ÇUKUROVA ÜNİVERİSTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

Transkript

1 ÇUKUROVA ÜNİVERİSTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ Hacı Durdu ÇOBAN BİR ANLAMSAL WEB UYGULAMASI OLARAK TÜRKİYE ORGANİK TARIM BİLGİ PORTALI TASARIMI ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI ADANA,2010

2 ÖZ YÜKSEK LİSANS TEZİ BİR ANLAMSAL WEB UYGULAMASI OLARAK TÜRKİYE ORGANİK TARIM BİLGİ PORTALI TASARIMI Hacı Durdu ÇOBAN ÇUKUROVA ÜNİVERİSTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ ZOOTEKNİ ANABİLİM DALI Danışman: Prof. Dr. Zeynel CEBECİ Yıl: 2010, Sayfa:53 Jüri: Prof. Dr. Zeynel CEBECİ Prof Dr. Murat GÖRGÜLÜ Yrd. Doç. Dr. Sait M. SAY Geçtiğimiz on yıl boyunca çevre koruma ve gıda kalitesini garanti altına konusunda önemli bir küresel duyarlılık gelişmiştir. Organik tarım bu istekleri aynı anda karşılayan bir üretim biçimi olarak görülmüştür. Organik tarımda önemli bir potansiyeli bulunan Türkiye de organik tarımla ilgili eksikliklerden biri öğrenme kaynaklarının yetersizliğidir. Bu sorunu gidermede etkin çözümlerden biri elektronik öğrenme kaynaklarının geliştirilmesi, yaygınlaştırılması ve erişiminin kolaylaştırılmasıdır. Erişimi sağlamak için depolama, indeksleme ve arama mekanizmalarına gereksinim vardır. Bu çalışmada, bir organik tarım portalının geliştirilmesi ve organik tarımla ilgili öğrenme kaynaklarının tanımlanması için XML ile bir uygulama yanayının kullanılması amaçlanmıştır. Bu çalışmada, Dublin Core (DC), FAO AgMES ve IEEE LOM üstveri elemanlarının karışımı ile geliştirilen bir uygulama yanayı kullanılmıştır. Bu tür uygulama yanaylarının tarımsal ontolojiler ile kullanılmasıyla organik tarımda öğrenme kaynaklarının tanıtılması, dizinlenmesi ve aranmasında anlamsal web uygulamalarının yaygınlaşması sağlanabilecektir. Anahtar Kelime: Organik tarım, portal, öğrenme kaynakları, üstveri uygulamaları, anlamsal web I

3 ABSRACT MSc THESIS DESIGNING AN ORGANIC AGRICULTURE INFORMATION PORTAL FOR TURKEY AS AN SEMANTIC WEB APPLICATION Hacı Durdu ÇOBAN DEPARTMENT OF ANIMAL SCIENCE INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES UNIVERSITY OF ÇUKUROVA Superviser: Prof. Dr. Zeynel CEBECİ Year: 2010, Page:53 Jury: Prof. Dr. Zeynel CEBECİ Prof Dr. Murat GÖRGÜLÜ Asst. Prof. Dr. Sait M. SAY Food security and environmental sustainability have been among the key issues in last decade. Organic agriculture is considered as remedity to guarantee both of these two issues and put into operation. Even though Turkey has a great potential, organic production in Turkey has been below this potential due to the lack of learning and training resources on organic agriculture. In order to overcome this issue, developing and publishing e-learning/training resources, and easing to access them can be effective approaches. There is a strong need to the mechanisms for storing, indexing and searching to ease Access to the related resources. The objectives of this study were to develop an information portal on organic farming and to index relevant web resources that can be accessed online via internet. In order to achive these objectives a metadata application profile based on XML markup language has been developed and adpated to the portal. This specific application profile has been created with the elements from Dublin Core (DC), FAO AgMES and IEEE LOM metedata standards and profiles. The use of this application profile with agricultural thesaurus will contribute to expanding semantic web applications. Key words: Organic farming, portals, learning resources, metadata applications, semantic web II

4 TEŞEKKÜR Tez çalışmamın seçiminde, araştırmanın yürütülmesi ve tamamlanmasına kadar kadar geçen her aşamada desteğini esirgemeyen danışman hocam Prof. Dr. Zeynel CEBECİ ye, Jürime katılan Prof. Dr. Murat GÖRGÜLÜ ye, çeşitli konuları araştırmamda yardımları ve yönlendirmeleriyle destek olan Yrd. Doç. Dr. Sait M. Say a; verilerin toplanması ve sisteme eklenmesinde yardımcı olan eşim Funda ÇOBAN a ve tüm bölüm öğretim üyelerine teşekkürlerimi sunarım. III

5 İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ..I ABSTRACT.II TEŞEKKÜR... III İÇİNDEKİLER...IV ŞEKİLLER DİZİNİ...VI 1. GİRİŞ Genel Türkiye de Organik Tarım Organik Tarım Ve Bilişim Anlamsal (Semantic) Web Tezin Önemi ve Amacı 9 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR MATERYAL VE METOD Materyal Metot BULGULAR VE TARTIŞMA Sistem Mimarisi Ve İşleyiş Modeli Sistem Mimarisi İstemci Katmanı Uygulama Katmanı (1). Nesne ve Üst Veri Yönetimi (2). Nesne Ekleme (3). Nesne Arama Ve Listeleme Motoru (3).(a). Basit Arama (3).(b). Nesne Detay Bilgisi (3).(c). Nesne Görüntüleme (3).(d). Gelişmiş Arama (3).(e). Nesne Listeleme (4). Nesne Dışı İçerik Yönetimi (5). Üyelik ve Oturum Yönetimi 43 IV

6 (6). Kullanıcılar ve Roller (7). Üyeler (8). Editörler (9). Yönetim İşlemleri (10). Ziyaretçi İstatistiği Veri Katmanı (1). Nesne Üst Verileri Depo Alanı (2). Veri Tabanı Yönetim Sistemi SONUÇ VE ÖNERİLER...48 KAYNAKLAR...50 ÖZGEÇMİŞ...53 V

7 ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 2.1. BioAgro Giriş Sayfası.10 Şekil 2.2. ATTRA Giriş Sayfası Şekil 2.3. Organik Eprints Giriş Sayfası 12 Şekil 2.4. OCW Giriş Sayfası Şekil 2.5. OAC Giriş Sayfası.14 Şekil 2.6. ISOFAR Giriş Sayfası...15 Şekil 2.7. ENOAS Giriş Sayfası Şekil 2.8. IFOMA Giriş Sayfası.17 Şekil 2.9. OACC Giriş Sayfası.. 18 Şekil Organik Avrupa 19 Şekil FIBL Giriş Sayfası...20 Şekil Organik Tarım da Biz...21 Şekil 4.1. Organikbilgi Portalı Anasayfa Ekran Görüntüsü 27 Şekil 4.2. Organik bilgi Genel Sistem Mimarisi.28 Şekil 4.3 Nesne Üstveri Ekleme İşlemleri..29 Şekil 4.4. Veri Ekleme Ekran Görüntüsü 30 Şekil 4.5. Veri Listeleme Ekran Görüntüsü 31 Şekil 4.6. Nesne Detay Ekran Görüntüsü...34 Şekil 4.7. XML Ekran Görüntüsü...34 Şekil 4.8. Veri Detaylı Arama Ekran Görüntüsü 35 Şekil 4.9. Veri Listeme Ekran Görüntüsü...36 Şekil Dış Bilgi İstemci Ekran Görüntüsü...39 Şekil Dış Bilgi Veri Giriş Ekran Görüntüsü..40 Şekil Sözlük İstemci Ekran Görüntüsü. 41 Şekil Web Bağlantıları Ekran Görüntüsü Şekil Resim Galeri Ekran Görüntüsü...42 Şekil 4.15 Web Sayfası Ziyaretçi İstatistik Görüntüsü.45 Şekil 4.16.Organikbilgi Veri Tabanı Yönetim Sistemi..46 VI

8 1. GİRİŞ Hacı Durdu ÇOBAN 1.GİRİŞ 1.1. Genel Organik tarımın genel olarak kabul edilmiş, ortak bir tanım bulunmamasının ötesinde farklı ülkelerde farklı terimlerle anıldığı da görülmektedir. Örneğin, ABD, Kanada, Avustralya ve Birleşik Krallıklar da organik (organic); Almanya ve Avusturya da ekolojik (ökologish) ve Fransa ve bazı ülkelerde biyolojik (bioloque) terimleriyle ancak anlam temelinde birbirleriyle eşanlamlı kullanılmaktadır. Organik tarım tanımlamalarının çoğunda kimyasal gübre ve ilaç kullanımını yasaklayan kontrollü, sertifikasyona dayanan üretim öne çıkarken diğer bazı tanımlarda sürdürülebilirlik kavramı da ön plana çıkmaktadır. Bu konudaki yetkin kaynaklardan birinde, Lampkin (1990) organik tarımı: bütüncül, uygar, çevresel ve ekonomik olarak sürdürülebilir sistemler oluşturmayı amaçlayan bir tarım yaklaşımı olarak tanımlamaktadır. Sürdürülebilir tarım kavramının genel olarak anlamı ise yalnızca doğal kaynakların uzun vadede korunması ve verimliliklerinin garanti altına alınması ile kalmamakta; ekonomik, sosyal ve ekolojik açıdan dengeli tarım sistemini ifade etmektedir (Francis ve Youngberg, 1990). Diğer taraftan, organik tarımda çiftlik tüm unsurlarıyla (çiftçi, toprak, organik materyaller, iklim, bitkiler, hayvanlar vb.) birlikte, bir bütünü oluşturmak için etkileşim halinde olan ve yaşayan bir organizma olarak görülmektedir (Lampkin, 1990). Bu nedenledir ki organik tarımı kullanılan girdi tipi (yasaklanan veya izin verilen) yerine, üretime bütünsel (holistic) yaklaşımlar da söz konusu olmaktadır. Ancak, uygulamada organik tarımı diğer sürdürülebilir tarım sistemlerinden (alternatif, biyo-dinamik, yeniden üretken vd.) ayıran en önemli unsur, organik olmayan (inorganik) gübreler ve sentetik tarım ilaçlarının kullanımından kaçınılması zorunluluğudur. Özellikle pazarlama sistemi açısından, organik tarımı diğer sistemlerden ayırt eden en önemli faktörler arasında yasal standartlar, kontrol ve sertifikasyon işlemleri sayılabilir (Tate, 1994; Lampkin, 1996). Sonuç olarak, organik tarım ne gübresiz ve ilaçsız tarım ne de doğal tarım demektir. Organik tarım çiftliğin yönetiminden, 1

9 1. GİRİŞ Hacı Durdu ÇOBAN ürünlerinin pazarlanmasına kadar kendi özel prensip ve uygulamaları olan, sürdürülebilir tarım sistemlerine bir yaklaşım olarak görülebilir (Demiryürek, 2000). Organik Tarım ın geçmişi 20. yüzyıla dayanmaktadır. Önceleri çok çeşitli yöntemler geliştirilmiş, hatta bu yöntemlere astrolojik boyutlar katılarak ay ve yıldızların etkisini de üretime katan ekoller ortaya konulmuştur. Tüm bu ekoller incelendiğinde görülen temel öğe; organik dengenin korunarak, bitkisel ve hayvansal üretimin birlikte aile işletmeciliği şeklinde yapılması, dolayısıyla üretimden tüketime kısa devrelerin kurularak kendi kendine yeterliliğin sağlanmasıdır. Bu özelliği nedeniyle organik Tarım ın gelişimi 1. Dünya savaşı sırasında daha da artmıştır lu yıllardan itibaren dünya nüfusundaki artışın artması ile birlikte, hızla artan nüfusa yetecek miktarda tarım ürünü üretme kaygıları ve 1950 lerde (2. Dünya Savaşı sonrası) ucuz gıda ürünü talebinin artması sonucu, tarımsal girdiler (gübreler, hormanlar, antibiyotikler vs.) ve mekanizasyon yoğun olarak kullanılmaya başlamıştır. Organik tarım 1950 yılından sonra Amerika Birleşik Devletlerinin Marshall yardımı ile önemini yitirmiş, sağlanan ekonomik katkılar ve aşırı desteklemeler sonucu üretimin her biriminin üretim aracından daha entansif (yoğun) kullanımı süratle yayılmış, makineleşme, kimyasal ilaç ve gübreler ile kimyasal katkı maddeleri kullanılmaya başlamıştır. 60 lı yılların sonunda Avrupa Topluluğu nun kurulması ve uyguladığı tarımsal destek politikaları, 1970 de pestisitlerin (kimyasal maddelerin) ve kimyasal gübrenin keşfi de bu gelişmeye katkıda bulunmuştur. (Uranbey, C., 2004) Yeşil devrim olarak adlandırılan bu tarımsal üretim artışının dünyadaki açlık sorununa bir çözüm getirmediğini, aksine doğal dengeyi ve insan sağlığını süratle bozduğunu gören kişi ve gruplar bu konuda araştırmalara başlamıştır. Bu araştırmaların sonucunda bilim çevreleri ve sivil toplum örgütlerinin baskısıyla 1979 yılından itibaren kimyasal maddelerin kullanımı ABD den başlayarak tüm dünyada yasaklanmıştır. Bunun sonucunda organik tarım tekrar gündeme gelmiş, 1980 yılından sonra tüketicilerin baskısıyla aile işletmeciliği şeklinden çıkarak ticari bir boyut kazanmıştır. ABD de 0-2 yaş grubu çocuk mamalarının imalinde organik ürünlerin kullanılmasını zorunlu tutan yasanın da bu ticari boyuta önemli katkıları olmuştur (Anonim, 2009). 2

10 1. GİRİŞ Hacı Durdu ÇOBAN Organik ürünler ticarete konu olması kontrol ve sertifikasyona ilişkin yasal düzenlemeler yapılmasına, daha sonra 24 Haziran 1991 tarihinde Avrupa Topluluğu içinde organik tarım faaliyetlerini düzenleyen 2092/91 sayılı yönetmelik yayınlanarak yürürlüğe girmesine neden olmuştur Türkiye de Organik Tarım Türkiye de organik tarım faaliyetleri 1980 li yılların ortalarında Avrupa da faaliyet gösteren firmaların Türkiye den organik tarım ürünlerini (kuru üzüm, kuru incir, kuru kayısı, fındık, baklagil ve pamuk) talep etmeleri ve bu üretim tekniğini tanıtmaya yönelik çalışmaları ile başlamıştır. Türkiye de organik tarımda faaliyetlerin başlaması, gelişmiş ülkelerdeki gibi tüketicilerin bu ürünlere olan talepleri neticesinde değil, gelişmiş ülkelerdeki tüketicilerin taleplerine bağlı olarak başlamıştır(ataseven ve ark, 2008). Oldukça önemli bir potansiyeli bulunmasına karşın Türkiye de organik tarım beklenen gelişmeyi gösterememiştir da sadece 6789 ha olan organik üretim 2004 te ha (toplam alanın %0,8 i) ve üretim miktarını tona ve üretici sayısı a ulaşabilmiştir. 174 organik ürün çeşidi arasında en çok üretilen ürünleri elma (52600 ton), buğday (31100 ton), pamuk (30200 ton), domates (22800 ton), incir (15700 ton), üzüm (13900 ton) ve zeytin (10900 ton) oluşturmaktadır. İç tüketim oldukça düşük olup %95 i ihraç edilmektedir (EC, 2006). Bu istatistikler AB üyesi ülkelerle karşılaştırıldığında oldukça düşüktür. Organik tarımın tanınmaması, organik üretim tekniklerinin bilinmemesi ve hatta organik tarım yapan üreticilerin üretimden vazgeçmesine kadar gidebilen üretim bilgisi eksikliği, ilgili taraflarca yeterli teknik desteğin sağlanamaması, pazarlama, ticaret ve tanıtım mekanizmalarının eksikliği gibi sorunlar Türkiye de organik tarımın gelişememesine yol açan temel sorunlar arasında yer almaktadır. 1.2.Organik Tarım ve Bilişim Tarım, ülkemizde uzun yıllardır bilişim sektörünün ilgi alanı dışında kalmış olmasına karşın; son yıllarda ve özellikle gelişmiş ülkelerde bilgi teknolojilerinin 3

11 1. GİRİŞ Hacı Durdu ÇOBAN gelişimiyle insana, bitkiye, hayvana ve çevreye duyarlı, üretimde kalite ve verimlilik faktörlerini ön planda tutan bir evrim geçirmektedir. Tarımsal üretimde insan gücünden hayvan gücüne ve daha sonra da traktör gücüne geçiş sürecinin devamı olarak değerlendirilen ve hassas tarım (precision farming) olarak adlandırılan teknolojiler de bu evrim süreciyle ortaya çıkmıştır. Hassas tarım, ekonomi ve çevre koruma ilkelerini göz önünde tutarak; bilişim çağının gelişen teknolojilerinin tarımsal üretimle bütünleştirilerek kullanılmasını ifade etmektedir (Vatandaş ve ark, 2001). Ülkeleri, teknolojiyi üretenler ve üretilen teknolojik ürünlerin tüketicisi durumunda olanlar olmak üzere ikiye ayırmak mümkündür. Hatta bu ürünlerin tüketicisi durumunda bulunan ülkeler teknolojileri etkin kullanan, kullanmaya çalışan ve kullanamayan ülkeler olarak ayrılabilir. Özellikle bilişim teknolojilerindeki gelişme bu ayrımı belirginleştirmiştir. Dünya nüfusunun %80 nini barındıran gelişmekte olan ülkelerin, toplam AR-GE harcamalarına katkısının %4 olduğu ve dünyadaki toplam bilgisayarların %5 ini kullandıkları dikkate alındığında (Mayor,1995), ülkeler arasında teknoloji üretimi ve kullanımı bakımından önemli farkın olduğu açıktır. Bilişim teknolojileri tüm sektörlere bilgi üretimi, bilginin işlenmesi, depolanması, korunması, düzenlemesi ve hedef kitlelere ulaştırılması konusunda çok önemli fırsatlar sunmaktadır. Tarımsal üretim teknolojisinde ve kırsal alana okul dışı eğitim sunmayı amaçlayan yayım (extension) bu değişimlerden önemli ölçüde etkilenmiştir. Bu gelişimin sonuçları yeni ve farklı yaklaşım ve uygulamalar şeklinde ortaya çıkmaktadır. Son yıllarda Coğrafik Bilgi Sistemlerinin(GIS), bilgisayar teknolojisinin ve internetin yayımda kullanılması önemli değişimlere yol açmaktadır. Özellikle internetin yayımda (extension via intenet) kullanılmaya başlaması interaktif (etkileşimli) bir ortamda yayımcı ve üreticilerin karşılıklı bir araya gelmesine olanak tanımaktadır (Özçatalbaş, 2001). Yıldan yıla üretim ve tüketim hacminde bir miktar artış olmasına rağmen tüketicilere yönelik olarak bile çok az bilgi yayınlandığı görülmektedir. Genelde Internet tabanlı bilgi sistemleri ve e-ticaret teknolojilerinin kullanılması yukarıda anılan problemlerin çözümüne önemli katkılar sağlayabilecektir. Dünyada bu amaçla kurulan organik tarım portalları (örneğin fao.org/organicag, ifoam.org) ve e-ticaret 4

12 1. GİRİŞ Hacı Durdu ÇOBAN sistemlerinin (örneğin westcountryorganics.co.uk, localharvest.org) sayısında bir artış olduğu görülmektedir. Türkiye de iki yıldan bu yana AB hibe desteğiyle devam etmekte olan Türkiye Organik Tarım projesi ile politika geliştirme, kapasite ve kurum yapılandırma ve eğitim ile ilgili çalışmalar yapılmaktadır. Proje Web sitesinde (organiktarimturkiye.org). Proje ile organik tarımı daha fazla teşvik etmek için öncelikli hedefler ilgili Türk mevzuatını AB Organik Tüzüğü (2092/91) ile uyumlu hale getirmek, söz konusu işgücünü eğitmek, bölgesel pilot projeler geliştirmek ve etkili bir veri toplama ve iletişim sistemi kurmaktır. Organik tarımın hızla genişlemesinden dolayı TKİB Türkiye de bir yönetim ve uzantı sistemi yürütmek için kaynak kapasitesini arttırmayı planlamaktadır (Stopes ve ark, 2007). Türkiye de organik tarımın iyileştirilmesini hedefleyen projenin ihtiyaç analiz raporunda organik tarım için bilgi ve iletişim platformu eksikliği en çok şikayet edilen konuların başında gelmektedir. Yukarıda açıklanan gelişmelerden de anlaşılacağı üzere, genel olarak tarım, özelde yeni gelişmekte olan organik tarım için okulda sürdürülen örgün eğitimde olduğu kadar yaşam boyu öğrenme şeklinde informal (okul dışı) eğitime de gereksinim çok fazladır. Küresel ölçekte rekabet ve sürdürülebilir tarımsal üretim bu gereksinmeyi daha da önemli hale getirmiştir. Bu, tarımda yeni teknolojiler, yöntemler ve sistemlerin yetiştiriciye aktarılması veya yetiştiricinin ve ilgili tüm tarafların hızla öğrenmesi gerektiği anlamına gelmektedir. Dahası, eğitim gereksinimi sadece yetiştirme/üretim için değil pazarlama, küresel rekabet ve dolayısıyla ekonomik sürdürülebilirlik için de gereklidir. Bunların yanında gittikçe tükenen doğal kaynakların korunması, temiz ve yaşanabilir bir çevre ve ekosistemin devamlılığı da artık öğrenmede önemli disiplinler haline gelmiştir. Günümüzde ağ uygulamaları ve Internet erişiminin yaygınlaşması gerek örgün eğitim destek sistemleri ve gerekse derslik dışı yaygın uzaktan öğrenimi hedefleyen e-öğrenme sistemlerinde hızlı ve paradigmik gelişmelere neden olmuş ve olmaya devam etmektedir. Eğitim teknolojileri veya genel olarak e-öğrenme alanındaki bu yeni kavram ve yaklaşımlardan biri de elektronik öğrenme kaynaklarıdır. Öğrenme 5

13 1. GİRİŞ Hacı Durdu ÇOBAN kaynakları, sistemler arası paylaşılabilir, eğitsel amaçla tasarlanmış öğrenme kaynakları olarak e-öğrenmeye önemli yararlar ve fırsatlar sunmaktadır. Elektronik öğrenme kaynaklarının eğitsel uygulamalarda yaygınlaştırılmasının iki temel sürücüsü öğrenme amaçlı nesne tasarımı ve kullanıcıların bu nesnelere kolay erişebilmelerini sağlayabilmektir. Erişimi sağlamak için depolama, indeksleme ve arama mekanizmalarına gereksinim vardır. Öğrenme Nesnesi Depoları (ÖND) öğrenme kaynakları için bu hizmetleri yürüten sistemlerdir. Bu çalışmada Türkiye de organik tarımla ilgili öğrenmede çeşitli elektronik formatlardaki eğitim materyalleri, uygulama rehberleri, araç takımları gibi öğrenme kaynaklarına erişimini sağlayacak bir bilgi sistemi modeli ve mimarisinin geliştirilerek uygulamaya konulması hedeflenmektedir. Böylece başta üreticiler olmak üzere organik tarımla ilgili kişiler, gruplar ve kurumların organik tarımla ilgili deneyim, bilgi ve beceri düzeylerini geliştirmesi, ihtiyaç duyulan bilgi eksikliğini kapatması ve istekliliklerini yükseltmesi mümkün olabilecektir. Böylece amaçlanan üretim düzeyine ulaşarak çevre dostu, sürdürülebilir tarımsal üretime doğru yönelim ve sorunların çözümüyle üretimde verimlilik ve AB OTP na uyum kolaylaşabilecektir. Uluslar arası Elektrik ve Elektronik Mühendisleri Enstitüsü [Institute of Electrical and Electronics Engineers (IEEE)] öğrenme kaynakları için uluslar arası kabul görmüş açık bir üstveri standardı yayınlamıştır (IEEE LTSC, 2002). IEEE Öğrenme Nesneleri Üstveri Standardı [Learning Object Metadata Standard (LOM)] olarak anılan bu standart IMS Project ve ARIADNE nin katkılarıyla hazırlanmıştır. IEEE LOM standardı 9 birincil düzeyde üstveri kategorisi altında yer alan bir hiyerarşiye sahiptir. Bunlar bir öğrenme kaynağına ait general, lifecycle, metametadata, technical, educational, rights, relation, annotation ve classification kategorileridir. Bu kategorilerin her birinin muhtelif sayıda alt elemanları bulunmakta olup toplam 76 veri elemanı söz konusudur. Bu standart daha çok eğitim disiplinlerinde ve bazı öğrenme nesnesi depolarında uygulanmıştır. IEEE LOM, ARIADNE, CanCore, UK LOM Core, SCORM ve IMS Learning Design gibi birçok şema önerisi ve üstveri uygulama yanayı için temel oluşturmuştur. Aynı zamanda Consultative Group on International Agricultural Research (CGIAR) ın geliştirmiş 6

14 1. GİRİŞ Hacı Durdu ÇOBAN olduğu tarımsal öğrenme nesnesi deposunda da kullanılmıştır. Diğer taraftan Education Working Group of the Dublin Core Metadata Initiative eğitsel nesneleri tanımlamada kullanılmak üzere Dublin Core (DC) terimleri geliştirmiştir. Bu çalışmada mevcut DC elemanlarına bazı LOM elemanları ilave edilmiştir. Gateway to 21st Century Skills (GEM) ve Education Network Australia (EdNA) gibi bazı öğrenme nesnesi depolarında DC üstveri tanımlaması kullanılmaktadır. (Cebeci ve ark.) Bir öğrenme nesnesi deposu için uygulama yanayı geliştirmede önemli olan nokta üstveri elemanlarının diğer depolarla paylaşılırlığı için mevcut standartlarla ve uygulamalarla uyumluluk sağlamaktır. Yapılan bir çalışmada incelenen 59 depodan %54 nün LOM veya LOM uyumlu IMS veya CanCore tabanlı; %22 sinin ise DC tabanlı uygulama yanayı kullandığı tespit edilmiştir (Tzikopoulos ve ark. 2005) Türkiye de henüz organik tarım bir yana genel olarak tarımla ilgili herhangi bir depo uygulaması söz konusu değildir. TKB başta olmak üzere birçok kaynakta parçalı, kullanışsız ve erişim zorluğu olan kişisel dosyalar ve siteler bulunmaktadır. Bu alanda geliştirilen ilk depo LOM uyumlu TrAgLor, Türkiye Öğrenme Nesneleri Deposu olup henüz beta aşamasında hizmet vermektedir (Cebeci ve ark., 2007). Bu nedenle organik bilginin tek bir noktada toplanması, dağıtımı ve erişimi sağlayacak yeni sistemlerin organik üretim ve tüketime katkı sağlayacağı açıktır. Bu çalışma sonunda Türkiye de organik tarımla ilgili bilgi ve belgelere kolay erişim sağlayacak bir sistem geliştirilmiştir. 1.4 Anlamsal (Semantic) Web Anlamsal Web, günümüzde kullanılan web teknolojilerinin ve uygulamalarının geliştirilerek gelecek nesil web uygulamaları olarak ortaya konmasıdır. Bu gelişim içerisinde günümüzde kullanılan web sayfalarının içeriğinin terk edilmesi yerine geliştirilmesi esastır. Anlamsal Web, makinelere içeriği biçimsel olarak temsil edilmiş web sayfaları sunarak, insanların ve makinelerin birlikte daha iyi çalışabilmesini sağlamaktadır (Berners-Lee ve ark., 2001). Böylece, günümüzde arama yapılabilen web siteleri ve web portallar için yeni geliştirme yöntemleri 7

15 1. GİRİŞ Hacı Durdu ÇOBAN göstermekte, etkin iletişim ve arama yöntemleri sunabilmektedir (Maedche ve ark., 2001). Bu yöntemler anlamsal web teknolojileriyle, günümüzde kullanılan web portallarında da gerçekleştirilebilir. Portal kelimesinin sözlük anlamı giriş tir. Web Portal, kelime anlamına uygun olarak, kişilerin internete ilk bağlantı noktaları veya giriş yeri olarak tanımlanır. Web Portallar, kullanıcıların aradıklarını bulabildikleri, içeriği kişiselleştirebildikleri ve diğer ortamlar ile ortak çalışabilen web uygulamalarıdır. Bu özellikleri ile web sitelerinden ayrılan web portallar, internet üzerinde şirketlerin ve kurumların müşterilerine hizmetler sunabildiği web uygulamaları olarak tasarlanırlar. Günümüzde, gerek büyük yazılım firmalarının sunduğu hazır olarak satılan web portallar (IBM-WebSphere, Microsoft-SharePoint, vb.), gerekse özel olarak geliştirilen web portallar, şirketlerin sunduğu hizmetleri internet ortamında müşterinin kendisinin gerçekleştirmesini sağlamaktadır. Ancak günümüz web portalları, bu faydalarının aksine, kişiselleştirmede, portal içeriğinin değiştirilebilirliğinde, bilginin saklanması ve gösteriminde esnek değildir (Zhdanova V. Anna, 2005 ). Bugün Web Portallar, anlamsallığı ve esnekliği özellikle Web 2.0 ile ortaya çıkan ve sonradan eklenen özellikler ile sağlanmaya çalışmaktadırlar. W3C (World Wide Web Consortium) tarafından tanımlanan web servisler, birçok web portalın birbirleri arasında haberleşmenin arttırılması amacıyla tanımlanmış ve kullanıma sunulmuştur. Haber alma servisi olarak düşünülmüş, ancak daha sonradan web siteleri içerisinde güncellemelerin duyurulabilmesi için de kullanılan RSS (Rich Site Summary) desteği, günümüzde birçok web portal içerisinde verilmektedir. Web portal içerisinde ve web portalların kendi aralarında Sosyal Ağ kurabilmesine imkân sağlar. Sonuç olarak tüm bu teknolojiler, anlamsal web teknolojilerinin kısmen de olsa günümüz web portalları içerisine girdiğini göstermektedir. Ancak, bu anlamsal web teknolojilere rağmen, günümüzde geliştirilen web portallar yazılım mimarileri açısından daha ileri seviyedeki anlamsal web teknolojileri için uygun değildir. Bu uyumsuzluğun ortadan kaldırılması ve anlamsal web ile portal mimarilerinin birleştirilmesi için anlamsal web portallar oluşturulmuştur. Anlamsal web portallar, günümüz portallarındaki kısıtlı anlamsallığı gidermek ve yapay zekâ, anlamsal arama gibi teknolojilerin günümüz web dünyasında kullanılması için geliştirilmiş web portallarıdır (Corcho ve ark., 2003 ). 8

16 1. GİRİŞ Hacı Durdu ÇOBAN 1.5. Tezin Önemi ve Amacı Bu çalışmada Türkiye de organik tarımla ilgili öğrenmede çeşitli elektronik formatlardaki eğitim materyalleri, uygulama rehberleri, araç takımları gibi öğrenme kaynaklarına erişimini sağlayacak bir bilgi sistemi modeli ve mimarisinin geliştirilerek uygulamaya konulması hedeflenmektedir. Böylece başta üreticiler olmak üzere organik tarımla ilgili kişiler, gruplar ve kurumların organik tarımla ilgili deneyim, bilgi ve beceri düzeylerini geliştirmesi, ihtiyaç duyulan bilgi eksikliğini kapatması ve istekliliklerini yükseltmesi mümkün olabilecektir. Böylece amaçlanan üretim düzeyine ulaşarak çevre dostu, sürdürülebilir tarımsal üretime doğru yönelim ve sorunların çözümüyle üretimde verimlilik ve AB OTP na uyum kolaylaşabilecektir. Türkiye Organik Tarım Bilgi Portalı (Organikbilgi) proje adıyla hizmete açılacak olan sistem Türkiye de organik tarımla ilgili olarak üretilen eğitimöğretim materyali kaynakları ve servislerinin çiftçilere olduğu kadar eğitimciler, araştırma-geliştirme çalışanları ve kamu görevlileri (yayımcılar) ve tarımsal öğrenim gören öğrencilerce erişilmesini kolaylaştıracaktır. Geliştirilecek Organikbilgi portalının arama mekanizmalarında bilgi sistemlerinde ikinci kuşak (Web 2) olarak kabul edilen anlamsal Web in (semantic Web) uygulaması olarak XML tabanlı ve belli bir standarda uyan bir markup dilinin kullanılması ve örneklenmesi sağlanacaktır. Sistemin çekirdeğini oluşturan bu işlemde organik öğrenme kaynaklarını tanımlamak üzere uygulama yanayı tasarımı (application profile) uygulaması gerçekleştirilecektir. Uygulama yanayları, birden fazla ad uzayından (namespace) çekilen veri elemanlarına ait şemalar olarak tanımlanabilir. Uygulama yanaylarında farklı ad uzaylarından seçilen bu elemanlar bir araya getirilerek özel bir uygulama için optimize edilmektedirler. Böylece öğrenme kaynaklarının aranması, erişimi, kullanımı ve yeniden kullanılabilmesi için üstveriler (metadata) kullanılması mümkün olacak ve geleneksel Web te dağınık ve organizasyonsuz durumda olan bilgi içinde kaybolma sorunu çözümlenebilecektir. 9

17 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Hacı Durdu ÇOBAN 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR BioAgro Şekil 2.1. BIOAGRO giriş sayfası Bioagro platformu bir organik tarım servis sistemi olup Bioagro Konsorsiyomu tarafından geliştirilmiştir. Avrupa Komisyonu tarafından finanse edilmiştir. Dublin Core (DC) üstveri standardı kullanılmıştır (Sideridis ve ark 2005). Bioagro sisteminin ana sayfasının solunda navigasyon menüsünde kategorilere göre indeksleme yapılmıştır [WS1]. Sistem üstveri mantığı ile geliştirilmiş olup web sayfasının solundaki menüden veriler erişim sağlanmıştır. Sistemde basit ve gelişmiş arama sistemi mevcuttur. Ayrıca Etkinlik, haber ve farklı site erişim için bağlantılar yayınlanmaktadır. Almanca, Yunanca, İngilizce ve Rumence dilleri ile hizmet vermektedir. Web sayfasının oluşturulmasında PHP, HTML, CSS ve Javascript dilleri kullanılmıştır. 10

18 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Hacı Durdu ÇOBAN Şekil 2.2. ATTRA giriş sayfası ATTRA - Ulusal Sürdürülebilir Tarım Bilgi Servisi ATTRA - Ulusal Sürdürülebilir Tarım Bilgi Servisi, Uygun Teknoloji için Ulusal Merkez (NCAT) tarafından yönetilir ve ABD Tarım Bakanlığı İş-Kooperatif Servisi bir hibe kapsamında finanse edilmektedir. [WS2] Basit arama sitemi kullanılmıştır. Kategorilere göre veri listelemesi mevcuttur. Verilerde başlık özet ve oluşturan bilgileri mevcuttur. PHP, HTML, Javascript ve CSS yazımlım dilleri ile geliştirilmiş. Veri tabanı MySQL ve web sunucu olarak da Apache kullanılmıştır. Web dili İngilizce ve İspanyolca olarak iki dilde hizmet vermektedir. Veri sunumu pdf ve html olarak bilgi paylaşımı mevcuttur. 11

19 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Hacı Durdu ÇOBAN Şekil 2.3. Organik Eprints giriş sayfası Organik Eprints Eprints yazılımı İngiltere Southamton Üniversitesi (University of Southampton) Elektronik Bölümü ve Bilgisayar Bilimi (Department of Electronics and Computer Science) de geliştirildi. Organik Eprints Linux ve diğer açık kaynak yazılım üzerinde çalışmaktadır. Eprints Açık Belgeler Protokolü Metadata Harvesting için (OAI 2.0) (Open Archives Protocol for Metadata Harvesting (OAI 2.0).) ile uyumlu olarak oluşturulmuştur. Basit ve gelişmiş arama sitemi mevcuttur.[ws3] 12

20 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Hacı Durdu ÇOBAN Şekil 2.4. OCW giriş sayfası Galler Organik Merkezi Galler Organik Merkezi (OCW) 2000 yılında organik gıdaya ilişkin bilgilerin yayılması için bir odak noktası olarak kurulmuştur. OCW üç kuruluşun Aktif Organik Tarım Araştırma ve Bilgi Transferi Galler: ADAS, Elm Çiftliği Organik Araştırma Merkezi ve Biyoloji Enstitüsü, Çevre ve Kırsal Bilimleri Aberystwyth Üniversitesi ile ortaklaşa yönetilmektedir. [WS4] Sistem de haberler etkinlikler gibi güncel bilgiler yayınlanmaktadır. Ayrıca sitemde tüketiciler, öğrenciler, organik ürünler, yayınlar, organik iş dünyası ve strateji gibi aşlıklar altında bilgiler sunulmaktadır.. Web sayfası PHP, HTML, CSS, Javascript yazılım dilleri ile geliştirilmiş. Veri tabanı MySQL web sunucu olarak da Apache kullanılmıştır. 13

21 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Hacı Durdu ÇOBAN Şekil 2.5. OAC giriş sayfası Organik Tarım Konsorsiyumu Organik Tarım Konsorsiyumu (OAC) tarafından geliştirilmiştir. Bilimsel Kongresi Organik Tarım Araştırma (SCOAR) ve Amerika Birleşik Devletleri Tarım Bakanlığı tarafından finanse edilmektedir. Konsorsiyum Ohio State Üniversitesi, North Carolina State Üniversitesi, Iowa State Üniversitesi, Tufts Üniversitesi, Organik Tarım Araştırma Vakfını içerir. Web sayfasında basit ve gelişmiş arama sistemi mevcuttur. Bu arama sistemleri ile bilgilere ulaşım sağlanmaktadır. Basit bir üstveri standardı uygulanmıştır, veri başlığı yayın tarihi, anahtar kelime, kaynak link ve özet gibi bilgiler sunulmaktadır. Web sayfasının oluşturulmasında Adobe Coldfusion Dosyası (CFM),HTML, CSS, Javasript dilleri kullanılmıştır.[ws5] 14