MODÜL 15: ÖNYARGI VE AYRIMCILIK

Transkript

1 MODÜL 15: ÖNYARGI VE AYRIMCILIK Mdülün Hedef Kitlesi Öğretmenler, Okul ve eğitim yöneticileri, Maarif müfettişleri. Mdülün Hedefleri Oturumun snunda katılımcılar; 1- Fırsat eşitsizliği hakkında farkındalık geliştirecekler, 2- Farklılıkları, ayrımcılığı ve marjinalliği deneyimleyebilecekler, 3- Empati geliştirebilecekler, 4- Hşgörülü bir tplum luşturmanın yllarını öngörebilecekler, 5- Ön yargı ve ayrımcılık ile ilgili etkinlik örneklerini tanıyacaklar ve uygulayabileceklerdir. Mdülün Süresi Sunu dk. etkinlik Gerekli Malzemeler Yansıtıcı, Çalışma Kağıtları (grup sayısı kadar), Rl kartları (Katılımcı sayısını dikkate alarak, her bir rlden en az 2 kişiye gelecek şekilde), Karikatür (Grup sayısı kadar) Etkinliklerin Kısa Açıklaması: Etkinliği tamamladıktan snra katılımcılar kendilerini başkalarının yerine kyacaklar, öğretmenler ve öğrenciler önyargı, yabancı düşmanlığı ve ayrımcılık ile ilgili kuramsal altyapıyı tanıyacaklardır. Katılımcılar ayrıca ayrımcılığı anlama ve engellemeye yönelik bir anlayış luşturma knusunda deneyimlerini paylaşacaklardır. Bu mdülün iki etkinlikten luşmaktadır. Mdülün Uygulama Süreci : Mdülün Pwerpint sunusu bulunmamaktadır. Ancak aşağıda kavramsal çerçevesi sunulmuştur. Eğitimlere başlamadan önce bu kavramsal çerçeveyi kumanız önerilir.

2 ETKİNLİK SÜRECİ Etkinlik 1 (İleriye Dğru Bir Adım At! 1 ) Uygulaması: Etkinlik öncesinde hazırlıklarınızın tam lduğuna emin lunuz. Tüm rl kartlarını altı yapışkanlı etiketler şeklinde kesiniz ve rl kartlarını karıştırınız. Katılımcı sayısı ile rl kartlarını eşitleyiniz. Her rlden en az iki kişi lması gerektiğini unutmayınız. Salnun uygun bir yerine bir çizgi çiziniz. Bu çizgi üzerine katılımcıların yan yana kl hizalarına dizilmelerini sağlayınız. Her bir katılımcıya rllerini veriniz ve siz söyleyene kadar rllerini açmamalarını ve diğer kişilerle paylaşmamalarını isteyiniz. Herkesin kendi rl kartlarını kumasını isteyiniz Katılımcılara kendi rllerine alışmaları için aşağıdaki gibi destekleyici srular srunuz. Kendilerini rldeki kişi larak düşünmelerini sağlayınız. Çcukluğunuz nasıldı? Hangi yunları ynadınız? Anne-babanız hangi işlerde çalışıyrlardı? Nerede yaşıyrsunuz? Geliriniz ne kadar? Sizi ne heyecanlandırır ve ne krkutur? Ekteki İfade ve Olaylar listesini kunuz. Katılımcılardan kunan ifadelere evet diyebildiklerinde bir adım öne çıkmalarını isteyin. Eğer ki evet diyemiyrlarsa yada kararsız kalmışlarsa hareket etmemelerini söyleyin. İfadeleri bitirdikten snra farklı katılımcılara kendisi ve diğerlerinin durumları ile ilgili aşağıdaki sruları srunuz. Kendi durumun hakkında neler hissettin? İleriye dğru adım atarken ya da dururken neler hissettin? Başkalarının durumu hakkında neler hissettin? Kendin ilerlerken başkalarının ilerleyememesi sana neler düşündürdü? Kendin kalırken başkalarının ilerlemesi sana neler düşündürdü? Katılımcılar birbirlerinin rllerini tahmin edebiliyr mu? Bu aşamada rllerini açıklamalarını isteyiniz. Aynı rllere sahip kişilerin ilerleyişleri aynı mı ldu farklı mı? Neden? Herkesin aynı anda ilerlemesi lanaklı mı? Neden? Farklı bir rlü canlandırmak ne ölçüde klay veya zrdu? Rlünü ynadıkları kişiyi zihinlerinde nasıl canlandırdılar? 1 Uyarlama: Brander, P., Oliveira, B., Gmes, R., Ondrackva, J., Keen, E., Surian, A., Lemineur, M-L. and Suslva, O. (2002). Cmpass a manual n human right educatin with yung peple. In P., Keen E. and Lemineur M-L. (Eds). Germany:Cuncil f Eurpe. Önemli Nt: Telif Hakları Gereği sadece eğitim amaçlı kullanılabilir. Ticari amaçlı kullanılamaz.

3 Bu etkinlik tplumsal gerçekleri yansıtıyr mu? Nasıl veya ne şekilde? Adım atmak için kunmuş lan ifadeler hangi haklarla ilgilidir? İleriye dğru adım atmaya engel lan ayrımcılık, önyargı, eşitsizlik, ötekileştirme vb. insan hakları prblemlerinin çözümüne ilişkin hangi önerilerde bulunursunuz? Etkinlik 1 (Baba Ben Evleniyrum! 2 ) Uygulaması: Etkinlik öncesinde hazırlıklarınızın tam lduğuna emin lunuz. Katılımcılardan dört grup luşturunuz. Her gruba Ek-1 deki karikatürleri dağıtınız. Ayrıca bir yansıtıcı aracılığı ile karikatürleri ekrana yansıtınız. Yansıtıcı ile göstermiş lduğunuz görsellerdeki durumu aşağıdaki gibi tanıtınız: Anja ailesine erkek arkadaşını tanıştırmak istiyr. Karikatürün ilk bölümünde ailesi kendi evlerindedir ve evlerinin duvarında hepimiz eşitiz yazan bir takvim mevcuttur. Aile, kendilerini yeni erkek arkadaşını tanıştırmak isteyen, kızları ile telefnda görüşüyr. Aile kızlarının erkek arkadaşıyla tanışacak lmaktan dlayı çk mutlu görünüyr. Ertesi gün Anja ve erkek arkadaşı tanışma ziyareti için ile eve geliyrlar. Kapıdaki zili çalıyrlar. Kapı açıldığında ailenin yüzünde, Anja nın erkek arkadaşından kaynaklanan, bir şk ifadesi görülüyr. Çünkü Anja nın erkek arkadaşı etnik larak farklı biridir ve aile çk şaşırmıştır. Gruplardan karikatürlerde lan durumu düşünmelerini ve bu durumu da dikkate alan 5 dk lık bir rl ynama etkinliği hazırlamalarını isteyiniz. Bunun için 15 dk. süre veriniz. Bu rl ynama etkinliğinde karikatürün devamında gerçekleşmesi muhtemel duruma ve srunun çözümüne ilişkin bir senary luşturmalarını isteyin. Srunu lumlu snuçlanacak şekilde çözmeye gayret etmeleri gerektiğini hatırlatınız. Her grubun senarylarını 5 er dakika ile canlandırmalarını sağlayınız. Grupların senarylarını canlandırmalarının ardından genel turumda aşağıdaki sruların tartışılmasını sağlayın. Böyle bir yaşantının arkasındaki değerler nelerdir? Bu bir ayrımcılık mıdır? Eğer öyleyse ne tür bir ayrımcılıktır? Burada bir ırk düşüncesi var mı? Varsa bu; kültürel, siyasal, eknmik veya tplumsal yapı ile mi ilgili? Yksa biyljik ve genetik kavram/fikir mi? Sizce kapı açıldığında her bir kişi ne hissetti? Karikatürdeki her bir kişinin duygu ve düşüncelerini değerlendiriniz. Böylesi bir durumda aileye yardımcı lmak için kısa vadeli ne tür öneriler getirilebilir? 2 Uyarlama: Katrin Träger, Renata Miljevic-Ridicki & Pavla Karba. Hw can we reduce prejudice and discriminatin? (26/11/2013 tarihinde erişim sağlanmıştır.) Önemli Nt: Telif Hakları Gereği sadece eğitim amaçlı kullanılabilir. Ticari amaçlı kullanılamaz.

4 Böylesi bur durumda aileye yardımcı lmak için ne tür uzun vadeli öneriler getirilebilir? İnsanların duygu ve eylemleri hakkında bu etkinlik bize ne öğretebilir? Etkinlik kapsamında insan hakları ile ilgili hangi kavramlar ele alındı? Bu tür çatışmaların nasıl çözülebileceği knusunda rl ynama etkinliği bize neler öğretti? ÖNYARGI VE AYRIMCILIK Ayrımcılık; ayırmak ve ayrım kelimelerinden gelir. Bir şeyi ayırmak için yapılması gereken şey iki şeyin bir birinden farklılıklarını belirlemek suretiyle nları sınıflamaktır. Ayırımın amacı nitelik ve nicelik bakımdan birinin diğerinden daha üstün yada iyi lduğu varsayımına dayanır. Bu varsayım kimi zaman inanca dönüşerek tplulukları yada bireyleri tplumsal yaşamda ayrımcılık yapmaya götürebilir. En nihayetinde bu ayrımcılığa dayalı larak tplumda bazı kişiler siyasal, tplumsal, eknmik, kültürel haklarını kullanmada engellemeler ile karşılaşırlar. Ayrımcılık çğu zaman cehaletten, ön yargılardan ve kalıplaşmış yargılardan kaynaklanır. Çğu insan yabancı görünen veya bilinmeyen şeylerden krktuğu için, görünüşü, kültürü veya davranışları yabancı gelen kişilere kuşkuyla bakar, hatta nlara karşı şiddet kullanmaya yönelebilir. Herhangi bir kişiyi ast duruma düşüren veya marjinal knuma iten tutum, eylem ve kurumsal pratikler ayrımcılık sayılabilirler (Flwers, 2010:215). Ayrımcılık ve eşitlik fikri Ayrımcılık kavramı, esas ve yaygın larak, insanlar arasındaki eşitlik fikri ve ilkesinden kaynaklanır. Gerek hukuksal gerek insani larak üzerinde bir söz birliği bulunduğu varsayılan eşitlik ilkesi, her insanın dğuştan eşit lduğu dur. İnsanlar, dünyanın neresinde, hangi ten rengiyle, hangi cinsiyet ya da cinsel yönelimle; hangi etnik kökene, dine, mezhebe ait larak dğarlarsa dğsunlar, insan lmak bakımından eşittirler. Eşitlik ilkesi, dışlanma ve ayrımcılık ilişkisini terik larak çözebilirmiş gibi görünmesine rağmen, insanlık tarihine genel larak bakıldığında bu varsayımın gerçekleşmediği açıktır (Göregenli, 2012:18). Ayrımcılıkta Kalıp Yargılar Tplumsal yaşamda mutlak anlamda eşitliği sağlamak çk lanaklı değildir. Bu eşitsizlikler kalıp yargılar üretilmesine neden lur. Maalesef bu kalıp yargıların kimileri kısmen de lsa dğruluk değerine sahiptir. Ancak kısmen dğruluk değerine sahip lan bu yargı devamında bütünü içerecek şekilde genellenmektedir. Yani bir tür tptancılık yada yanlış genelleme yapılmaktadır. Kalıp

5 yargıların bazılarının kısmen de lsa dğruluk değerine sahip lması kalıp yargılarla dlayısıyla ayrımcılıkla mücadeleyi zrlaştıran bir unsurdur (Çayır, 2012). Ayrımcılık Çeşitleri: Literatürde var lan ayrımcılık türleri larak; ırk, renk, dil, din, siyasal, etnik köken, engellilik durumları, tplumsal sınıf, meslek vb. sayılmaktadır. Bu tür ayrımcılıklar her ne kadar hem uluslararası hem de ulusal hukuk metinleri ve bunların uygulanması suretiyle engellenmeye çalışılsa da; bazen açıktan -önemli randa ise örtük larak (yada bilinçsizce)- devam etmektedir. Ayrımcılık larak adlandırılan eylemler, belirli bir grubun yada kişinin reddedilmesi yada dışlanması, bu kişilerin hak ve özgürlüklerinin kısıtlanması biçimlerinde gerçekleşebilir. Tplumsal yaşamda kimi ayrımcılık türleri daha sık rastlanan bir lgudur. Örneğin bir işe persnel almada, özel yada kamu kurumlarında terfi almada, evlerin kiraya verilmesinde, sözlü istismarlar gibi. Ayrımcılık aynı zamanda çcuklar arasında da çk yaygın lan bir lgudur. Bazen öğrenciler bazı çcukları belirli bir farklılığa bağlı larak- yunlarına kabul etmezler, nlara fiziksel müdahalede (vurma, çarpma, dkunma ) bulunurlar, nları söz ile taciz (kız, enayi, şişk, deli ) ederler. Snuç larak çcuklar arasındaki bu tür ayrımcı ifade ve müdahaleler kişilerin temel insan hak ve özgürlüklerini kısıtlar yada engeller (Flwers, 2010). Ayrımcılık yapan kişiler için önemli randa ayrımcılığa neden lan özellik bir srun larak görülmektedir. Srun larak algılanan bu özelliklerden ötürü bazı insanlar bu özellikleri taşıyan insanlara reddetme, kısıtlama, dışlama şeklinde ayrımcılıkta bulunabilmektedirler. Ayrımcılık dğrudan yada dlaylı lmak üzere iki ylla gerçekleşebilir. Dğrudan ayrımcılık bir kişi yada gruba dğrudan ayrımcılık yapmak niyetiyle gerçekleşir. Bu, kişiye benzer bir durumda başkalarına gösterilen, gösterilmiş yada gösterilecek davranıştan daha uygunsuz muamele edilmesi ile rtaya çıkmaktadır (Brander vd., 2002). Bir istihdam edilme faaliyetinde, engellilik ya da kadın lmanın (işi nevinden ya da sakıncalarından kaynaklanan bir gerekçe lmaksızın) işe alınmaması; etnik azınlık mensubu lduğu için müşteriye dükkânlarda hizmet verilmemesi gibi uygulamalar birer dğrudan ayrımcılık örneğidir 3. Dlaylı ayrımcılık ise bir plitika yada alınan bir önlemin yarattığı etkiyle rtaya çıkar. Dlaylı ayrımcılıkta tarafsızlığı hayli açık bir hüküm, kriter veya uygulamanın belirli bir kişi yada grubu fiili larak diğerlerinden daha dezavantajlı duruma getirmesi ile luşur Dlaylı ayrımcılık uygulamalarında genellikle ayrımcılık farklı davranmaktan değil, aynı davranmaktan kaynaklanan bir haldir. Örneğin bir kulda asansör varken, engelli öğrencilerin merdivenleri kullanarak üst kattaki sınıflara çıkmalarının istenmesi, (yani engellilik yüzünden başarılamayacak bir davranış ya da erişim şekline) zrlanması dlaylı ayrımcılık örneğini teşkil etmektedir. Burada engelli birey, engelli 3 Örnekler, ve sitelerinden tarihinde alınmıştır.

6 lmayan bireylerin fiziksel kapasitelerinin elverdiği bir hareket biçimine zrlanarak dezavantajlı hale getirilmektedir 4. Dlaylı yada dğrudan ayrımcılığın getirdiği snuçlar pzitif ayrımcılık kavramının dğmasına neden lmuştur. Olumlu ayrımcılık larak da adlandırılabilecek lan bu uygulama kadınlar, engelliler gibi gruplara kasıtlı larak öncelik verilmesini gerekli kılar. Bu şekildeki bir uygulama ile bu grupların karşılaşacağı ayrımcı uygulamalar aşılmaya çalışılmaktadır (Brander vd., 2002). Ayrımcılığa Karşı Eğitim: Eğitimciler her çcukta hşgörülü, ayrımcılık gözetmeyen bir tutum luşturmaya; çeşitliliği yk saymaya yada dışlamaya değil bunu kabul etmenin yararlarına ve zenginlik luşuna vurgu yapan bir öğrenme rtamının luşturulması gerektiği nktasında hem fikirdirler. Öncelikle çcukların ve tüm kul çalışanlarının bu knuda öncelikle farkındalıklarının lması gerekir. Böylece hem kendileri hem de kendileri dışındaki kişilere karşı yapılan ayrımcılıkları fark edebilirler. Bunu sağlamanın ylu öğrencilere rl ynama, canlandırma ve empatiyi özendiren etkinlikleri bir araç larak kullanmaktır. Bu etkinlikler yluyla öğrencilerin farkındalıkları ve empati duyguları gelişecek; ayrımcılığa maruz kalan çcukların direnç ve kararlılığı da artırılabilecektir. Kaynakça: Göregenli, M. (2012). Temel kavramlar: Ön yargı, kalıpyargı ve ayrımcılık, (Derleyen: K. Çayır ve M. Ayan Ceyhan) Ayrımcılık çk byutlu yaklaşımlar. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. Çayır, K. (2012). Gruplararası ilişkiler bağlamında ayrımcılık, (Derleyen: K. Çayır ve M. Ayan Ceyhan) Ayrımcılık çk byutlu yaklaşımlar. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları. Flwers, N. (2010). Pusulacık: Çcuklar için insan hakları eğitimi kılavuzu. (Çeviren: M. Çulhağlu) İstanbul: Bilgi Üniversitesi Yayınları 293. Brander, P., Oliveira, B., Gmes, R., Ondrackva, J., Keen, E., Surian, A., Lemineur, M-L. and Suslva, O. (2002). Cmpass a manual n human right educatin with yung peple. In P., Keen E. and Lemineur M-L. (Eds). Germany:Cuncil f Eurpe. 4 Örnek, sitesinden tarihinde alınmıştır.