz konusu birleşik ilgi zamirinin Türkçeye çevirisinde kendi zamirine ihtiyaç duyulabilir: On a lu le message de fraternité de l Emir du Koweït [auquel le Président avait offert un dîner]. On a lu le message de fraternité de l Emir du Koweït [à qui le Président avait offert un dîner]. Başkanın kendisine akşam yemeği verdiği Kuveyt Emiri nin kardeşlik mesajı okundu. 17

18 6) Karşılaştırma (fr. comparaison) yaparken, karşılaştırılan kişi ve o kişiyi temsil eden zamirin aynı cümlede bulunması durumunda, ilgili zamirin Türkçeye çevirisinde kendi zamirine ihtiyaç duyulabilir: Ahmet voulait dire à Ayşe qu il partageait les mêmes sentiments qu elle. Ahmet Ayşe ye kendisiyle aynı duyguları paylaştığını söylemek istiyordu. Ahmet sait qu Ayşe est plus romantique que lui. Ahmet Ayşe nin kendisinden daha romantik olduğunu biliyor. 18

19 7) Bir özne zamir konumunuda pekiştirilirken (fr. mise en relief) ilgili zamirin Türkçeye çevirisinde kendi zamirine ihtiyaç duyulabilir: Ahmet aime Ayşe. C est lui qui me l a dit. Ahmet Ayşe yi seviyormuş. Bunu bana kendi söyledi. C'est elle qu Ahmet veut voir, pas sa photo. Ahmet onun fotoğrafını değil, kendisini görmek istiyor. 19

20 8) Sahiplik olgusunu kuvvetlendirmek için kullanılan ve sahiplik sıfatıyla (fr. adjectif possessif) birlikte kullanılan propre sıfatının Türkçesinde kendi zamiri kullanılır: Je veux décorer ma propre chambre. Kendi odamı dekore etmek istiyorum. Ils veulent voler de leurs propres ailes. Kendi kanatlarıyla uçmak istiyorlar. 20

21 9) Sahiplik olgusunu kuvvetlendirmek için kullanılan bir diğer sıfat ise même dir. Nous lisons nos livres mêmes. Kendi kitaplarımızı okuyoruz. Même sıfatı zamirden sonra geldiğinde ise, zamirle arasında tire [-] bulunur: elle-même kendisi nous-mêmes kendimiz 21

22 Öneriler 1) Yukarıda sıralamış olduğumuz dokuz ayrı durumdan her biri için, öğrencilerin düzeyine uygun yeter sayıda özgün cümle bulunur, fotokopiyle çoğaltılarak öğrencilere dağıtılır. Öğrencilerinden söz konusu cümleleri çevirmeleri istenir. Cümleleri çevirme işlemini tamamlayan öğrencilerin kağıtlarını bir başka öğrenciyle değiştirmeleri istenir. Her öğrencinin başka bir öğrencinin yaptığı çevirileri kontrol ederek emin oldukları yerleri düzeltmeleri istenir. Bu işlemi tamamlayan öğrencilerin ellerindeki kağıtları tekrar asıl sahibine vermeleri söylenir. Kağıtlarını tekrar gözden geçiren öğrencilerden değişiklik yapılan cümlelerde ne tür bir değişikliğin yapıldığını gördükleri sorulur. Zamirler konusunda yapılan değişiklikleri saptayarak bunu bütün öğrencilerle paylaşan öğretmen, öğrencilere hangi çevirinin daha doğru olduğunu sorar. Sınıfın, açıklama öğrencinin açıklamasından tatmin olup olmadığı sorularak öğrenciler bir sonraki aşama olan farkındalık aşamasına hazırlanır. 22

23 2) Öğretmen, öğrencilerden çevirmeleri istenen cümleler aracılığıyla, Türkçenin zamir düşürme özelliğinin bulunduğunu, dönüşlülüğün Türkçe ve Fransızcada ne şekilde yapıldığını, kendi zamirinin ne tür fonksiyonlarının bulunduğunu, Türkçede kendi zamirinin Fransızcada hangi zamir ve yapılara karşılık geldiğini örneklerle açıklama olanağı bulur. Böylece öğrencilerde bu konularda farkındalık yaratılır. Öğrencilerin, Fransızcada kişi zamirlerinin (fr. pronom personnel) anlamı, kullanımı ve işlevselliği konusundaki bilgilerini pekiştirecek olan bu faaliyet, anadilleri Türkçede zamir ve nesne kavramları konusundaki bilgilerini tazelemelerine de olanak sağlayacaktır. 23

24 3) Bir sonraki ders için, öğrencilerden, ellerindeki kağıtta yer alan örneklerin her birinin benzeri cümleler bulmaları ve derse getirmeleri istenir. Bu çalışma için öğrencilerin düzeyine göre her bir cümlenin belirli sayıda kelimeden oluşması şartı istenebilir. 24