TUNCELĠ VALĠLĠĞĠ ÇEVRE VE

Transkript

1 TUNCELĠ VALĠLĠĞĠ ÇEVRE VE ġehġrcġlġk ĠL MÜDÜRLÜĞÜ TUNCELĠ ĠL ÇEVRE DURUM RAPORU

2 TUNCELĠ ĠLĠ ÇEVRE DURUM RAPORU HAZIRLAYANLAR: Adı Soyadı Hasan ÇELĠKTAġ Unvanı Mühendis TUNCELĠ

3 ĠÇĠNDEKĠLER Sayfa (A). COĞRAFĠ KAPSAM A.1. GĠRĠġ A.2. ĠL VE ĠLÇE SINIRLARI A.3. ĠLĠN COĞRAFĠ DURUMU A.4. ĠLĠN TOPOGRAFYASI VE JEOMORFOLOJĠK DURUMU A.5. JEOLOJĠK YAPI VE STRATĠGRAFĠ A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma.. 23 A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya YARARLANILAN KAYNAKLAR.. 26 (B). DOĞAL KAYNAKLAR 27 B.1. ENERJĠ KAYNAKLARI B.1.1. GüneĢ B.1.2. Su Gücü B.1.3. Kömür B.1.4. Doğal Gaz B.1.5. Rüzgar B.1.6. Biyokütle B.1.7. Petrol B.1.8. Jeotermal Sahalar B.2. BĠYOLOJĠK ÇEġĠTLĠLĠK B.2.1. Ormanlar B Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları B.2.2.Çayır ve Mera B.2.3. Sulak Alanlar B.2.4. Flora B.2.5. Fauna. 40 B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas Yöreler. 41 B.3. TOPRAK.. 43 B.4. SU KAYNAKLARI. 46 B.4.1. Ġçme Suyu Kaynakları ve Barajlar B.4.2. Yeraltı su kaynakları.. 46 B.4.3. Akarsular B.4.4. Göller ve Göletler.. 47 B.5. MĠNERAL KAYNAKLAR B.5.1. Sanayi Madenleri B.5.2. Metalik Madenler B.5.3. Enerji Madenleri B.5.4. TaĢ Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler 52 YARARLANILAN KAYNAKLAR.. 53 (C) HAVA (ATMOSFER VE ĠKLĠM). 54 C.1. ĠKLĠM VE HAVA C.1.1. Doğal DeğiĢkenler. 54 3

4 C Rüzgâr. 55 C Basınç.. 56 C Nem. 56 C Sıcaklık 57 C BuharlaĢma. 58 C YağıĢlar C Yağmur 58 C Kar, Dolu, Sis ve Kırağı.. 58 C Seller C Kuraklık.. 61 C Mikroklima.. 62 C.1.2. Yapay Etmenler.. 62 C Plansız KentleĢme C YeĢil Alanlar C Isınmada Kullanılan Yakıtlar.. 63 C Endüstriyel Emisyonlar C Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar. 63 C.2. HAVAYI KĠRLETĠCĠ GAZLAR VE KAYNAKLARI.. 64 C.2.1. Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman. 64 C.2.2. Partikül Madde (PM) Emisyonları. 64 C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları C.2.4. Azot Oksit (NOx) Emisyonları C.2.5. Hidrokarbon ve KurĢun Emisyonları. 65 C3. ATMOSFERĠK KĠRLĠLĠK.. 65 C.3.1. Ozon Tabakasının Ġncelmesinin Etkileri C.3.2. Asit Yağmurlarının Etkileri 66 C.4. HAVA KĠRLETĠCĠLERĠNĠN ÇEVREYE OLAN ETKĠLERĠ. 66 C.4.1. Doğal Çevreye olan Etkileri.. 66 C Su Üzerindeki Etkileri 66 C Toprak Üzerine Etkileri.. 66 C Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri 67 C Ġnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri 67 C.4.2. Yapay Çevreye Olan Etkileri. 67 C Görüntü Kirliliği Üzerine Etkileri.. 67 YARARLANILAN KAYNAKLAR.. 67 (D). SU D.1. SU KAYNAKLARININ KULLANIMI. 68 D.1.1. Yeraltı Suları. 68 D.1.2. Jeotermal Kaynaklar.. 69 D.1.3. Akarsular D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar D.1.5. Denizler D.2. DOĞAL DRENAJ SĠSTEMLERĠ D.3. SU KAYNAKLARINI KĠRLĠLĠĞĠ VE ÇEVREYE ETKĠLERĠ.. 76 D.3.1. Yeraltı Suları ve Kirlilik. 76 D.3.2. Akarsularda Kirlilik D.3.3. Göller, Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik D.3.4. Denizlerde Kirlilik. 78 D.4. SU VE KIYI YÖNETĠMĠ, STRATEJĠ VE POLĠTĠKALAR

5 D.5. SU KAYNAKLARINDA KĠRLĠLĠK ETKENLERĠ D.5.1. Tuzluluk. 78 D.5.2. Zehirli Gazlar. 78 D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik 79 D.5.4. Ağır Metaller ve Ġz Elementler.. 79 D.5.5. Zehirli Organik BileĢikler.. 79 D Siyanürler D Petrol ve Türevleri D Polikloro Naftalinler ve Bifeniller D Pestisitler ve Su Kirliliği.. 80 D Gübreler ve Su Kirliliği D Deterjanlar ve Su Kirliliği.. 80 D.5.6.ÇözünmüĢ Organik Maddeler. 80 D.5.7. Patojenler D.5.8. Askıda Katı Maddeler D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği YARARLANILAN KAYNAKLAR (E). TOPRAK VE ARAZĠ KULLANIMI E.1. GENEL TOPRAK YAPISI.. 82 E.2. TOPRAK KĠRLĠLĠĞĠ E.2.1. Kimyasal Kirlenme. 84 E Atmosferik Kirlenme E Atıklardan Kirlenme. 84 E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme.. 84 E.3. ARAZĠ.. 84 E.3.1. Arazi Varlığı.. 84 E Arazi Sınıfları.. 85 E Kullanma Durumu.. 85 E.3.2. Arazi Problemleri YARARLANILAN KAYNAKLAR (F). FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER. 88 F.1. EKOSĠSTEM TĠPLERĠ. 88 F.1.1.Ormanlar.. 88 F Ormanların Ekolojik Yapısı 88 F Ġlin Orman Envanteri. 90 F Orman Varlığının Yararları. 91 F Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları.. 92 F.1.2. Çayır ve Meralar. 92 F.1.3. Sulak Alanlar. 93 F.1.4. Diğer Alanlar (Stepler vb.) 93 F.2. FLORA.. 93 F.2.1. Habitat ve Toplulukları.. 94 F.2.2.: Türler ve Populasyonları.. 94 F.3. FAUNA 94 F.3.1. Habitat ve Toplulukları 95 F.3.2. Türler ve Populasyonları 95 F.3.3. Hayvan YaĢama Hakları 95 5

6 F Evcil Hayvanlar 95 F Sahipli Hayvanlar. 95 F Sahipsiz Hayvanlar 95 F Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Olan Evcil Hayvanlar.. 95 F Hayvan Hakları Ġhlalleri F Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü KuruluĢlar ĠĢbirliği.. 96 F.4. HASSAS YÖRELER KAPSAMINDA OLUP (*) BÖLÜMÜNDEKĠ BĠLGĠLERĠN ĠSTENECEĞĠ ALANLAR. 96 F.4.1. F F Sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı nca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı YerleĢtirme Alanları 96 F Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 2. Maddesinin a - Tanımlar Bendinin 1., 2., 3. ve 5. Alt Bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin DeğiĢtirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) Ġlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar.. 96 F F F F Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan Su Ürünleri Ġstihsal ve Üreme Sahaları 97 04/09/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 17 nci ve 01/07/1999 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Yönetmelikle DeğiĢik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri Sayılı Çevre Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve Ġlan Edilen Alanlar. 98 F Sayılı Boğaziçi Kanunu na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar.. 98 F Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler. 98 F Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar.. 98 F Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin AĢılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar.. 98 F Sayılı Mera Kanununda Belirtilen Alanlar. 98 F F.4.2. F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar. 98 Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası SözleĢmeler Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve YaĢama Ortamlarını Koruma SözleĢmesi (BERN SözleĢmesi) Uyarınca Koruma Altına AlınmıĢ Alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku YaĢama ve Üreme Alanları

7 F F F F F F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Akdeniz in Kirlenmeye KarĢı Korunması SözleĢmesi (Barcelona SözleĢmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Akdeniz de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol Gereği Ülkemizde Özel Koruma Alanı Olarak BelirlenmiĢ Alanlar Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği SeçilmiĢ BirleĢmiĢ Milletler Çevre Programı Tarafından YayımlanmıĢ Olan Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Listesinde Yer Alan Alanlar 98 Cenova Deklarasyonu nun 17. Maddesinde Yer Alan Akdeniz e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin YaĢama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal Alanlar Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması SözleĢmesi nin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Özellikle Su KuĢları YaĢama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması SözleĢmesi (RAMSAR SözleĢmesi) Uyarınca Koruma Altına AlınmıĢ Alanlar.. 99 F.4.3. Korunması Gereken Alanlar 99 F Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tespit Edilen ve YapılaĢma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) F Tarım Alanları: Tarımsal Kalkınma Alanları, Sulanan, Sulanması Mümkün ve Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları I, II, III ve IV Olan Alanlar, YağıĢa Bağlı Tarımda Kullanılan I. ve II. Sınıf ile, Özel Mahsul Plantasyon Alanlarının Tamamı. 99 F Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, BaĢta Su KuĢları Olmak Üzere Canlıların YaĢama Ortamı Olarak Önem TaĢıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler ile Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden Ġtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler 99 F Göller, Akarsular, Yeraltısuyu ĠĢletme Sahaları.. 99 F Bilimsel AraĢtırmalar Ġçin Önem Arzeden ve/veya Nesli Tehlikeye DüĢmüĢ veya DüĢebilir Türler ve Ülkemiz Ġçin Endemik Olan Türlerin YaĢama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik OluĢumların Bulunduğu Alanlar.. 99 F Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar. 99 F.5.1. Milli Parklar F.5.2. Tabiat Parkları 100 F.5.3. Tabiat Anıtı 100 F.5.4. Tabiatı Koruma Alanları

8 F.5.5. Orman Ġçi Dinlenme Yerleri F.5.6. Biyogenetik Rezerv Alanları F.5.7. Biyosfer Rezerv Alanları 101 F.5.8. Özel Çevre KorumaBölgeleri. 101 F.5.9. Av Hayvanları Koruma ve Üretme Sahaları F Su Ürünleri Üretim Sahalarının Çevresindeki Kıyılar. 102 F Endemik Bitki ve Hayvanların YaĢama Ortamı Olan Alanlar. 102 F Koruma Altına Alınan Yabani Flora-Faunanın YaĢama Ortamı Olan Alanlar 102 F Akdeniz e Has Nesli Tükenmekte Olan Deniz Türlerinin YaĢama ve Beslenme Ortamı Olan Alanlar. 102 F Kültür ve Tabiat Varlıklarının Bulunduğu Koruma Alanları 102 F Sit Alanlar F Kentsel Sit. 102 F Tarihi Sit 102 F Arkeolojik Sit. 103 F Doğal Sit 104 F Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması SözleĢmesinde Yer alan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar 104 F Kültürel Miras kapsamına Giren Alanlar F Anıtlar 104 F Yapı Toplulukları 104 F Sitler 104 F Doğal Miras Kapsamına Giren Alanlar. 104 F Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Alanları. 104 F.5.18.Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ne Göre Belirlenen Kıta Ġçi Yüzeysel Suları Kapsayan Ġçme ve Kullanma Suyu Rezervuarları 104 F Mutlak Koruma Alanları 104 F Kısa Mesafeli Koruma Alanları. 104 F Orta Mesafeli Koruma Alanları. 104 F Uzun Mesafeli Koruma Alanları 104 F Hava Kalitesi Kontrolü Yönetmeliği nde Belirlenen Hassas Kirlenme Bölgeleri F Jeoloji ve Jeomorfolojik oluģumların Bulunduğu Alanlar F Tarım Alanları F Tarımsal GeliĢim Alanları. 105 F Sınıf Tarım Alanları F Özel Mahsul Plantasyon Alanları YARARLANILAN KAYNAKLAR (G). TURĠZM. 106 G.1. YÖRENĠN TURĠSTĠK DEĞERLERĠ G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri 106 G Konum 106 G Fiziki Özellikler G.1.2. Kültürel Değerler G.2. TURĠZM ÇEġĠTLERĠ. 128 G.3. TURĠSTĠK ALTYAPI. 133 G.4. TURĠST SAYISI 134 G.5. TURĠZM EKONOMĠSĠ G.6. TURĠZM - ÇEVRE ĠLĠġKĠSĠ

9 YARARLANILAN KAYNAKLAR (H). TARIM VE HAYVANCILIK. 136 H.1. GENEL TARIMSAL YAPI 136 H.2. TARIMSAL ÜRETĠM. 136 H.2.1. Bitkisel Üretim 137 H Tarla Bitkileri H Buğdaygiller 137 H Baklagiller. 137 H Yem Bitkileri. 137 H Endüstriyel Bitkiler H Bahçe Bitkileri. 137 H Meyve Üretimi 138 H Sebze Üretimi H Süs Bitkileri. 138 H.2.2. Hayvansal Üretim H BüyükbaĢ Hayvancılık 138 H KüçükbaĢ Hayvancılık 139 H Kümes Hayvancılığı (Kanatlı Üretimi) H Su Ürünleri H Kürk Hayvancılığı 140 H Arıcılık ve Ġpekböcekçiliği H.3. ORGANĠK TARIM. 141 H.4. TARIMSAL ĠġLETMELER 141 H.4.1. Kamu ĠĢletmeleri. 141 H.4.2. Özel ĠĢletmeler 141 H.5. Tarımsal Faaliyetler H.5.1. Pestisit Kullanımı 141 H.5.2. Gübre Kullanımı. 141 H.5.3. Toprak Kullanımı 142 YARARLANILAN KAYNAKLAR 142 (I). MADENCĠLĠK 143 I.1. MADEN KANUNUNA TABĠ OLAN MADENLER VE TAġ OCAKLARI NĠZAMNAMESĠNE TABĠ OLAN DOĞAL MALZEMELER 143 I.1.1. Sanayi Madenleri. 143 I.1.2. Metalik Madenler. 143 I.1.3. Enerji Madenleri I.1.4. TaĢ Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler I.2. MADENCĠLĠK FAALĠYETLERĠNĠN YAPILDIĞI YERLERĠN ÖZELLĠKLERĠ 146 I.3. CEVHER ZENGĠNLEġTĠRME 146 I.4. MADENCĠLĠK FAALĠYETLERĠNĠN ÇEVRE ÜZERĠNE ETKĠLERĠ I.5. MADENCĠLĠK FAALĠYETLERĠ SONUCUNDA ARAZĠ KAZANIM AMACIYLA YAPILAN REHABĠLĠTASYON ÇALIġMALARI 146 YARARLANILAN KAYNAKLAR (J). ENERJĠ 147 9

10 J.1. BĠRĠNCĠL ENERJĠ KAYNAKLARI 147 J.1.1. TaĢkömür. 147 J.1.2. Linyit J.1.3. Asfaltit 147 J.1.4. Bitümlü ġist. 147 J.1.5. Ham Petrol J.1.6. Doğalgaz. 147 J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum). 147 J.1.8. Orman. 148 J Odun 148 J.1.9. Hidrolik. 148 J Jeotermal 148 J GüneĢ 149 J Rüzgâr 149 J Biyokütle 149 J Biyogaz. 149 J Biyomas J Su Enerjisi J.2. ĠKĠNCĠL ENERJĠ KAYNALARI. 149 J.2.1. Termik Enerji 149 J.2.2. Hidrolik Enerji 149 J.2.3. Nükleer Enerji J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi 149 J.3. ENERJĠ TÜKETĠMĠNĠN SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIMI 149 J.4. ENERJĠ TASARRUFU ĠLE ĠLGĠLĠ YAPILAN ÇALIġMALAR 150 YARARLANILAN KAYNAKLAR. 150 (K). SANAYĠ VE TEKNOLOJĠ K.1. ĠL SANAYĠNĠN GELĠġĠMĠ, YER SEÇĠMĠ SÜREÇLERĠ VE BUNU ETKĠLEYEN ETKENLER 151 K.2. GENEL ANLAMDA SANAYĠNĠN GRUPLANDIRILMASI. 151 K.3. SANAYĠNĠN ĠLÇELERE GÖRE DAĞILIMI 152 K.4. SANAYĠ GRUPLARINA GÖRE ĠġYERĠ SAYILARI VE ĠSTĠHDAM DURUMU 152 K.5. SANAYĠ GRUPLARINA GÖRE ÜRETĠM TEKNOLOJĠSĠ VE ENERJĠ KULLANIMI 154 K.6. SANAYĠDE KAYNAKLANAN ÇEVRE SORUNLARI VE ALINAN ÖNLEMLER. 154 K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği. 154 K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği. 154 K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklan Atıklar K.7. SANAYĠ TESĠSLERĠNĠN ACĠL DURUM PLANI 155 YARARLANILAN KAYNAKLAR (L). ALTYAPI, ULAġIM VE HABERLEġME

11 L.1. ALTYAPI. 156 L.1.1. Temiz Su Sistemi 156 L.1.2. Ġlçe Merkezlerinin Ġçme Suyu Ġle Ġlgili Hali Hazır Durumu 157 L Mazgirt Ġlçesi Ġçme Suyu Ġle Ġlgili Bilgiler 157 L Ovacık Ġlçesi Ġçme Suyu Ġle Ġlgili Bilgiler. 157 L.1.3. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi. 160 L.1.4. YeĢil Alanlar 163 L.1.5. Elektrik Ġletim Hatları. 163 L.1.6. Doğalgaz Boru Hatları. 164 L.2. ULAġIM 164 L.2.1. Karayolları L Karayolları Genel 164 L UlaĢım Planlaması 165 L Toplu TaĢım Sistemleri 165 L Kent Ġçi Yollar. 165 L Araç Sayıları. 166 L.2.2. Demiryolları 166 L Kullanılan Raylı Sistemler L TaĢımacılıkta Demiryolları L.2.3. Deniz, Göl ve Nehir TaĢımacılığı 166 L Limanlar 166 L TaĢımacılık L.2.4. Hava Yolları 166 L.3. HABERLEġME L.4. ĠLĠN PLAN DURUMU 167 L.5. ĠLDEKĠ BAZ ĠSTASYONLARI 167 YARARLANILAN KAYNAKLAR (M). YERLEġĠM ALANLARI VE NÜFUS 168 M.1. KENTSEL VE KIRSAL PLANLAMA M.1.1. Kentsel Alanlar. 168 M Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri. 168 M Kentsel Büyüme Deseni. 169 M Planlı Kentsel GeliĢme Alanları. 169 M Kentsel Alanlarda Yoğunluk M Kentsel Yenileme Alanları M Endüstri Alanları Yer Seçimi. 171 M Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar. 171 M.1.2. Kırsal Alanlar 172 M Kırsal YerleĢme Deseni. 172 M Arazi Mülkiyeti M.2. ALTYAPI 172 M.3. BĠNALAR VE YAPI ÇEġĠTLERĠ. 173 M.3.1. Kamu Binaları M.3.2. Okullar M.3.3. Hastaneler ve Sağlık Tesisleri 179 M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler. 180 M.3.5. Endüstriyel Yapılar. 180 M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar 180 M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar

12 M.3.8. Bürolar ve Dükkânlar 181 M.3.9. Kırsal Alanda YapılaĢma M Yerel Mimari Özellikler M Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller 181 M.4. SOSYO-EKONOMĠK YAPI. 181 M.4.1. ĠĢ Alanları ve ĠĢsizlik. 181 M.4.2. Göçler. 183 M.4.3. Göçebe ĠĢçiler (Mevsimlik) M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı M.4.5. Konut Yapım Süreçleri. 183 M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bölgeleri M.5. YERLEġĠM YERLERĠNĠN ÇEVRESEL ETKĠLERĠ 184 M.5.1.Görüntü Kirliliği 184 M.5.2. Binalarda Ses Ġzolasyonu M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde OluĢturulan Gürültü Zonları M.5.4. Ticari ve Endüstriyel Gürültü. 184 M.5.5. Kentsel Atıklar M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı. 184 M.6. NÜFUS M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre DeğiĢimi M.6.2. Nüfusun YaĢ, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı. 185 M.6.3. Ġl ve Ġlçelerin Nüfus Yoğunlukları 189 M.6.4. Nüfus DeğiĢim Oranı 191 M.6.5. Yer DeğiĢtirme Olayları 191 M.6.6. Turizm ve Seyahat M.6.7. ĠĢsizlik 192 YARARLANILAN KAYNAKLAR (N). ATIKLAR 193 N.1. EVSEL KATI ATIKLAR. 193 N.2. TEHLĠKELĠ VE ZARARLI ATIKLAR N.3. ÖZEL ATIKLAR N.3.1. Tıbbi Atıklar 193 N.3.2. Atık Yağlar. 193 N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar. 193 N.3.4. Pil ve Aküler N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlardan Kaynaklanan Küller 194 N.3.6. Tarama Çamurları N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar 194 N.3.8. Kullanım Ömrü BitmiĢ Araçlar. 194 N.4. DĠĞER ATIKLAR N.4.1. Ambalaj Atıkları. 194 N.4.2. Radyoaktif Atıklar N.4.3. Hayvan Kadavraları 194 N.4.4. Mezbaha Atıkları. 194 N.5. ATIK YÖNETĠMĠ 194 N.6. KATI ATIKLARIN MĠKTAR VE KOMPOZĠSYONU 194 N.7. KATI ATIKLARIN BĠRĠKTĠRĠLMESĠ, TOPLANMASI, TAġINMASI VE AKTARMA MERKEZLERĠ. 195 N.8. ATIKLARIN BERTARAF YÖNTEMLERĠ

13 N.8.1. Katı Atıkların Depolanması 195 N.8.2. Atıkların Yakılması. 195 N.8.3. Kompost. 195 N.9. ATIKLARIN GERĠ KAZANIMI VE DEĞERLENDĠRMESĠ N.10. ATIKLARIN ÇEVRE ÜZERĠNDEKĠ ETKĠLERĠ 195 YARARLANILAN KAYNAKLAR (O) GÜRÜLTÜ VE TĠTREġĠM 196 O.1. GÜRÜLTÜ O.1.1. Gürültü Kaynakları 196 O Trafik Gürültüsü O Endüstri Gürültüsü. 197 O ĠnĢaat Gürültüsü. 198 O YerleĢim Alanlarında OluĢan Gürültüler 198 O Havaalanları Yakınında OluĢan Gürültü O.1.2. Gürültü ile Mücadele O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri. 202 O Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri. 202 O Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri 202 O.1.4. Gürültünün Ġnsanlar Üzerine Olan Etkileri. 202 O Fiziksel Etkileri 202 O Fizyolojik Etkileri 202 O Psikolojik Etkileri 203 O Performans Üzerine Etkileri 203 O.2. TĠTREġĠM 203 YARARLANILAN KAYNAKLAR 203 (P). AFETLER P.1. DOĞAL AFETLER P.1.1. Depremler 204 P.1.2. Heyelan ve Çığlar 206 P.1.3. Seller 207 P.1.4. Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları. 208 P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri P.1.6. Fırtınalar. 209 P.2. DĠĞER AFETLER P.2.1. Radyoaktif Maddeler P.2.2. Denize Dökülen Petrol ve Diğer Tehlikeli Atıklar P.2.3. Tehlikeli Maddeler. 209 P.3. AFETLERĠN ETKĠLERĠ VE YARDIM TEDBĠRLERĠ P.3.1. Sivil Savunma Birimleri. 211 P.3.2. Yangın Kontrol ve Önleme Tedbirleri. 215 P.3.3. Ġlkyardım Servisleri. 215 P.3.4. Afetzedeler ve Mültecilerin Yeniden Ġskanı 216 P.3.5 Tehlikeli Maddelerin Yurtiçi ve Sınırlararası TaĢınımı Ġçin Alınan Tedbirler. 216 P.3.6. Afetler ve Büyük Endüstriyel Kazalar. 216 YARARLANILAN KAYNAKLAR (R). SAĞLIK VE ÇEVRE

14 R.1. TEMEL SAĞLIK HĠZMETLERĠ R.1.1. Sağlık Kurumlarının Dağılımı 217 R.1.2. BulaĢıcı Hastalıklar. 218 R Ġçme, Kullanma ve Sulama Suları R Denizler R Zoonoz Hastalıkları R.1.3. Gıda Hijyeni 221 R.1.4. AĢılama ÇalıĢmaları 223 R.1.5. Bebek Ölümleri R.1.6. Ölümlerin Hastalık, YaĢ ve Cins Gruplarına Göre Dağılımı. 225 R.1.7. Aile Planlaması ÇalıĢmaları 225 R.2. ÇEVRE KĠRLĠLĠĞĠ VE ZARARLARINDAN OLUġAN SAĞLIK RĠSKLERĠ 227 R.2.1. Kentsel Hava Kirliliğinin Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 227 R.2.2. Su Kirliliğinin Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri 227 R.2.3. Atıkların Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri. 229 R.2.4. Gürültünün Ġnsan sağlığı Üzerine Etkileri R.2.5. Pestisitlerin Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri. 230 R.2.6. Ġyonize Radyasyondan Korunma 231 R.2.7. Baz Ġstasyonlarından Yayılan Radyasyonun Ġnsan Sağlığı Üzerine Etkileri YARARLANILAN KAYNAKLAR (S). ÇEVRE EĞĠTĠMĠ :. 232 S.1. KAMU KURULUġLARININ ÇEVRE EĞĠTĠMĠ ĠLE ĠLGĠLĠ FAALĠYETLERĠ S.2. ÇEVREYLE ĠLGĠLĠ GÖNÜLLÜ KURULUġLAR VE FAALĠYETLERĠ. 232 S.2.1. Çevre Vakıfları 232 S.2.2. Çevre Dernekleri S.2.3. Çevreyle Ġlgili Federasyonlar. 232 YARARLANILAN KAYNAKLAR (T). ÇEVRE YÖNETĠMĠ VE PLANLAMA 233 T.1. ÇEVRE KĠRLĠLĠĞĠNĠN VE ÇEVRESEL TAHRĠBATIN ÖNLENMESĠ T.2. DOĞAL KAYNAKLAR EKOLOJĠK DENGELER ESAS ALINARAK VERĠMLĠ KULLANIMI, KORUNMASI VE GELĠġTĠRĠLMESĠ. 233 T.3. EKONOMĠK VE SOSYAL FAALĠYETLERĠN ÇEVRENĠN TAġIMA KAPASĠTESĠNĠ AġMAYACAK BĠÇĠMDE PLANLANMASI T.4. ÇEVRENĠN ĠNSAN-PSĠKOSOSYAL ĠHTĠYAÇLARIYLA UYUMUNUN SAĞLANMASI 233 T.5. ÇEVRE DUYARLI ARAZĠ KULLANIM PLANLANMASI YARARLANILAN KAYNAKLAR TABLOLAR 235 ġekġller. 237 KAYNAKÇA

15 A- COĞRAFĠ KAPSAM: A.1. GĠRĠġ: Tunceli, tarihin ilk çağlarından bu yana pek çok uygarlığın yaģadığı, hüküm sürdüğü bir ilimizdir yılına kadar Dersim adıyla anılmıģtır. Dersim kelimesi GümüĢ Kapı anlamına gelmekte olup, yörenin zengin maden kaynaklarına sahip olmasından dolayı bu isim verilmiģtir. Diğer bir görüģ ise yöreye eskiden hakim olan Desimen isimli kabileden geldiğidir. Tunceli ismi Cumhuriyet döneminde Ulu Önder Atatürk tarafından verilmiģ olup, Tunç gibi sağlam insanların yaģadığı yöre anlamına gelir. Ġlin tarihçesi hakkında yapılan araģtırmaların en geniģi yıllarında ÇemiĢgezek Ġlçesi yakınında bulunan Pulur höyüğünde yapılan kazılardır. Bu kazılar sonucunda M.Ö yıllarında Hititler in ve M.Ö. 900 yıllarında da Urartular ın yöreye hakim olduğu anlaģılmıģtır. Daha sonra sırasıyla M.Ö yıllarında Med lerin ve M.S. 7. yüzyıla kadar da Pers lerin ve Makedonyalılar ın egemenliği altına girmiģtir. Bu durum M.S. 634 yılında Araplar ın bölgeye hakim olmalarına kadar devam etmiģtir Malazgirt Meydan Muharebesinden sonra Tunceli ve yöresi Türk egemenliği altına alınmıģtır. Tunceli, 1071 tarihinden 1252 tarihine kadar Erzincan da hüküm süren Mengüçler in idaresi altında kalmıģtır. Daha sonra Türkmen olan Akkoyunlular ın denetimine girmiģtir. Bu dönemlerde Osmanlılar Otlukbeli ve Çaldıran SavaĢları ile yöreye hakim olmuģlardır. Osmanlı Ġmparatorluğunun duraklama ve gerileme dönemlerinde bu yöre Merkezi denetimden yoksun kalmıģ olup, Beylikler halinde yönetilmiģtir. Tunceli, 1839 yılında Tanzimatın ilanından sonra Sancak haline getirilmiģ ve Dersim Livası adıyla Erzurum Vilayetine bağlanmıģtır yılında Dersim adıyla Vilayet olmuģ, 1886 yılında Pülümür Ġlçesi hariç bir sancak olarak Elazığ Vilayetine bağlanmıģtır. Bugün Tunceli Ġline bağlı Hozat Ġlçesi Cumhuriyet öncesi Mutasarrıflık iken Cumhuriyetin ilanı ile Dersim Vilayeti olmuģtur. 30 Mayıs 1926 tarih ve 887 Sayılı Kanunla da bazı vilayetlerle birlikte Ġlçeye dönüģtürülmüģtür. 25 Aralık 1935 tarih ve 2885 Sayılı Kanunla geçici Merkezi Elazığ olmak üzere; Nazimiye, Hozat, Pertek, Ovacık ve ÇemiĢgezek Ġlçelerinin bağlandığı Tunceli Ġli teģkil etmiģtir. Aynı tarih ve 2884 Sayılı Kanunla Tunceli Ġlinin idaresi için özel hükümler getirilmiģ, Ġl e Korgeneral Rütbesinde Vali atanmıģtır. Tunceli, 1947 yılına kadar geçici Merkezi olan Elazığ Ġlinden idare edilmiģtir. 30 Aralık 1946 tarih ve 4993 Sayılı Kanunla halen Ġl Merkezi olan Kalan kasabasına nakledilmiģtir. A.2. ĠL VE ĠLÇE SINIRLARI: Ġlimizin ilçeleri ile kent merkezine olan uzaklıkları aģağıda belirtilmiģtir. Tunceli ÇemiĢgezek 123 km. Tunceli Hozat 96 km. Tunceli Mazgirt 33 km. Tunceli Nazimiye 37 km. Tunceli Ovacık 60 km. Tunceli Pertek 52 km. Tunceli Pülümür 68 km. A.3. ĠLĠN COĞRAFĠ DURUMU: Doğu Anadolu Bölgesinin Yukarı Fırat Havzasında yer alan Tunceli, 38 derece 19 dakika ve 40 derece 26 dakika Doğu Boylamları ile 39 derece 36 dakika ve 38 derece 46 dakika kuzey enlemleri arasında yer almaktadır. Ġlin doğusunda Bingöl dağları ve Bingöl ili, batısında ve kuzeyinde Erzincan ili, güneyinde ise Keban Baraj Gölü ve Elazığ ili ile çevrilidir. Yüzölçümü 15

16 7774 Km 2, denizden yüksekliği 914 metredir. Güneyden kuzeye ve batıdan doğuya yükselen il topraklarının % 70 ini dağlar, % 25 ini platolar, % 5 ini ovalar ve düzlükler oluģturmaktadır. A.4. ĠLĠN TOPOGRAFYASI VE JEOMORFOLOJĠK DURUMU: Tunceli yüksek ve çok dağlık bir bölgedir. Bu yükseklikten ve bol yağıģlardan faydalanan kuvvetli akarsular, bu dağlık bölgede kendilerine derin ve sarp dereler tesis etmiģ, sıra dağları birer birer keserek, zayıf olanlarını parçalamıģ, bölgeyi çetin engebeli hale getirmiģtir. Yalnız, bu bütün içinde, sıra dağların büyüklüğünden, durumundan, yapıdan, aģındırma Ģekillerinden ileri gelen farklarla Tunceli, biri birinden yükseklik ve engebe derecesi ile ayrılan, biri birinden az çok farklı bir takım bölümlere ayrılmıģtır. Bu suretle Tunceli karıģık Ģekillerin, çetin engebenin bir araya geldiği bir bölgedir ve kendisini dört tarafından çeviren bölgelerin hiç birisine benzemeyen bir özellik arz etmektedir. Tunceli Ġlinin % 25 ini platolar, % 5 ini ova ve düzlükler, % 70 ini de dağlar oluģturmaktadır. Ġlin en önemli dağı ortalama yüksekliği 3000 m. olan Munzur Sıra Dağlarıdır. Belli baģlı diğer dağları ise, Mercan Dağları, Gobartı Dağı, Zel Dağı, Sevdin Dağı gibi dağlardır. Ġlde önemli sayılabilecek ova ve düzlükler bulunmamaktadır. Ovacık Ġlçesinde 74 km 2 lik Ovacık Ovası ile aynı ilçenin YeĢilyazı bucağında bulunan 44 km 2 lik YeĢilyazı Ovası Ġlin mevcut ovalarıdır. Buralarda hububat ve bakliyat ekimi yapılmakta ve bu alanların bir kısmı sulanabilmektedir. Tunceli, akarsular yönünden çok zengin bir konuma sahiptir. Ġlin önemli akarsuları; Munzur Suyu, Mercan Suyu, Pülümür Suyu, Tahar Suyu ve Peri Suyu dur. Bütün bu akarsular Keban Baraj Gölüne akmaktadır. Ġlde, Munzur Sıra Dağları üzerinde; Karagöl, Koç Gölü, ġer Gölü ve Dilincik Gölü olmak üzere 4 adet krater ve irili ufaklı buzul göller mevcuttur. Jeolojik yönden Tunceli; Mesozoik yaģlı kristalize kireç taģları, senozoik yaģlı sedimanter ve volkanik kayaçlardan oluģmaktadır. Ġlin kuzey kısımlarından Kuzey Anadolu Fay Zonu geçmekte olup, Ovacık Ġlçesinden geçen fay hattı ile kesiģmektedir. Fay hattının bulunduğu kısımlar birinci derecede deprem kuģağındadır. Tunceli merkezi ise ikinci derece deprem kuģağında bulunmaktadır. Dağlar : Munzur Dağları Tunceli ilinin kuzeyde Erzincan ili ile sınırını teģkil eden ve batıdan doğuya doğru uzanan, sıradağlardır. Yükseklikleri birçok dorukta 3000 metrenin üzerindedir. Kırmızı ve gri renkte olan bu dağ üzerinde krater gölleri yeģil otlaklar, geniģ meralar olduğundan, bu dağlar Tunceli de göçebe hayatı yaģayan insanların hayvanları için birer yayladır. Karların erimesi ile birlikte bu dağların eteklerinde, bol miktarda su kaynaklarına rastlanır. Bunlardan en büyük kaynak Munzur ırmağıdır. Mercan Dağları Munzur sıradağlarının üzerinde ve devamı olarak isimlendirilmektedir. Yüksekliği yaklaģık olarak 3000 metre kadardır. Mercan Dağları da çıplak ve sarptır. Erzincan ovasına doğru dik meyillerle iner. Üzerinde bir dizi yüksek tepeler ve sırtlar yükselir. Bunların en yükseği de batı ucundaki Akbaba Tepesi olup, yüksekliği 3449 metredir. 16

17 Karasu Aras Dağları Karasu Aras dağları geniģ bir kütledir. Ġlin kuzeydoğu kısmını tümüyle kaplamaktadır. Dağın batısında Pülümür çayı, kuzeyinde karasu vadisi ve suyu, güneydoğusunda Perisuyu vadisiyle çevrilmiģ durumdadır. En yüksek noktası 3292 metre olup, alt etekleri meģe ve ardıç ağaçları ile kaplıdır. Yine bu bölgede sık ormanıyla bilinen Sansa Boğazı, Pülümür ün doğusunda BağırpaĢa Dağı (3287m.) burada Erzurum un Palandöken dağları ve ovası rahatlıkla seçilebilir. Pülümür yöresinde doğan akarsu Pülümür vadisi boyunca yan dereler alarak Tunceli nin altında Munzur suyu ile birleģip, Keban Baraj Gölüne dökülmektedir. Ayrıca Kutudere ve Rabat dolaylarındaki yaklaģık 1000 metrelik derin vadiler, Nazimiye deki Düzgünbaba Dağı (Zel) 2200 metre, Sülbüs Dağı 2500 metre, Mazgirt bölgesinde Ġlanlı Dağı 2500 metre, Kırklar tepesi 2700 metre, Hozat ile Ovacık arasındaki Balikan Dağı 2150 metre, belli baģlı dağlardır. Akarsular ve Vadiler Ġlde baģta akarsular, Ģelaleler ve gözeler olmak üzere kuzeydeki dağların zirvelerindeki çok sayıda küçük krater gölleri ve Keban Baraj Gölünden oluģan su kaynakları, çevresindeki doğal verilerle birlikte turizm ve rekreasyon açısından zengin potansiyeller sunar. Tunceli deki akarsular arasında Munzur Suyu ve Peri Suyu bol su taģıdıklarından debileri itibariyle özellikle bahar aylarında rafting sporu için çok elveriģli imkanlara sahiptir. Bu iki akarsu sadece il ve bölge ölçeğinde değil ülke genelinde rafting için elveriģli koģullar sunan az sayıda akarsular arasında sayılabilir. Munzur Suyu, Pülümür Çayı, Peri Suyu, Mercan ve Tahar Çaylarının bol, berrak ve temiz sularında çok çeģitli balıklar yaģamaktadır. BaĢta alabalık olmak üzere Tunceli için önemli bir ekonomik değer olan balık varlığı, sportif balıkçılık için de potansiyel oluģturur. Alabalık, balık popülâsyonu içinde yöreye özgü kırmızı benekli endemik türü ve lezzeti ile turizm açısından da önem taģımaktadır. Munzur Suyunda alabalık, karabalık ve halk arasında kum balığı, tahta balığı denen türlerden baģka güneyde suyun ısındığı kesimlerde yayın balığı ve sazan yaģamaktadır. Ġldeki diğer akarsularda alabalık, kepenez ve çay balığı bulunmaktadır. Munzur Suyu Vadisi Ovacık ın kuzeyinde Munzur Dağlarının üzerindeki Ziyaret Tepenin eteklerinden doğan ve merkez ilçede Pülümür Çayı ile birleģerek Keban Baraj Gölüne dökülen Munzur Suyu, il sınırları içerisinde çok uzun bir yol kat etmektedir. Çok sayıda dere ile beslenen ve yer yer derin boğazlar içerisinde oldukça hızlı akan Munzur Suyunun Ovacık-Tunceli arasında kalan kısmı, akarsuyu doğuran gözelerden baģlayarak, vadi boyunca gerek bitki örtüsü ve yabanıl yaģam, gerekse farklı doğa peyzajı açısından çok zengin veriler sunmaktadır. Su sıcaklığı kıģ aylarında 0 4 o C, yaz aylarında o C olan berrak ve temiz Munzur Suyu baģta kırmızı benekli alabalık olmak üzere balık varlığı açısından oldukça zengindir. Munzur Suyunun debisi çok düzenli olmamakla birlikte AĢağı Torunoba-SarıtaĢ-Halbori Gözeleri arasındaki yaklaģık 20 km. lik kısmı, rafting sporuna elveriģli potansiyele sahiptir Yılında Munzur Suyu, rafting sporu açısından bir ekip tarafından incelenmiģ ve olumlu sonuçlar elde edilmiģtir. Munzur Suyu yatağının ve vadinin geniģlediği yerlerde doğal bitki örtüsüyle, vadinin dar ve derin olduğu yerlerde dik yamaçlardaki ilginç kaya oluģumları ve yer yer rastlanan kanyonları ve Ģelalelerle, değiģik manzaralar sunmaktadır. Bu kanyonlar arasında özellikle Halbori Gözelerinin yaklaģık 3-4 km. kuzeyinde Munzur Suyuna karıģan Laç Deresinin oluģturduğu ve doğuda Pülümür Çayına kadar uzanan kanyon çok etkileyicidir. 17

18 Ovacık-YeĢilyazı dolaylarında ve Munzur Gözelerinden 1.5 km. aģağıda Munzur Suyunun iki yanında yer yer bölgenin karakteristik ağacı olan huģ meģceresi bulunur. Ülkemizde ender bulunan ağaç türlerinden olan huģ, akarsu kıyılarında güzel gövde yapmakta ve bitki örtüsü zenginliğine önemli bir katkı sağlamaktadır. Munzur Suyunun yukarı çığırı, bu yöreye özgü bir tür olan kırmızı benekli alabalığın yetiģmesine çok elveriģlidir. Munzur Suyu, Mercan Deresi ve bu akarsulara karıģan küçük derelerde yaģayan alabalık, Munzur Gözelerinin 1-2 km. güneyinden baģlayarak 80 km. lik bir su alanına yayılmıģtır. Alabalık, yöreye özgü endemik türleri ve lezzetiyle ekonomik bir değer oluģturmanın yanı sıra turizm için de önemli bir potansiyel yaratmaktadır. Pülümür Çayı Vadisi Avcı Dağlarının eteklerinden doğan ve Tunceli merkezinde Munzur Suyuna katılan Pülümür Çayı, kar sularıyla ve çok sayıda dere ile beslendiği için suyu boldur. Tunceli-Pülümür karayolunun yaklaģık 20 km. kuzeyinden baģlayarak Pülümür e kadar genelde dar ve dik bir vadide akan çayın iki tarafı zengin orman örtüsünün yanı sıra Ģelaleler, kayalık yamaçlar ve kanyonlardan oluģan vadi doğal veriler bakımından oldukça zengindir. Kutudere-Kırmızıköprü arasında Pülümür Vadisinin derinleģtiği kesimlerde, sık sık vadi yamaçlarından akarak Pülümür Çayına ulaģan Ģelalelere rastlanmaktadır. Bunlar arasında Zenginpınar (Zağge) ġelalesi ve Ağlayan Kayalar suyun bolluğu, doğal çevre ve peyzaj bakımından öne çıkmaktadır. Vadi boyunca yer yer rastlanan dik yamaçlı çıplak kayalıklar, doğal peyzaj, manzara özellikleri ve çeģitli doğa sporları açısından çok çekici veriler sunmaktadır. Kutudere mesire yerine varmadan birkaç km. önce Pülümür Çayının doğu yamacında Papaz Dağı olarak bilinen kesim, Nazımiye yol ayırımından sonra çayın iki tarafındaki kayalık kesimler, Alacık- Kırmızıköprü arasındaki kayalıklar ve Ağlayan Kayaların karģı yamaçları ve Gelin Odalarının bulunduğu yamaçlar, doğa yürüyüģleri, kaya tırmanıģı ve yamaç paraģütü gibi doğa sporlarına yönelik potansiyeller taģır. Pülümür Çayının, Kırmızıköprü nün güneyinde kalan kısmı, balık varlığı açısından zengin olup, sportif balıkçılık için uygundur. Pülümür Çayının suyunun bol almasına karģın debisi rafting için yeterli görülmemektedir. Pülümür Vadisi boyunca bitki örtüsü ve diğer doğal verilerin çok zengin olması piknik, kamping gibi rekreasyon etkinlikleri için önemli potansiyeller yaratmaktadır. Peri Suyu Vadisi Tunceli nin doğu sınırını oluģturan Peri Suyu, güneybatı yönünde akarak Keban Baraj Gölüne dökülmektedir. Peri Suyu Vadisinin Tunceli ye sınır oluģturduğu kesimlerde çok dar ve dik olmamakla birlikte orman varlığı ve doğal çevre özellikleri bakımından zengindir. Kar sularıyla beslendiği için yaz aylarında da suyu bol olan Peri Suyunun Dedebağ-Bağın Kaplıcasının kuzey ve güney kesimlerinde vadinin dar ve kıvrımlı, suyun coģkun ve debisinin güçlü olduğu 3-4 km. lik kısmı, rafting açısından elveriģli potansiyele sahiptir. Bağın kaplıcalarının bulunduğu kesimde dar bir vadide akan Peri Suyunun iki tarafındaki kayalık yamaçların oluģturduğu doğal peyzaj, görsel açıdan çekici olduğu kadar kaya tırmanıģı gibi sporlar açısından da cazip niteliklere sahiptir. Ġlde kaplıca turizmine yönelik en önemli potansiyel olan Bağın Kaplıcasının ve 200 metre güneyde Elazığ yakasında yer alan Golan Kaplıcasının olması, Peri Suyunun bu kesiminde turizm olanaklarını çeģitlendirmektedir. Bağın Kaplıcasının birkaç yüz metre kuzeyinde Peri Suyu kenarında, geniģ bir çevreye hakim bir tepe üzerinde Bağın Kalesi yer almaktadır. Kaplıca ve kale arasındaki vadi yamaçları, hem bitki örtüsü, hem manzara açısından, hem de doğa yürüyüģleri bakımından çekici bir güzergâh oluģturmaktadır. 18

19 Peri Suyunun berrak, temiz ve soğuk sularındaki balık varlığı, sportif balıkçılık açısından da uygundur. Mercan Deresi Vadisi Avcı Dağlarının batı yamaçlarından doğan Mercan Deresi, Ovacık ilçe merkezinin doğusunda Munzur Suyuna karıģmaktadır. Mollaaliler köyünün kuzeyinde, Munzur Dağları ve Avcı Dağlarının arasında dik ve derin bir vadide akan Mercan Deresi, yüksek dağlardan beslendiği için suyu boldur. Berrak ve temiz sularında yaģayan alabalıkları meģhurdur. Sportif balıkçılık için elveriģli olan Mercan Deresinin büyük bir kısmı Munzur Vadisi Milli Park sınırları içerisinde kalmaktadır. Bitki örtüsü bakımından çok zengin olan Mercan Vadisinin kuzey kesimleri doğa yürüyüģleri, orman varlığı bakımından zengin olan güney kesimleri piknik ve kamping etkinlikleri için uygun potansiyeller taģımaktadır. Munzur Dağlarının, Mercan Vadisine inen yamaçlarında yer alan Kırk Merdiven ġelaleleri, dar ve küçük bir vadide akan birkaç Ģelaleden oluģmaktadır. Suyun bolluğu, doğal çevre ve peyzaj özellikleriyle ilginç ve çekici görsel zenginlikler sunan Kırk Merdiven ġelaleleri, Ovacık kuzeyinde yaylalara çıkan güzergâh üzerinde ilk durak yerlerinden biridir. Tahar Çayı Vadisi Kırklar Dağından doğan ve Kırklar Çayından beslenen Tahar Çayı, ÇemiĢgezek ilçesinin batısından geçerek Keban Baraj Gölüne dökülmektedir. Yüksek dağlardan beslenmediği için, taģıdığı su miktarı kaynak sularına ve mevsim yağıģlarına bağlı kalmaktadır. Tahar Çayı Vadisi bitki örtüsü bakımından oldukça zengindir. Çay kenarlarında çok çeģitli ağaç türlerinin oluģturduğu doğal bitki örtüsü, piknik yapmak ve kamp kurmak için elveriģli bir ortam yaratmaktadır. Ayrıca çayın geniģlediği ve suyun durgunlaģtığı kesimlerde yaz aylarında yüzmek olanaklıdır. Tahar Çayının ilçe merkezinin kuzeyinde kalan kesimleri ve Keban Baraj Gölüne yakın kesimleri, sportif balıkçılık yönünden uygun yerlerdir. Göller Doğal Göller Munzur Dağları ile bu sıranın alt birikimlerini oluģturan Mercan, Avcı, Karasakal Dağları üzerinde ve BağırpaĢa Dağının doruklar bölgesinde, buzul yataklarının ve çöküntü alanlarının suyla dolması sonucunda oluģmuģ küçük buzul gölleri ve krater gölleri vardır. Turizm açısından önem taģıyan bu göller Karagöl, Koçgölü, ġer Gölü, Dilincik Gölü, Çimli Gölü, Mercan Gölleri, Katır Gölleri ve Buyer Baba Gölleridir. Bu göllerden bazılarına 3 ya da 4 saatlik yürüyüģle varılabilmektedir. Baraj Gölleri Keban Baraj Gölü, ÇemiĢgezek, Pertek ve Mazgirt ilçelerinin 51 köyünün kısmi arazilerini kaplamıģtır. Bu gölün Tunceli yakasında Pertek ve ÇemiĢgezek ilçelerinin Elazığ a ulaģımını sağlayan feribot iskeleleri vardır. 675 km 2 lik bir alana sahip baraj gölünün yöre iklimi üzerinde olumlu etkileri olmuģtur. Keban Baraj Gölüne açılan vadi boylarında ve çöküntü alanlarında iklimin ilin orta ve kuzey kesimlerine göre daha yumuģak hissedilmesi ve bahar mevsiminin daha belirgin olması, göl kıyılarını piknik, kamping gibi rekreasyon etkinlikleri için daha uygun hale getirmektedir. Baraj gölünün ÇemiĢgezek, Göktepe ve Akpazar kesimleri ise sportif balıkçılık için elveriģli doğal 19

20 ortama sahiptir. Ayrıca baraj gölü yüzme gibi etkinliklerin yanı sıra baģta rüzgar sörfü olmak üzere çeģitli su sporları için de önemli bir potansiyel yaratmaktadır. Özellikle Pertek ve ÇemiĢgezek te göl kıyısında spor merkezleri kurulması halinde, su sporlarını teģvik edici ve geliģtirici organizasyonlar yapılması durumunda ilimiz turizminin canlandırılması sağlanabilecektir. Ovalar Tunceli nin büyük bir kesimi dağlık olduğundan önemli sayılabilecek bir ovaya sahip değildir. Ancak ufak çaplı ve düzlüklerden bahsedecek olursak; Pulur ve YeĢilyazı (Zeranik) Ovası Ovacık ilçesinde Munzur suyunun ikiye böldüğü düzlüğün kuzey yarısında kalan kısmına, güneyinde kalan kısmına da YeĢilyazı (Zeranik) ovası denir. Bu ovalar Ovacık ovası ismiyle anılmaktadır. Yörede kuru fasulye ve Ģeker pancarı ekimi yapılmaktadır. Ayrıca Mazgirt ilçesinin güneyinde Akpazar ve çevre köylerinde bazı düzlüklere rastlanmakta ve Peri suyu kıyılarındaki düzlüklerde çeģitli hububat ürünleri, sebze ve meyve türleri yetiģtirilmektedir. Yine Pertek ve ÇemiĢgezek ilçelerinin Keban Baraj Gölü çevresindeki köylerde kısmen düz araziler ekime elveriģli olup, kuru tarım yapılmaktadır. Platolar Ġlin yaylalarını genel olarak dört bölümde toplayabiliriz. 1. Merkez ve Kalan yaylaları 2. Ovacık yaylaları 3. Pertek yaylaları 4. Pülümür yaylaları Bunlardan Pertek yaylalarına göçerler, bir geçiģ güzergahı ve vakit kazanılan intikal yaylaları olarak kullanılır. Merkez (Kalan) yaylaları yüksek olup, Florası bakımından zengin ve akarsuları boldur. Ovacık yayla gurubundan olan Havaçor yaylaları göçer durumdaki ġavaklılara tahsis edilmektedir. Ot Florası kısmen zayıf bölgedir. Ancak Ovacık ın doğusundaki yaylaların bitki örtüsü zengindir. Pülümür yaylaları mera florası ve akarsu bakımından zengin yaylalardır. A.5. JEOMORFOLOJĠK YAPI VE STRATĠGRAFĠ Bölgenin kuzeyinde Anadolu sıradağlarının genel doğrultusuna uygun olarak Munzur sıradağları uzanır. Bu dağlar Alp sıradağlarının ülkemizde devamı olan Anti Toros ların bir koludur. Yapı itibari ile Munzur dağlarının Kratese ve kırmızı renkli Eosen kalkerlerinden oluģtuğu bilinmektedir. Bu yönü ile bölge arızalı bir topografya sergilemekte ve yükselti kuzeyden güneye, yani Murat suyu vadisine doğru giderek azalma göstermektedir. Bölgede Paleozoik, Mesozoyik ve Senozoyik yaģlı kayaçlar yüzeyleģmektedir. ġekil-a

21 Paleozoik KarĢılar Formasyonu (Pk) Tunceli ilinin KarĢılar köyü ile Nazimiye ilçesi hattının kuzeyinde, Tunceli'nin batısında Baba ocağı köyü ile DeĢt deresi arasında, Demirkapı tepe'de, Pertek ilçesi Dere nahiyesi civarındaki Değirmendere vadisinde ve Tunceli - Mazgirt ilçesi arasındaki Hovarköy civarında olmak üzere geniģ yayılım gösterir. En tipik olarak Tunceli - Ovacık yolu boyunca Munzur çayı vadisinde ve Tunceli - Pülümür yolu boyunca uzanan Pülümür çayı vadilerinde gözlenir. Metamorfik Ģistler ve bunlar içinde yer alan genellikle siyah renkli, yer yer dolomitik, rekristalize kireçtaģı bloklarından oluģur. ġistler; boz, kül rengi, parlak yüzeyli olup çoğunlukla kalkģist, kuvars serisit-kalk Ģist, serisit-kalkģist, muskovit-kuvars-kalk Ģist türündendir. Kalk Ģistler belirgin Ģist dokusuna sahiptir. Kalsit ana bileģen olarak gözlenir. Mesozoyik Munzur KireçtaĢları(Jkm) Formasyonun büyük bir bölümü Ģelf türü neritik kireçtaģlarından oluģur. Algli ve resifal kireçtaģları baģlıca kaya türüdür. Orta düzeylerinde oolitli kireçtaģı en üstte ise pelajik kireçtaģı gözlenir. Pertek KarmaĢıgı (Kp) En tipik olarak Pertek yöresinde gözlenir. DeğiĢik yaģ, tür ve boyutta çökel kaya bloklarını ve ofiyolitleri kapsar. Tamamen serpantinleģmiģ ultrabazik kayaçlar; spilit, diyabaz ve gabrolar içinde radyolarit ve mermer blokları çoğunluktadır. DeğiĢik çökel kaya blokları da gözlenmiģtir. Çakırkaya Formasyonu (Kç) En altta kırmızı renkli kumtaģı-çakıl taģı Ģeklindedir. Daha sonra alacalı renkli kumtaģı, gri renkli Ģeyl ve grimsi, beyazımsı gri kireçtaģı-ģeyl ArdalaĢması Ģeklinde devam eder. Üste doğru ise yine kumtaģı - Ģeyl ardalanmalıdır. ġeyller yer yer siyaha yakın gri renklidir. KumtaĢları, orta-kötü boylanmalı, iyi derecelenmelidir. KireçtaĢları bol fosil içerir. Pertek karmaģığı üzerine açısal uyumsuzlukla gelen Çakır kaya formasyonu üzerinde Tunceli formasyonu transgresif olarak gözlenmektedir. Senezoyik Tunceli Formasyonu (Tt) Dört ayrı üyeye ayrılmıģtır. Geyiksuyu Üyesi (Ttg) Birim tabandan tavana doğru çakıl taģı, kumtaģı, silttaģı, marn, kalkarenit, kriptokristalin kalker, killi kalker ve mikrokristalin kalker ardalanması Ģeklinde gözlenir. Geyiksuyu üyesi transgresif olarak karģılar formasyonu ve Pertek karmaģığı üzerine gelir. Üstüne ise uyumlu olarak Marçik üyesi gelmektedir. 21

22 Marçik Üyesi (Ttm) En iyi gözlendiği yer Tunceli yöresindedir. Kırmızı renkli çakıltaģı, kumtaģı, kireçtaģı ve Ģeyl ardalanması Ģeklindedir. ÇakıltaĢları; iyi boylanmıģ, iyi derecelenmeli, baģlıca metamorfik, volkanik kayaç parçaları, kuvars ve detritik kayaç parçalarından oluģmuģtur. KumtaĢları; iyi boylanmıģ, baģlıca kuvars, serisit, volkanik kayaç ve detritik kayaç, kil mineralleģmesinin yoğun olduğu cam parçaları, çört parçacıkları ile feldispat, biyotit ve klorit kristallerinin karbonat çimento ile bağlanmasından oluģmaktadır. Zayıf yönlenme gözlenir. Alt dokunağında Geyiksuyu, üst dokunağında ise Altınyüzük üyeleri ile dereceli geçiģlidir. Altınyüzük Üyesi (Tta) En tipik olarak Geyiksuyu nahiyesine bağlı Altınyüzük köyü güneyinde gözlenir. Andezit, litik tüf ve aglomeralardan oluģmuģtur. Ġnce bantlar Ģeklinde Ģeyl ve kumtaģına da rastlanır. Andezitler; fenokristal olarak idiyomorf hornblend ve oligoklas-andezin bileģiminden plajioklas içermektedir. Hamur kısmen kil minerallerine dönüģmüģ ve az miktarda feldispat mikrokristalleri içeren camsı materyalden ibarettir. Tüfler; volkanik kayaç parçaları, daha az miktarda hornblend, amfibol, biyotit ve ojit fenokristallerinin kısmen kil minerallerine dönüģmüģ bir hamur ile bağlanmasından oluģmuģtur. Altınyüzük üyesi altta Marçik ve üstte ise Hozat üyeleri ile düģey geçiģlidir. Hozat Üyesi (Tth) En iyi gözlendiği yer, Hozat ilçesine bağlı Balkaynar, Alancık ve Geçimli köyleri yöresidir. Tip kesitte birim; alacalı renkli kumtaģı, kireçtaģı ve Ģeyl ardalanması Ģeklindedir. KumtaĢları; yuvarlak iyi boylanmıģ, kuvars, plajioklas, volkanik ve ultrabazik kayaç parçaları ile çört parçalarının az miktarda biyotit, ojit ve opak minerallerin karbonat çimento ile bağlanmasından oluģmuģtur. KireçtaĢları; kriptokristalin kireçtaģı Ģeklindedir. Hozat üyesi; alttaki Altınyüzük üyesi ile uyumlu olarak düģey geçiģlidir. Üstüne ise açısal uyumsuzlukla Kocakoç formasyonu gelmektedir. Kocakoç Formasyonu (Tk) Ġsmini en iyi gözlendiği yer olan, Tunceli il merkezi doğusundaki Kocakoç mahallesinden almıģtır. Alt seviyelerde beyaz renkli kumtaģı- Ģeyl, kireçtaģı ardalanması Ģeklinde baģlar, üste doğru ise kireçtaģına geçiģ gözlenir. KireçtaĢları kalkarenit, kriptokristalin veya mikrokristalin kireçtaģı Ģeklindedir. Kalkarenit; detritik olarak az miktarda kayaç parçaları ve kuvars kristallerinden ibarettir. Kocakoç formasyonu; alt dokunağında, Tunceli formasyonunun Hozat üyesi ile açısal uyumsuzluk gösterir. Üst dokunağında ise yine açısal uyumsuzlukla Mazgirt volkanikleri tespit edilmiģtir. Mazgirt Volkanitleri (Tmv) Ġsmini Tunceli ili Mazgirt ilçesinden almıģ olup, çok geniģ bir yayılım göstermektedir. Siyah, kahve renkli yer yer kızılımsı ve yeģilimsi renkte değiģik karakterde lav akıntısı veya daha yaģlı birimler içerisinde '' dayk ve siller Ģeklinde'' gözlenmektedir. 22

23 Kuvaterner (Qal) Topografya açısından yüksek olan kuzeyden, daha az yüksek olan güneye doğru hızlı bir akıģ gösteren Pülümür ve Munzur çayları yataklarını hızlı bir Ģekilde aģındırmakta, ancak aģındırdıkları malzemeyi çökeltecek ortam bulamamakta ya da bir miktar çökelme olsa da kısa sürede aģınmaktadır. Bu oluģum mekanizması sonucu, Munzur ve Pülümür çaylarının geçtiği vadi yamaçlarında yer yer eski taraça kalıntıları yer almaktadır. Bu eski taraçalar alacalı renkli daha yaģlı birimlerin çakıllarını içeren çakıltaģları Ģeklindedir. Ayrıca güneye gidildikçe dar alanlarda genç alüvyon çökellerine ve yer yer traverten oluģumlarına rastlamak mümkündür. A.5.1. Metamorfizma ve Magmatizma: Mesozoyik öjensenklinal mobil kuģağın tipik bir örneğini teģkil ederler. Bunlar Alt ve Üst Kratese devrine ait piroklastik andezitik bazaltik akıntı ve denizel kalkerlerle interkalasyon halinde olan çok kalın filiģ yatakları ihtiva eder. Eosenden özellikle Nazimiye bölgesinde Alt Eosene ait tabakalanmıģ tüf, litik tüf ve andezitli aglomera yüzeylenmiģtir. Ayrıca Miyosene ait bazaltlarda Eosen mostralarının üzerlerinde dağınık olarak bulunmaktadır. Bunlar bazalt, spilit ve tüf Ģeklindedir. Mazgirt bölgesinde Miosen zaman dilimine ait siyah kahverengi yer yer kırmızımsı, yeģilimsi renkte değiģik karakterde lav akıntısı veya daha yaģlı birimler içerisinde dayk ve siltler Ģeklindedir. Pertek yöresinde ise Mesozoyik zaman diliminde vuku bulmuģ tamamen serpantinleģmiģ ultrabazik kayaçlar spilit, diyabaz ve gabrolar bulunmaktadır. Oligosende Pülümür bölgesi diyabaz intrüzyonlarına maruz kalmıģtır. Miyosende Darıkent in kuzey doğusunda ve muhtelif yerlerde kalın aglomera ve tüf yataklarına sahne olmuģtur. Pliyosende bölgede bir yükselme olmuģ olup, erozyonla geniģ bir püskürük ekstrüzif faaliyet etkisinde kalmıģtır. Ayrıca muhtelif bölgelerde yaygın olarak granit intrüzyonları oluģmuģtur. Bölgeyi aflöre eden en eski formasyonlar Alt Permiyen metasedimanlarıdır. Bu metasedimanlar aralarında ince kuvarsit yatakları bulunan serisitli bir Ģist serisidir. Klastik orijinli olan bu metasedimanlar çok fazla kalın olan Üst Permiyen Subkristalin kalkerlerin içine geçerler. Genel olarak stratigrafik bakımından formasyonun aģağı kısımları ve granitik intrüzyon sahalarında metamorfizleģme fazladır. Kristalin kalkerlerin aflore ettiği bir baģka bölge de ÇemiĢgezek in 19km. kuzeyinde bulunmaktadır. MetamorfizleĢme Tunceli bölgesindekinden daha azdır. Ayrıca Pertek yöresinde de Permo Triyas yaģlı mermer, Ģist den oluģmuģ metamorfik kayaçlar mevcuttur. A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya: Bölge, Alpin dağ oluģum hareketlerinden alttan üste doğru Austriyen (?), Laramiyen, Pireniyen Valakiyen ve Pasadoniyen fazları tarafından etkilenmiģ ve bugünkü Ģeklini almıģtır. Kuzey ve güney yönlü kuvvetler, genelde doğu-batı yönlü yapısal hatlar ve faylar oluģturmuģtur. Muhtemelen Miyosen sonralarında, bölge yeniden tektonik etkinlikler altında kalmıģ, kuzeydoğu - güneybatı yönlü faylar ve volkanizma faaliyetleri geliģmiģtir. 23

24 PALEOZOYĠK Permiyen Paleojen Eosen Tunceli Fm. Tersiyer SENOZOYĠK Mesozoyik Neojen Miyosen Kuvaterner Üst Sistem Sistem Seri/Kat Formasyon Simge Tablo-A Stratigrafik kolon kesit. Açıklamalar Alüvyon Qal Kum, yuvarlak çakıl, ile az oranda silt ve kil. Taraça Qt Ġri ve yuvarlak kireçtaģı çakılları. Mazgirt Tmv Tüf, aglomera, andezit, dasit türü volkanikler. Kocakoç Tk Algli kireçtaģı, beyaz renkli marn. Altınyüzük Üyesi Tta Tüf, aglomera Marcik Üyesi Ttm Kırmızı renkli kumtaģı, kireçtaģı, marn. Geyik Suyu Üyesi Ttg Gri renkli marn, killi kireçtaģı, konglomera, kumtaģı. KarĢılar Pk Siyah renkli, kristalize, yer yer dolomitik kireçtaģı bloklu Ģistler. Kaynak: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Ankara 24

25 ġekil: A Türkiye'nin Deprem Haritası Çanakkale Çanakkale Kırklareli Tekirdağ Balıkesir Manisa Ġzmir Aydın Muğla Ġstanbul Yalova Bursa Bilecik Kütahya UĢak Denizli Burdur Sakarya Bolu EskiĢehir Afyon Isparta Antalya Bartın Sinop Kastamonu Artvin Ardahan Karabük Samsun Rize Ordu Trabzon Çankırı Amasya Kars Giresun Çorum Tokat Bayburt Erzurum Iğdır Ağrı Ankara Kırıkkale Erzincan Yozgat Sivas KırĢehir Tunceli Bingöl MuĢ NevĢehir Elazığ Van Bitlis Kayseri Malatya Aksaray Konya Niğde KahramanmaraĢ BatmanSiirt ġırnak Hakkari Mardin Osmaniye ġanlıurfa Karaman Kilis Ġçel Hatay Kaynak: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Ankara ġekil: A Tunceli Ġli Deprem Haritası Kaynak: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Ankara 25

26 YARARLANILAN KAYNAKLAR 1. Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Web Sitesi 26

27 (B). DOĞAL KAYNAKLAR: B.1. ENERJİ KAYNAKLARI B.1.1. GüneĢ: Ġlimizde güneģ enerjisinden, meskenlerde su ısıtma amaçlı olarak yararlanılmaktadır. Tablo B Yıllık Ortalama GüneĢlenme (2010) Parametre Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Yıllık Ortalama Günlük Toplam GüneĢlenme Süresi (sa-da) Ortalama Global GüneĢlenme ġiddeti (cal cm²) Maksimum Günlük Toplam GüneĢlenme ġiddeti (cal cm²) Kaynak: Tunceli Meteoroloji Ġstasyon Müdürlüğü B.1.2. Su Gücü: Tablo B Tunceli ili sınırları içerisinde yer alan akarsular, akarsuların yüzey alanları, yıllık ortalama debileri ve maksimum-minimum debileri. Tablo B Ġlimizde Akarsular Akarsu Yüzey Yıllık Maksimum Minimum Alanı(ha) Ort. Akım(hm 3 ) Akım(m 3 Tarihi /s) Akım(m 3 /s) Tarihi Munzur Suyu , Pülümür Çayı , Tagar Çayı , Mercan Çayı , Peri Suyu , Singeç Deresi Havaçor Çayı 63 Büyükdere 47 Karolar Çayı 44 Kaynak: DSĠ 93. ġube Müdürlüğü Munzur Çayı ve Pülümür Çayı Tunceli Ġl merkezi civarında birleģip daha sonra Keban Baraj gölüne dökülür. Munzur Çayının göle dökülmeden önce taģıdığı ortalama akım m 3 /s dir. B.1.3 Kömür: Ġlimizin Ovacık ilçesi sınırları içinde sanayide kullanılabilecek kömür yataklarının mevcut olduğu bilinmektedir. Kısa bir zaman iģletilen kömür ocağının daha sonra faaliyeti durdurulmuģtur. Tunceli-Ovacık-Yarımkaya Linyit Sahası Genel Jeoloji: Havzanın temelini Mesozoyik yaģlı kraterler oluģturmaktadır. Ayrıca sahada serpantinler yer almaktadır. Serpantinler Mesozoyik kalkerlerinden gençtir. Havzanın 27

28 tabanını Miyosen yaģlı taban konglomerası ile Neojen kalkerler oluģturmaktadır. Sahada kömür, Miyosen yaģlı kalkerler marn içindedir. Havzada kömürün damar kalınlıkları değiģmektedir. Yatak özellikleri ve CevherleĢme: Sahada 5 adet kuyu açılmıģtır. Kuyuların derinliği yaklaģık 5 km kadardır. Bu kuyu ve yarmalardan aģağıdaki rezerv hesaplanmıģtır. Mümkün Rezerv Muhtemel rezerv Kullanım alanı ĠĢletme yöntemi Üretim durumu Teknolojik çalıģmalar ton ton Teshin Açık iģletme Üretim yapılmıģtır. ġuanda üretim yapılmamaktadır. YapılmamıĢtır. B.1.4. Doğal Gaz: Tunceli Ġli sınırları dâhilinde Doğalgaz rezervinin bulunup bulunmadığı bilinmemektedir. B.1.5. Rüzgar: Tablo B Yılı Ortalama Yıllık Rüzgâr Hızı Enlem Boylam Yükseklik TUNCELI Rasat S. Parametre (YIL) Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Toplam Orajlı Günler Sayısı Ortalaması Saat 07 Ortalama Rüzgar Hızı (m_sec) Saat 14 Ortalama Rüzgar Hızı (m_sec) Saat 21 Ortalama Rüzgar Hızı (m_sec) Ortalama Rüzgar Hızı (m_sec) Maksimum Rüzgar Hızı ( m_sec ) ve Yönü 36 ESE SSE NNW SW W 19.0 W 20.0 W SSW WSW W NNE S Fırtınalı Günler Sayısı Ortalaması Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Ortalaması N Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı N Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) NNE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı NNE Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) NE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı NE Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) ENE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı ENE Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) E Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı E Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) ESE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı ESE Yönünde Rüzgarın

29 RÜZGAR HIZI Ortalama Hızı (m_sec) SE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı SE Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) SSE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı Kaynak: Tunceli Meteoroloji Müdürlüğü ġekil: B Yılı Ortalama Rüzgâr Hızı 2.00 ORTALAMA RÜZGAR HIZI (m/sec) Se A Y L A R Kaynak: Tunceli Meteoroloji Müdürlüğü Ġlimizde rüzgâr enerjisinden faydalanılmamaktadır. B.1.6. Biyokütle Ġlimizde yakacak olarak meģe odunu kullanılmaktadır. Biyogaz kullanılmamaktadır. Ġlimizin bazı bölgelerinde yakacak olarak tezek kullanılmaktadır. B.1.7. Petrol: Tunceli ili sınırları dâhilinde petrol rezervinin bulunup bulunmadığı bilinmemektedir. B.1.8. Jeotermal Sahalar: Jeotermal enerji, yer kabuğunun eriģilebilir derinliklerine olağan dıģı olarak birikmiģ ısının oluģturduğu bir enerji türüdür. Bu ısı yeryüzüne doğal olarak sıcak su kaynakları ve buhar Ģeklinde veya sondajlarla çıkarılan sıcak su-buhar, buhar-sıcak su Ģeklinde ulaģmaktadır. Kaplıca ve Ġçme Kaynakları Tunceli ilinde merkez ilçe, Mazgirt, Nazımiye ve Pülümür ilçelerinde bilinen 4 kaplıca vardır. Ancak, kaplıcalarda konaklamaya yönelik birkaç tesis dıģında sağlık turizmine hizmet verecek hiçbir tesis yoktur. Mevcut konaklama tesisleri ise yöre halkının gereksinimlerini 29

30 karģılayacak kapasite ve nitelikte değildir. Ġldeki kaplıcaların toplam banyo kapasitesi 1555 kiģi/gündür. Dedebağ (Bağın) Kaplıcası Mazgirt Ġlçesi, Dedebağ Köyündeki kaplıca, ilçe merkezine 65 km. uzaklıkta, Peri Suyu kenarındadır. 3. öncelikli kaplıca sınıfına giren Bağın Kaplıcasında tek kaynaktan çıkan suyun akım değeri 5 lt/sn, sıcaklığı 35 o C, PH değeri 5.0 dır. Kaplıca suyu kalsiyum sülfatlı, sodyum sülfatlı ve klorür bikarbonatlı sular grubundandır. Banyo uygulamalarına elveriģli olan bu sular, romatizmal hastalıklar, kırık-çıkık sekelleri ve kadın hastalıkları tedavisinde olumlu etki yapmaktadır. Kaplıca alanında, tek katlı olarak yapılan 30 yataklı konaklama tesisi ile bir yeme-içme tesisi ve çay bahçesi bulunmakta olup halen inģaat çalıģmaları devam etmektedir. Peri Suyu kenarında dik bir yamaç üzerinde yer alan kaplıca alanının çevresi bitki örtüsü bakımından çok zayıf olmakla birlikte, Peri Suyunun iki yamacındaki dik kaya yamaçları, doğal peyzaj açısından çok etkileyicidir. Anafatma Kaplıcası Tunceli-Ovacık karayolu üzerinde, il merkezine yaklaģık 7 km. uzaklıkta bulunan kaplıcanın tek kaynaktan çıkan suyun akım değeri 3 lt/sn, sıcaklığı 25 o C, PH değeri 6.5 tir m 2 lik bir alanı kaplayan kaplıcadan sadece yöre halkı yararlanmaktadır. Herhangi bir tesis bulunmamaktadır. AĢağı Doluca (Harik) Kaplıcası Nazımiye Ġlçesi, AĢağı Doluca Köyünde olup, ilçe merkezine 16 km. uzaklıktadır. Tek kaynaktan çıkan suyun akım değeri 2 lt/sn, sıcaklığı 39 o C, PH değeri 5.0 dır. Kalsiyum sülfatlı ve sıcak sular grubundan olan kaplıca suyunun romatizmal hastalıklar, kırık-çıkık sekelleri ve kadın hastalıkları tedavisinde banyo olarak kullanılması uygun görülmektedir. Vadi içerisinde yer alan kaplıcanın çevresinde küçük ağaçlardan oluģan ormanlık alan bulunmaktadır. Kayalık bir alanda yer aldığı için kaya düģme tehlikesine karģı önlem alınması gerekmektedir. Karaderbent Köyü Kaplıcası Pülümür Ġlçesi, Karaderbent Köyünde bulunan kaplıca ilçe merkezine 13 km. uzaklıktadır. Kaplıca suyunun akım değeri 0.2 lt/sn, sıcaklığı 25 o C, PH değeri 6.0 dır. Sütlüce (Harçik) Ġçmecesi Merkez ilçe sınırları içerisinde, Tunceli-Erzincan karayolu kenarında, il merkezine 4 km. uzaklıktadır. Ġki kaynak halinde olan suyun akım değeri 2.4 lt/sn, sıcaklığı 24.5 o C dir. Maden suyu olarak kullanılabilecek nitelikte olan bu radyoaktif kaynak değerlendirilmediği için doğada akıp gitmektedir. 30

31 Pertek Termal Kaplıcası Pertek Ġlçesi sınırları içerisinde Singeç Çayı yamaçlarında, tektonik karekterden boģalım yapan 2 adet sıcaksu kaynağı mevcuttur. Sıcaklıkları 35 ve 37 o C olan bu kaynakların yine sırasıyla 2 ve 3 lt/sn debileri mevcuttur. Diğer Kaplıca ve Ġçmeler Tunceli de bu kaplıca ve içmeler dıģında, merkez ilçede DikilitaĢ Maden Suyu, Mazgirt yöresinde Ilıcak Maden Suyu ve Pülümür yöresinde Pülümür Maden Suyu vardır. Bunların akım değeri ortalama 2 lt/sn dolayındadır. Sıcaklıkları 17.5, 18 o C olan bu kaynaklarda henüz hiçbir tesis bulunmamaktadır. B.2. BĠYOLOJĠK ÇEġĠTLĠLĠK B.2.1. Ormanlar: Orman tamamen bozuk koru ve bozuk baltalık Ģeklindedir. Toprağın sığ ve taģlı olmasından dolayı 50 yaģını geçmiģ meģelerin içi ve tepeleri çürümüģtür. Kapalılık 0,4-0,6 arasındadır. Ormanın bazı alanlarında Lymantria dispar haģeresinin verdiği zarardan dolayı orman yer yer yapraksız ağaçlardan ibaretmiģ gibi görünür. Bu haģere bozuk baltalık ormanı ve Munzur Çayının iki kıyısındaki Kızılağaç ve Akçaağaçlara zarar vermektedir. Toprağın sığ ve taģlı olması, yaz aylarının nispeten kurak gitmesi ve ormanda devamlı surette hayvan sürülerinin dolaģmasından dolayı genç fideler geliģememektedir. Ormanın düz olan yerlerinde meģeler senede cm.lik filizler vermekte ise de bunlar hayvan sürüleri tarafından yenmektedir. Ayrıca hayvan sürülerinin kıģlık yemlenmesi için yaprak temini amacıyla meģelere uygulanan burç usulü ağaçların boylanmasına mani olmakta ve fazla yan sürgünü veren ağaçların kaybolmasına neden olmaktadır. 31

32 TOPLA M * PÜLÜM ÜR * HOZAT * * * * * TUNCELĠ OVACI K * * * NAZIMĠ YE TUNCE LĠ * ĠġLETME MÜDÜRLÜĞÜ Ster ġeflġğġ NORMA L BOZUK NORMA L BOZUK ORMANLIK SAHA AÇIKLIK SAHA GENEL SAHA ETA AĞAÇLANDI RILMIġ ALAN TALĠ ÜRÜN Tablo: B Ormanlık Alanlar ve Özellikleri ORMAN ĠġLETME MÜDÜRLÜĞÜ / ORMAN ĠġLETME ġeflġğġ KORU BALTAL IK (Ha ) (Ha) (Ha) (Ha ) (Ha) (Ha) (Ha) M 3 (Ha) TON * 18 * * * Kaynak: Orman İşletme Müdürlüğü 32

33 Tablo: B Ġlçelere Göre Orman Alanları ĠLÇEL ER MERK EZ Ç.GEZ EK HOZA T MAZG ĠRT NAZĠ MĠYE OVACI K PERTE K PÜLÜ MÜR TOPL AM Top.orman Alanı(Ha) Ver.Orman Alanı (Ha) Bozuk orman Alanı (Ha.) Koru Orman Alanı (Ha) Ver.koru Ormanı (Ha) Bozuk Koru Ormanı (Ha) Baltalık Orman Alanı (Ha) , ,89 81,78 34,429 1,772 45, ,347 Kaynak: Orman İşletme Müdürlüğü 33

34 TUNCELĠ KÖY HARĠTALARI ġekil B Tunceli Köy Haritaları Kaynak: Tunceli Orman ĠĢletme Müdürlüğü 34

35 ġekil B Tunceli Köy Haritaları Kaynak: Tunceli Orman ĠĢletme Müdürlüğü ġekil B Tunceli Köy Haritaları Kaynak: Tunceli Orman ĠĢletme Müdürlüğü 35

36 ġekil B Tunceli Köy Haritaları Kaynak: Tunceli Orman ĠĢletme Müdürlüğü ġekil B Tunceli Köy Haritaları Kaynak: Tunceli Orman ĠĢletme Müdürlüğü 36

37 ġekil B Tunceli Ġli Orman Haritası K Verimli Ormanlık Alan Verimsiz Ormanlık Alan Kaynak: Tunceli Orman ĠĢletme Müdürlüğü Ormansız Alanlar B Odun Üretimine Ayrılan Tarım Alanları: Ġlimiz sınırları içerisinde genel olarak söğüt, kavak ve kızılağaç türleri mevcut olup genelde vadi tabanlarında ve sulak yerlerde yetiģme ortamı bulmaktadır. B.2.2. Çayır ve Mera: Tunceli de Munzur Vadisi Milli Parkının kapladığı alan idari bakımdan Tunceli ilinin Merkez, Ovacık ve Hozat ilçelerine dâhildir. Fakat arazinin %70 i Ovacık ilçesinin sınırları içinde bulunur. Yörede genel olarak arazi arızalı, dağlık ve kayalıktır. Ovacık ta mevcut arazinin %78,9 u kültüre elveriģli, %21,1 ise kültüre elveriģli değildir. Tablo. B Tunceli Kültüre elveriģli ve elveriģsiz arazi miktarı: ĠLÇESĠ YÜZÖLÇÜMÜ KÜLTÜRE ELVERĠġLĠ ARAZĠ KÜLTÜRE ELVERĠġSĠZ ARAZĠ Dönüm % Dönüm % Dönüm % Merkez , Hozat 813, ,135 91,0 73,215 9,0 37

38 Ovacık ,614 78,9 241,386 21,1 Kaynak: Tunceli Orman ĠĢletme Müdürlüğü Kültüre elveriģli olmayan arazinin %91,7 sini kayalık ve %8,3 ünü taģlık alanlar oluģturmaktadır. Kültüre elveriģli arazinin %39,6 sını mera, %41,8 ini orman, %18,4 ünü tarla ve %0,2 sini ağaçlık alan oluģturmaktadır Köy Envanteri Etütlerine göre köy sınırları içinde bulunan küçük meralar ise genellikle orman alanlarının açılması ile elde edilmiģtir. Köy sınırların içinde bulunan tarla ve küçük mera arazileri Ģahıslara orman alanları ile büyük yaylalar devlete aittir. Ovacık ilçesine bağlı 357,517 dönümlük mera arazisi 188 parça olup bunun 158 i iyi, 29 u orta ve 1 de kötü karakterli meralardır. Tarla arazisinde hububat ziraatı yapılır. Sulak yerlerde fasulye, yonca ve fiğ ziraati de yapılır. Ovacık düzlüğünün tümü sulamaya elveriģli olduğu halde henüz yeteri kadar sulama tesisleri inģa edilmemiģtir. Ovacık ilçesine bağlı 61 köyün 60 ının da sulama suyu mevcuttur. Ancak sulamaya elveriģli olan dönüm arazinin dönümü sulanmaktadır. Meraların büyük bir kısmı köy sınırları dıģında hatta yerleģim merkezlerinden km. uzakta bulunur. Büyük mera ve yaylaları Munzur Dağ silsilesinin m. yükseklikteki düzlükleri kaplar. Ġlimiz genelinde ha mera ve ha çayır alanı mevcuttur. B.2.3. Sulak Alanlar: Tunceli akarsu yönünden çok zengindir. Düzenli yağıģ alan dağlarda yer altına sızan kar ve yağmur suları daha düģük yükseltilerde kaynaklar Ģeklinde yeniden yüzeye çıkar. Akarsuları besleyen bu kaynaklar sürekli olduğundan akarsuların taģıdığı sular bol ve akıģları da oldukça düzenlidir. Ġlin önemli akarsuları Munzur Suyu, Mercan deresi, Pülümür Çayı, Peri Suyu, Tahar Çayıdır. Munzur un kolları Havaçor, mamuģağı, ġamuģoğlu, Kodi, KabuĢoğlu, Aksu, Mercan, Hürmek, Merho, NanikuĢağı, Hacılı, Torunoba, Kalan dereleri, AĢkirik, Dereova, Kutudere, Çukurdere ile beslenen Pülümür çayıdır. 144 km. uzunluğundaki Munzur Suyu saniyede ortalama 87 metreküp su akıtmaktadır. En yüksek akım Nisan ayında 398 metreküp/ saniye dir. Ayrıca Mercan, Avcı, Karasakal dağları üzerinde ve BağırpaĢa Dağının doruklar bölgesinde buzul yataklarının zamanla suyla dolması sonucunda oluģmuģ küçük krater gölleri vardır. Bunlar arasında Karagöl, Koçgölü, Mercan Gölleri, Katır gölleri, Buyer Baba Gölleri bulunmaktadır. Tablo.B Sulanan Tarım Alanlarının Ġlçelere Göre Dağılımı Sulanan Sulanan Alan Tarım Alanlarının Tarım Alanı Ġlçelere Göre Dağılımı Alan Toplam Sulanan Oran (%) Alan (Ha) Oran (%) Ġlçeler (Ha) Devlet Halk Toplam Alan (Ha) Oran (%) Merkez ÇemiĢgezek Hozat Mazgirt Nazimiye Ovacık

39 Pertek Pülümür Toplam Kaynak: Tunceli Ġl Tarım Müdürlüğü Yapımı devam etmekte olan Pertek Kacarlar Göleti ve Sulama Projesi (391 Hek.), Ovacık Sulama Projesi (2200 Hek.) ile ihale aģamasında olan ÇemiĢgezek Sulama Projesi (5622 Hek.) ve Mazgirt Akpazar Sulama Projesi( 3129 Hek.) tamamlandığında toplam Hektar arazi sulu tarıma açılacaktır. B.2.4 Flora: Hakim ağaç cinsi meģedir. Muhtelif cinsleri vardır. Diğerleri karaağaç, akçaağaç, ceviz, yabani fındık, söğüt, çınar, asma, kızılağaç, dıģbudaktır. Bunlardan kavak, ceviz, söğüt, kızılağaç, asma ve karaağaç su boyunca karıģık bir galeri meydana getirir. Yamaçlar kayalık olmayan yerlerde meģeliktir. Fındık burada karıģık olarak bulunmaktadır. Ulmus glabra (Dağ Karaağacı) Ulmus minor (Ova Karaağacı) Populus tremula (Titrek kavak) Populus nigra (Kara Kavak) Salix Alba (Ak Sögüt) Salix triandra (Badem Yapraklı Sögüt) Betula pendula (Adi HuĢ) Juglans regina (Adi Ceviz) Corylus avellana (Yabanı Fındık) Qercus robur (Saplı MeĢe) Qercus petraea (Sapsız MeĢe) Qercus infectoria (Mazı MeĢesi) Qercus pubencens (Tüylü MeĢe) Tunceli bitki örtüsü bakımından oldukça zengin olup, Munzur Vadisi Milli Parkı florasında 1518 çeģitli bitki kaydı bulunmaktadır. Bunlardan 43 çeģidi Munzur Dağlarına 277 çeģidi Türkiye ye endemik türlerden oluģmaktadır. Munzur Dağlarından baģka hiçbir yerde bulunmayan endemik türler arasında Çan çiçeği, Erzincan Kirazı, Bindebir Keklik Otu, Munzur Kekiği, Munzur Düğün Çiçeği, Dağçayı, MenekĢe sayılabilir. 39

40 B.2.5 Fauna: Munzur vadisi ve çevresi, av hayvanları bakımından oldukça zengindir. Vadide bulunan av hayvanları; Ayı, kurt, vaģak, tilki, sansar, porsuk, sincap, tavģan, yaban domuzu, yaban keçisi, çengelboynuzlu dağkeçisi, kartqal, akbaba, doğan, Ģahin, atmaca, urkeklik, keklik, çilkeklik, turna, kaz, toy, ördek türleri ve çulluktur. Munzur çayında üç cins balık vardır. Alabalık mevcut fuananın en kıymetli ferdidir. Kırmızı benekli Alabalık, Munzur ve Pülümür çaylarında bulunmaktadır. Munzur ve çevresinde arazinin çok arızalı ve ormanlarla kaplı olması büyük ulaģım yollarına ve yerleģim merkezlerine uzak oluģu nedeni ile birçok yabani hayvan türlerinin nesilleri korunmuģtur. Ayrıca dik kanyon vadiler temiz, bol ve serin akarsular sarp ve dik yamaçlar zengin bitki örtüsü; yüksek yaylalar ve sivri kaya doruklar, alp çiçek ve çayırlıklar; değiģik küçük mikro klimalar yabani hayvanlar için çok elveriģli bir biyolojik yaģam ortamı oluģturur. Tablo B Munzur Vadisi Milli Parkının Faunası HAYVAN TÜRÜ Kurt Tilki VaĢak Ayı Adi Sansar Porsuk Yaban Domuzu Su samuru Sincap TavĢan Dağ Keçisi Çengel Boynuzlu Dağ Keçi Çilkeklik Urkeklik Kınalı keklik Bıldırcın Bataklık Çulluğu Ördek Yaban Kazı Yaban Tavuğu Toy Mezgeldek Turna Kaya Güvercini Kaya Kartalı ġahin Kerkenez Akbaba MĠKTARI Çok Çok Az Çok Pek az Pek Az Çok Pek az Çok Çok Pek Az Pek Az Pek Az Az Çok Az Az Az Az Az Az Az Az Çok Az Az Çok Az 40

41 Atmaca Puhu Alabalık BaykuĢ Küçük Doğan Kızıl Çaylak Kaynak: Orman ĠĢletme Müdürlüğü Çok Az Çok Çok Az Çok B.2.6. Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtı, Tabiatı Koruma Alanları ve Diğer Hassas Yöreler: Munzur Vadisi Milli Parkı MĠLLĠ PARK : Munzur Vadisi Milli Parkı ALANI : Ha KAREKTERĠSLĠĞĠ : Jeolojik yapı tabi bitki ve hayvan toplulukları. TESĠS TARĠHĠ : Tunceli-Ovacık arasında uzanan Munzur Vadisinde, Hektarlık bir alan 1971 yılında Milli Park olarak ilan edilmiģtir. Türkiye nin en büyük milli parklarından biri olan Munzur Vadisi Milli Parkı, Tunceli kent merkezine 8 km. uzaklıkta baģlayıp, vadi boyunca Munzur Dağlarına kadar uzanmaktadır. Kuzeyde 3300 metreye kadar yükselen Munzur Dağları, Mercan ve Munzur Suyu vadileri tarafından parçalanmıģtır. Bu bölgenin milli park olarak ilan edilmesinde etken olan veriler, baģta akarsu kaynakları ve gözeler olmak üzere zengin doğal veriler, endemik bitki türleri ve yöreye özgü hayvan türleri ile zenginleģen bitki örtüsü ve yabanıl hayvan varlığıdır. Munzur Suyu ve Mercan Deresinde yaygın ve yoğun olarak bulunan yöreye özgü nadir alabalık türleri ile çengel boynuzlu ve bezuvar adlarıyla bilinen iki tür dağ keçisi ile av kuģlarından ur kekliği yabanıl yaģamın yöreye özgü değerlerini oluģturmaktadır. Milli parkın kuzeyinde, Munzur Dağlarının üzerinde metrelik zirvelerde yer alan krater gölleri, Ovacık düzlüğünde kaynayan gözeler ve kanyonlar ile vadi boyunca dökülen Ģelaleler parkın doğal değerlerini zenginleģtirmektedir. Milli parkın her köģesinden eģsiz doğal görünüm ve tüm yabanıl yaģam kolaylıkla izlenebilmektedir. Bu özellikleriyle Munzur Vadisi, gerek rekreasyonel etkinlikler, gerekse doğa araģtırmaları için turizme yönelik çok önemli potansiyeller taģımaktadır. Bitki örtüsü bakımından çok zengin olan Munzur Vadisi Milli Parkı florasında 1518 çeģitli bitki kayıtlı olup, bunlardan 43 çeģidi Munzur Dağlarına, 227 çeģidi Türkiye ye endemik türlerden oluģmaktadır. Munzur Dağlarından baģka hiçbir yerde bulunmayan endemik bitkiler arasında Çan Çiçeği, Erzincan Kirazı, Bindebirdelik Otu, Munzur Kekliği, Munzur Düğün Çiçeği, Dağ Çayı, Munzur Dağı Oltu Otu ve MenekĢe sayılabilir. Ovacık ilçesiyle Munzur gözelerinden 1.5 km. aģağıda Munzur Suyunun iki yanında bölgenin karakteristik ağacı olan huģ meģceresi bulunmaktadır. Ülkemizde ender bulunan ağaç türlerinden olan huģ, bu bölgede su kenarında güzel gövde yapmakta ve bölgenin florasına önemli bir katkı sağlamaktadır. Milli Parkta hâkim ağaç türü meģe ve çeģitli türleridir. Tepeler ve yamaçlarda kayalık olmayan yerler meģe ormanları ile kaplıdır. Vadi tabanında ve su boylarında karıģık olarak karaağaç, akağaç, kızılağaç, diģbudak, çınar, asma, huģ, ceviz, yabani fındık, kavak, söğüt ve çalı türlerinden oluģan zengin bir bitki örtüsü bulunmaktadır. Alt flora, meģelerin koru niteliğinde olduğu yerlerde zengin durumdadır. Dağların sarp ve dik yamaçları tamamen çıplaktır. Doğal çevre yaban hayvanları için elveriģli bir ortam sunmaktadır. Çengel boynuzlu keçi ve bezuvar isimli iki tür dağ keçisi ile av kuģlarından ur 41

42 MPGM O G M kekliği gibi yaban hayvanları bu yöreye özgü ilginç ve nadir türlerdir. Munzur Vadisi ve çevresi av hayvanları bakımından oldukça zengin sayılır. Milli Parkta kurt, tilki, sansar, ayı, vaģak, su samuru, porsuk, sincap, tavģan, yaban domuzu ve yaban keçisi bulunmaktadır. Mağaralarda ve kaya kovuklarında yaģayan boz ayı, Munzur yaban hayatının önemli büyük memelilerinden biridir. Bölgenin diğer büyük memelileri orman içerisindeki kayalıklarda yaģayan vaģak, yaban domuzu ve kurttur. KuĢ türleri bakımından da oldukça zengin olan Milli Parkta yırtıcı kuģlardan kartal, akbaba, doğan, Ģahin, atmaca, kerkenez, delice, çaylak nadir türlerden ise kaya kartalı bulunmaktadır. Gece yırtıcılarından puhu, baykuģ ve yarasa yaygın türlerdendir. Milli Parkta bulunan diğer kuģ türleri arasında keklik, çil keklik, toy, mezgeldek, turna, bıldırcın, çulluk, üveyik, tahtalı ve kaya güvercinleri, bazı ördek türleri ve ender olarak da kaz bulunmaktadır. Munzur Suyu Vadisinde çeģitli av hayvanları için bir koruma ve üretme alanı vardır. Munzur Suyu, Mercan Deresi ve çevresindeki akarsularda yaģayan bol miktarda alabalık, yöre için önemli bir ekonomik değer oluģturmaktadır. Munzur Gözelerinden baģlayarak 80 km. lik bir su alanına yayılmıģ olan alabalık, Tunceli ekonomisi için olduğu kadar, ülkemiz için de çok önemli bir doğal servettir. Bölgede sert karasal iklim hüküm sürdüğünden, milli parktan faydalanmak için en uygun zaman Haziran ve Eylül arasındaki dönemlerdir. Milli Park alanındaki doğal veriler, kamp kurma, piknik yapma, sportif balıkçılık ve doğa yürüyüģleri gibi günübirlik etkinliklerin yanı sıra çeģitli su ve doğa sporları (rafting, dağcılık v.b.) için de çok elveriģli potansiyellere sahiptir. Mevcut verilere göre Munzur Vadisi Milli Parkını sınırları itibariyle mutlak koruma, koruma ve geliģme olmak üzere üç ayrı zona( kuģağa ) ayırmak mümkündür. Mutlak Koruma Alanları: Bu Zon, Munzur Vadisinin Milli Park sınırları içinde bulunan kısmını dar bir Ģerit halinde boydan boya takip eder. Ortalama olarak 40 km. uzunluğundadır ve genel sahası 7860 hektardır. Munzur Vadisi orta bölümü, aç, kalan, BalikuĢağı ve Sal deresi vadi tabanı ile yüksek yamaçları içine alır. Koruma ve Restorasyon Alanları: Bu Zon, Kuzeye doğru Mercan Dersini takiben üzerinde dağ gölleri bulunan Munzur Dağlarını içine alır hektar geniģliğinde olup; birçok köy ve bunların Kom ve Mezralarını içine alır. Bu zon milli parkın en geniģ ve büyük kısmını oluģturur. GeliĢme ve Rekreasyon Alanları: Bu zonu, Munzurun yukarı kesimindeki alüviyal düzlükler, Ovacık düzlüğü, Munzur Dağlarının güney etekleri, Mercan Vadisinin yukarı kesimleri teģkil eder. Tablo: B Korunan Alanlara ĠliĢkin Veri Tabanı Bilgi Formu 2873 SAYILI YASA KAPSAMINDA KORUNAN ALANLARA ĠLĠġKĠN VERĠ TABANI BĠLGĠ FORMU 1- SAHANIN ADI : Munzur Vadisi Milli Parkı. 2- ĠDARĠ DURUMU : BAKANLIK BÖLGE MÜDÜRLÜĞÜ Güneydoğu Anadolu Bölge Müdürlüğü BAġMÜHENDĠSLĠK /MÜDÜRLÜK 1-Elazığ MPAYH BaĢmühendisliği MÜHENDĠSLĠKLER 1-Tunceli MPAYH Müh ORMAN BÖLGE MÜDÜRLÜKLERĠ ORMAN ĠġLETME MÜDÜRLÜKLERĠ ORMAN ĠġLETME ġeflġklerġ 1-Elazığ Orman Bölge 1-Tunceli Orman ĠĢlt. Md. 1-Ovacık Orm. ĠĢlt.ġef. 42

43 Müd. 2-Merkez ĠĢlt. ġef Kaynak: Orman ĠĢletme Müdürlüğü 3-COĞRAFĠ KONUM Tablo: B Coğrafi Konum COĞRAFĠ ĠLLER BÖLGESĠ 1-DOĞU ANADOLU BÖLGESĠ ĠLÇELER 1- TUNCELĠ 1-Merkez 2-2-Ovacık 2 - Kaynak: Orman ĠĢletme Müdürlüğü B.3.TOPRAK: KÖYLER ORMAN ĠÇĠ 1-KarĢılar 2-Sütlüce 3-Dedeağaç 4-Babaocağı 1-ÇemberlitaĢ 2-Yenisöğüt 3-Yoncalı 4-Yaylagünü 5-Yazıören 6-Çayüstü 7AĢağıtornoba 8-Akyayık 9-Mollaaliler 10-Yarımkaya 11-Güneykonak 12-Yakatarla ORMAN DIġI 1-ġahverdi 2-Kurudere 3-Dumantepe Ġlimizde genelde Kireçli topraklar, Kireçli orman toprakları, Kahverengi topraklar, Kahverengi orman toprakları, Kırmızı topraklar ve Aluviyal toprak kuģakları bulunmaktadır. Toprak Grupları: (1) Alüvyal Topraklar (A) : Yüzey sularının tabanlarında veya tesis sahalarında akarsular tarafından taģınarak yığılmıģ bulunan genç segmentler üzerinde yer alan düz düze yakın eğime sahip (A)C profilli azonal genç topraklardır. Ġlimizin alansal dağılımında 4146 Ha. Yüzölçümü ile en az alanı kapsamaktadır. En fazla Ovacık Ġlçesinde bulunmaktadır. (2) Koluvyal Topraklar (K) : Sathi akımla veya yan derelerin kısa mesafelerde taģıyarak meylin azalmıģ olduğu yerlerde depo ettikleri materyallerin meydana getirdiği genç (A) C profilli topraklardır. Ġlimizde 6612 Ha. alanı kapsamaktadır. En yaygın Ovacık ve Merkez Ġlçelerinde bulunmaktadır. 43

44 (3) Kahverengi Orman Toprakları (M) : Ġntrazonal toprakların kalsimorfik grubuna dahil olması sebebiyle karakteristik özelliği yüksek derecede kireç muhtevasına sahip ana madde üzerinde geliģmesidir. Bölgelerin zonal topraklarına nazaran çok zayıf geliģmiģ horizonlara sahiptir. A(B)C horizonları mevcut olup bunlar birbirlerine tedrici geçiģ yapar. Ġlimizde Ha. alanı kapsamaktadır hektar alanla en yaygın Merkez Ġlçesinde bulunmaktadır. (4) Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları (N) : A(B)C profiline sahip topraklardır. A horizonu iyi teģekkül etmiģ gözenekli yapı arz eder. A horizonundaki organik madde genellikle asit karakterinde olup mineral kısımdan ayrı veya çok az bir karıģma gösterir. Ġlimizde Ha. alanı kapsamaktadır Ha. alan ile en fazla Ovacık Ġlçesinde bulunmaktadır. (5) Kahverengi Topraklar (B) : ÇeĢitli ana maddelerden oluģan ABC profilli zonal topraklardır. OluĢumlarında kalsifikasyon rol oynar. Bu iģlem sonucu profillerinde çok miktarda kalsiyum bulunur. Ġlimizde Ha. lık alanla en fazla bulunan toprak grubudur. En fazla Ha. ile ÇemiĢgezek Ġlçesinde bulunmaktadır. (6) Kireçsiz Kahverengi Topraklar (U) : A(B)C profilli topraklardır. Kahverengi veya açık kahverengi dağılabilir üst toprağa ve soluk kırmızımsı kahverengi B horizonuna sahiptir. Ġlimizde Ha. alanı kapsamaktadır Ha. alanla en fazla Pülümür Ġlçesinde bulunmaktadır. (7) Bazaltik Topraklar (X) : Bu toprakların özellikleri bir dereceye kadar benzer iklim koģullarında kireç taģı üzerinde oluģmuģ topraklarınkine benzemektedir. Bu topraklar genelde orta derin veya sığdır. Ġlimizde Ha. alan kapsamaktadır. Merkez, Mazgirt ve Pertek Ġlçelerinde bulunmaktadır. (8) Çıplak Kaya ve Molozlar (ÇK): Üzerinde toprak katığı bulunmadığı için herhangi bir toprak devolapmanı sözkonusu olmayan ve bu sebeple arazi tipi olarak değerlendirilen parçalanmamıģ veya kısmen parçalanmıģ sert kaya ve taģlarla kaplı sahalardır. Ġlimizde Ha. alanı kapsamaktadır. Nazımiye Ġlçesi dıģında her Ġlçede bulunmaktadır. (9) Kumlu Çakıllı Molozlu Irmak TaĢkın Yatakları (IY) : Irmakların taģkın yataklarındaki kumlu çakıllı molozlu materyalin bulunduğu sahaları kapsamına alır. Ġlimizde 3030 Ha. ırmak yatağı konumunda alan bulunmaktadır. Tüm Ġlçelerde bulunmaktadır. Toprak Gruplarına göre ve arazi kullanma Ģekillerine iliģkin bilgiler tablo halinde aģağıdadır. 44

45 Tablo B.3.1 Büyük Toprak Guruplarının Ġlçelere Göre Dağılımı Büyük Toprak Gurupları Ġ L Ç E L E R Merkez ÇemiĢgezek Hozat Mazgirt Nazimiye Ovacık Pertek Pülümür Toplam A K M N B U X IY ÇK YOĞ.YERL SU YÜZEYĠ TOPLAM: Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü Tablo B.3.2 ġimdiki Arazi Kullanma ġekillerinin Büyük Toprak Guruplarına Göre Dağılımı Büyük Toprak Gurupları Arazi Kullanma ġekilleri K S Ç M O F YerleĢim Toplam A K M N B U X TOPLAM Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü Tablo B.3.3 Arazi Sınıfları Arazi sınıfları Merkez (ha) Ç.gezek (ha) Hozat (ha) Mazgirt (ha) Nazımiye (ha) Ovacık (ha) Pertek (ha) Pülümür (ha) Toplam (ha) I II III IV V VI VII VIII G.Top Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü 45

46 Tablo B.3.4 Kullanım Durumu Kull. ġekli Merkez (ha) Ç.gezek (ha) Hozat (ha) Mazgirt (ha) Nazımiye (ha) Ovacık (ha) Pertek (ha) Pülüm. (ha) Top. (ha) T.Arz Kuru Sulu Çay.M Ç.Arz M.Arz Orm.F Orm.A F.Arz T.DıĢı.A YerleĢim YerleĢim D.Araz Su Y Toplam B.4. SU KAYNAKLARI: Ġlimizde 3112 hm3/yıl yerüstü su rezervi ile 2,2 hm3/yıl yeraltı su rezervi olmak üzere toplam 3114,2 hm3/yıl su kaynağı mevcuttur. Bu su kaynakları ile yıllık 1281 Gwh/yıl elektrik üretimi ve Ha. arazinin sulanması mümkündür. B.4.1. Ġçme Suyu Kaynakları ve Barajlar: Ġlimizin ortalama su ihtiyacı 175 lt/sn dir. Fakat kaynaklardan 112 Lt/sn su ancak sağlanmaktadır. Bu da yeterli bir oran değildir. Ġlimizde sular PVC, Asbest-Pik ve çelik borularla sağlanmaktadır. Ġlimizde su tesisatı için 100 km. boru kullanılmıģtır. Ġlimizde mevcut baraj durumu aģağıda belirtilmiģtir. B Ġlimizdeki barajlar Sıra No Baraj Adı Yeri Durumu Açıklama 1 Uzunçayır Barajı ve Munzur Suyu ĠĢletme HES 2 Konaktepe Barajı ve Munzur Suyu Ġhalesi TamamlanmıĢ HES 3 Tatar Barajı ve HES Peri Suyu ÇED aģaması tamamlanmıģ 4 Seyrantape Barajı ve Peri Suyu ĠnĢaatı devam etmektedir HES 5 Pembelik Barajı ve HES Peri Suyu ÇED aģaması tamamlanmıģ 6 Mercan Barajı ve HES Mercan Suyu ĠĢletme Kaynak: DSĠ ġube Müdürlüğü B.4.2. Yeraltı Su Kaynakları: Ġlimiz genelinde 2.2 hm3/yıl yeraltı su kaynağı mevcuttur. 46

47 B.4.3. Akarsular: Tunceli ilinde DSĠ tarafından yapılan projeler aģamalar halinde aģağıda verilmiģtir. Ön inceleme ve master planı tamamlanan projeler: Tunceli-Hozat Uzundal Göleti: Tunceli ili Hozat ilçesinin 5 km kuzeyinde yer almaktadır. Su kaynağı Büyük deredir. Projeyle Hozat merkez, Türktanır ve Tavuklar köyü arazilerinden yaklaģık 1233 ha arazinin sulanması öngörülmektedir. Tunceli-Mazgirt Yılmaz Göleti: Tunceli ili Akpazar ilçesinin 8 km kuzeyinde yer almaktadır. Su kaynağı Yılmaz deredir. Projeyle Yılmaz, Örsköy ve Güneyharman köyleri arazilerinden yaklaģık 330 ha alanın sulanması düģünülmektedir. ĠnĢa Halinde Olan projeler: Pertek-Kacarlar Göleti: Tunceli ili sınırları içerisinde, Pertek ilçesinin Kacarlar köyü kuzeyinde yer almaktadır. Toplam 391 ha arazinin sulanması öngörülmektedir. Tunceli-Ovacık Sulaması: Munzur suyu üzerinde yapılacak bir regülâtörle yaklaģık 1400 ha alanın sulanması mümkün olacaktır. Kati Proje AĢamasındaki Projeler: Tunceli Pertek Projesi: Tunceli ilinin güneybatısında, Keban baraj gölünün sağ sahilinde yer almaktadır. Proje alanın sulama suyu Keban baraj gölünden ve Singeç çayından pompajla temin edilecektir. Pertek ilçe merkezi, Çakırbahçe ve Korluca köyü arazileri toplamı 655 ha alanın sulanması öngörülmektedir. Tunceli Akpazar Projesi: Tunceli ilinin Akpazar beldesinin güneydoğusunda, Keban baraj gölü sağ sahilde yer almaktadır. YaklaĢık olarak ha arazinin sulanması öngörülmektedir. Tunceli ÇemiĢgezek Projesi: Tunceli ili ÇemiĢgezek ilçesinin güneyinde, Keban baraj gölü kıyısında yer almaktadır. Toplam 5224 ha arazinin sulanması düģünülmektedir. Ġlimizdeki Akarsular: Akarsuyun Adı: Munzur Suyu Mercan Suyu Pülümür Suyu Tahar Çayı Peri Suyu Ġlimizdeki Uzunluğu 111 km. 22 km. 70 km. 40 km. 58 km. B.4.4. Göller ve Göletler: Tunceli Pertek Günboğazı sulama göleti yapımına 1985 yılında baģlanılmıģ olup 1991 yılında hizmete açılmıģtır. Günboğazı sulama göleti kar ve yağmur suları ile beslenmektedir m3 brüt ve m3 net su depolama kapasitesine sahip olmakla birlikte, 47

48 özellikle havza su verimini sağlayan çorak derenin aģırı derecede silitasyon taģıması nedeniyle ölü hacim erken dolduğundan dip savak yükseltilmiģtir. Dip savağın yükseltilmesi nedeniyle net depolama hacmi düģmüģtür. Günboğazı sulama göleti memba Ģevinde meydana gelen kayma ve dip savak seviyesine kadar silitasyonla dolması nedeniyle 1997 yılında onarım ve tamamlama projesi ihale edilmiģtir.1998 yılında kayan memba Ģevi onarılmıģ olup, gölete çok miktarda silitasyon taģıyan çorak dere açılan derivasyon kanalı ile dolu savağa bağlanmıģtır. Onarım sonrası yapılan gözlemlerde havza su veriminin yarısını sağlayan çorak derenin göletten uzaklaģtırılmasına rağmen göletin maksimum kota kadar olduğu, fazla miktarda gelen suyun dip savak sayesinde tahliye edildiği gözlemlenmiģtir. Gölet su iletim kanallarının onarım ve tamamlanması gerekmektedir. Dip savak rogarının yükseltilmesi nedeniyle faydalı hacim düģtüğünden hedeflenen sahanın sulanması için havzada tedbir alınmasını müteakip göletin yükseltilmesi gerekmektedir. Gölete ait temel bilgiler aģağıya çıkarılmıģtır. Ġli Ġlçesi Köyü = Tunceli = Pertek = Günboğazı Projeden Yararlanan Çiftçi Sayısı = 45 Sulama Sahası Su Toplama Havzası Feyezan Piki Brüt Depolama Hacmi Net Depolama Hacmi Maksimum Bent Yüksekliği Maksimum Bent Uzunluğu = 206 Ha. = 5,2 Km2 = 40 M3/S = 1,700 Milyon M3 = Milyon M3 = M = M Dolu Savak Kapasitesi = M 3/S Gölet Tipi = Zonlu Tablo B Tunceli ili sınırları içerisinde yer alan göller. GÖLLER YÜZEY ALANI(ha) Hızır gölü 0,6 Sülük gölü 0,7 Nar gölü 0,8 ġer gölü 3,8 Buyurbaba gölü 3,1 Koç gölü 6,9 ġeker pınar gölü 1,5 Düldül gölü 0,3 Kuzu gölü 0,6 KeĢiĢ gölü 0,4 Dilincik gölü 3,8 Kara göl 0,3 Kuru göl 0,4 Mancık gölü 0,7 Kırmızı göl 0,5 Barajlar gölü 0,7 Çimli göl 2,0 Kızgın göl 0,3 Ġsmailin gölü 0,6 48

49 Kare göl 10,6 Çiftegöller 2,0 Kırmızı göller 1,0 Hızır göller 1,1 Gök gölü 1,8 Memoçayırı gölleri 2,0 Mercan gölleri 2,5 Kaynak: DSĠ 93. ġube Müdürlüğü B.5. Mineral Kaynaklar: Doğu Anadolu Bölgesi nin Yukarı Fırat bölümünde yer alan Tunceli, kuzeyde ve batıda Munzur Dağları ile Karasu Irmağı, doğu ve güneydoğuda Bingöl Dağları ve Peri Suyu, güneyde Keban Baraj Gölü ile çevrilidir. Anadolu'nun pek çok yerinde olduğu gibi, bu bölgede de çağlar boyunca pek çok uygarlık yaģamıģtır. Orta Çağdan kalma ve bugün hala iyi durumda bulunan Pertek kalesi ve Munzur Vadisi Milli Parkı görülmeye değer güzellikleridir. Bölgede değiģik yaģ aralığında kayaçlar bulunmaktadır. Bölgenin en yaģlı birimi Paleozoyik yaģlı Malatya-Keban metamorfitleridir. Bunlarla tektonik dokanaklı olarak Üst Triyas Üst Kretase yaģlı Munzur kireçtaģları yer alır. Bu birim üzerine tektonik olarak, serpantinleģmiģ ultrabazik kayaçlar ve spilit, diyabaz, andezitik tüf ve aglomeradan oluģan bazik volkanitler gelir. Bu birim üzerine transgressif olarak fliģ gelir. Bu birimleri kesen Elazığ mağmatitleri Üst Kretasesonunda meydana gelmiģtir. Bu birimler üzerinde uyumsuz olarak Eosen fliģ ve kireçtaģı çökelleri yer almaktadır. Bunların üzerine Oligo-Miyosen fliģleri ve Miyosen kireçtaģları gelir. Bölgedekendisinden yaģlı tüm birimleri kesen andezit ve dasitler bulunmaktadır. Tunceli ili gerek metalik gerek endüstriyel hammaddeler bakımından çok zengin potansiyele sahip değildir. Bakır-kurĢun-çinko ile ilgili yapılan çalıģmalarda Ovacık-Kakbil zuhurunda % 4.52 Cu tenörü saptanmıģ olup, küçük boyutlu bir cevherleģmedir. Kromla ilgili yapılan çalıģmalarda Pülümür- Bağderesi sahasında % 43 Cr2O3 tenörlü ton muhtemel rezerv tespit edilmiģtir. Yatak geçmiģ yıllarda iģletilmiģtir. Ovacık ilçesindeki Çolaklar, Harmikızılçayır, ve Berke sahalarında da % Cr2O3 tenörlü ton görünür, ton muhtemel rezerv tespit edilmiģtir. Yataklardan geçmiģ yıllarda ton cevher üretilmiģtir. Bölgede özel sektör tarafından araģtırmalar (bakır,.v.b.) sürdürülmektedir. Genel Müdürlüğümüzün il ve yakın çevresinde endüstriyel hammaddelere yönelik yaptığı çalıģmalar sonucunda ilde jips, kum-çakıl ve tuğlakiremit oluģumları tespit edilmiģtir. Kum-çakıl sahaları ilde çeģitli bölgelerde gözlenmektedir. Merkez, ÇemiĢkezek ve Mazgirt ilçelerinde elenerek kulanılabilecek nitelikte toplam m3, Ovacık ve Pertek ilçelerinde de inģaat agregası olarak kullanılmaya elveriģli toplam m3 muhtemel kum-çakıl rezervi tespit edilmiģtir. Pülümür-Pardıköyü Jips zuhurlarında ise toplam 1 milyon ton muhtemel jips rezervi belirlenmiģtir. Mazgirt-Akpazar sahasında ise iyi kalitede 24 milyon ton tuğla-kiremit rezervi bulunmaktadır. B.5.1. Sanayi Madenleri: Ġlimiz dahilinde bulunan sanayi madenleri kaynaklarla ilgili madenlerin iģ ve iģlemleri, sonuçlandırılmaları Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Maden ĠĢleri Genel Müdürlüğünce yapıldığından Müdürlüğümüzce bilinmemektedir. Jips (Alçı taģı) Yatak ve Zuhurları Pardı Köyü Sahası : Tenör : -- Rezerv : ton muhtemel rezerv 49

50 B.5.2. Metalik Madenleri: Ġlimiz dahilinde bulunan metalik madenleri kaynaklarla ilgili madenlerin iģ ve iģlemleri, sonuçlandırılmaları Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Maden ĠĢleri Genel Müdürlüğünce yapıldığından Müdürlüğümüzce bilinmemektedir. BAKIR (Cu) : Ovacık (Mamlis, Kakbil) zuhuru Tenör : % 4.52 Cu Rezerv : - KROM (Cr) Pülümür Bağderesi Yatağı Tenör : % 43 Cr 2 O 3 Rezerv : ton muhtemel. Yatak geçmiģ yıllarda iģletilmiģtir. Resmezza Der Zilezur Yatağı Tenör : % 43 Cr 2 O 3 Rezerv : ton muhtemel. Yatak geçmiģ yıllarda iģletilmiģtir. Ovacık (Çolaklar, Harmikızılçayır, Berke) Yatakları Tenör : % Cr 2 O 3 Rezerv : 2500 ton görünür,4800 muhtemel. Yataklardan geçmiģ yıllarda ton cevher üretilmiģtir. Bakır Yatak ve Zuhurları Ovacık, KarataĢ, Söğütlü Arası Bakır Yatak ve Zuhurları Genel Jeoloji: Sahada, Permo-Karbonifer yaģlı (Keban Birliği) kireçtaģı+ģist+üst Kretase yaģlı bazik volkanikler (spilit, diyabaz, andezit+bazalt+kreotofir), Üst Triyas-Üst Kreatase yaģlı dasitik lav ve dasitik proklastikler yer alır. Yatak Özellikleri ve CevherleĢme: Belirtiler, Permo-Karbonifer kireçtaģı Ģist içerisinde veya ranodiyorit, diyorit-kireçtaģları dokanağında yer alır. Muhtemelen diyorit ve granidiyorit bağlı olan cevherleģme kontak metasomatik ve hidrotermal Pb, Zn, Cu cevherleģmesi halindedir. Mazgirt, Korsan Köyü Sahası Genel Jeoloji: Sahada, andezit, bazalt ve dasitler yer alır. Ayrıca kireçtaģı ve marn da yüzeylenir. Andezit ve bazaltlarda saçınımlı olarak pirit, kalkopirit görülür. Mazgirt Formasyonu olarak adlanan volkanik kayaçlar ve Koçakoç Formasyonu olarak adlanan kireçtaģlı ve marnlar Miyosen yaģlıdır. Yatak özellikleri ve CevherleĢme: CevherleĢme, andezit ve bazaltlar içinde dasitlere bağlı olarak oluģmuģ saçınımlı pirit ve kalkopirit Ģeklindedir. Nazımiye Çevresi Sahaları: Genel Jeoloji: Sahada, Tunceli Formasyonu olarak adlanan Eosen yaģlı (AlkaĢ Formasyonu) yer alır. Bu Formasyon üç üyeye ayrılmıģtır. Hozat üyesi (kumtaģı, marn, kireçtaģı) Altınyüzük 50

51 Üyesi (tüf ve aglomere) ve Marçik üyesidir. Marçik üyesi kırmızı renkli kumtaģı ve marndan oluģur. Yatak özellikleri ve CevherleĢme: Belirti, volkanik kayaçlar içersinde yer alır. Bu kayaçlar spilit, diyabaz, bazalt ve andezitten oluģur. CevherleĢme dissemine pirit ve saçınımlar halinde pirit ve az kalkopirit halinde volkanik kayaçlar içerisinde yer alır. Demir Yatak ve Zuhurları Pertek (Demürek) Demir Zuhurları Genel Jeolojisi: Skarn tipi manyetit cevherleģmeleri Tunceli Ġli Pertek Ġlçesi Geçitkaya Köyüne bağlı Demürek Mezrasının hemen batısındadır. CevherleĢmeler kuvarslı diyorit, Keban mermerleri kontaklarında ve genellikle skarn oluģukları ile beraber bulunur. Skarn zonlarında cevher minerali olarak manyetik baskındır. Yatak özellikleri ve CevherleĢme: Demir cevheri m kalınlığında, yüzeydeki uzanımı 40 m kadar olup, bu mostranın hemen doğusunda 2-3 m kalınlığında, yüzeydeki uzanımı 25 cm olan ikinci bir mostrası vardır. Ekonomik sayılabilecek rezerve sahiptir. Krom Yatak ve Zuhurları Pülümür (Örnek Ocak-Ümit Ocak) Sahası Genel Jeoloji: ÇalıĢma alanında, Karboniferden Kuvaternere kadar oluģuklar bulunmaktadır. En eski birim Paleozoyik yaģlı metamorfik kayaçlardır. (Serisit Ģist, muskovit Ģist, kireçtaģı) Üst Trias-Üst Kretase zaman aralığında, Munzur kireçtaģı serpantinleģmiģ ultrabazikler (Dünit, harzburjit, piroksenit, gabro, diyabaz, spilit, radyolarit) bazit volkanitler (spilit, diyabaz, keratofir, andezit tüf, aglomera) fliģ ve kireçtaģı görülmektedir. Bunları kesen granit ve granodiyorit intrüzyonu bulunur. Eosen fliģ ve kireçtaģı çökelleri serpantinleri üstüne, Oligomiyosen çökelleride üst kretase çökelleri üstüne uyumsuz olarak gelmektedir. Bu birimleri kesen andezitik ve dasitik intrüzyonları bulunur. Yatak özellikleri ve CevherleĢme: Çevre kayaçlarda teknotik dokanaklı serpantinleģmiģ ultrabazikler içinde irili ufaklı kromit mostralarına rastlanmaktadır. Genellikle ekonomik olmadıklarından terk edilen bu küçük ocakların yanında Ģuanda çalıģtırılan ocaklar da mevcuttur. Dissemine, bantlı ve masif olan kromit mostraları kalınlık ve devamlılıkları göz önünde tutularak iģletmeci kuruluģlar tarafından terk edilmiģtir. Tenörler % Cr2O3 arasında farklılık gösterir. Cevherler mostraları genellikle sepantinleģmiģ harzburjitler içersinde olup, mutlaka önce dunit kılıfıyla kaplıdır. Ümit ve Örnek ocakta ve kapalı iģletme yapılmaktadır. B.5.3. Enerji Madenleri: Ġlimiz dahilinde bulunan enerji madenleri kaynaklarla ilgili madenlerin iģ ve iģlemleri, sonuçlandırılmaları Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Maden ĠĢleri Genel Müdürlüğünce yapıldığından Müdürlüğümüzce bilinmemektedir. 51

52 Kömür Yatak ve Zuhurları Tunceli-Ovacık-Yarımkaya Linyit Sahası Genel Jeoloji: Havzanın temelini Mesozoyik yaģlı kraterler oluģturmaktadır. Ayrıca sahada serpantinler yer almaktadır. Serpantinler Mesozoyik kalkerlerinden gençtir. Havzanın tabanını Miyosen yaģlı taban konglomerası ile Neojen kalkerler oluģturmaktadır. Sahada kömür, Miyosen yaģlı kalkerler marn içindedir. Havzada kömürün damar kalınlıkları değiģmektedir. Yatak özellikleri ve CevherleĢme: Sahada 5 adet kuyu açılmıģtır. Kuyuların derinliği yaklaģık 5 km kadardır. Bu kuyu ve yarmalardan aģağıdaki rezerv hesaplanmıģtır. Tablo B Kömür rezervleri Mümkün Rezerv Muhtemel rezerv Kullanım alanı ĠĢletme yöntemi Üretim durumu ton ton Teshin Açık iģletme Üretim yapılmıģtır. ġuanda üretim yapılmamaktadır. Teknolojik çalıģmalar Kaynak: Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü YapılmamıĢtır. B.5.4. TaĢ Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler: Kum-Çakıl (Kçm): Merkez Munzur, Pülümür Çayları Yatakları Kalite : Elenerek kullanılabilir. Rezerv : m3 muhtemel rezerv ÇemiĢgezek-Togardere Yatağı Kalite : Elenerek kullanılabilir. Rezerv : m3 muhtemel rezerv Mazgirt-Lazvan, Göktepe Köyü Yatağı Kalite : Elenerek kullanılabilir. Rezerv : m3 muhtemel rezerv Ovacık-Çakmaklı Köyü Yatağı Kalite : Beton agregası olarak kullanılmaktadır. Rezerv : m3 muhtemel rezerv Pertek-Hozat Dere Yatağı Kalite : ĠnĢaat agregası olarak kullanılmaktadır. Rezerv : m3 muhtemel rezerv Tuğla- Kiremit: Mazgirt ve Akpazar Kalite : Orta-iyi Rezerv : ton muhtemel reze 52

53 YARARLANILAN KAYNAKLAR: 1. Tunceli Ġl Meteoroloji Ġstasyon Müdürlüğü Ġl Tarım Müdürlüğü Ġl Özel Ġdaresi Genel Sekreterliği Tunceli Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Orta Anadolu IV. Bölge Müdürlüğü /MALATYA 6. MTA Genel Müdürlüğü Web sitesi 7. Ġl Sağlık Müdürlüğü Hava Kalitesi Ġzleme Ġstasyonu Web Sitesi 9. DSĠ 93. ġube Müdürlüğü Orman ĠĢletme Müdürlüğü

54 (C). HAVA (ATMOSFER VE ĠKLĠM) C.1. ĠKLĠM VE HAVA: Doğu Anadolu Bölgesinde yer alan Tunceli ili; Thorntwaite iklim sınıflandırma yöntemine göre, orta derecede sıcak, yazın su açığının fazla olduğu, orta derecede bir karasal iklim özelliği göstermektedir. Evapotranspirasyon (ETP) yağıģ sıcaklık grafiğinde; 1.Bölge, yağıģın evapotranspirasyonu karģıladığı alandır ve Nisan ayı sonuna kadar devam eder. 2.Bölgede yağıģ miktarı evapotranspirasyonu karģılayamaz ve hızla topraktaki faydalı su kullanılır. Yüksek Sıcaklığı nda etkisi ile Ģiddetli su açığı görülür.3.bölge, sıcaklılık yüksek olmasına rağmen evapotranspirasyonu karģılamaya baģladığı alandır. Ekim ayından itibaren baģlar. Tunceli il merkezinde 1958 yılından bugüne kadar faaliyette olan Meteoroloji Ġstasyonunun yanı sıra Mazgirt ve ÇemiĢgezek ilçelerinde de meteoroloji istasyonları faaliyettedir. Tunceli ilinin coğrafyası nedeniyle yükselti farkı olması ve gelecekteki mükemmel turizm potansiyeli dikkate alındığında Ovacık ve Pülümür ilçelerinde de Meteoroloji Ġstasyonları açılmasının gelecek için büyük yararı olacaktır. Meteoroloji çalıģmaları ile oluģturulan meteoroloji bilgi bankasındaki bilgiler güncelleģtirildiğinde; Tarım, Turizm, UlaĢtırma ve diğer kuruluģlara meteorolojik destek sağlar. Ġlimizde rasadı yapılan meteorolojik veriler modern bilgisayar, faks ve telefonla anında merkeze ulaģtırılmakta, bu veriler bilgiye dönüģtürülerek hava tahmini olarak kullanıcılarına sunulmaktadır. Meteorolojik bilgiyi kullanan ve bundan yararlanan toplum ve kuruluģlar sağlıklı yaģam, güvenli seyahat, doğru planlama, ekonomik yatırım, yüksek verim ve az zararla karģılaģacaklardır. Tunceli ilinin coğrafi konumu nedeniyle il düzeyinde farklı iklim özellikleri görülmektedir. 700 metre rakımla baģlayan yükselti Munzur Dağlarında 3450 metreye kadar çıkmaktadır. Yükselti farklılığı nedeni ile ilkbahar ve sonbahar aylarında Mazgirt, Pertek ÇemiĢgezek ve Tunceli il merkezinde yağıģlar yağmur Ģeklinde yağarken, ilin kuzeyinde bulunan Ovacık ve Pülümür Ġlçelerinde karla karıģık yağmur Ģeklinde, Munzur Dağlarında ise kar ve tipi Ģeklinde yağıģlar düģmektedir. Tunceli nin coğrafi yapı olarak vadi, plato ve yüksek meyilli dağlık yapıya sahip olması nedeniyle ilkbahar aylarında havanın yumuģaması ile birlikte Ovacık ve Pülümür Vadisinde genellikle çığ olayı görülmektedir. Ovacık ve Pülümür ilçelerinde kıģ aylarında yağıģların kar Ģeklinde düģmesi kayak turizmi açısında eģine rastlanmayan bir turizm potansiyeli oluģturmaktadır. Tunceli nin yıllık olarak 1000 mm. YağıĢ alması, topraklarının %80 ninin meģe ve çok çeģitli otlarla kaplı olması nedeniyle eģine az rastlanan su kaynaklarına sahiptir Bu sularda dünyada eģine az rastlanan kırmızı alabalık türü bolca bulunmaktadır. GeçmiĢ yıllarda kıģın yağıģların kar Ģeklinde düģtüğü il merkezine Keban Barajı ve bölgede diğer barajların yapılması sonucu yağıģlar yağmur Ģeklinde dönüģmüģtür. Ġlin kuzeyinin Munzur Dağları ile izole edilmesi sonucu Ġç Anadolu ve Doğu Anadolu dan farlı mükemmel bir Akdeniz iklimi görülmektedir. Ġlin kuzeyinin Munzur Dağları ile çevrili olması yılda 4-5 gün kuvvetli rüzgârın görülmesini sağlamakta, bunun dıģında rüzgârlı havalar görülmemektedir. C.1.1. Doğal DeğiĢkenler: Atmosfer kirliliği ve iklim değiģikliklerine neden olabilecek doğal etmenler, tabiat ve iklim değiģiklikleri sonucunda meydana gelebilecek değiģikliklerdir. Bunun yanında uzayda meydana gelebilecek olaylarda kirliliğe neden olabilecektir. 54

55 C Rüzgâr: Tablo: C Yıllık Ortalama Rüzgar ve Esme Yönleri Enlem Boylam Yükseklik TUNCELI Rasat S. Parametre (YIL) Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Toplam Orajlı Günler Sayısı Ortalaması Saat 07 Ortalama Rüzgar Hızı (m_sec) Saat 14 Ortalama Rüzgar Hızı (m_sec) Saat 21 Ortalama Rüzgar Hızı (m_sec) Ortalama Rüzgar Hızı (m_sec) Maksimum Rüzgar Hızı ( m_sec ) ve Yönü 36 ESE SSE NNW SW W 19.0 W 20.0 W SSW WSW W NNE S Fırtınalı Günler Sayısı Ortalaması Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Ortalaması N Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı N Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) NNE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı NNE Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) NE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı NE Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) ENE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı ENE Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) E Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı E Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) ESE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı ESE Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) SE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı SE Yönünde Rüzgarın Ortalama Hızı (m_sec) SSE Yönünde Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı Kaynak: Ġl Meteoroloji Müdürlüğü 55

56 C Basınç: Tablo C : Ortalama Yerel Basinc (hpa) (2010) Parametre Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Basınç (hpa) Maksimum Basınç (hpa) Minimum Basınç (hpa) Kaynak: Ġl Meteroloji Ġstasyon Müdürlüğü C Nem: Tablo C : Ortalama Nem (%) (2010) Parametre Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Nem (%) Minimum Nem (%) Ortalama Saat 7 Nisbi Nem (%) Ortalama Saat 14 Nisbi Nem (%) Ortalama Saat 21 Nisbi Nem (%) Kaynak: Ġl Meteoroloji Ġstasyon Müdürlüğü Tablo C : Ortalama Bulutluluk (2010 ) Parametre Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Nem (%) Minimum Nem (%) Ortalama Saat 07 Bulutluluk Ortalama Saat 14 Bulutluluk Ortalama Saat 21 Bulutluluk Ortalama Bulutluluk Ortalama Açık Günler Sayısı Ortalama Bulutlu Günler Sayısı Ortalama Kapalı Günler Sayısı Saat 07 Toplam YağıĢ Ortalaması (mm) Kaynak: Ġl Meteoroloji Ġstasyon Müdürlüğü 56

57 C Sıcaklık: Tablo: C Tunceli Ġli Ekstrem Değerler, Ortalama Sıcaklık, En Yüksek Sıcaklık ve En DüĢük Sıcaklık Enlem Boylam Yükseklik TUNCELI Rasat S. Parametre (YIL) Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Minimum Sıcaklık Günü Minimum Sıcaklık Yılı Minimum Sıcaklık ( C) Minimum Sıcaklığın -0,1 C ve Küçük Günler Sayısı Ortalaması Minimum Sıcaklığın -3 C ve Küçük Günler Sayısı Ortalaması Minimum Sıcaklığın -5 C ve Küçük Günler Sayısı Ortalaması Minimum Sıcaklığın -10 C ve Küçük Günler Sayısı Ortalaması Minimum Sıcaklığın -15 C ve Küçük Günler Sayısı Ortalaması Minimum Sıcaklığın -20 C ve Küçük Günler Sayısı Ortalaması Minimum Sıcaklığın 20 C ve Büyük Günler Sayısı Ortalaması Minimum Sıcaklığın 15 C ve Büyük Günler Sayısı Ortalaması Minimum Sıcaklığın 10 C ve Büyük Günler Sayısı Ortalaması Minimum Sıcaklığın 5 C ve Büyük Günler Sayısı Ortalaması Ortalama Toprak Üstü Minimum Sıcaklık ( C) Minimum Toprak Üstü Minimum Sıcaklık ( C) Toprak Üstü Minimum Sıcaklığın -0,1 C ve Küçük Günler Sayısı Ortalaması Toprak Üstü Minimum Sıcaklığın -3 C ve Küçük Günler Sayısı Ortalaması Toprak Üstü Minimum Sıcaklığın -5 C ve Küçük Günler Sayısı Ortalaması Toprak Üstü Minimum Sıcaklığın -10 C ve Küçük Günler Sayısı Ortalaması Ortalama Buhar Basıncı (hpa) Ortalama Saat 7 Nisbi Nem (%) Ortalama Saat 14 Nisbi Nem (%) Ortalama Saat 21 Nisbi Nem (%) Kaynak: Ġl Meteoroloji Ġstasyon Müdürlüğü 57

58 C BuharlaĢma: Ġl bazında yıllık toplam evapotranspirasyon (topraktan ve bitkilerden olan buharlaģma) mm. dır. Tablo C : Ortalama BuharlaĢma (mm.) (2010) Parametre Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ortalama Açık Yüzey BuharlaĢması (mm) Maksimum Açık Yüzey BuharlaĢması (mm) Kaynak: Ġl Meteoroloji Ġstasyon Müdürlüğü C YağıĢlar C Yağmur: Tablo C : Ortalama Toplam YağıĢ Miktarıve YağıĢlı Günler sayısı (mm.) (2010) Parametre Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Saat 07 Toplam YağıĢ Ortalaması (mm) Saat 14 Toplam YağıĢ Ortalaması (mm) Saat 21 Toplam YağıĢ Ortalaması (mm) Toplam YağıĢ Ortalaması (mm) Maksimum YağıĢ (mm) YağıĢın 0,1 mm ve Büyük Olduğu Günler Sayısı Ortalaması YağıĢın 10 mm ve Büyük Olduğu Günler Sayısı Ortalaması YağıĢın 50 mm ve Büyük Olduğu Günler Sayısı Ortalaması Kaynak: Ġl Meteoroloji Ġstasyon Müdürlüğü C Kar, Dolu, Sis ve Kırağı: Tablo C : Kar,Dolu ve Kırağılı Günler Sayısı (2010) Parametre Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Kar YağıĢlı Günler Sayısı Kar Örtülü Günler Sayısı Maksimum Kar Kalınlığı (cm) Sisli Günler Sayısı Ortalaması Dolulu Günler Sayısı Ortalaması Kırağılı Günler Sayısı Ortalaması Kaynak: Ġl Meteoroloji Ġstasyon Müdürlüğü 58

59 C Seller: Ġlimizde Ġlkbahar ve Sonbahar mevsimlerinde çok fazla yağıģ olması ve kıģ mevsiminde yükseklere çok yağan karların erimesi neticesinde, ġehrimizin ortasından geçmekte olan Munzur Çayı coģmakta, çay kenarındaki yerleģim alanları sel baskınına uğramaktadır. Tablo C Tunceli Ġli Uzun Yıllarda GerçekleĢen Sel ve Olağan Üstü Olaylar TARĠH YER OLAY ZARAR ÇemiĢgezek / Tunceli Dolu Sebze bahçeleri zarar gördü Pertek / Tunceli Dolu Sebze bahçeleri zarar gördü Tunceli Fırtına Ağaçlar kırıldı Tunceli Fırtına YerleĢim yerleri zarar gördü ÇemiĢgezek / Tunceli Dolu Ağaçlarda meyveler döküldü Pülümür / Tunceli Kar Karayolu ulaģımı aksadı Pertek / Tunceli Don Ağaçlar dondan zarar gördü ÇemiĢgezek / Tunceli Fırtına Bazı ağaçları kırmıģ Nazimiye / Tunceli YağıĢ ve sel Ekili tarım alanları su altında kaldı Hozat / Tunceli Dolu Sebze bahçeleri zarar gördü Tunceli Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı Nazimiye / Tunceli Kar Karayolu ulaģımı aksadı Ovacık / Tunceli Dolu Sebze bahçeleri zarar gördü Nazimiye / Tunceli Kar Karayolu ulaģımı aksadı Pülümür / Tunceli Çığ Ġnsanlar zarar gördü Nazimiye / Tunceli Kar Karayolu ulaģımı aksadı Pertek / Tunceli Don Sebze bahçeleri dondan zarar gördü Mazgirt / Tunceli Dolu Ağaçlarda çiçekler döküldü ÇemiĢkezek / Tunceli Fırtına Bazı evlerde kiremitleri uçurmuģ Mazgirt / Tunceli Fırtına Bazı ağaçları kırmıģ Ovacık / Tunceli Dolu Meyve ağaçlarına zarar vermiģ Nazimiye / Tunceli Kar Karayolu ulaģımı aksadı Tunceli YağıĢ ve sel YerleĢim yerleri zarar gördü ÇemiĢgezek / Tunceli Don YerleĢim yerleri zarar gördü Mazgirt / Tunceli YağıĢ ve sel YerleĢim yerleri zarar gördü Pülümür / Tunceli Kar Karayolu ulaģımı aksadı Çarsancak / Tunceli YağıĢ ve sel YerleĢim yerleri zarar gördü Nazimiye / Tunceli YağıĢ ve sel YerleĢim yerleri zarar gördü Kırmızıköprü / Tunceli YağıĢ ve sel Ekili alanlar sular altında kaldı YeĢilyazı / Tunceli YağıĢ ve sel Ekili alanlar sular altında kaldı Çağlarca / Tunceli YağıĢ ve sel YerleĢim yerleri zarar gördü YeĢilyazı / Tunceli Kar Karayolu ulaģımı aksadı Ovacık / Tunceli Dolu Meyve ağaçlarına zarar vermiģ Mazgirt / Tunceli Dolu Sebze bahçeleri zarar gördü Nazimiye / Tunceli Kar Karayolu ulaģımı aksadı Çağlarca / Tunceli YağıĢ ve sel YerleĢim yerleri zarar gördü YeĢilyazı / Tunceli Dolu Ağaçlarda çiçekler döküldü YeĢilyazı / Tunceli Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı Tunceli YağıĢ ve sel YerleĢim yerleri zarar gördü YeĢilyazı / Tunceli Çığ Ġnsanlar zarar gördü Çağlayan / Tunceli YağıĢ ve sel YerleĢim yerleri zarar gördü Kırmızıköprü / Tunceli YağıĢ ve sel YerleĢim yerleri zarar gördü Tunceli Kar Karayolu ulaģımı aksadı Akpazar / Tunceli YağıĢ ve sel Sel nedeniyle topraklar sürüklendi Çağlarca / Tunceli YağıĢ ve sel Sel nedeniyle topraklar sürüklendi Ovacık / Tunceli Fırtına HaberleĢme ve enerji nakil hatları zarar gördü Tunceli YağıĢ ve sel YerleĢim yerleri zarar gördü Çağlarca / Tunceli YağıĢ ve sel YerleĢim yerleri zarar gördü Tunceli YağıĢ ve sel YerleĢim yerleri zarar gördü Tunceli Kuraklık Ürünlerde verim azaldı Tunceli Kuraklık Ürünlerde verim azaldı Çağlarca / Tunceli Kar Karayolu ulaģımı aksadı Tunceli Kuraklık Ürünlerde verim azaldı Tunceli Kuraklık Ürünlerde verim azaldı 59

60 Tunceli YağıĢ ve sel YerleĢim yerleri zarar gördü TARĠH YER OLAY ZARAR Tunceli YağıĢ ve sel YerleĢim yerleri zarar gördü Hozat / Tunceli Kuraklık Ürünlerde verim azaldı YeĢilyazı / Tunceli Dolu Ağaçlarda meyveler döküldü Tunceli Kuraklık Ürünlerde verim azaldı Tunceli Kuraklık Ürünlerde verim azaldı Tunceli Kuraklık Ürünlerde verim azaldı Tunceli Kuraklık Ürünlerde verim azaldı Tunceli YağıĢ ve sel YerleĢim yerleri zarar gördü CemiĢgezek / Tunceli Fırtına Ağaçlarda çiçekler döküldü Tunceli YağıĢ ve sel YerleĢim yerleri zarar gördü Tunceli Kuraklık Ürünlerde verim azaldı Tunceli Kuraklık Ürünlerde verim azaldı Pülümur / Tunceli Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı Tunceli Fırtına Ağaçlarda çiçekler döküldü Tunceli Kuraklık Ürünlerde verim azaldı Hozat / Tunceli YağıĢ ve sel YerleĢim yerleri zarar gördü Tunceli Kuraklık Ürünlerde verim azaldı Ovacık / Tunceli Çığ Ġnsanlar zarar gördü Pülümür / Tunceli Kar Karayolu ulaģımı aksadı Tunceli Kuraklık Ürünlerde verim azaldı Pülümür / Tunceli Kar Karayolu ulaģımı aksadı Pülümür / Tunceli Çığ Ġnsanlar zarar gördü Tunceli Çığ Ġnsanlar zarar gördü Tunceli YağıĢ ve sel YerleĢim yerleri zarar gördü YeĢilyazı / Tunceli Fırtına Bazı evlerde kiremitleri uçurmuģ Tunceli Kar Karayolu ulaģımı aksadı Tunceli Fırtına Evlerde kiremitleri uçurmuģ, bazı ağaçları devirmiģ Tunceli YağıĢ ve sel YerleĢim yerleri zarar gördü Tunceli YağıĢ ve sel YerleĢim yerleri zarar gördü Mazgirt / Tunceli Fırtına Bazı evlerde kiremitleri uçurmuģ Hozat / Tunceli Fırtına Bazı evlerde kiremitleri uçurmuģ Tunceli Fırtına Bazı evlerde kiremitleri uçurmuģ Tunceli YağıĢ ve sel YerleĢim yerleri zarar gördü Tunceli Dolu Meyve ağaçlarına zarar vermiģ Tunceli Dolu Meyve ağaçlarına zarar vermiģ Tunceli Fırtına YerleĢim yerleri zarar gördü Tunceli Fırtına YerleĢim yerleri zarar gördü Tunceli Dolu Sebze bahçeleri zarar gördü Tunceli Fırtına Bazı ağaçları kırmıģ Tunceli Fırtına Evlerde bazı bacaları yıkmıģ Tunceli Fırtına Bazı çatıların uçmasına neden olmuģ Mazgirt/Tunceli Dolu Ağaçlarda çiçek dökmüģ, ekinlere zarar vermiģ ve tarla ve yollara zarar vermiģ Tunceli Fırtına Bazı evlerde kiremitleri uçurmuģ Tunceli Fırtına Ağaçlarda dal kırmıģ Tunceli Fırtına Evlerde kiremitleri uçurmuģ, bazı ağaçları devirmiģ Tunceli Fırtına Bazı evlerde çatı, sac ve kiremitlerin uçmasına sebep olmuģ Tunceli Fırtına Bazı evlerde kiremit ve sac uçurarak zarar yapmıģ Tunceli Don Ağaçlarda çiçekler yandı Tunceli Fırtına Ağaçlar kırıldı Tunceli Fırtına Ağaçlar kırıldı Tunceli Dolu Ağaçlarda çiçekler döküldü ÇemiĢgezek/Tunceli Dolu Ağaçlarda meyveler döküldü Tunceli Dolu Ağaçlarda meyveler döküldü Tunceli Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı Tunceli Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı Tunceli Dolu Ağaçlarda çiçekler döküldü Tunceli Don Ağaçlarda çiçekler yandı Tunceli Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı Kaynak: Ġl Meteoroloji Ġstasyon Müdürlüğü 60

61 C Kuraklık: Yaz ayları bilhassa Temmuz, Ağustos ve Eylül ayları kurak geçmektedir. Ġlimizdeki akarsular yaz aylarında azalmakta, bazı çeģme sularının kaynağı kurumaktadır. Bu nedenle baraj sularının seviyesi düģmektedir. NormalleĢtirilmiĢ YağıĢ Ġndeksi (NYĠ) metodu, yağıģ eksikliğinin farklı zaman dilimleri (1,3, 6, 9,12, 24 ve 48 aylık) içerisindeki değiģkenliğini dikkate alabilen bir kuraklık indeksidir. En az 30 yıl süreli periyotta aylık yağıģ dizileri hazırlanır. NYĠ değerlerinin normalize edilmesi sonucu seçilen zaman dilimi içerisinde kurak ve nemli dönemler tespit edilir. Kuraklığın izlenmesi açısından yağıģtaki eksikliğin farklı zaman dilimleri içinde kantitatif olarak ifade edilmesi gerekliliği ortaya çıkmaktadır. YağıĢ eksikliğinin farklı su kaynaklarına olan etkisinin ne kadar sürede hissedilebileceği mantığına göre, analizde 1,3, 6, 9, 12 ve 24 aylık zaman dilimleri seçilebilir. Örneğin aylık toplam yağıģta meydana gelebilecek eksilme toprak nem düzeyine hemen etki ettiği halde yeraltı sularına, nehirlere, göllere daha geç etki eder.6,9 ve 12 aylık zaman dilimlerindeki bir kuraklık durumu akarsu ve göllere, 24 aylık dilimdeki kuraklık ise yer altı sularına etkisini izlemek bakımından tercih edilir. ġekil C Yıllar Ġtibariyle 1 Ay ve 3 Ay Zaman Dilimlerine KarĢılık Gelen NYĠ Değerleri Kaynak: Ġl Meteoroloji Ġstasyon Müdürlüğü 61

62 ġekil C Yıllar Ġtibariyle 12 Ay ve 24 Ay Zaman Dilimlerine KarĢılık Gelen NYĠ Değerleri Kaynak: Ġl Meteoroloji Ġstasyon Müdürlüğü C Mikroklima: Doğu Anadolu Bölgesinde yer alan Tunceli ili, Thorntwaite iklim sınıflandırma yöntemine göre, orta derecede sıcak, yazın su açığının fazla olduğu, orta derecede bir karasal iklim özelliği göstermektedir. Ġl bazında yıllık toplam evapotranspirasyon (toprak ve bitkilerde olan buharlaģma) mm. Bu durumda yağıģın evapotranspirasyonu karģılaması gerektiği düģünülse de yağıģın büyük bir kısmı kıģın düģmektedir. Bu yağıģa rağmen yıllık toplam 459 mm. Su açığının varlığı ve 6. Aydan 9. aya kadar süren kurak dönem bize bu yağıģların bitkiye faydalı hale gelmeden (yani toprağa süzülerek orada tutulmadan) yüzey akıģı Ģeklinde kaybolduğunu göstermektedir. Evapotranspirasyon (EPT) yağıģ sıcaklık grafiğinde; 1. Bölge, yağıģın evapotranspirasyonu karģıladığı alandır ve Nisan ayı sonuna kadar devam eder. 2. Bölgede, yağıģ miktarı evapotranspirasyonu karģılayamaz ve hızla topraktaki faydalı su kullanılır. Yüksek sıcaklığın da etkisi ile Ģiddetli su açığı görülür. C.1.2 Yapay Etmenler: Yapay etmenlerde, hava kirliliğine yol açacak etkenler göz önünde bulundurulmaz ise sonucunda hava kirliliği nedeni ile çevreye olumsuz etkileri olacaktır. 62

63 Yıl Binek Otomobil Hafif Ticari Ağır Ticari Diğerleri Toplam Binek Otomobil Hafif Ticari Ağır Ticari Diğerleri 95 Oktan 98 Oktan Katkılı KurĢunsuz Benzin Yerli Motorin Ġthal Motorin LPG Toplam C Plansız KentleĢme: Tunceli kent merkezi karıģık Ģekillerin, çetin engebenin bir araya geldiği bir yerdedir. YerleĢimi de dik ve kırıklı arazinin üzerine kurulmuģtur. Munzur ve Pülümür çaylarına doğru meyillidir. Mevcut arazinin bu Ģekilde olması imar planın istenildiği Ģekilde uygulanması aģamasında sıkıntılar yaģatmıģtır. Ġmar planı dıģındaki yapılaģmalar daha çok Ģehrin üst kotlarında kendini göstermektedir. Bu yapılaģmalarda ekonomik ve sosyal nedenlerle köyden kente göçün yoğun olarak yaģandığı 1990 yıllarında artıģ olmuģtur. Bu bölgelerde su Ģebeke ve kanalizasyon sistemi bulunmaktadır. Kanalizasyon sistemi bulunmayan evler fosseptiğe bağlıdır. C YeĢil Alanlar: Ġlimizin %27 sı ormanlık alanlarla kaplıdır. Dogal yayılıģ alanı olmamasına rağmen ilimizde karaçam, sarıçam sedir gibi iğne yapraklı türler kent koģullarına uyum sağlamıģ türlerdir. C Isınmada Kullanılan Yakıtlar: Ġlimiz genelinde ısınma amaçlı yakıt olarak kömür, kalorifer yakıtı, odun kullanılmaktadır. Ġlimize düģük kalorili ve kül oranı yüksek kalitesiz kömürlerin ile giriģinin yasaklanması amacıyla Mahalli Çevre Kurulunda kararlar alınmaktadır. Ġl Müdürlüğümüzce sık sık denetimler yapılmaktadır. C Endüstriyel Emisyonlar: Ġlimizde Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliğinde emisyon iznine tabi endüstriyel tesis mevcut değildir. C Trafikten Kaynaklanan Emisyonlar: Tablo C Tunceli Ġli Araç Sayısı, Cinsi ve Yakıt Türü Egzoz Ölçümü Araç Sayısı Yaptıran Araç Sayısı Kullanılan Akaryakıt Miktarı (ton, m 3 ) KurĢunsuz Benzin Motorin Kaynak: Ġl Emniyet Müdürlüğü 63

64 C.2. HAVAYI KĠRLETĠCĠ GAZLAR VE KAYNAKLARI: C.2.1 Kükürtdioksit Konsantrasyonu ve Duman: Sanayi geliģmediğinden ciddi boyutta hava kirliliği meydana gelmemektedir. Kullanılan düģük kalorili ve kalitesiz kömürler nispi kirliliğe yol açmaktadır. Ġlimizde 2006 yılı aralık ayından itibaren SO2 ölçümleri yapılmaktadır. Tablo C Kükürtdioksit Konsantrasyonu AYLAR Ölç. Yap. Ġst. Sayısı Ölç. Yap. Gün Sayısı Aylık Ortalama DeğiĢim Oranları Bir Önceki Yıla Göre (%) En DüĢük 2010 SO 2 PM SO 2 PM SO 2 PM En Yüksek SO 2 KVS Değerlerinin ( > 400 μg/m 3 SO 2 > 300 μg/m 3 PM) AĢıldığı Gün Sayısı PM SO 2 PM Ocak ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Kaynak:Hava Kalitesi Ġzleme Ġstasyonu Web Sitesi C.2.2. Partikül Madde Emisyonları: Sanayi geliģmediğinden ciddi boyutta hava kirliliği meydana gelmemektedir. Kullanılan düģük kalorili ve kalitesiz kömürler nispi kirliliğe yol açmaktadır. Ġlimizde 2006 yılı aralık ayından itibaren PM ölçümleri yapılmaktadır. Tablo C Partükül Madde Emisyonları AYLAR Ölç. Yap. Ġst. Sayısı Ölç. Yap. Gün Sayısı Aylık Ortalama DeğiĢim Oranları Bir Önceki Yıla Göre (%) En DüĢük 2010 SO 2 PM SO 2 PM SO 2 PM En Yüksek SO 2 KVS Değerlerinin ( > 400 μg/m 3 SO 2 > 300 μg/m 3 PM) AĢıldığı Gün Sayısı PM SO 2 PM Ocak

65 ġubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Kaynak:Hava Kalitesi Ġzleme Ġstasyonu Web Sitesi C.2.3. Karbonmonoksit Emisyonları: Ġlimizde Endüstriyel tesisler, konutlar ve hareketli kaynaklardan CO miktarı Emisyon Ölçümü yapılmamaktadır. C.2.4. Nitrojen Oksit Emisyonları: Hava kirliliği sonucunda oluģan azot monoksit ile azot dioksit çözünürlülüklerinin çok düģük olması yüzünden akciğer alveolleri üzerine çöker ve burada akciğer amfizemine yol açar, ayrıca kollagen ile alestinin yapısında kimyasal değiģimlerine neden olur. Azot oksitlerinin bitkiler üzerindeki etkisi ancak çok yüksek deriģimlerde ve uzun bir sürede ortaya çıkar. C.2.5. Hidrokarbon ve KurĢun Emisyonları: Hava kirliliğinin bir diğer önemli etkeni de motorların çalıģma çevriminde patlama evresinde oluģan hidrokarbon ve atmosfere çok ince parçacıklar biçiminde dağılan benzine vuruntu önleyici olarak katılan katkı maddelerindeki kurģundur. C.3. ATMOSFERĠK KĠRLĠLĠK: Hava kirliliğinin bir baģka sonucu atmosferin yüksek katmanlarında bir karbondioksit tabakasının oluģmasıdır. Kömür, odun, mazot gibi yakıtların yanmasıyla açığa çıkan karbondioksitin oluģturduğu bu tabaka yeryüzünden yansıyan güneģ ıģınlarını engelleyerek atmosferin ısınmasına yol açar. C.3.1. Ozon Tabakasının Ġncelmesinin Etkileri: Hava kirliliğinin bir baģka etkeni de Aerosellerde ve soğutucularda kullanılan bazı gazların havaya karıģmasıdır. Atmosferdeki koruyucu ozon katmanına zarar veren bu kirliliklerden dolayı önlem alınmazsa tüm canlılar güneģten gelen mor ötesi ıģınların zararlı etkileri karģısında korumasız kalır. Ġlimizde ozon tabakasının zararlı faaliyetler olup olmadığı hakkında yeterli bilgi bulunamamıstır 65

66 C.3.2. Asit Yağmurlarının Etkileri: Kömür, petrol gibi yakıtların dumanlarındaki kükürt dioksitin havadaki su buharı ile birleģerek oluģturduğu sülfürik asit, asit yağmuru olarak yeryüzüne iner. Asit yağmurları suların asitlik derecesini arttırarak canlılara zarar verir. Ġlde asit yağısları, asit kar ölçümleri ile asit sis, çığ, kırağı olusumu ve asit yağıslarının flora Üzerindeki etkisine dair çalıģma bulunamamıstır. C.4 HAVA KĠRLETĠCĠLERĠNĠN ÇEVREYE OLAN ETKĠLERĠ: Hava kirliliğinin atmosfer ve iklime olan etkisi lokal ve global düzeyde olmak üzere iki ölçekte olmaktadır. Lokal düzeyde, kirleticiler yüzeye olan güneģ ıģınlarını yansıtmakta, dağıtmakta ve azda olsa absorbe etmektedir. Global düzeyde ise bütün dünyayı etkilediğinden çok daha önemlidir. Buna verilebilecek iki örnek sera etkisi ve ozon tabakasındaki bozulma dır. C.4.1. Doğal Çevreye Olan Etkileri: Ġlimizde sanayi geliģmediğinden hava kirliliği kaynaklı çevre sorunlarına rastlanılmamaktadır. Isınma amaçlı kullanılan yakıtlardan kaynaklı hava kirliliği tespit edilememiģtir. C Su Üzerindeki Etkileri: Ġlimiz sınırları içinde hava kirletici kaynaklı su kirliliği sorunu yaģanmamaktadır. Belli aralıklarla nehirlerden ve derelerden alınan Bakteriyolojik-Kimyasal numunelerin yapılan analizleri neticesinde hava kirletici kaynaklı su kirliliği sorunları yaģanmamaktadır. Evsel pissu ve kanalizasyon atıkları hiçbir ön arıtıma tabi tutulmadan direk olarak nehir ve derelere verilmektedir. Bu durum ise mevcut akarsularda su kirliliği oluģturmaktadır. Ġlimizde Belediyeye ait mezbahanede faaliyeti esnasında çıkan atıklar direk olarak Munzur a verilmektedir. Ġlimizde atıksu arıtma tesisi Tunceli Ġli, Merkez Ġlçesi, Tunceli-Elazığ Karayolu 2. Km si Rostan Mevkiinde m²lik alanda Tunceli Belediye BaĢkanlığı tarafında tarihinde inģasına baģlanmıģ olup tarihinde bitirilmesi planlanmaktadır. Atıksu arıtma tesisinin inģaatının tamamlanmasının akabinde tarihinde iģletmeye alınması planlanmakta olup kiģi hizmet verecektir. Tüketime verilen içme ve kullanma sularının temiz ve sağlıklı bir Ģekilde tüketime sunulmasını sağlamak amacıyla içme ve kullanma suları düzenli olarak klorlanmaktadır. ġehir merkezinde günlük beģ ayrı noktadan periyodik aralıklarla günlük serbest bakiye klor kontrolü yapılarak tüketime verilen Ģehir Ģebeke sularından düzenli olarak bakteriyolojik ve kimyasal numuneler alınarak analiz neticesi doğrultusunda ıslah çalıģmaları konusunda Belediye BaĢkanlığı ile iģbirliğine gidilerek gerekli hassasiyet gösterilmektedir. Ġçme ve kullanma sularında Toksikolojik analiz amaçlı su numunesi alınmamıģtır. C Toprak Üzerine Etkileri: Tunceli ili arazi yapısı nedeniyle dağlık ve ormanlık bir yapıya sahip olmasından dolayı tarıma elveriģli toprak alanları azdır. Tarıma elveriģli arazinin azlığı nedeniyle Ġlimizde tarıma 66

67 dayalı faaliyetler çok fazla geliģmemiģtir. Sanayinin geliģme göstermemesi nedeniyle hava kirliliği kaynaklı toprak kirlili görülmemektedir. C Flora ve Fauna Üzerindeki Etkileri: Hava kirliliğinin neden olduğu atmosferik kirlilik sonucunda meydana gelen asit yağmurları, iklimlerde değiģikliğe neden olacak sera etkisi, ozon tabakasında meydana gelecek tahribat sonucunda yer yüzüne ulaģabilecek morötesi ıģınlar flora ve fauna üzerinde olumsuz yok edici etkisini gösterecektir. Ġlimizde böyle bir etki tespit edilememiģtir. C Ġnsan Sağlığı Üzerindeki Etkileri: Hayatın temel unsurlarından olan hava insanlara solunum imkânı yarattığına göre hava kirliliğinin insan sağlığı üzerindeki etkisi önemlidir. Havanın taģıdığı karbon parçacıkları, ozon, karbonmonoksit, kükürtdioksit, doymamıģ hidrokarbonlar, aldehitler, kanserojen maddeler gibi kirleticiler, insanların solunum yollarını etkileyerek normal mekanizmasını bozar, bronģlarda iltihaplanmalara ve daralmalara sebep olur. Sonucunda da kronik bronģit ve antizem gibi hastalıklar meydana gelir. Kirli hava aģırı nefes darlığına, sıkıntılara neden olur. Akciğer kanserinin meydana gelmesinde ve artıģ göstermesinde hava kirliliğinin önemi büyüktür. Ġlimizde insan sağlığı açısından böyle bir etki tespit edilememiģtir. C.4.2. Yapay Çevreye Olan Etkileri: Hava kirliliği doğal çevreye etki ettiği gibi yapay çevre üzerinde de önemli ölçüde tahribatlara neden olmaktadır. Hava kirliliğinde asit taģ ve tuğlaları aģındırarak yapılara zarar verir. Ġlimizde böyle bir etki tespit edilememiģtir. C Görüntü Kirliliği Üzerine Etkileri: Hava kirliliğinin taģ ve metal yapı yüzeylerinde kirliliğe neden olduğu bilinmektedir. En belirgin örneği is sebebiyle olan kirlenmedir. Bunun dıģında kükürtdioksit hava kireç taģının tahribine neden olmaktadır. Ġnsanların her türlü etkinlikleri sonucu havada, suda ve topraklarda meydana gelen olumsuz geliģmelerle ekolojik dengenin bozulmasına, hava ve iklim değiģikliklerine neden olması dolayısıyla görüntü kirliliğine neden olacaktır. YARARLANILAN KAYNAKLAR: 1. Tunceli Ġl Meteoroloji Müdürlüğü Tunceli Ġl Sağlık Müdürlüğü Tunceli Ġl Emniyet Müdürlüğü Hava Kalitesi Ġzleme Ġstasyonu Web Sitesi 67

68 D) SU: D.1. SU KAYNAKLARININ KULLANIMI: Ġlimizde 3112 hm3/yıl yerüstü suyu olmak üzere toplam 3114,2 hm3/yıl su kaynağı mevcuttur. Bu su kaynakları ile yıllık 1281 Gwh/yıl elektrik enerjisi üretimi ve ha. Arazinin sulanması mümkündür. D.1.1. Yer Altı Suları: Tunceli ilinde DSĠ tarafından Yer altı Sularına yönelik havza bazında detaylı herhangi bir çalıģma yapılmamıģtır. DSĠ 9.Bölge Müdürlüğü tarafından hazırlanan 2004 Yılı Yatırım Program Bütçe Takdim Raporunda Tunceli Ġlinin yer altı suyu rezervi (ildeki emniyetli rezerv) 2,2 hm 3 /yıl olarak alınmıģtır. Tunceli ilinde Yer altı suları ile ilgili yapılan çalıģmalardan ilki 1979 yılında Cavit BULUT tarafından yapılmıģtır. Tunceli Merkez Sihenk Mahallesi için hazırlanan su temini hakkındaki Hidrojeoloji Etüd Raporunda Munzur suyunun eski yatağında yeri alan, kalınlığı 20 m.ye ulaģan gevģek çimentolu ve iri çakıllı taraça konglomeraları akifer formasyon olarak gösterilmiģtir. Bir diğer çalıģma ise Cebrail POLAT tarafından 2001 yılında Tunceli Ġli Akpazar ilçesinde yapılmıģ ve hazırlanan raporda Eosen KireçtaĢları ve nehir çökelleri akifer formasyon olarak gösterilmiģtir. Raporda önerilen D K koordinatlarında nolu kuyu olarak açılmıģtır. Yer altı sularına yönelik açılan su sondaj kuyuları ile ilgili veriler aģağıda tablo halinde verilmiģtir. Örnek kuyu sıra no.: Kuyu Adı-No.su: Kuyu yeri : Açıldığı yıl : Derinlik : Pompa debisi: 1. Tunceli Valiliği Özel DSĠ-93.ġube m. 2,5 lt/sn Ġdare Müd. (54505-B) Sahasında 2. Tunceli-Akpazar D K m. 2,5 lt/sn (DSĠ-56900) 3. Köy Hizmetleri D K m. 8.0 lt/sn Örnek kuyuların yapılan kimyasal analiz sonuçları aģağıda verilmiģtir. (FSO) Anyonlar (meg/l) : Katyonlar (meg/l): Örnek kuyu sıra no : PH : Ecxl0 6 : Sertlik: CO 3-2 : HCO 3-1 : CI -1 : SO 4 : Na : K : Ca +2 : Mg : 1. 7, , ,81 31,55 25,76 1,30 415,3 90, , ,85 0, ,40 0,49 5,52 0,01 0,65 0, , ,0 0,0 7,32 3,55 68

69 Belirtilen bu akifer dıģında Tunceli ilinde iki önemli su kaynağı mevcuttur. Bunlar: 1-Erzincan j42a4 paftasında D K Koordinatlarındaki Munzur suyu (Ziyaret) olup çeģitli tarihlerde yapılan debi ölçümleri Ģöyledir. Ağustos 1978 = 1958 lt. Haziran 1981 = lt. Temmuz 1982 = lt. 2- Erzincan j42b2 paftasında D K koordinatlarındaki Mercan kaynaklarının çeģitli tarihlerdeki debi ölçümleri ise aģağıda verilmiģtir. Ağustos 1970 = 6831 lt Haziran 1978 = 9809 lt Temmuz 1987 = 6692 lt D.1.2 Jeotermal Kaynaklar: Jeotermal enerji, yer kabuğunun eriģilebilir derinliklerine olağandıģı olarak birikmiģ ısının oluģturduğu bir enerji türüdür. Bu ısı yeryüzüne doğal olarak sıcak su kaynakları ve buhar Ģeklinde veya sondajlarla çıkarılan sıcaksu buhar, buhar sıcaksu Ģeklinde ulaģmaktadır. D.1.3. Akarsular: Tunceli ili sınırları içerisinde yer alan akarsular, akarsuların yüzey alanları, yıllık ortalama debileri ve maksimum-minimum debileri aģağıda verilmiģtir. Tablo. D Akarsu Debileri Akarsu Yüzey Alanı(ha) Yıllık Ort. Akım(hm 3 ) Maksimum Akım(m 3 /s) Tarihi Minimum Akım(m 3 /s) Tarihi Munzur Suyu , Pülümür Çayı , Tahar Çayı , Mercan Çayı , Peri Suyu , Singeç Deresi Havaçor Çayı 63 Büyükdere 47 Karolar Çayı 44 Kaynak: DSĠ 93. ġube Müdürlüğü. Munzur Çayı ve Pülümür Çayı Tunceli il merkezi civarında birleģip daha sonra Keban Baraj gölüne dökülür. Munzur Çayının göle dökülmeden önce taģıdığı ortalama akım m 3 /s dir. Tunceli ilinde DSĠ tarafından yapılan projeler aģamalar halinde aģağıda verilmiģtir. Ön Ġnceleme ve Master Planı Tamamlanan Projeler: a) Tunceli-Hozat Uzundal Göleti: Tunceli ili Hozat ilçesinin 5 km kuzeyinde yer almaktadır. Su kaynağı Büyük deredir. Projeyle Hozat merkez, Türktanır ve Tavuklar köyü arazilerinden yaklaģık ha arazinin sulanması öngörülmektedir. 69

70 b) Tunceli-Mazgirt Yılmaz Göleti: Tunceli ili Akpazar ilçesinin 8 km kuzeyinde yer almaktadır. Su kaynağı Yılmaz deredir. Projeyle Yılmaz, Örsköy ve Güneyharman köyleri arazilerinden yaklaģık 330 ha alanın sulanması düģünülmektedir. ĠnĢa Halinde Olan Projeler: a) Pertek-Kacarlar Göleti: Tunceli ili sınırları içerisinde, Pertek ilçesinin Kacarlar köyü kuzeyinde yer almaktadır. Toplam 391 ha arazinin sulanması öngörülmektedir. b) Tunceli-Ovacık Sulaması: Munzur suyu üzerinde yapılacak bir regülâtörle yaklaģık 1400 ha alanın sulanması mümkün olacaktır. Kati Proje AĢamasındaki Projeler: a) Tunceli Pertek Projesi: Tunceli ilinin güneybatısında, Keban baraj gölünün sağ sahilinde yer almaktadır. Proje ananın sulama suyu Keban baraj gölünden ve Singeç çayından pompajla temin edilecektir. Pertek ilçe merkezi, Çakırbahçe ve Korluca köyü arazileri toplamı 655 ha alanın sulanması öngörülmektedir. b) Tunceli Akpazar Projesi: Tunceli ilinin Akpazar beldesinin güneydoğusunda, Keban baraj gölü sağ sahilde yer almaktadır. YaklaĢık olarak 3671 ha arazinin sulanması öngörülmektedir. c) Tunceli ÇemiĢgezek Projesi: Tunceli ili ÇemiĢgezek ilçesinin güneyinde, Keban baraj gölü kıyısında yer almaktadır. Toplam ha arazinin sulanması düģünülmektedir. Tunceli Ġli sınırlarında sportif ve ticari olarak sürdürülen balıkçılık faaliyetlerinin sürdürüldüğü su kaynakları Ģunlardır; Keban Baraj Gölü 4. Avlak Bölgesi (ÇemiĢgezek): Keban Baraj Gölü nün bir parçası olan bu avlak sahası normal su kotunda (831) 9550 hektarlık bir alana sahiptir. Stok tespiti ve üretim kontrolü çalıģmalarına göre tahmin edilen yıllık avlanabilir su ürünleri miktarı kg dır. Bu avlanabilir stok içerisinde; Karabalık (Capoeta sp.), Sazan (Cyprinus carpio), Tatlı Su Kefali (Leuciscus cephalus), Bıyıklı Balık (Barbus sp.) ve Kerevit (Astacus leptodacthlus) mevcuttur. Avlak sahasına 1975 yılından bu yana, DSĠ Keban Barajı Su Ürünleri ġube Müdürlüğü tesislerinde üretilen adet Kültür Sazanı ve adet GökkuĢağı Alabalığı ile balıklandırılmıģtır. Avlak Bölgesinde, S.S. ÇemiĢgezek Su Ürünleri Balıkçılık Kooperatifi faaliyet göstermektedir. Kooperatife kayıtlı üye sayısı 42, faal olarak balıkçılık yapan tekne sayısı 40 olarak belirlenmiģtir. Her teknede iki kiģinin çalıģtığı düģünülecek olursa bölgede toplam 80 aile geçimini balıkçılıktan sağlamaktadır. Avlak sahasında balıkçılar tarafından toplam, her biri 100 m uzunluğunda 900 adet uzatma ağı kullanılmaktadır yılında yapılan üretim kontrolü çalıģmalarında kooperatifin avlanabilir stok miktarından daha fazla balık avladığı ( kg/yıl) tespit edilmiģtir. Bu miktar balık türlerine göre parasal olarak hesaplandığında 150 milyar TL sına karģılık gelmektedir. Keban Baraj Gölü 5. Avlak Bölgesi (Pertek): Keban Baraj Gölü nün bir parçası olan bu avlak sahası normal su kotunda (831) hektarlık bir alana sahiptir. Stok tespiti ve üretim kontrolü çalıģmalarına göre tahmin edilen yıllık avlanabilir su ürünleri miktarı kg dır. Bu avlanabilir stok içerisinde; Karabalık (Capoeta sp.), Sazan (Cyprinus carpio), Tatlı Su Kefali (Leuciscus cephalus) ve Bıyıklı Balık (Barbus sp.) mevcuttur. 70

71 Avlak sahasına 1975 yılından bu yana, DSĠ Keban Barajı Su Ürünleri ġube Müdürlüğü tesislerinde üretilen adet Kültür Sazanı ve adet GökkuĢağı Alabalığı ile balıklandırılmıģtır. Avlak Bölgesinde, S.S. Pertek ve Çevre Köyleri Su Ürünleri Balıkçılık Kooperatifi faaliyet göstermektedir. Kooperatife kayıtlı üye sayısı 17, faal olarak balıkçılık yapan tekne sayısı 10 olarak belirlenmiģtir. Her teknede iki kiģinin çalıģtığı düģünülecek olursa bölgede toplam 20 aile geçimini balıkçılıktan sağlamaktadır. Avlak sahasında balıkçılar tarafından toplam, her biri 100 m uzunluğunda 300 adet uzatma ağı kullanılmaktadır yılında yapılan üretim kontrolü çalıģmalarında kooperatifin kg/yıl balık avladığı tespit edilmiģtir. Bu miktar balık türlerine göre parasal olarak hesaplandığında 36 milyar TL sına karģılık gelmektedir. Keban Baraj Gölü 7. Avlak Bölgesi (Göktepe): Keban Baraj Gölü nün bir parçası olan bu avlak sahası normal su kotunda (831) hektarlık bir alana sahiptir. Stok tespiti ve üretim kontrolü çalıģmalarına göre tahmin edilen yıllık avlanabilir su ürünleri miktarı kg dır. Bu avlanabilir stok içerisinde; Karabalık (Capoeta sp.) ve Bıyıklı Balık (Barbus sp.) mevcuttur. Avlak sahasına 1975 yılından bu yana, DSĠ Keban Barajı Su Ürünleri ġube Müdürlüğü tesislerinde üretilen adet Kültür Sazanı ve adet GökkuĢağı Alabalığı ile balıklandırılmıģtır. Avlak Bölgesinde, S.S. Akpazar ve Çevre Köyleri Su Ürünleri Balıkçılık Kooperatifi faaliyet göstermektedir. Kooperatife kayıtlı üye sayısı 12, faal olarak balıkçılık yapan tekne sayısı 6 olarak belirlenmiģtir. Her teknede iki kiģinin çalıģtığı düģünülecek olursa bölgede toplam 12 aile geçimini balıkçılıktan sağlamaktadır. Avlak sahasında balıkçılar tarafından toplam, her biri 100 m uzunluğunda 120 adet uzatma ağı kullanılmaktadır yılında yapılan üretim kontrolü çalıģmalarında kooperatifin kg/yıl balık avladığı tespit edilmiģtir. Bu miktar balık türlerine göre parasal olarak hesaplandığında 10 milyar TL sına karģılık gelmektedir. Keban Baraj Gölü 8. Avlak Bölgesi (Peri): Keban Baraj Gölü nün bir parçası olan bu avlak sahası normal su kotunda (831) hektarlık bir alana sahiptir. Stok tespiti ve üretim kontrolü çalıģmalarına göre tahmin edilen yıllık avlanabilir su ürünleri miktarı kg dır. Bu avlanabilir stok içerisinde; Karabalık (Capoeta sp.), Su Kefali (Leuciscus cephalus) ve Bıyıklı Balık (Barbus sp.) mevcuttur. Avlak sahasına 1975 yılından bu yana, DSĠ Keban Barajı Su Ürünleri ġube Müdürlüğü tesislerinde üretilen adet Kültür Sazanı ve adet GökkuĢağı Alabalığı ile balıklandırılmıģtır. Avlak Bölgesinde Ģu anda herhangi bir Su Ürünleri Balıkçılık Kooperatifi faaliyet göstermemektedir. Ayrıca, Tunceli Ġl Sınırları içerisinde bulunan gölet ve akarsulara aģağıda belirtilen miktarlarda balık bırakılmıģ veya tahsis edilmiģtir. Günboğazı Göletine adet, Kacarlar Göletine adet, Ovacık Göletine kültür sazanı, Munzur Çayına kültür sazanı, Pülümür Çayına adet kültür sazanı ve Tunceli Valiliğine adet GökkuĢağı Alabalığı tahsis edilmiģtir. 71

72 Tablo. D Su Temin Tablosu Bölgesi : 9 YağıĢ Alanı : km 2 Ġstasyon No : SU TEMĠNĠ TABLOSU Birimler : hm 3 Ġstasyon Adı : Mercan D. - BĠRĠK Su Yılı Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Yıllık T

73 YILLARI ARASINDA DEGERLENMIYOR 1998 YILINDA KAPATILMISTIR TOPLAM ORT Not: Tabloda yeralan debi değerlerinin birimi milyon m 3 dür. Kaynak: DSĠ 93. ġube Müdürlüğü Tablo. D Su Temin Tablosu Bölgesi : 9 YağıĢ Alanı : 656 km2 Ġstasyon No : SU TEMĠNĠ TABLOSU Birimler : hm3 Ġstasyon Adı : Pülümür D. - UZUNTARLA Su Yılı Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Yıllık T

74 YILINDA KAPATILMISTIR TOPLAM ORT Not: Tabloda yeralan debi değerlerinin birimi milyon m 3 dür. Kaynak: DSĠ 93. ġube Müdürlüğü 74

75 D.1.4. Göller, Göletler ve Rezervuarlar: DSĠ Tunceli ġube Müdürlüğünde doğal göl ve göletler hakkında geniģ bilgi bulunmamaktadır. Yalnızca 1991 yılında hizmete açılan Tunceli Pertek Günboğazı sulama göleti ile ilgili bilgiler olup, bu bilgiler aģağıya çıkarılmıģtır. Sulama Sahası Su toplama Havzası Feyezan Piki Brüt depolama hacmi Gölet tipi = 206 Ha. = 5,2 Km2 = 40 m3/s = 1,700 milyon m3 = Zonlu Tunceli Ġli sınırları içerisinde yer alan göller aģağıda verilmiģtir. Tabloda yer alan göller; krater gölü olmakla birlikte herhangi bir amaçla DSĠ tarafından kullanılmamaktadır. Tunceli ili sınırları içerisinde yer alan göller aģağıda verilmiģtir. Tabloda yer alan göller ; krater gölü olmakla birlikte herhangi bir amaçla DSĠ tarafından kullanılmamaktadır. Tablo. D Tunceli Ġli sınırları içerisinde yer alan göller. GÖLLER YÜZEY ALANI(ha) Hızır gölü 0,6 Sülük gölü 0,7 Nar gölü 0,8 ġer gölü 3,8 Buyurbaba gölü 3,1 Koç gölü 6,9 ġeker pınar gölü 1,5 Düldül gölü 0,3 Kuzu gölü 0,6 KeĢiĢ gölü 0,4 Dilincik gölü 3,8 Kara göl 0,3 Kuru göl 0,4 Mancık gölü 0,7 Kırmızı göl 0,5 Barajlar gölü 0,7 Çimli göl 2,0 Kızgın göl 0,3 Ġsmailin gölü 0,6 Kare göl 10,6 Çiftegöller 2,0 Kırmızı göller 1,0 Hızır göller 1,1 Gök gölü 1,8 Memoçayırı gölleri 2,0 Mercan gölleri 2,5 Kaynak: DSĠ 93. ġube Müdürlüğü 75

76 D.1.5. Denizler: Ġlimiz coğrafi konum itibariyle denizden uzaktır. D.2. DOĞAL DRENAJ SĠSTEMLERĠ: A. Akarsular ve Diğer Yerüstü Suları için: Akarsular için: Tunceli ili sınırları içerisinde yer alan akarsular üzerinde DSĠ 9.Bölge Müdürlüğü tarafından kurulmuģ akım gözlem istasyonlarına ait debi değerleri tablo D ve D te verilmiģtir. Yeraltı Suları için : Drenaj Alanı: Cavit Bulut tarafından 1979 yılında hazırlanan Raporda Drenaj alanı 17 km 2 lik Drenaj Alanı içerisinde: Beslenme: m 3 /yıl (yağıģ 500 mm, süzülme oranı % 10 olarak alınmıģtır) BoĢalma: m 3 /yıl (Kaynaklardan m 3 /yıl, Munzur Suyundan m 3 /yıl) olarak hesaplanmıģtır. D.3. SU KAYNAKLARININ KĠRLĠLĠĞĠ VE ÇEVREYE ETKĠLERĠ: Atık suların ve kanalizasyonun doğrudan akarsuya boģaltılması neticesinde çeģitli kirleticiler akarsuya karıģmıģ olur. KirlenmiĢ su yatağındaki biyolojik hayat ve ekolojik dengede bozulma baģlar. Çökebilen maddeler balıkların ve diğer su canlılarının normal yaģam çevresini değiģtirir. D.3.1. Yer altı Suları ve Kirlilik: Yeraltı suyunun kirliliği konusun ilimizde herhangi bir çalıģma mevcut değildir. D.3.2. Akarsularda Kirlilik: YerleĢim yerleri içinde geçen akarsularımıza, atıksu ve kanalizasyon sisteminin herhangi bir ön arıtıma tabi tutulmadan boģaltılması akarsularda kirliliğe neden olmaktadır. Tablo. D Munzur Suyu 2010 Yılı Kalite Gözlem ÇalıĢmaları KĠMYASAL ANALĠZ DENEY RAPORU NUMUNENĠN ALINDIĞI YER Munzur Suyu-Köprü NUMUNEYĠ ALAN Kalite Kontrol ve Laboratuvar ġube Müdürlüğü Elemanları PARAMETRELER KULLANILAN METODLAR ANALĠZ SONUCU ÖLÇÜM BELĠRSĠZLĠĞĠ I. SINIF II. SINIF III. SINIF IV. SINIF Debi, m 3 /s Su Sıcaklığı, o C 22, > 30 ph (25 o C) (*) (Otomatik Cihaz Düzeltmesi) Elektriksel Ġletkenlik, mhos/cm (25 o C) (*) (Otomatik Cihaz Düzeltmesi) TS-3263 ISO ,303 ± 0,040 6,5-8,5 6,5-8,5 6,0-9,0 TS-9748 EN ± 5,798 Toplam ÇözünmüĢ Katılar, mg/l TS > 5000 Askıdaki Katılar, mg/l STMD 2005 S ,3 Bulanıklık, NTU TS-5091 EN ISO ,4 Renk, Pt-Co TS-6392 EN ISO > 300 Metil Oranj Alkalinite, mg/l CaCO 3 TS-3790 EN ISO ,0 Fenolftalein Alkalinite, mg/l CaCO 3 TS-3790 EN ISO ,0 Klorür, mg/l TS EN ISO , > 400 6,0-9,0 dıģında 76

77 Florür, mg/l TS EN ISO ,07 Amonyum Azotu, mg/l TS EN ISO ,000 0, Nitrit Azotu, mg/l TS EN ISO ,000 0,002 0,01 0,05 > 0,05 Nitrat Azotu, mg/l TS EN ISO , > 20 Toplam Kjeldahl Azotu, mg/l TS-7924 EN ,515 0,5 1,5 5 > 5 Toplam Azot, mg/l 0,913 ÇözünmüĢ Oksijen, mg/l TS-5677 EN , < 3 Permanganat Deneyi, mg/l TS-6288 EN ISO ,44 Biyokimyasal Oksijen Ġhtiyacı, mg/l STMD 2005 S , > 20 Orto-Fosfat, mg/l TS ,02 Sülfat, mg/l TS EN ISO , > 400 Serbest Karbondioksit, mg/l STMD 2005 S.4-33 Demir, mg/l TS-3651 ISO ,3 1 5 > 5 Sodyum, mg/l TS EN ISO , > 250 Potasyum, mg/l TS EN ISO ,38 Kalsiyum, mg/l TS EN ISO ,21 Magnezyum, mg/l TS EN ISO ,59 Toplam sertlik, mg/l CaCO 3 TS EN ISO ,5 Kimyasal Oksijen Ġhtiyacı, mg/l TS-2789 ISO , > 70 Toplam Organik Karbon, mg/l TS-8195 EN > 12 Toplam Fosfor, mg/l TS-4082 EN ,00 0,02 0,16 0,65 > 0,65 Bor, mg/l TS > 1 Toplam Koliform, sayı/100 ml STMD 2005 S > Escherichia Coli,sayı/100 ml STMD 2005 S Feacal Streptococci, sayı/100 ml STMD 2005 S >2000 Kaynak: DSĠ Genel Müdürlüğü 9. Bölge Müdürlüğü Tablo. D Munzur Suyu 2010 Yılı Kalite Gözlem ÇalıĢmaları KĠMYASAL ANALĠZ DENEY RAPORU NUMUNENĠN ALINDIĞI YER Perisuyu-Akpazar Köprüsü NUMUNEYĠ ALAN Kalite Kontrol ve Laboratuvar ġube Müdürlüğü Elemanları PARAMETRELER KULLANILAN METODLAR ANALĠZ SONUCU ÖLÇÜM BELĠRSĠZLĠĞĠ I. SINIF II. SINIF III. SINIF IV. SINIF Debi, m 3 /s Su Sıcaklığı, o C 23, > 30 ph (25 o C) (*) (Otomatik Cihaz Düzeltmesi) Elektriksel Ġletkenlik, mhos/cm (25 o C) (*) (Otomatik Cihaz Düzeltmesi) TS-3263 ISO ,477 ± 0,040 6,5-8,5 6,5-8,5 6,0-9,0 TS-9748 EN ± 5,798 Toplam ÇözünmüĢ Katılar, mg/l TS > 5000 Askıdaki Katılar, mg/l STMD 2005 S ,1 Bulanıklık, NTU TS-5091 EN ISO ,3 Renk, Pt-Co TS-6392 EN ISO > 300 Metil Oranj Alkalinite, mg/l CaCO 3 TS-3790 EN ISO ,0 Fenolftalein Alkalinite, mg/l CaCO 3 TS-3790 EN ISO ,0 Klorür, mg/l TS EN ISO , > 400 Florür, mg/l TS EN ISO ,25 Amonyum Azotu, mg/l TS EN ISO ,000 0, Nitrit Azotu, mg/l TS EN ISO ,000 0,002 0,01 0,05 > 0,05 Nitrat Azotu, mg/l TS EN ISO , > 20 Toplam Kjeldahl Azotu, mg/l TS-7924 EN ,582 0,5 1,5 5 > 5 Toplam Azot, mg/l 0,946 ÇözünmüĢ Oksijen, mg/l TS-5677 EN , < 3 Permanganat Deneyi, mg/l TS-6288 EN ISO ,75 Biyokimyasal Oksijen Ġhtiyacı, mg/l STMD 2005 S , > 20 Orto-Fosfat, mg/l TS ,03 Sülfat, mg/l TS EN ISO , > 400 6,0-9,0 dıģında 77

78 Serbest Karbondioksit, mg/l STMD 2005 S.4-33 Demir, mg/l TS-3651 ISO ,3 1 5 > 5 Sodyum, mg/l TS EN ISO , > 250 Potasyum, mg/l TS EN ISO ,73 Kalsiyum, mg/l TS EN ISO ,95 Magnezyum, mg/l TS EN ISO ,78 Toplam sertlik, mg/l CaCO 3 TS EN ISO ,5 Kimyasal Oksijen Ġhtiyacı, mg/l TS-2789 ISO , > 70 Toplam Organik Karbon, mg/l TS-8195 EN > 12 Toplam Fosfor, mg/l TS-4082 EN ,00 0,02 0,16 0,65 > 0,65 Bor, mg/l TS > 1 Toplam Koliform, sayı/100 ml STMD 2005 S > Escherichia Coli,sayı/100 ml STMD 2005 S Feacal Streptococci, sayı/100 ml STMD 2005 S >2000 Kaynak: DSĠ Genel Müdürlüğü 9. Bölge Müdürlüğü D.3.3. Göller Göletler ve Rezervuarlarda Kirlilik: Akarsular üzerindeki göl ve göletlerimiz ile Keban Barajı Gölü akarsularımıza doğrudan verilen atık su ve kanalizasyon atıklarıyla kirlenmektedir. D.3.4. Denizlerde Kirlilik: Ġlimiz coğrafi konum itibariyle denizden uzak olduğundan bu konuda bir kirlilik mevcut değildir. D.4. SU VE KIYI YÖNETĠMĠ, STRATEJĠ VE POLĠTĠKALAR: Bu konuda ilimizde yapılan herhangi bir çalıģma mevcut değildir. D.5. SU KAYNAKLARINDA KĠRLĠLĠK ETKENLERĠ: D.5.1 Tuzluluk: Tuzluluk tüm karbonatlar ve oksitlerine çevrildiğinde, tüm bromür ve iyodürler klorürlerle yer değiģtirdiğinde ve tüm organik madde oksitlendiğinde sudaki toplam katı madde miktarı olarak tanımlanmaktadır. Tuzluluk, gram/kilogram yada binde olarak ifade edilir. Tuzlulukla iliģkili olarak kullanılan terimler klorinite ve klorosite dir. Klorinlite, klorür; bromür ve iyodürlerin klorür olarak ifade edilmesi olup klorosite ise klorinite x yoğunluk (20 C ta) olarak tanımlanmaktadır. D.5.2. Zehirli Gazlar: Atmosferdeki gazlarla doygunluk değerlerine çok yaklaģmıģ olan yağmur damlacıkları yeryüzüne ulaģınca zemin üstü akıģa geçerler. Bu esnada toprağın üst katmanında bulunan organik maddelerle temasa geçer. Bu organik maddelerin mevcut oksijenle yükseltgenmesi sonucunda sudaki oksijen miktarı düģerken karbondioksit miktarı artar. Ancak zemin üstü akıģta azalan oksijen atmosferden geri kazanılırken artan karbondioksit ise atmosfere verilerek denge sağlanır. Öte yandan sızma olayı ile yer altı suyuna karıģan yağmur suyu sızma sırasında toprak üst katmanlarından geçerken ilk birkaç metrede mevcut organik maddelerin oksitlenmesi sonucunda içerdiği oksijeni tümüyle yitirir. Buna karģın karbondioksit deriģimi önemli ölçüde artar. Yeniden oksijen kazanımı mümkün olmadığı için alt katmanlardaki biyokimyasal reaksiyonlar aneorobik 78

79 olarak devam eder. Bu reaksiyonlarda ise karbondioksit ile amonyak (NH3), azot (N2), metan (CH4), hidrojen (H2), hidrojensülfür (H2S) ve diğer birçok organik bileģik açığa çıkar. D.5.3. Azot ve Fosforun Yol Açtığı Kirlilik: Suda bulunan azot formları organik, amonyak, nitrit, nitrat ve azot gazıdır. Protein gibi azotlu maddeler canlı sistemler için gereklidir. Çoğunlukla amonyak ve nitrat Ģeklinde bulunan anorganik azot, fotosentez sırasında yeģil bitkiler tarafından kullanılır. Doğal sularda azot sınırlı olduğundan azotlu atıkların doğal sulara ilavesi alg büyümelerini hızlandırabilir. Balıklar üzerinde toksit etki yapması nedeniyle suda aģırı oranlarda bulunduğunda bir kirleticidir. Fosfor doğal sular ve atık sularda genellikle fosfatlar halinde bulunur. Bunlar ortofosfatlar halinde bulunur. Ortofosfatlar, kondanse fosfatlar (piro, meta ve diğer polifosfatlar) ve organik bağlı fosfatlardır. Fosfor mikroorganizmaların büyümesi için gerekli temel elementlerden birisi olup su ortamında birincil üretkenliği kısıtlayıcı bir nutrient dir. Fosforun büyümesi kısıtlayıcı nutrient olması nedeniyle ham veya arıtılmıģ atık suların, ziraat drenajlarının veya bazı endüstriyel atık suların su ortamlarına deģarjı, fotosentetik, akuatik mikro ve makro organizmaların istenmeyen miktarlarda geliģmesine yol açar. D.5.4. Ağır Metaller ve Ġz Elementler: Ağır metaller kurģun, civa vb. gibi çevre açısından tehlikeli nitelik taģıyan metallerdir. DüĢük konsantrasyonlarda bile insan sağlığına zararlı olabilen bu maddeler kalıcı kirleticiler olarakta nitelendirilebilir. Ağır metaller bir organizmadan diğerine besin zinciri yolu ile geçerek yüksek organizmalarda birikirler. Ağır metallerin insan vücudundaki en önemli etkileri toksik olmaları ve uzun vadede kanser yapmalarıdır. D.5.5. Zehirli Organik BileĢikler: D Siyanürler: Hidrosiyanik asidin son derece zararlı tuzlarıdır. Siyanür içeren endüstriyel atık sular, su kirliliğine önemli katkıda bulunurlar. Siyanür CN olarak ölçülebilen bütün siyanür bileģiklerini ifade etmektedir. Siyanürün CN olarak elde edilebildiği bileģiklere basit ve kompleks siyanürler olarak sınıflandırılmaktadır. Çoğu basit metal siyanürler çözülmez veya az çözünür özelliktedir. D Petrol ve Türevleri: Petrol içeren atıkların su ortamına ulaģması, rafineriler, petrokimya endüstrisi, tren yolları, garajlar gibi yerler ile taģıma ve kullanımdan kaynaklanmaktadır. Ġçme suyunda petrol ürünlerinin tespit edilebilmesine iliģkin insan duyarlılığı, benzin için 0,00005 mg/l ve daha inört yağlar için 0,2-1,0 mg/l dir. Bu nedenle petrolün fark edilmeksizin zararlı miktarlarda alınması söz konusu değildir. Diğer taraftan bu duyarlılık küçük miktarlarda petrolün bile büyük su kaynaklarını içilmez hale getirebileceğini ifade etmektedir. D Polikloro Naftalinler ve Bifeniller: Polikloro bifeniller (PCB) 200 den fazla insan eliyle yapılmıģ kimyasal maddeyi kapsamakta ve endüstride geniģ bir kullanım alanı bulmaktadır. Renksiz ve ağır yağlı sıvılardan katılara kadar değiģik özellikler dösterirler. AteĢe dayanıklı ısı ve elektiriği iletme özelliğine sahiptir. Ayrıca yapıģtırıcılarda, plastiklerde ve boyalarda dolgu maddesi olarak kullanılmaktadır. 79

80 D Pestisitler ve Su Kirliliği: Ġstenmeyen böcek, kemirgen, bitki, yosun ve diğer zararlılarının öldürülmesi için kullanılan tarım ilaçları; toksik oluģları, güç ayrıģmaları ve canlı organizmalarda ve çevresel ortamlarda birikim yapabilmeleri gibi nedenlerle büyük önem taģımaktadırlar. Pestisitler kimyasal yapılarına göre anorganik, doğal organik ve sentetik organik olmak üzere üç gurupta toplanabildiği gibi, kullanıldığı biyolojik organizmaya göre insektisitler (böcek öldürücüler), algisitler (alg öldürücüler), fungisitler (mantar öldürücüler) ve herbisitler (bitki öldürücüler) Ģeklindede sınıflandırılmaktadır. Pestisitler zararlılara karģı uygulandıktan sonra su ortamına taģınmaktadırlar. Yeraltı sularına doğrudan yada dolaylı yollardan girebilmektedirler. Bir yörede yer altı suyunun pestisitlerle kirlenme oranı, pestisitin uygulama metoduna, sıklığına, uygulanan miktara, toprak özelliklerine ve pestisit türüne bağlıdır. D Gübreler ve Su Kirliliği: Ekinlerin büyümesini sağlamak için toprağa eklenen maddelerdir. Doğal organik gübreler hayvan gübresi, kompost ve talaģ içerir. Ġnorganik gübreler ise ezilmiģ kireç taģı, alçı taģı, kükürt ve kaya fosfatı içerir. Bunu yanı sıra sentetik olarak üretilen büyük miktarlarda azot, potasyum, fosfor ve sülfür bileģikleri kullanılır. Azot ve Fosfor bileģikleri içeren gübrelerin bitkiler tarafından alınmayan kısmı, yağmur ve sulama suları ile yıkanarak su ortamına taģınmaktadır. Azot ve fosfor, biyokimyasal reaksiyonlar sonucunda, nitrat ve fosfata dönüģerek yüzeysel sularda birincil üretime, dolayısıyla su kütlelerinin ötrifikasyonuna yol açar. Ülkemizde ve dünyada yoğun gübre uygulanan tarım arazilerinin bulunduğu yörelerden çekilen yer altı suyunda, nitrat konsantrasyonunun sürekli artıģ gösterdiği gözlenmektedir. D Deterjanlar ve Su Kirliliği: Evsel atık suların arıtılmaksızın çevre ortamına verilmesi bir diğer önemli etkisi deterjanlardan kaynaklanmaktadır. Yüzey aktif maddelerinin çevreye ve arıtma tesislerine olumsuz etkileri aģağıdaki Ģekilde özetlenebilir. Ġçme sularının kalitesine etkisi Su arıtma tesislerin çalıģmalarına etkisi Atıksu arıtma sularına etkisi Çevre sulardaki canlılara etkisi ve köpük oluģumu Toprak ve yer altı sularına etkisi D.5.6.ÇözünmüĢ Organik Maddeler: Organik maddeler karbonun öncelikle hidrojen ve oksijen, ikinci derecede azot, fosfor, kükürt ve buna benzer elementlerle oluģturduğu bileģiklerdir. Yüzeysel sularda çözünmüģ durumda bulunan organik maddeler, bir yandan hayvansal veya bitkisel olmak üzere doğal kökenli, öte yandan arıtılmamıģ kentsel ve endüstriyel atık sularla birlikte gelen doğal olmayan bileģiklerden oluģur. Su ortamındaki organik maddeler mikroorganizmaların metabolik faaliyetleri sırasında parçalanırlar. Bunu sonunda da sularda önemli değiģiklikler ortaya çıkar. Su ortamlarına dıģarıdan biyolojik olarak ayrıģabilecek nitelikteki organik maddelerin veya azot ve fosfor bileģenlerinin çeģitli türdeki atıklarla verilmesi bu hassas dengeyi önemli ölçüde değiģtirmektedir. Bu değiģim sonucunda ortamda belirli miktarda çözünmüģ oksijen kalırsa yeni bir denge oluģabilir. 80

81 D.5.7. Patojenler: Ġnsan ve hayvanlardan çok sayıda patojen (hastalık yapıcı) mikroorganizma atıldığından ham atık su ve arazilerden süzülen sular patojen içermektedir. Patojen hastalık yapan organizma tarafından enfekte edilmiģ insanlardan idrar ve dıģkı yoluyla atılmaktadır. Sonuç olarak her su kütlesinde bir miktar patojen bulunmaktadır. Bu nedenle içme sularının sürekli olarak patojenler açısından denetlenmesi ve belli konsantrasyonun altında tutulması gerekmektedir. D.5.8. Askıda Katı Maddeler: Yüzeysel sularda askı halinde bulunan tanecikler, mineral veya organik kökenli olabilir. Mineral kökenli askı maddesi zemin erozyonundan kaynaklanır ve suda kum, kil tanecikleri halinde görülür. Askı maddesi deriģimi akarsudan akarsuya değiģim gösterebileceği gibi tek bir akarsu içinde debideki değiģimler sonucu artıģlar ve düģüģler kaydedebilir. Askıda katı maddenin su ortamındaki artıģı balık yaģamına olumsuz etki yapar, bulanıklığı artırdığı için ıģık geçirgenliğini azaltır ve fotosentezle oksijen üretimini azaltır. Suyun içme ve kullanımından önce gerekli olan arıtma giderlerini artırır. D.5.9. Radyoaktif Kirleticiler ve Su Kirliliği: Radyasyon uzayda yayılan enerji olarak tanımlanabilir. Atom çekirdeğinin parçalanması sonucunda ortaya çıkan (alfa ve beta tanecikleri) ile ıģınlardan (x ve gama ıģınları) oluģur. Radyoaktiflik, maddenin bir özelliği olup elementin kimyasal ve fiziksel durumuna bağlı değildir. Yüksek dozda radyasyona uğrayan insanlarda, kusma, ishal, iç kanamalar, ağız içi ve boğaz ağrıları, aģırı zayıflama ve kandaki akyuvarların azalması gibi belirtiler görülür. YARARLANILAN KAYNAKLAR: 1. Tunceli DSĠ ġube Müdürlüğü DSĠ Genel Müdürlüğü 9. Bölge Müdürlüğü Uslu ve Türkman,

82 (E).TOPRAK VE ARAZĠ KULLANIMI: E.1. GENEL TOPRAK YAPISI : Ġlimiz dâhilinde bulunan toprak gruplarının Bünyesi genel olarak killi-tınlı, kumlu-killi-tınlı ve killi bir tekstüre sahiptir. Ġlimiz toprakları alkali yapıya sahip olup PH 7 ve üzeri bir reaksiyona sahip olup karasal iklimden dolayı asitli topraklar bulunmamaktadır. Ġlimiz topraklarında buharlaģmadan dolayı yer yer tuzluluk sorunu bulunmaktadır, ancak herhangi bir çalıģmada yapılmamıģtır. Topraklar kireçlidir, organik madde miktarı %1-2 olup miktarı düģüktür. Ġlde görülen iklim ve jeolojik yapı farklılıkları ile vejetasyondaki çeģitlilik değiģik özelliklere sahip toprakların oluģumuna neden olmuģtur. ġekil E.1.1. Arazi Kabiliyetleri, Sınıfları ve Dağılımı (Ha) Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü Tunceli de 1-IV. sınıf tarım arazileri ha olup, genelde tarım bu araziler üzerinde yapılmaktadır ha dan fazla alanı olan V-VIII. sınıf arazilerde de iģlemeli tarım yapıldığı görülmektedir. Ancak, bu araziler iģlemeli tarıma uygun değildir. Ġlde 1.sırayı alan mera alanları ve orman alanları III-VII sınıf araziler üzerinde yoğunlaģmaktadır. Kullanma kabiliyet sınıfları sekiz adet olup, toprak zarar ve sınırlandırmaları 1. sınıftan VIlI. sınıfa doğru giderek artmaktadır. SINIF I : Topografya düz veya düze yakın (%0-2) dir. 1. Sınıf arazilerin kapladığı alan 2238 ha olup il yüzölçümünün %0,3 nü teģkil etmektedir. 1. Sınıf arazilerin; %91.1 ni alüvyal topraklar, % 8.9 kahverengi topraklar oluģturmaktadır. Bu arazilerin, 2215 ha da sulu tarım yapılmaktadır. 23 ha da yerleģim yeri haline gelmiģtir. SINIF- II : Toplam miktarı 9257 ha dır. Bu arazileri %7.2 sını alüviyal topraklar, %9.6. sını kolüviyal topraklar, %51.5ünü kahverengi topraklar ve %15.8. ünü kireçsiz kahverengi topraklar oluģturmaktadır. Bu arazilerin; 8244 ha da kuru tarım, 933 ha da sulu tarım yapılmaktadır. II. sınıf arazilerin 80 ha tarım dıģı arazidir. Ortalama eğimi ise %1-6 arasındadır. 82

83 SINIF- III : III. sınıf araziler ha kapladığı alan ile ilin % 4.3 ünü teģkil eder. Bu arazinin toprak gruplarına göre dağılımı ise %5 alüviyal topraklar, %4.5 kolüviyal topraklar, %11.7 kahverengi orman toprakları, % 11.9 kireçsiz kahverengi orman toprağı, %40kahverengi toprak, %22.6 kireçsiz kahverengi topraklar Ģeklindedir. Bu alanların kullanım durumları ise Ģöyledir; ha kuru tarım, 1903 ha sulu tarım, 3321 ha çayır-mera,1395 ha orman fundalık alan,469 ha. yerleģim gibi dağılıma sahiptir. SINIF- IV: IV. sınıf araziler ilin ha alanı ile % 7 sini kaplamaktadır IV. sınıf arazilerin toprak gruplarına göre dağılımı ise Ģöyledir; % 6.8 kolüviyal topraklar, %11.4 kahverengi orman toprakları, %19.1 kireçsiz kahverengi orman toprakları, %42 kahverengi topraklar, %13.4kireçsiz kahverengi topraklardan oluģmaktadır. Bu alanların kullanım durumları ise Ģöyledir; ha da kuru tarım, 2407 ha da sulu tarım, 5787 ha da çayır-mera, 5730 ha da orman-fundalık alanlarıdır. SINIF- V: Ġlde V. Sınıf arazi bulunmamaktadır. SINIF- VI: ha alanı ile ilin %9.2 nü kaplar ve toprak gruplarına göre dağılımı ise; 520 ha ı kolüviyal topraklar, ha ı kahverengi orman toprakları, ha ı kireçsiz kahverengi orman toprakları, ha ı kahverengi topraklar, 6590 ha ı kireçsiz kahverengi topraklar Ģeklindedir. Bu toprakların kullanım durumları ise Ģöyledir; ha ında kuru tarım, 156 ha ında sulu tarım yapılmaktadır. Bu toprakların ha ında çayır-mera, ha ında orman-funda, 209 ha ında yerleģim alanı mevcuttur. SINIF- VII : ha alanı ile ilin %67,8 lık kısmını kaplar. Bu alanların toprak gruplarının dağılımı ise ha (%24) kahverengi orman toprakları, ha (%23,4), kireçsiz kahverengi orman toprakları, ha (%33.8) kahverengi topraklar, ha (%16.8) kireçsiz kahverengi topraklar, ha (%5,1) topraklar Ģeklindedir. VII, sınıf toprak alanlarının; 3816 ha ında kuru tarım yapılmaktadır. Vll inci sınıf arazilerde ha çayır-mera, ha orman funda, arazisi ve 618 ha yerleģim alanı mevcuttur. SINIF- VIlI : ha ile il topraklarının %10,2 sini oluģturur. Bu arazilerin toprak gruplarına göre dağılımı ise 3,8 ha ırmak- taģkın yatakları, 64,3 ha çıplak kaya ve moloz, 31,6 ha su yüzeyi Ģeklindedir. Orman ve fundalık alanlar ilin ha ını kaplar. Bunun ha ı orman, ha ı fundalıktır. Orman-fundalık alanların % 89 u VII, sınıf arazilerde bulunmaktadır. YerleĢim alanları ise ilin 2030 ha lık kısmını kaplamaktadır. Bu alanların 23 ha ı I. sınıf arazilerde, 80 ha ı II. sınıf arazilerde, 469 ha ı III. sınıf,443 ha lv. sınıf arazilerde bulunmaktadır. YerleĢim alanlarının % 50 lık kısmı tarıma elveriģli alanlarda kurulmuģtur. Diğer alanların dağılımı ise Ģöyledir; ha çıplak kayalık veya moloz, 3030 ha ırmak taģkın yatakları, ha ı su yüzeyini oluģturmaktadır. Bu alanların toplamı ha dır. Kolüviyal toprak ha. Alüviyal toprak ha., diğer arazi ha., kalkersiz kahverengi orman toprağı ha.,kahverengi orman toprağı ha., kalkersiz kahverengi orman toprağı ha., bazik toprak ha. 83

84 E.2. TOPRAK KĠRLĠLĠĞĠ: Ġlimizde nüfusun az olması, sanayi tesislerinin bulunmaması ve yaygın tarımsal ilaçlama yapılmadığından toprak kirliliği yoktur. E.2.1. Kimyasal Kirlenme: Ġlimiz topraklarında yaygın tarımsal ilaçlama ve kimyasal gübre kullanılmadığından meydana gelen kimyasal kirlenme yoktur. E Atmosferik Kirlenme: Ġlimiz sanayi açısından Türkiye ortalamasının çok altında kalmaktadır ve geçim genelde tarım ve hayvancılık üzerine yoğunlaģmıģtır. Bu sebeple atmosferde kirlilik yaratacak ağır metaller ve partiküller yeryüzüne inerek yeryüzünde ve toprakta kirlilik yaratacak düzeyde değildir. Bu konuda yapılmıģ bir bilimsel çalıģma mevcut değildir. E Atıklardan Kirlenme: Ġlimiz dahilinde sanayi geliģmediğinden sanayi atıkları konusunda fazla bir kirlenme yoktur. Ancak evsel kökenli atıklar direkt olarak akarsulara verilmektedir.ġlimizde katı atık için Ġlimiz belediyesi tarafından tesis ihalesi yapılmıģ ve yapım aģamasındadır. Gübre ve ilaçlardan kaynaklanan atıklar için herhangi bir çalıģma yapılmamıģtır. Ancak miktarlarına bakılarak toprakta birikim yapacak ve sorun teģkil edecek seviyede olmadığı düģünülmektedir. E.2.2. Mikrobiyal Kirlenme: Genel olarak ülkemizde olduğu gibi Ġlimizde de tıbbi atıkların depolandığı ve bertaraf edildiği bir deponi alan mevcut değildir. Hastane, sağlık ocağı gibi tesislerden kaynaklanan tıbbi atıklar genellikle vahģi deponi alanlarda usulüne uygun olmayan Ģekillerde depolanmaktadır. Bu da mikrobiyal kirlenmelere neden olmaktadır. Ġlimizde çalıģmaları devam etmekte olan Katı Atık Düzenli Depolama Alanında, tıbbi atıkların bertarafını sağlamak amacıyla özel bir saha ayrılacaktır. Ġl Tarım Müdürlüğü nden alınan bilgilere göre kentsel atık sularla ve benzeri kirli sularla toprağa geçen bakteri, Virüs ve protozoa türleri ile ilgili bir çalıģma yapılmamıģtır E.3. ARAZĠ : Ġlimiz arazi yapısı bakımından genellikle eğimli, dağlık, yamaç ve ormanlık alanlardan oluģmaktadır. Bu nedenle tarım arazileri toplam arazi varlığının %15 ini oluģturmaktadır. Geri kalan arazi orman ve mera arazisi olarak kullanılmaktadır. Tarım arazilerinin bir bölümünde de meyilden dolayı erozyon problemi mevcuttur. Orman-mera bayır arazilerinde ise aģırı eğim, erozyon, topografya bozukluğu ve taģlılık problemleri mevcuttur. E.3.1. Arazi Varlığı : Toplam ha., tarım alanı ha., çayır mera ha., orman ha., tarım dıģı kullanılan arazi ha., dır. 84

85 E Arazi Sınıfları: Tablo E Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıflarının Ġlçelere Göre Dağılımı (Tunceli) Arazi Sınıfları Merkez (ha) Ç.gezek (ha) Hozat (ha) Mazgirt (ha) Nazımiye (ha) Ovacık (ha) Pertek (ha) Pülümür (ha) Toplam (ha) I II III IV V VI VII VIII G.Top Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü E Kullanma Durumu: Tablo E ġimdiki Arazi Kullanma Ġlçelere Göre Dağılımı Kull. ġekli Merkez (ha) Ç.gezek (ha) Hozat (ha) Mazgirt (ha) Nazımiye (ha) Ovacık (ha) Pertek (ha) Pülüm. (ha) Topl. (ha) T.Arz Kuru Sulu Çay.M Ç.Arz M.Arz Orm.F Orm.A F.Arz T.DıĢı.A YerleĢim YerleĢim D.Araz Su Y Toplam Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü E.3.2. Arazi Problemleri: Erozyon: Erozyon Tunceli ilinde de ciddi bir problemdir. Su erozyonu taban araziler hariç hemen hemen her yerde az veya çok kendini göstermektedir. Ġl içindeki çıplak kayalıklar, ırmak taģkın yatakları, yoğun yerleģim yerleri ve su yüzeylerinin dıģında kalan hektar alanın hektarında I sınıf su erozyonu bulunmaktadır. 85

86 YaĢlılık ve Çoraklık :Tunceli ili genelinde hektar alanda yaģlık sorunu vardır. Sulu tarım alanlarında 540 ve mera alanlarında 1390 hektardır. Orman ve Funda kullanımlı alanlarda çoraklık ve yaģlık sorununa rastlanılmamıģtır. TaĢlılık ve kayalık Sorunları: Tunceli ilinde hektar alanda taģlılık ve kayalık sorunu yok iken hektar alanda soruna rastlanılmıģtır. Bunun hektarlı taģlı,860 hektarı kayalı olarak saptanmıģtır. Toprak Sığlığı: Tunceli ilindeki toprakların hektarı derin (90 cm+) profilli hektarı orta derin (50-90 cm)profilli, hektarı sığ (20-50 cm ) profilli ve hektarı da çok sığ (0-20 cm ) profilli olduğu saptanmıģtır. Mevcut arazilerdeki arazi problemlerine iliģkin bilgiler tablo halinde aģağıya çıkarılmıģtır. Tablo E Eğim ve Derinliğe Göre Arazi Kullanma ġekilleri (Tunceli) ġimdiki Arazi Derinlik Eğim Gurupları ( Hektar ) Kullanma ġekli Düz Hafif Orta Dik Çok Dik Sarp Toplam Kuru Tarım Derin Orta Derin Sığ Çok Sığ Sulu Tarım Derin Orta Derin Sığ Çok Sığ Bağ-Bahçe Derin Orta Derin Sığ Çok Sığ Özel Ürün Derin Orta Derin Sığ Çok Sığ Çayır-Mera Derin Orta Derin Sığ Çok Sığ Orman-Funda Derin Orta Derin Sığ Çok Sığ Diğer Kullanımlar Derin Orta Derin Sığ Çok Sığ T O P L A M Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü 86

87 YARARLANILAN KAYNAKLAR: 1- Ġl Tarım Müdürlüğü Ġl Özel Ġdaresi Genel Sekreterliği

88 F). FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER: F.1. EKOSĠSTEM TĠPLERĠ F.1.1. Ormanlar F Ormanların Ekolojik Yapısı: Tunceli toprakları Doğu Anadolu orman kuģağı içinde kalmaktadır. Ancak yüzyıllar süren denetimsiz yararlanmalar bölge ormanlarını büyük ölçüde yok etmiģtir. Ġlin kuzeyinde ve kuzeydoğusunda yüksek ve düzenli sıralar oluģturan Munzur Dağlarıyla bu sıranın devamı konumunda olan Pülümür ün doğusunu tümüyle kaplayan BağırpaĢa Dağı, bitki örtüsü bakımından zengin değildir. Bu sıraların dorukları yılın büyük bir bölümünde kar altındadır ve genellikle çıplaktır. Eteklere inildiğinde vadi tabanlarına doğru yoğunlaģmak üzere meģe ve ardıçın egemen olduğu orman topluluklarına rastlanmaktadır. Tunceli nin asıl ormanları, Munzurlardan güneye doğru alçalan orta ve güney kesimlerdir. Buralarda orta yükseklikte ve genellikle tek tek yükselen dağlarda bu dağları birbirinden ayıran sırtlar, meģe ormanlarıyla kaplıdır. Tunceli ormanlarının %97 si baltalık özelliğinde olup, %3 ü de koru ormanıdır. Korular, karaçam, sarıçam ve ardıç gibi ibrelilere meģe, kavak ve huģ gibi yapraklı ağaçlardan baltalıklar ise meģenin egemen olduğu yapraklılardan oluģmaktadır. Tunceli Ġline bağlı toplam 366 köyün 203 ü orman içinde yer almaktadır. 112 köyün ise orman kenarında kurulmuģ olduğu görülmektedir. Orman kenarında yaģayan orman köylüsünün geçimi hayvancılığa dayalı bir özellik arz etmektedir. Tunceli yöresinde arazinin dağlık ve engebeli olması nedeniyle, beslenen hayvan türü de zorunlu olarak ormanlara büyük zararı dokunan kıl keçisi olmuģtur. Mevcut orman alanlarının daha fazla tahrip olmasını önlemek amacıyla, bu yörelerde ormana zarar vermeyen hayvan türlerinin beslenmesini teģvik etmek ve ahır hayvancılığına yönelmek kritik önem taģımaktadır. Ġklim: Tunceli ilinin coğrafi konumu nedeniyle il düzeyinde farklı iklim özellikleri görülmektedir. 700 metre rakımla baģlayan yükselti Munzur Dağlarında 3450 metreye kadar çıkmaktadır. Yükselti farklılığı nedeni ile ilkbahar ve sonbahar aylarında Mazgirt, Pertek ÇemiĢgezek ve Tunceli il merkezinde yağıģlar yağmur Ģeklinde yağarken, ilin kuzeyinde bulunan Ovacık ve Pülümür Ġlçelerinde karla karıģık yağmur Ģeklinde, Munzur Dağlarında ise kar ve tipi Ģeklinde yağıģlar düģmektedir. Tunceli nin coğrafi yapı olarak vadi, plato ve yüksek meyilli dağlık yapıya sahip olması nedeniyle ilkbahar aylarında havanın yumuģaması ile birlikte Ovacık ve Pülümür Vadisinde genellikle çığ olayı görülmektedir. Ovacık ve Pülümür ilçelerinde kıģ aylarında yağıģların kar Ģeklinde düģmesi kayak turizmi açısında eģine rastlanmayan bir turizm potansiyeli oluģturmaktadır. Tunceli nin yıllık olarak 1000 mm. YağıĢ alması, topraklarının %80 ninin meģe ve çok çeģitli otlarla kaplı olması nedeniyle eģine az rastlanan su kaynaklarına sahiptir Bu sularda dünyada eģine az rastlanan kırmızı alabalık türü bolca bulunmaktadır. GeçmiĢ yıllarda kıģın yağıģların kar Ģeklinde düģtüğü il merkezine Keban Barajı ve bölgede diğer barajların yapılması sonucu yağıģlar yağmur Ģeklinde dönüģmüģtür. Ġlin Kuzeyinin Munzur Dağları ile izole edilmesi sonucu Ġç Anadolu ve Doğu Anadolu dan farlı mükemmel bir Akdeniz iklimi görülmektedir. Ġlin kuzeyinin Munzur Dağları ile çevrili olması yılda 4-5 gün kuvvetli rüzgârın görülmesini sağlamakta, bunun dıģında rüzgârlı havalar görülmemektedir. 88

89 Toprak: Toprak Grupları: Alüvyal Topraklar (A) : Yüzey sularının tabanlarında veya tesis sahalarında akarsular tarafından taģınarak yığılmıģ bulunan genç segmentler üzerinde yer alan düz düze yakın eğime sahip (A)C profilli azonal genç topraklardır. Ġlimizin alansal dağılımında 4146 Ha. yüzölçümü ile en az alanı kapsamaktadır. En fazla Ovacık Ġlçesinde bulunmaktadır. Koluvyal Topraklar (K) : Sathi akımla veya yan derelerin kısa mesafelerde taģıyarak meylin azalmıģ olduğu yerlerde depo ettikleri materyallerin meydana getirdiği genç (A) C profilli topraklardır. Ġlimizde 6612 Ha. alanı kapsamaktadır. En yaygın Ovacık ve Merkez Ġlçelerinde bulunmaktadır. Kahverengi Orman Toprakları (M) : Ġntrazonal toprakların kalsimorfik grubuna dahil olması sebebiyle karakteristik özelliği yüksek derecede kireç muhtevasına sahip ana madde üzerinde geliģmesidir. Bölgelerin zonal topraklarına nazaran çok zayıf geliģmiģ horizonlara sahiptir. A(B)C horizonları mevcut olup bunlar birbirlerine tedrici geçiģ yapar. Ġlimizde Ha. alanı kapsamaktadır hektar alanla en yaygın Merkez Ġlçesinde bulunmaktadır. Kireçsiz Kahverengi Orman Toprakları (N) : A(B)C profiline sahip topraklardır. A horizonu iyi teģekkül etmiģ gözenekli yapı arz eder. A horizonundaki organik madde genellikle asit karakterinde olup mineral kısımdan ayrı veya çok az bir karıģma gösterir. Ġlimizde Ha. alanı kapsamaktadır Ha. alan ile en fazla Ovacık Ġlçesinde bulunmaktadır. Kahverengi Topraklar (B) : ÇeĢitli ana maddelerden oluģan ABC profilli zonal topraklardır. OluĢumlarında kalsifikasyon rol oynar. Bu iģlem sonucu profillerinde çok miktarda kalsiyum bulunur. Ġlimizde Ha. lık alanla en fazla bulunan toprak grubudur. En fazla Ha. ile ÇemiĢgezek Ġlçesinde bulunmaktadır. Kireçsiz Kahverengi Topraklar (U) : A(B)C profilli topraklardır. Kahverengi veya açık kahverengi dağılabilir üst toprağa ve soluk kırmızımsı kahverengi B horizonuna sahiptir. Ġlimizde Ha. alanı kapsamaktadır Ha. alanla en fazla Pülümür Ġlçesinde bulunmaktadır. Bazaltik Topraklar (X) : Bu toprakların özellikleri bir dereceye kadar benzer iklim koģullarında kireç taģı üzerinde oluģmuģ topraklarınkine benzemektedir. Bu topraklar genelde orta derin veya sığdır. Ġlimizde Ha. alan kapsamaktadır. Merkez, Mazgirt ve Pertek Ġlçelerinde bulunmaktadır. 89

90 Çıplak Kaya ve Molozlar (ÇK): Üzerinde toprak katığı bulunmadığı için herhangi bir toprak devolapmanı sözkonusu olmayan ve bu sebeple arazi tipi olarak değerlendirilen parçalanmamıģ veya kısmen parçalanmıģ sert kaya ve taģlarla kaplı sahalardır. Ġlimizde Ha. alanı kapsamaktadır. Nazımiye Ġlçesi dıģında her Ġlçede bulunmaktadır. Kumlu Çakıllı Molozlu Irmak TaĢkın Yatakları (IY) : Irmakların taģkın yataklarındaki kumlu çakıllı molozlu materyalin bulunduğu sahaları kapsamına alır. Ġlimizde 3030 Ha. ırmak yatağı konumunda alan bulunmaktadır. Tüm Ġlçelerde bulunmaktadır. F Ġlin Orman Envanteri: Ġlin güney kesiminde hâkim olan doğal örtü daha zengindir. Ovacık, Hozat, ÇemiĢgezek, Mazgirt, Nazımiye ve Pülümür yörelerinde yer yer meģe ormanlarına rastlanmaktadır. MeĢeler arasına özellikle vadi amaçlarında ardıç, gürgen, diģbudak, kavak ve çınarlar da katılmaktadır. Tunceli Ġlinde Çok farklı veriler sunan fiziki coğrafya özelliklerine iklim verilerine iklim farklılıklarına ve çok zengin olan su kaynaklarına bağlı olarak ortaya çıkan bol çeģitlilik il topraklarında özellikle bahar aylarında bitki örtüsü ve doğal peyzaj bakımından da zengin görüntülerin ortaya çıkmasını sağlamıģtır. Doğu Anadolu Orman KuĢağı içinde kalan il topraklarının %27 sini kaplayan ve genelde bodur ve baltalık girmemiģ meģe ağaçlarından oluģan ormanlar ilin orta ve kuzey kesimlerinde Tunceli Merkez, Hozat, Nazımiye ilçelerinde yoğunlaģmaktadır. Ġlin kuzeyinde batıdan doğuya sıralar halinde uzanan dağların metreden daha yüksekteki sarp ve dik yamaçları, genel olarak çıplaktır. ÇemiĢgezek ve Pertek ilçelerinde orman varlığı giderek azalmakta, Keban Baraj Gölüne bakan kesimlerde bodur meģeliklere rastlanmaktadır. Güney ilçelerde orman varlığının zayıflamasına karģın meyve bahçelerinin yaygın olması, bitki örtüsünü zenginleģtirmektedir Ağaç Türleri ve Yayılım Alanları: Ġl sınırları içerisinde % 99 meģe doğal yayılımı gösterir % 1 Titrek Kavak, Karaağaç, Akçaağaç, DiĢbudak dan dan oluģturmaktadır. Ormanların tamamı Devletin hüküm ve tasarrufu altındadır. Orman ĠĢletme Müdürlüğü Ġl genelinde meģe yakacak odunu üretimi yapılmaktadır. Açıklık alanlar ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü kapsamında ağaçlandırma ile orman alanlarına dönüģtürülmektedir Yöremiz ormanlarında hâkim ağaç türü meģedir. MeĢe türü dıģında çok az miktarda bulunan DıĢbudak, Akçeağaç, Ardıç ve Titrek kavak iģletme sınıfı oluģturacak miktarda olmadığından Amenajman planlarında (ilimiz ile ilgili) meģe türü içerisinde gösterilmiģtir. Bu nedenle Ġlimizin ha. lık ormanları meģe ve alt türlerinden oluģtuğu plan verilerine anlaģılmaktadır. Tunceli den itibaren Munzur Suyu sağlı sollu Karakavak(Populus nigra), Aksöğüt(Salix alba) ve Ceviz(Juglans regia) ağaçları takip eder. Yamaçlara doğru çıkıldıkça alçak meģe grupları yer alır. Yüksek tepeler ise çok seyrek ve bodur meģe toplulukları ile örtülüdür. Batıya doğru ilerledikçe vadi Kırmızıdağ ve Azizabdal Dağı ile Pokir Dağları arasında çok dik ve sarp bir kanyon vadi Ģekline girer. Vadinin bu kısmında ince uzun taçlı Kızılağaçlar (Almus orientalis) tek veya çift sıra halinde her iki taraftan da Munzur Suyunu takip eder. Kökleri su ile daima temas halindedir. Kızılağaç sıraları arasında yer yer münferit halde DiĢbudak(Fraxınus excelsior, F. Oxycarpa) Karağaç(Ulmus glabra), ağaçları bulunur. Bu ağaçların büyük kısmı asma(vitis sylvestris) sarılmıģtır. 90

91 Munzur Vadisinden metre yükseklerdeki kurak yamaçlarda Kızılağaçlar yerlerini hemen iri yapılı meģe gruplarına terk ederler. Toprağı derin ve taban suyu bol eteklerde karıģıma büyük ölçüde Titrek Kavak (Populus tremula) larda girer. MeĢe hâkim ağaç cinsidir. Diğerleri Karağaç, Akçaağaç, Kavak, Ceviz, Yabani Fındık, Kızılağaç, DiĢbudaktır. Orman Örtüsü Ġstatistikleri: Tunceli orman varlığı bakımından zengin sayılabilir bir ilimizdir. Orman varlığı il yüzölçümünün yaklaģık olarak %27,5 e, Türkiye orman varlığının da %1 ne karģılık gelmektedir. Tunceli yüzölçümünün %33,2 sini ( ha) orman ve fundalık alanlar oluģturmaktadır. Ormanlar ağırlıklı olarak MeĢe, DıĢbudak, Akçaağaç ve Kavak tan oluģmaktadır. Tablo. F Alt Bölgelere Göre Orman Alanları Dağılımı Alt Bölgeler Verimli Koru Bozuk Koru Verimli Baltalık Orman Orman Alanı Orman Alanı(ha) Alanı(ha) (ha) Bozuk Baltalık Orman Alanı(ha) Toplam Orman Alanı (ha) I.Alt Bölge II.Alt Bölge Toplam Kaynak: Tunceli Orman ĠĢletme Müdürlüğü F Orman Varlığının Yararları: Ormanlar iklim üzerinde endirekt bir etkiye sahiptir. Ġlimiz orman varlığı sebebiyle bol miktarda yağıģ almaktadır. Doğu Karadeniz Bölgesinden sonra Türkiye de en fazla yağıģ alan iller konumundadır. Ağaçlar kökleriyle toprağı tutma özelliğine sahip olduğunda erozyonu önleme yönünden en kıymetli varlık konumundadır. Ayrıca yağan yağmurun direk olarak toprağa düģmesini engellediğinden yağmur sularını toprağı tahrip etmesini engellemektedir. Ormanlarımızın turizm yönünden fayda getirecek potansiyelde olması, özellikle Pülümür ve Munzur vadisinin eģsiz güzellikte olması sebebiyle gelecekte turizm merkezi olmasına imkân sağlayacak düzeydedir. Ayrıca yöremizde bulunan çok çeģitli av hayvanlarının varlığı da ileride av turizmi için önemli bir avantaj teģkil etmektedir. Ormanda bulunan mevcut yeģil yapraklı bitkiler yapraklarıyla fotosentez yapıp oksijen açığa çıkararak temiz bir hava ortamı yaratmaktadır. Bu da günümüzün önemli sorunlarından biri olan hava kirliliğini bir oranda azaltmaktadır. Günümüzde büyük önem taģıyan beden ve ruh sağlığı bakımından gerekli reaksiyon alanları orman içlerinde kurularak insanların yararına sunulmaktadır. Birçok hayvan türünün barınağı olarak yaģam ortamı oluģturmaktadır. Orman varlığı bazı orman köyleri için de geçim kaynağı yaratmaktadır. 91

92 F Orman Kadastro ve Mülkiyet Konuları: - Orman Kadostrosu: YapılmamıĢtır. -Yıl Ġçerisinde 2B ile orman sınırı dıģına çıkarılan alan: YapılmamıĢtır. -ġimdiye kadar 2B ile orman sınırı dıģına çıkarılan alan: BaĢakçı köyü m2 -Tescili yapılmıģ ve tahsise alınan orman alanı miktarı: Yıl içinde yapılan tapulu kesim adedi: 12 adet -Mevcut özel orman alanları: sayılı Orman kanununun 16., 17., ve 18. Mad.göre ormanlık sahalarda verilen izinler yılı dahil izin alanları : ,318m2.dir. F.1.2. Çayır ve Meralar: Ġlimiz sınırları dahilinde ha çayır ve 213,753 ha mera alanı bulunmaktadır. Tunceli de Munzur Vadisi Milli Parkının kapladığı alan idari bakımdan Tunceli ilinin Merkez, Ovacık ve Hozat ilçelerine dahildir. Fakat arazinin %70 i Ovacık ilçesinin sınırları içinde bulunur. Yörede genel olarak arazi arızalı, dağlık ve kayalıktır. Ovacık ta mevcut arazinin %78,9 u kültüre elveriģli, %21,1 ise kültüre elveriģli değildir. Kültüre elveriģli olmayan arazinin % 91,7 sini kayalık ve % 8,3 ünü taģlık alanlar oluģturmaktadır. Kültüre elveriģli arazinin % 39,6 sını mera, % 41,8 ini orman, %18,4 ünü tarla ve % 0,2 sini ağaçlık alan oluģturmaktadır Köy Envanteri Etüdlerine göre köy sınırları içinde bulunan küçük meralar ise genellikle orman alanlarının açılması ile elde edilmiģtir. Köy sınırların içinde bulunan tarla ve küçük mera arazileri Ģahıslara orman alanları ile büyük yaylalar devlete aittir. Ovacık ilçesine bağlı 357,517 dönümlük mera arazisi 188 parça olup bunun 158 i iyi, 29 u orta ve 1 de kötü karakterli meralardır. Tarla arazisinde hububat ziraatı yapılır. Sulak yerlerde fasulye, yonca ve fiğ ziraatı da yapılır. Ovacık düzlüğünün tümü sulamaya elveriģli olduğu halde henüz yeteri kadar sulama tesisleri inģa edilmemiģtir. Ovacık ilçesine bağlı 61 köyün 60 ının da sulama suyu mevcuttur. Ancak sulamaya elveriģli olan dönüm arazinin dönümü sulanmaktadır. Meraların büyük bir kısmı köy sınırları dıģında hatta yerleģim merkezlerinden km. uzakta bulunur. Büyük mera ve yaylaları Munzur Dağ silsilesinin m. yükseklikteki düzlükleri kaplar. Bütün illerde olduğu gibi ilimizde de 4342 Sayılı Mera Kanunu çalıģmaları yapılmaktadır. Bu kapsamda iki teknik ekip oluģturulmuģ olup, bu ekiplerin özverili çalıģmalarıyla birlikte 2008 yılı sonu itibariyle 229 köyde ,04 hektar alanda tespit, 38 köyde ,96 hektar alanda tahdit çalıģmaları tamamlanmıģtır. Ġlimiz Merkez Ġlçeye bağlı Aktuluk köyünde 2004 yılında baģlayan mera ıslah çalıģmaları tamamlanmıģtır. Bununla birlikte Mazgirt Ġlçesi Göktepe beldesi ile Pertek Ġlçesi Çakırbahçe köyünde de 2007 yılında baģlayan ıslah çalıģmaları devam etmektedir. 92

93 F Tunceli Kültüre elveriģli ve elveriģsiz arazi miktarı: ĠLÇESĠ YÜZÖLÇÜMÜ KÜLTÜRE ELVERĠġLĠ ARAZĠ KÜLTÜRE ELVERĠġSĠZ ARAZĠ Dönüm % Dönüm % Dönüm % Merkez , Hozat 813, ,135 91,0 73,215 9,0 Ovacık 1.114, ,614 78,9 241,386 21,1 Kaynak: Tunceli Ġl Tarım Müdürlüğü F.1.3. Sulak Alanlar: Tunceli akarsu yönünden çok zengindir. Düzenli yağıģ alan dağlarda yer altına sızan kar ve yağmur suları daha düģük yükseltilerde kaynaklar Ģeklinde yeniden yüzeye çıkar. Akarsuları besleyen bu kaynaklar sürekli olduğundan akarsuların taģıdığı sular bol ve akıģları da oldukça düzenlidir. Ġlin önemli akarsuları Munzur Suyu, Mercan deresi, Pülümür Çayı, Peri Suyu, Tahar Çayıdır. Munzurun kolları Havaçor, mamuģağı, ġamuģoğlu, Kodi, KabuĢoğlu, Aksu, Mercan, Hürmek, Merho, NanikuĢağı, Hacılı, Torunoba, Kalan dereleri, AĢkirik, Dereova, Kutudere, Çukurdere ile beslenen Pülümür çayıdır. 144 km. uzunluğundaki Munzur Suyu saniyede ortalama 87 metreküp su akıtmaktadır. En yüksek akım Nisan ayında 398 metreküp/ saniye dir. Ayrıca Mercan, Avcı, Karasakal dağları üzerinde ve BağırpaĢa Dağının doruklar bölgesinde buzul yataklarının zamanla suyla dolması sonucunda oluģmuģ küçük krater gölleri vardır. Bunlar arasında Karagöl, koçgölü, Mercan Gölleri, Katır gölleri, Buyer Baba Gölleri bulunmaktadır. F.1.4. Diğer Alanlar (Stepler vb.) Bu konuda herhangi bir çalıģmaya rastlanmamıģtır. F.2. FLORA: Hakim ağaç cinsi meģedir. Muhtelif cinsleri vardır. Diğerleri karaağaç, akçaağaç, ceviz, yabani fındık, söğüt, çınar, asma, kızılağaç, dıģbudaktır. Bunlardan kavak, ceviz, söğüt, kızılağaç, 93

94 asma ve karaağaç su boyunca karıģık bir galeri meydana getirir. Yamaçlar kayalık olmayan yerlerde meģeliktir. Fındık burada karıģık olarak bulunmaktadır. Ulmus glabra (Dağ Karaağacı) Ulmus minor (Ova Karaağacı) Populus tremula (Titrek kavak) Populus nigra (Kara Kavak) Salix Alba (Ak Sögüt) Salix triandra (Badem Yapraklı Sögüt) Betula pendula (Adi HuĢ) Juglans regina (Adi Ceviz) Corylus avellana (Yabanı Fındık) Qercus robur (Saplı MeĢe) Qercus petraea (Sapsız MeĢe) Qercus infectoria (Mazı MeĢesi) Qercus pubencens (Tüylü MeĢe) F.2.1. Habitat ve Toplulukları Böyle bir çalıģma mevcut değildir. F.2.2.Türler ve Populasyonları: Tehlikede Olan Bitkiler: Onosma helleri Omphalodes davisiana Campanula ptarmicifolia var. Capitellata Cammpanula quercetorum Tanacetum Munzurdaghensis Origanum Munzurense Stachys Munzurdagensis Stachys tundjeliensis Acanthus hirsutus (Tüylü Ayı Pençesi) Acanthus hirsutus (Tüylü Ayı Pençesi) Arenaria ledeboriana var. Ledebouriana (Kum otu) Anthemis aciphylla (Köpet papatyası) Alyssum pateri subsp. Pateri (Kuduz otu) Onobrychis argyrea subsp. Argyrea (Korunga) Ġlimizde çok sayıda endemik türlerin varlığından bahsedilmektedir. Ancak bu konuda bilimsel bir çalıģmaya rastlanılmamıģtır. F.3. FAUNA Munzur vadisi ve çevresi, av hayvanları bakımından oldukça zengindir. Vadide bulunan av hayvanları; Ayı, kurt, vaģak, tilki, sansar, porsuk, sincap, tavģan, yaban domuzu, yaban keçisi, 94

95 çengelboynuzlu dağkeçisi, kartqal, akbaba, doğan, Ģahin, atmaca, urkeklik, keklik, çilkeklik, turna, kaz, toy, ördek türleri ve çulluktur. Munzur çayında üç cins balık vardır. Alabalık mevcut fuananın en kıymetli ferdidir. F.3.1. Habitat ve Toplulukları: Böyle bir çalıģma mevcut değildir. F.3.2. Türler ve Populasyonları: Böyle bir çalıģma mevcut değildir. F.3.3. Hayvan YaĢama Hakları: F Evcil Hayvanlar: F Sahipli Hayvanlar: Ġl düzeyindeki sahipli hayvanların türleri, sayıları hakkında herhangi bir çalıģma yapılmamıģtır. Ayrıca il düzeyinde ev ve süs hayvanları satıģ ve barınma yeri bulunmamaktadır. F Sahipsiz Hayvanlar: Ġl genelinde sahipsiz hayvanların kısırlaģtırılması, korunması için hayvan barınağı bulunmamaktadır. Sokak hayvanları geçici bakım merkezi yapılması için Belediymiz tarafından hazırlanan proje Çevre ve Orman Bakanlığına sunulmuģtur. Ancak, proje kabul edilmemiģtir. BaĢvurumuzun kabul edilmemesi üzerine ve projenin uygulanması aciliyet arz ettiğinden, projenin zamanında uygulanması ve ekonomik olmasına katkı sağlanması açısından ilçe belediyeleri ile bir araya gelinmiģ ve sokak hayvanları sorunun çözümüne yönelik olarak ortak bir bakımevi projesinin uygulanması hususunda görüģ birliğine varılmıģtır. Yapılan görüģmeler sonucunda bakımevinin Ovacık ilçesinde yapılması kararlaģtırılmıģtır. Konu ile ilgili yer seçimi çalıģmaları devam etmektedir. Devam eden proje ile ilgili çalıģmanın yanı sıra Belediyemiz tarafından 2010 Mayıs ayında baģıboģ sokak hayvanlarının kısırlaģtırılması ve aģılanması için bir çalıģma yürütülmüģtür. ÇalıĢma kapsamında 5 kiģilik uzman ekip tarafından gezici hayvan kısırlaģtırma aracında toplam 142 adet baģıboģ sokak hayvanı aģılandıktan sonra kısırlaģtırılmıģtır. KısırlaĢtırılan hayvanlara antiparaziter ilaç uygulaması ile birlikte depo antibiyotik ve kuduz aģısı da uygulanmıģtır. Tıbbi iģleme tabi tutulan hayvanlar boyunlarına aģılandığını gösteren tasma, kulağına ise kısırlaģtırıldığını gösteren küpe takılarak sağlıklı bir Ģekilde doğal ortamlarına bırakılmıģtır. Bakımevi projesi faaliyete geçene kadar bu yönlü çalıģmalarımız periyodik olarak devam edecektir. F Nesli Tehlike Altında Olan ve Olması Muhtemel Evcil ve Yaban Hayvanlar: Ġl düzeyinde nesli tehlikede olan ve olması muhtemel evcil hayvanlar ile yaban hayvanlarının; türleri (bilimsel ve yöresel adları), sayıları ve bunların korunmasına yönelik herhangi bilimsel bir çalıģma yapılmamıģtır. 95

96 F Hayvan Hakları Ġhlalleri: Belediyemizin Ģehir merkezinde bulunan sokak hayvanları için geçici bakım ve kısırlaģtırma merkezi kurulmasına yönelik çalıģması bulunmaktadır. F Valilikler, Belediyeler ve Gönüllü KuruluĢlarla ĠĢbirliği: Sokak hayvanlarının bakımı ve rehabilite edilmesi amacıyla Belediyemiz tarafından hazırlanan ancak Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından kabul edilmeyen geçici bakım merkezi projesinin hazırlanması aģamasında Ġl Çevre Orman Müdürlüğü ve Ġl Bayındırlık Müdürlüğü ile iģbirliği yapılmıģtır. Projenin hazırlanması Bayındırlık Ġl Müdürlüğü teknik destek vermiģtir. Sokak hayvanları sorunun çözülmesi için diğer ilçe belediyeleri ile bir araya gelinmiģ ve sorunun ortak bir bakımevi yapılarak uygulanması hususunda görüģ birliğine varılmıģtır. F.4. Hassas Yöreler Kapsamında Olup (* ) Bölümdeki Bilgilerin Ġsteneceği Alanlar: F.4.1. Ülkemiz Mevzuatı Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar F Sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. Maddesinde Tanımlanan ve Bu Kanunun 3. Maddesi Uyarınca Belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları F Sayılı Kara Avcılığı Kanunu Uyarınca Çevre ve Orman Bakanlığı nca Belirlenen Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı YerleĢtirme Alanları F Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 2. Maddesinin a - Tanımlar Bendinin 1.,2.,3. ve 5. Alt Bentlerinde Kültür Varlıkları, Tabiat Varlıkları, Sit ve Koruma Alanı Olarak Tanımlanan ve Aynı Kanun ile 3386 Sayılı Kanunun (2863 Sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin DeğiĢtirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) Ġlgili Maddeleri Uyarınca Tespiti ve Tescili Yapılan Alanlar Tablo: F Tunceli de Bulunan Tescilli Tarihi Varlıklar Envanteri Tunceli de Bulunan Tescilli Tarihi Varlıklar Envanteri Adı Yeri Grup Türü Karar Tarih/No: Tarihi YerleĢim Merkez-Atlantı Köyü, Pah Köprüsü Mezrası Sivil Mimarlık Örneği TaĢınmaz /404 AĢağı Köprü ÇemiĢgezek Kültürel Köprü /1839 Kaya Mezarı ÇemiĢgezek I.Derece Arkeolojik Sit Mezar /1322 Kaya Mezarı ÇemiĢgezek I.Derece Arkeolojik Sit Mezar /1322 Atik Hamamı ÇemiĢgezek Kültürel Hamam /1839 Yelmaniye Camii ÇemiĢgezek Dinsel Cami /1839 Hamidiye Medresesi ÇemiĢgezek Kültürel Medrese /1839 Uzun Hasan Türbesi ÇemiĢgezek Dinsel Türbe /1839 Süleymaniye Camii ÇemiĢgezek Dinsel Cami /1839 Yeni Hamam ÇemiĢgezek Kültürel Hamam /1839 Mehmetçik Anıtı ÇemiĢgezek Anıt ve Abideler Anıt / 133 Tahar (Yusuf Ziya PaĢa) Köprüsü ÇemiĢgezek-Tahar Çayı Kültürel Köprü /1178 Elti Hatun Camii Mazgirt Dinsel Cami /1839 Elti Hatun Türbesi Mazgirt Dinsel Türbe /1839 Kilise Mazgirt Dinsel Kilise /1839 Çoban Baba Türbesi Mazgirt Dinsel Türbe /1839 Mazgirt Kalesi Mazgirt Askeri Kale /1839 Hamam Mazgirt-Akpazar Kültürel Hamam /1086 Til Höyüğü Mazgirt-KuĢçu Köyü I.Derece Arkeolojik Sit Höyük / 787 Efkâr Tepesi Ören Yeri Ovacık-Köyönü Mevkii I.Derece Arkeolojik Sit Höyük / 661 Göktepe Höyüğü Mazgirt-Göktepe Köyü I.Derece Arkeolojik Sit Höyük /

97 Düzgün Baba Dağı Nazımiye (Çevrecik,Kıl,Günlüce Köyleri) Dini TaĢınmaz /425 Tarihi YerleĢim Nazımiye-Munzur Baba Mezrası I.Derece Arkeolojik Sit TaĢınmaz /426 Tarihi YerleĢim Ovacık-ġahverdi Köyü I.Derece Arkeolojik Sit TaĢınmaz /1329 Efkâr Tepesi Höyüğü Ovacık II.Derece Arkeolojik Sit TaĢınmaz /1330 Derun-i Hisar Kalesi Pertek-Sağman Köyü Askeri Kale /1839 Sağman Camii Pertek-Sağman Köyü Dinsel Cami /1839 ÇeĢme Pertek-Sağman Köyü Kültürel ÇeĢme /1839 Pertek Kalesi Pertek-Sağman Köyü Askeri Kale /1839 Sağman Külliyesi Pertek-Sağman Köyü Kültürel Külliye /1839 Sungur Bey Camii Pertek Dini Cami /1323 Çelebi Ağa Camii Pertek Dini Cami /1324 Köprü Pülümür Kültürel Köprü /1839 Hamam Kalıntısı Pülümür Kalıntılar Hamam /1839 Gelin Odaları Pülümür Sivil Mimarlık Örneği Gelin Oda /1839 Kral Kızı Kaya Mezarı Tunceli Merkez-Aslanyurdu Köyü Kültürel Mezar /1181 Ġn Delikleri ÇemiĢgezek Kültürel Mağara /1322 Eski Hamam Hozat Kültürel Hamam /1087 Kara Kale Mazgirt-Kale Köyü Askeri Kale /425 Munzur Gözeleri Ovacık-Ziyaret Köyü I. Derece Doğal Sit TaĢınmaz /1409 Kaynar Höyüğü Pertek-Pınarlar Köyü I.Derece Arkeolojik Sit TaĢınmaz /1357 Koç Biçimli Mezar TaĢları Pülümür-SağlamtaĢ Köyü Kültürel Anıt /143 Koç Biçimli Mezar TaĢları Pülümür-Salkımözü Köyü Kültürel Anıt /143 Koç Biçimli Mezar TaĢları Nazımiye-Bostanlı Köyü Zeve Mezrası Kültürel Anıt /143 Koç Biçimli Mezar TaĢları Mazgirt-Gelincik Köyü Kültürel Anıt /143 Koç Biçimli Mezar TaĢları Mazgirt Yeldeğen Kültürel Anıt /143 KıĢla Memur Lojmanları Tunceli Sivil Mimari Eski Yapı Ahmet ġükrü Camii Nazımiye Dini Cami /257 Bağin Kalesi Mazgirt-Dedebağ Köyü Askeri /396 Bağin Kaplıcası Mazgirt-Dedebağ Köyü Kültürel /396 ÇeĢme ÇemiĢgezek Kültürel /321 ÇeĢme ÇemiĢgezek Kültürel /321 ÇeĢme ÇemiĢgezek Kültürel /321 Koç BaĢlı ve Sanduka Tipli Mezar TaĢları Pertek-Pirinççi Köyü Kültürel Anıt /362 Akpazar Camii Mazgirt-Akpazar Beldesi Dini /322 Karasar Köyü Camisi ÇemiĢgezek-Karasar Köyü Dini /320 Mezarlık Alan ÇemiĢgezek-Çukur Mahallesi Arkeolojik /965 Demrik Kalesi Pertek-Demrik Köyü Askeri Kale /1052 Doğrutay Köyü Mezarlığı Pertek-Doğrutay Köyü Kültürel /1052 Pertek ÇeĢmesi Pertek Kültürel /1052 Koç BaĢlı Mezarlar Pertek-Koçpınar Köyü Kültürel Anıt /1052 Dereli Köyü Köprüsü Pertek-Dereli Köyü Kültürel /1052 Kasik Kilise Kalıntısı Pertek-Doğrutay Köyü Dini Kilise /1052 ġapel Kalıntısı Pertek-Korluca Köyü Dini Kilise /1052 Besime Hatun Türbesi Pertek Dini Anıt /1052 Pertek Hükümet Konağı Pertek Sivil Mimari TaĢınmaz /1189 Sultan Hıdır Türbesi Pertek-Dorutay (Zeve) Köyü /773 Kaya Mezarları Pertek-Çalıözü (Vasgirt) Köyü-Hançerli ve Cırnabek Mevkii /774 Ağuiçen Türbesi Hozat-Karabakır Köyü /776 Eski Kalıntılar Tunceli Üniversitesi Bahçesi /817 Konut ÇemiĢgezek Ġlçe Merkezi Sivil Mimari /1782 Konut ÇemĢgezek Ġlçe Merkezi Sivil Mimari Konut /1783 Kaynak: Ġl kültür ve Turizm Müdürlüğü F Sayılı Su Ürünleri Kanunu Kapsamında Olan su Ürünleri Ġstihsal ve Üreme Sahaları: Ġlimizde su ürünleri istihsal ve üreme sahalarına Keban baraj gölünün bir kısmının ilimiz sınırları içerisinde kalan kısımları olan Pertek, ÇemiĢgezek, Akpazar ve Göktepe ilçe ve köy sınırları girmektedir. Bu sahalara düzenli olarak aynalı sazan yavruları bırakılmakta ve düzenli olarak kontrollü avcılık yapılmaktadır.ayrıca Ġlimiz sınırları içerisinde bulunan Munzur çayında yetiģme imkanı bulan kırmızı benek alabalık türleri de koruma altında olup bütün yıl avcılığı yasaklanmıģtır.bununla beraber ilimiz genelinde hali hazırda 12 adet projeli yetiģtiricilik tesisi de faaliyet göstermektedir. 97

98 F /9/1988 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği nin 17 nci ve 1/7/1999 Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Yönetmelikle DeğiĢik 18.,19. ve 20. Maddelerinde Tanımlanan Alanlar F Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49. Maddesinde Tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri F Sayılı Çevre Kanunu nun 9. Maddesi Uyarınca Bakanlar Kurulu Tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri Olarak Tespit ve Ġlan Edilen Alanlar F Sayılı Boğaziçi Kanunu na Göre Koruma Altına Alınan Alanlar F Sayılı Orman Kanunu Gereğince Orman Alanı Sayılan Yerler F Sayılı Kıyı Kanunu Gereğince Yapı Yasağı Getirilen Alanlar F Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin AĢılattırılması Hakkında Kanunda Belirtilen Alanlar F sayılı mera kanununda belirtilen Alanlar: Ġlimiz Merkez, Mazgirt, Hozat, Ovacık ve ÇemiĢgezek ilçelerinde çalıģmalar devam etmektedir.ġlimiz Pertek ilçesinde tespit çalıģmaları bitirilmiģtir. Nazımiye ilçesinde herhangi bir çalıģma yapılmamıģtır.ġlimizin coğrafik konumu, çeģitli sorunları ve elaman yetersizliği nedeniyle mera çalıģmaları düzenli bir Ģekilde yürütülmemektedir. F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde Belirtilen Alanlar F.4.2. Ülkemizin Taraf Olduğu Uluslararası SözleĢmeler Uyarınca Korunması Gerekli Alanlar F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve YaĢama Ortamlarını Koruma SözleĢmesi (BERN SözleĢmesi) Uyarınca Koruma Altına AlınmıĢ Alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları nda Belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku YaĢama ve Üreme Alanları F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Akdeniz in Kirlenmeye KarĢı Korunması SözleĢmesi (Barcelona SözleĢmesi) Uyarınca Korumaya Alınan Alanlar F Tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanan Akdeniz de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol Gereği Ülkemizde Özel Koruma Alanı Olarak BelirlenmiĢ Alanlar F Tarihli Cenova Bildirgesi Gereği SeçilmiĢ BirleĢmiĢ Milletler Çevre Programı Tarafından YayımlanmıĢ Olan Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Listesinde Yer Alan Alanlar F Cenova Deklarasyonu nun 17. Maddesinde Yer Alan Akdeniz e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin YaĢama ve Beslenme Ortamı Olan Kıyısal Alanlar 98

99 F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması SözleĢmesi nin 1. ve 2. Maddeleri Gereğince Kültür ve Turizm Bakanlığı Tarafından Koruma Altına Alınan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar Ġlimizde Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından koruma altına alınan Kültürel Miras ve Doğal Miras statüsü verilen kültürel, tarihi ve doğal alanlar bulunmamaktadır. F Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de Yayımlanarak Yürürlüğe Giren Özellikle Su KuĢları YaĢama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması SözleĢmesi (RAMSAR SözleĢmesi) Uyarınca Koruma Altına AlınmıĢ Alanlar F.4.3. Korunması Gereken Alanlar F Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, Mevcut Özellikleri Korunacak Alan Olarak Tespit Edilen ve YapılaĢma Yasağı Getirilen Alanlar (Tabii Karakteri Korunacak Alan, Biogenetik Rezerv Alanları, Jeotermal Alanlar vb.) F Tarım Alanları: Ġlimizin coğrafik yapısının çok engebeli ve sarp olması nedeniyle bu kapsama giren alanların miktarı kayda değer bulunmadığından ve düzenli bir çalıģma yapılmadığından belirtilmemiģtir. F Sulak Alanlar: Doğal veya Yapay, Devamlı veya Geçici, Suların Durgun veya Akıntılı, Tatlı, Acı veya Tuzlu, Denizlerin Gel-Git Hareketinin Çekilme Devresinde 6 Metreyi Geçmeyen Derinlikleri Kapsayan, BaĢta Su KuĢları Olmak Üzere Canlıların YaĢama Ortamı Olarak Önem TaĢıyan Bütün Sular, Bataklık Sazlık ve Turbiyeler ile Bu Alanların Kıyı Kenar Çizgisinden Ġtibaren Kara Tarafına Doğru Ekolojik Açıdan Sulak Alan Kalan Yerler F Göller, Akarsular, Yeraltı suyu ĠĢletme Sahaları F Bilimsel AraĢtırmalar Ġçin Önem Arz eden ve/veya Nesli Tehlikeye DüĢmüĢ veya DüĢebilir Türler ve Ülkemiz Ġçin Endemik Olan Türlerin YaĢama Ortamı Olan Alanlar, Biyosfer Rezervi, Biyotoplar, Biyogenetik Rezerv Alanları, Benzersiz Özelliklerdeki Jeolojik ve Jeomorfolojik OluĢumların Bulunduğu Alanlar. F Mesire Yerleri; 6831 Sayılı Orman Kanununa Tabi Alanlarda Halkın Rekrasyonel Kullanımını Düzenleyip, Kullanımının Doğal Yapının Tahribine Neden Olmadan Yönlendirilmesini Sağlamak Üzere Ayrılan Alanlar. F.5.1. Milli Parklar: Tunceli-Ovacık arasında uzanan Munzur Vadisinde, Hektarlık bir alan 1971 yılında Milli Park olarak ilan edilmiģtir. Türkiye nin en büyük milli parklarından biri olan Munzur Vadisi Milli Parkı, Tunceli kent merkezine 8 km. uzaklıkta baģlayıp, vadi boyunca Munzur Dağlarına kadar uzanmaktadır. Kuzeyde 3300 metreye kadar yükselen Munzur Dağları, Mercan ve Munzur Suyu vadileri tarafından parçalanmıģtır. Bu bölgenin milli park olarak ilan edilmesinde etken olan veriler, baģta akarsu kaynakları ve gözeler olmak üzere zengin doğal veriler, endemik bitki türleri ve yöreye özgü hayvan türleri ile zenginleģen bitki örtüsü ve yabanıl hayvan varlığıdır. Munzur Suyu ve Mercan Deresinde yaygın ve yoğun olarak bulunan yöreye özgü nadir alabalık türleri ile çengel boynuzlu ve bezuvar adlarıyla 99

100 bilinen iki tür dağ keçisi ile av kuģlarından ur kekliği yabanıl yaģamın yöreye özgü değerlerini oluģturmaktadır. Milli parkın kuzeyinde, Munzur Dağlarının üzerinde metrelik zirvelerde yer alan krater gölleri, Ovacık düzlüğünde kaynayan gözeler ve kanyonlar ile vadi boyunca dökülen Ģelaleler parkın doğal değerlerini zenginleģtirmektedir. Milli parkın her köģesinden eģsiz doğal görünüm ve tüm yabanıl yaģam kolaylıkla izlenebilmektedir. Bu özellikleriyle Munzur Vadisi, gerek rekreasyonel etkinlikler, gerekse doğa araģtırmaları için turizme yönelik çok önemli potansiyeller taģımaktadır. Bitki örtüsü bakımından çok zengin olan Munzur Vadisi Milli Parkı florasında 1518 çeģitli bitki kayıtlı olup, bunlardan 43 çeģidi Munzur Dağlarına, 227 çeģidi Türkiye ye endemik türlerden oluģmaktadır. Munzur Dağlarından baģka hiçbir yerde bulunmayan endemik bitkiler arasında Çan Çiçeği, Erzincan Kirazı, Bindebirdelik Otu, Munzur Kekiği, Munzur Düğün Çiçeği, Dağ Çayı, Munzur Dağı Oltu Otu ve MenekĢe sayılabilir. Ovacık ilçesiyle Munzur gözelerinden 1,5 km. aģağıda Munzur Suyunun iki yanında bölgenin karakteristik ağacı olan huģ meģceresi bulunmaktadır. Ülkemizde ender bulunan ağaç türlerinden olan huģ, bu bölgede su kenarında güzel gövde yapmakta ve bölgenin florasına önemli bir katkı sağlamaktadır. Milli Parkta hâkim ağaç türü meģe ve çeģitli türleridir. Tepeler ve yamaçlarda kayalık olmayan yerler meģe ormanları ile kaplıdır. Vadi tabanında ve su boylarında karıģık olarak karaağaç, akağaç, kızılağaç, diģbudak, çınar, asma, huģ, ceviz, yabani fındık, kavak, söğüt ve çalı türlerinden oluģan zengin bir bitki örtüsü bulunmaktadır. Alt flora, meģelerin koru niteliğinde olduğu yerlerde zengin durumdadır. Dağların sarp ve dik yamaçları tamamen çıplaktır. Doğal çevre yaban hayvanları için elveriģli bir ortam sunmaktadır. Çengel boynuzlu keçi ve bezuvar isimli iki tür dağ keçisi ile av kuģlarından ur kekliği gibi yaban hayvanları bu yöreye özgü ilginç ve nadir türlerdir. Munzur Vadisi ve çevresi av hayvanları bakımından oldukça zengin sayılır. Milli Parkta kurt, tilki, sansar, ayı, vaģak, su samuru, porsuk, sincap, tavģan, yaban domuzu ve yaban keçisi bulunmaktadır. Mağaralarda ve kaya kovuklarında yaģayan boz ayı, Munzur yaban hayatının önemli büyük memelilerinden biridir. Bölgenin diğer büyük memelileri orman içerisindeki kayalıklarda yaģayan vaģak, yaban domuzu ve kurt tur. KuĢ türleri bakımından da oldukça zengin olan Milli Parkta yırtıcı kuģlardan kartal, akbaba, doğan, Ģahin, atmaca, kerkenez, delice, çaylak nadir türlerden ise kaya kartalı bulunmaktadır. Gece yırtıcılarından puhu, baykuģ ve yarasa yaygın türlerdendir. Milli Parkta bulunan diğer kuģ türleri arasında keklik, çil keklik, toy, mezgeldek, turna, bıldırcın, çulluk, üveyik, tahtalı ve kaya güvercinleri, bazı ördek türleri ve ender olarak da kaz bulunmaktadır. Munzur Suyu Vadisinde çeģitli av hayvanları için bir koruma ve üretme alanı vardır. Munzur Suyu, Mercan Deresi ve çevresindeki akarsularda yaģayan bol miktarda alabalık, yöre için önemli bir ekonomik değer oluģturmaktadır. Munzur Gözelerinden baģlayarak 80 km. lik bir su alanına yayılmıģ olan alabalık, Tunceli ekonomisi için olduğu kadar, ülkemiz için de çok önemli bir doğal servettir. Bölgede sert karasal iklim hüküm sürdüğünden, milli parktan faydalanmak için en uygun zaman Haziran ve Eylül arasındaki dönemlerdir. Milli Park alanındaki doğal veriler, kamp kurma, piknik yapma, sportif balıkçılık ve doğa yürüyüģleri gibi günübirlik etkinliklerin yanı sıra çeģitli su ve doğa sporları (rafting, dağcılık v.b.) için de çok elveriģli potansiyellere sahiptir. F.5.2. Tabiat Parkları: Ġlimizde tabiat parkı bulunmamaktadır. F.5.3. Tabiat Anıtı: Ġlimizde tescilli tabiat anıtı yoktur. 100

101 F.5.4. Tabiatı Koruma Alanları: Ġlimizde tabiat koruma alanları bulunmamaktadır. F.5.5. Orman Ġçi Dinlenme Yerleri: Ġlimizde orman içi dinlenme yerleri bulunmamaktadır. F.5.6. Biyogenetik Rezerv Alanları: Ġlimiz sınırları içinde tespit ve tescil edilmiģ biyogenetik rezerv alanları bulunmamaktadır. F.5.7. Biyosfer Rezerv Alanları: Ġlimiz sınırları içinde tespit ve tescil edilmiģ biyosfer rezerv alanları bulunmamaktadır. F.5.8. Özel Çevre Koruma Bölgeleri: (*) Hassas Yöreler Kapsamına Giren F.5 Bölümündeki Alanlar Ġçin Ġstenen Bilgiler: 1. Alanın Resmi Adı : Munzur Vadisi Milli Parkı 2. Coğrafi Konumu : enlem ve boylam arasında. 3. Alanı : 3.1. Toplam Alanı : ha. 3.2 Kara Yüzeyi : 3.3 Su Yüzeyi : 3.4 Kıyı Uzunluğu : 4. Alanın açıklamalı tanıtımı : 5. Yasal Konumu : 1971 yılında Milli Park olarak ilan edilmiģtir. 6. YerleĢimler ve Nüfuslar : 21 Köy ve bağlı mezralar bulunmaktadır. 7. Sosyo-ekonomik-Kültürel-Tarihsel Özellikler: 8. Fiziksel Özellikler (Karasal-Denizsel) : 8.1. Ġklim Özellikleri: Sert karasal Ġklim 8.2. Jeomorfoloji (Topografya vb. morfolojik özellikler): Sarp kayalıklı ve yamaç %60 civarında meyillidir Jeoloji (Varsa sedimantoloji ile ilgili bilgiler de dahil): Toros Orojenik kuģağı üzerinde bulunmaktadır Hidroloji-Hidrojeoloji (Yerüstü ve yeraltı suları, varsa jeotermal kaynaklarda dahil): Munzur ve mercan suyu milli Park içinde geçmektedir Toprak Yapısı: Kalkersiz kahverengi orman toprağı Flora ve Fauna (Karasal, denizsel ve iç sular kapsamında, özellikleri, endemik ve tehdit altındaki): Bitki örtüsü bakımından çok zengin olan Munzur Vadisi Milli Parkı florasında 1518 çeģitli bitki kayıtlı olup, bunlardan 43 çeģidi Munzur Dağlarına, 227 çeģidi Türkiye ye endemik türlerden oluģmaktadır. Munzur Suyu ve Mercan Deresinde yaygın ve yoğun olarak bulunan yöreye özgü nadir alabalık türleri ile çengel boynuzlu ve bezuvar adlarıyla bilinen iki tür dağ keçisi ile av kuģlarından ur kekliği yabanıl yaģamın yöreye özgü değerlerini oluģturmaktadır. 9. Alan Kullanımı ve Mevcut Durumu (Tarım-envanter ve mülkiyet bilgileri varsa dahil, turizm, rekreasyon, ulaģım ve altyapı, vb.) 10. Mevcut Sorunlar (Hassas Bölgenin Doğal Yapıdan UzaklaĢtığı Alanlar, vb.): Kaçak avlanma ve odun kesimi 101

102 Hassas Yöreler Kapsamına Giren Diğer Alanlar: F.5.9. Av Hayvanları Koruma ve Üretme Sahaları: Ġlimizde av hayvanları koruma üretme sahaları mevcut değildir, F Su Ürünleri Üretim Sahalarının Çevresindeki Kıyılar: F Endemik Bitki ve Hayvanların YaĢama Ortamı Olan Alanlar: F Koruma Altına Alınan Yabani Flora-Faunanın YaĢama Ortamı Olan Alanlar: F Akdeniz e Has Nesli Tükenmekte Olan Deniz Türlerinin YaĢama ve Beslenme Ortamı Olan Alanlar: F Kültür ve Tabiat Varlıklarının Bulunduğu Koruma Alanları: F Sit Alanları: F Kentsel Sit: Tunceli, doğal güzelliklerine rağmen Cumhuriyet döneminde kurulan yeni bir kent olması nedeniyle, Merkez Ġlçe olarak kentsel sit alanı kapsamına girmemektedir. Ancak, Ġlimiz ÇemiĢgezek, Mazgirt ve Pertek Ġlçelerinde, çeģitli dönemlere ait taģınmaz kültür ve tabiat varlıkları örneklerine rastlanmaktadır. Bu nedenle tek tek yapıların dıģında korumaya alınmıģ kentsel sit alanı bulunmamaktadır. F Tarihi Sit: Anadolu Medeniyetleri yönünden zengin olan yurdumuzun diğer köģeleri gibi Tunceli'nin ÇemiĢgezek, Mazgirt ve Pertek Ġlçeleri ile kırsal kesimlerinde cami, han, hamam, kale, köprü, medrese, türbe, çeģme ve benzeri taģınmaz kültür ve tabiat varlıkları ile koyun ve koç baģlı tarihi mezar taģlarına yaygın bir Ģekilde karģılaģılmaktadır. Urartu dönemine ait izlere olduğu gibi, Selçuklu, Akkoyunlu, Bizans ve Osmanlı dönemlerine ait eserler günümüze kadar varlığını sürdürmektedir. Bunlar; MERKEZ ĠLÇE Ambar Kalesi ÇEMĠġGEZEK ĠLÇESĠ 1. Ġn Delikleri (Kaya Mimarisi) 2. Yelmaniye Camii 3. Ulukale Camii 4. Uzun Hasan Türbesi 5. Hamam-ı Atik 6. ÇemiĢgezek Köprüsü 102

103 7. Hamidiye Medresesi 8. Meydan ÇeĢmesi 9. Ferruh ġad Bey Türbesi MAZGĠRT ĠLÇESĠ 1. Elti Hatun Camii 2. Elti Hatun Türbesi 3. Çoban Baba Türbesi 4. Mazgirt Kalesi 5. Kale Köyü Kalesi (Kaya mimarisi) 6. Bağin Kalesi (Kaya Mimarisi) 7. Kilise PERTEK ĠLÇESĠ 1. AĢağı Çelebi Ali Camii 2. Yukarı Baysungur Camii 3. Sağman Camii 4. Sağman Kalesi 5. Pertek Kalesi 6. Han (Til Köyü) 7. Kilisi (Til Köyü) 8. Sultan Hıdır Türbesi PÜLÜMÜR ĠLÇESĠ 1. Gelin Mağaraları (Kaya Mimarisi) 2. Harun Köprüsü Ayrıca Ġl ve Ġlçelere bağlı köylerde, yaygın olarak tescil dıģı koyun ve koç baģlı mezar taģları göze çarpmaktadır. F Arkeolojik Sit: ÇEMĠġGEZEK 1. Pulur Höyüğü ( yıllarında kurtarma kazısı yapılmıģtı) 2. Yeni Köy Höyüğü ( yıllarında kurtarma kazısı yapılmıģtır) MAZGĠRT ĠLÇESĠ 1. KuĢçu Köyü Til Höyüğü 2. Göktepe Köyü Höyüğü Höyükler tescilli olup, arkeolojik kazı gerektirmektedir. OVACIK ĠLÇESĠ Efkâr Tepesi (Höyük), tescilli olup, arkeolojik kazı gerektirmektedir. 103

104 F Doğal Sit: 1. Ovacık Munzur Gözeleri F Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması SözleĢmesinde Yeralan Kültürel Miras ve Doğal Miras Statüsü Verilen Kültürel, Tarihi ve Doğal Alanlar: Ovacık Vadisi Milli Park alanı kapsamında özel bir öneme sahip huģ ormanı olarak belirlenen ağaç topluluğu nadir bulunan ağaç türü olması nedeniyle milli park kapsamında koruma altına alınmıģtır. F Kültürel Miras kapsamına Giren Alanlar: Ġlimiz sınırlarında tescil edilmiģ, Kültürel Miras kapsamına giren alan bulunmamaktadır. F Anıtlar: F Yapı Toplulukları: Bu konuda herhangi bir çalıģma yapılmamıģtır. F Sitler: Bu konuyla ilgili ayrıntılı bilgi F.5.16 bölümünde belirtilmiģtir. F Doğal Miras Kapsamına Giren Alanlar: Doğal miras kapsamına giren alanlar sitlerle ilgili bölümde anlatılmıģtır. F Akdeniz de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi Sit Alanları: Ġlimizde bulunmamaktadır. F.5.18.Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ne Göre Belirlenen Kıta Ġçi Yüzeysel Suları Kapsayan Ġçme ve Kullanma Suyu Rezervuarları F Mutlak Koruma Alanları: Ġlimizde ilan edilmiģ mutlak koruma alanı yoktur. F Kısa Mesafeli Koruma Alanları: Ġlimizde ilan edilmiģ kısa mesafeli koruma alanı yoktur. F Orta Mesafeli Koruma Alanları: Ġlimizde ilan edilmiģ orta mesafeli koruma alanı yoktur. F Uzun Mesafeli Koruma Alanları: Ġlimizde ilan edilmiģ orta mesafeli koruma alanı yoktur. 104

105 F Hava Kalitesi Kontrolü Yönetmeliği nde Belirlenen Hassas Kirlenme Bölgeleri: Hassas kirlenme bölgeleri tespit edilmemiģtir. F Jeoloji ve Jeomorfolojik oluģumların Bulunduğu Alanlar: F Tarım Alanları: F Tarımsal GeliĢim Alanları: Tablo F Tarımsal ĠĢletme Büyüklükleri ĠġLETME BÜYÜKLÜĞÜ ĠġLETME SAYISI(Adet) 5 DEKARDAN AZ DEKAR ARASI DEKAR ARASI DEKAR ARASI DEKAR ARASI DEKAR ARASI DEKAR ARASI DEKAR ARASI DEKARDAN FAZLA - TOPLAM Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü F Sınıf Tarım Alanları: Ġl genelinde 1,2,3 sınıf arazi toplamı hektar olup, Bu alan tarım arazilerinin % 30 na tekabül etmektedir. Tablo F Tarımsal Alanların Sınıfsal Dağılım Tablosu Vasfı Merkez ÇemiĢgezek Hozat Mazgirt Nazimiye Ovacık Pertek Pülümür Toplam 1. sınıf sınıf sınıf Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü F Özel Mahsul plantasyon Alanları: Ġlimizde Özel Mahsul plantasyon alanları bulunmamaktadır. YARARLANILAN KAYNAKLAR: 1. Tunceli Ġl Tarım Müdürlüğü Ġl Özel Ġdaresi Genel Sekreterliği Orman ĠĢletme Müdürlüğü Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü

106 (G). TURĠZM: G.1. YÖRENĠN TURĠSTĠK DEĞERLERĠ G.1.1. Yörenin Doğal Değerleri G Konum: Turizm, günümüzde döviz girdisini arttıran istihdam yaratıcı özellikleriyle ulusal ekonomiye katkıda bulunan, uluslar arası kültür ve ticaret alanlarındaki etkisi ile dünya barıģının korunmasında büyük payı olan önemli bir sektördür. Ancak turizm deyince artık eskiden olduğu gibi yalnızca deniz, kum ve güneģ faktörü üzerinde durulmamakta ve turizm otoritelerince turizmin sezonluk olması yerine yılın on iki ayına yayılması için yeni projeler üretilmekte ve alternatif turizm konuları üzerinde durulmaktadır. Bunun için de turizmin çeģitlendirilmesi ve kara turizminin harekete geçirilmesi üzerinde durulduğu bilinmektedir. Bu kısa tanımdan sonra, Tunceli Ġlinin turizm potansiyeli üzerinde durulmasında yarar olacaktır. Çünkü Ġlimiz kara turizminin hemen her çeģidinde iddialı olup, büyük bir potansiyele sahiptir. Henüz fazlaca tahrip edilmemiģ, bitki örtüsü bakımından oldukça zengin bir doğa ve kendine özgü bir kültürel yapıya sahiptir. Bu zenginliklerin turizm sektörünün hizmetine sunulması halinde, hem yöre insanımızın kazançlı çıkmasına sebep olacak, hem de ülke turizminin kalkınmasında önemli bir etken olacaktır. Tunceli Ġli, topografik yapı itibariyle sarp dağlardan ve derin akarsu vadilerinden oluģmuģ haģin bir doğa yapısına sahiptir. Arazinin %70 ini dağlar. %25 ini platolar, %5 ini ova ve düzlükler oluģturmakta ve bu dağların %35 i de meģe ormanları ile kaplı bulunmaktadır. Ġlimizde Munzur ve Pülümür çaylarının geçtiği vadiler turizm açısından önemli cazibe merkezleridir. Her iki vadi de Milli Park olarak ilan edilmiģ ve bu parklar içerisinde her çeģit yabani av hayvanları bulunmaktadır. Ayrıca, Munzur çayı üzerinde dünyaca meģhur alabalık türlerinin mevcut olması, Ġl e ayrı bir zenginlik katmaktadır. Kültürel yönden Tunceli nin eski bir tarihi geçmiģi olup, Urartu, Selçuklu ve Osmanlı lardan kalma çeģitli tarihi kalıntılara ve kendine özgü zengin bir folklora sahiptir. Yine Ovacık Ġlçesi Munzur dağlarının yılın altı ayında karlarla kaplı olması ve arazi yapısının kayak yapmaya elveriģli olması, kayak turizmi potansiyelini; ortalama yüksekliği 3000 metreye varan Munzur, Mercan ve Karasu-Aras dağları gibi yüksek rakımlı dağların bulunması ise dağ turizmi potansiyelini ortaya koymaktadır. Ayrıca yüksek dağlardan doğarak Keban Baraj Gölüne dökülen ve debileri uygun olan Munzur, Pülümür ve Peri Çayları gibi akarsuların varlığı, Ġlimizde rafting sporu yapılmasına imkan tanımaktadır. Kısaca dört mevsimi ayrı güzellikte olan Ġlimizde, doğanın böylesine zengin bir bitki örtüsüne ve alternatif turizm türlerine sahip olması bu yörede kara turizminin her çeģidini ön plana çıkarmakta ve Ġlimizin Türkiye turizmi içerisindeki önemini ortaya koymaktadır. G Fiziki Özellikler: Ġl merkezinin denizden yüksekliği 914 metredir. Karasunun Kemah tan ileride güneye doğru çizdiği ilk büyük dirseğin içinde, diğer taraftan Murat suyu ve doğu yönünden kığı önlerinde geçen Büyüksu havzasını ayıran ve böylece her taraftan büyük sularla çevrilmiģ olan Tunceli nin sınırları belli olup, yüksek ve çok dağlık bir bölgedir. Bölgenin dağlık olması nedeniyle derin vadilerle bölündüğü görülmektedir. Ġlin kuzeyini Munzur sıradağları, kuzeydoğusunu Karasu Aras dağları ile BağırpaĢa dağları kaplamakta ve kuzeyi ile güneyi rasında 2500 metrelik yükseklik farkı bulunmaktadır. Ġl alanının 2/3 ünü dağlık alanlar kaplamakta, ovalar ise yüzölçümün ancak %5 lik bölümünü oluģturmaktadır. 106

107 AKARSULAR VE VADĠLER Ġlde baģta akarsular, Ģelaleler ve gözeler olmak üzere kuzeydeki dağların zirvelerindeki çok sayıda küçük krater gölleri ve Keban Baraj Gölünden oluģan su kaynakları, çevresindeki doğal verilerle birlikte turizm ve rekreasyon açısından zengin potansiyele sahiptir. Tunceli deki akarsular arasında Munzur Suyu ve Peri Suyu bol su taģıdıklarından debileri itibariyle özellikle bahar aylarında rafting sporu için çok elveriģli imkanlara sahiptir. Munzur Suyu, Pülümür Çayı, Peri Suyu, Mercan ve Tahar Çaylarının bol, berrak ve temiz sularında çok çeģitli türde balıklar yaģamaktadır. BaĢta alabalık olmak üzere Tunceli için önemli bir ekonomik değer olan balık varlığı, sportif balıkçılık için de potansiyel oluģturur. Alabalık, balık popülâsyonu içinde yöreye özgü kırmızı benekli endemik türü ve lezzeti ile turizm açısından da önem taģımaktadır. Munzur Suyu Vadisi Ovacık ın kuzeyinde Munzur Dağlarının üzerindeki Ziyaret Tepenin eteklerinden doğan ve merkez ilçede Pülümür Çayı ile birleģerek Keban Baraj Gölüne dökülen Munzur Suyu, il sınırları içerisinde çok uzun bir yol alır. Çok sayıda dere ile beslenen ve yer yer derin boğazlar içerisinde oldukça hızlı akan Munzur Suyunun Ovacık-Tunceli arasında kalan kısmı, akarsuyu doğuran gözelerden baģlayarak, vadi boyunca gerek bitki örtüsü ve yabanıl yaģam, gerekse farklı doğa peyzajı açısından çok zengin veriler sunmaktadır. Su sıcaklığı kıģ aylarında 0 4 o C, yaz aylarında o C olan berrak ve temiz Munzur Suyu baģta kırmızı benekli alabalık olmak üzere balık varlığı açısından oldukça zengindir. Munzur Suyunun debisi çok düzenli olmamakla birlikte AĢağı Torunoba-SarıtaĢ-Halbori Gözeleri arasındaki yaklaģık 20 km. lik kısmı, rafting sporuna elveriģli potansiyele sahiptir. Munzur Suyu yatağının ve vadinin geniģlediği yerlerde doğal bitki örtüsüyle, vadinin dar ve derin olduğu yerlerde dik yamaçlardaki ilginç kaya oluģumları ve yer yer rastlanan kanyonları ve Ģelalelerle, değiģik manzaralar sunar. Ovacık-YeĢilyazı dolaylarında ve Munzur Gözelerinden 1.5 km. aģağıda Munzur Suyunun iki yanında yer yer bölgenin karakteristik ağacı olan huģ meģceresi bulunur. Munzur Suyunun yukarı çığırı bu yöreye özgü bir tür olan kırmızı benekli alabalığın yetiģmesine çok elveriģlidir. Munzur Suyu, Mercan Deresi ve bu akarsulara karıģan küçük derelerde yaģayan alabalık, Munzur Gözelerinin 1-2 km. güneyinden baģlayarak 80 km. lik bir su alanına yayılmıģtır. Pülümür Çayı Vadisi Avcı Dağlarının eteklerinden doğan ve Tunceli merkezinde Munzur Suyuna katılan Pülümür Çayı, kar sularıyla ve çok sayıda dere ile beslendiği için suyu boldur. Tunceli-Pülümür karayolunun yaklaģık 20 km. kuzeyinden baģlayarak Pülümür e kadar genelde dar ve dik bir vadide akan çayın iki tarafı zengin orman örtüsünün yanı sıra Ģelaleler, kayalık yamaçlar ve kanyonlardan oluģan vadi doğal veriler bakımından oldukça zengindir. Vadi boyunca yer yer rastlanan dik yamaçlı çıplak kayalıklar, doğal peyzaj, manzara özellikleri ve çeģitli doğa sporları açısından çok çekici veriler sunmaktadır. Pülümür Çayının, Kırmızıköprü nün güneyinde kalan kısmı, balık varlığı açısından zengin olup, sportif balıkçılık için uygundur. Pülümür Vadisi boyunca bitki örtüsü ve diğer doğal verilerin çok zengin olması piknik, kamping gibi rekreasyon etkinlikleri için önemli potansiyeller yaratmaktadır. 107

108 Peri Suyu Vadisi Tunceli nin doğu sınırını oluģturan Peri Suyu, güneybatı yönünde akarak Keban Baraj Gölüne dökülmektedir. Peri Suyu Vadisinin Tunceli ye sınır oluģturduğu kesimlerde çok dar ve dik olmamakla birlikte orman varlığı ve doğal çevre özellikleri bakımından zengindir. Kar sularıyla beslendiği için yaz aylarında da suyu bol olan Peri Suyunun Dedebağ-Bağın Kaplıcasının kuzey ve güney kesimlerinde vadinin dar ve kıvrımlı, suyun coģkun ve debisinin güçlü olduğu 3-4 km. lik kısmı, rafting açısından elveriģli potansiyele sahiptir. Bağın kaplıcalarının bulunduğu kesimde dar bir vadide akan Peri Suyunun iki tarafındaki kayalık yamaçların oluģturduğu doğal peyzaj, görsel açıdan çekici olduğu kadar kaya tırmanıģı gibi sporlar açısından da cazip niteliklere sahiptir. Ġlde kaplıca turizmine yönelik en önemli potansiyel olan Bağın Kaplıcasının ve 200 metre güneyde Elazığ yakasında yer alan Golan Kaplıcasının olması, Peri Suyunun bu kesiminde turizm olanaklarını çeģitlendirmektedir. Peri Suyu, sportif balıkçılık açısından da uygun olanaklar sunar. Mercan Deresi Vadisi Avcı Dağlarının batı yamaçlarından doğan Mercan Deresi, Ovacık ilçe merkezinin doğusunda Munzur Suyuna karıģmaktadır. Mollaalilerin kuzeyinde, Munzur Dağları ve Avcı Dağlarının arasında dik ve derin bir vadide akan Mercan Deresi, yüksek dağlardan beslendiği için suyu boldur. Berrak ve temiz sularında yaģayan alabalıkları meģhurdur. Sportif balıkçılık için elveriģli olan Mercan Deresinin büyük bir kısmı Munzur Vadisi Milli Park sınırları içerisinde kalmaktadır. Bitki örtüsü bakımından çok zengin olan Mercan Vadisinin kuzey kesimleri doğa yürüyüģleri, orman varlığı bakımından zengin olan güney kesimleri piknik ve kamping etkinlikleri için uygun potansiyeller taģımaktadır. Munzur Dağlarının, Mercan Vadisine inen yamaçlarında yer alan Kırk Merdiven ġelaleleri, dar ve küçük bir vadide akan birkaç Ģelaleden oluģmaktadır. Tahar Çayı Vadisi Kırklar Dağından doğan ve Kırklar Çayından beslenen Tahar Çayı, ÇemiĢgezek ilçesinin batısından geçerek Keban Baraj Gölüne dökülmektedir. Yüksek dağlardan beslenmediği için, taģıdığı su miktarı kaynak sularına ve mevsim yağıģlarına bağlı kalmaktadır. Tahar Çayı Vadisi bitki örtüsü bakımından oldukça zengindir. Çay kenarlarında çok çeģitli ağaç türlerinin oluģturduğu doğal bitki örtüsü, piknik yapmak ve kamp kurmak için elveriģli bir ortam yaratmaktadır. Ayrıca çayın geniģlediği ve suyun durgunlaģtığı kesimlerde yaz aylarında yüzmek olanaklıdır. Tahar Çayının ilçe merkezinin kuzeyinde kalan kesimleri ve Keban Baraj Gölüne yakın kesimleri, sportif balıkçılık yönünden uygun yerlerdir. GÖLLER: Doğal Göller: Munzur Dağları ile bu sıranın alt birikimlerini oluģturan Mercan, Avcı, Karasakal Dağları üzerinde ve BağırpaĢa Dağının doruklar bölgesinde, buzul yataklarının ve çöküntü alanlarının suyla dolması sonucunda oluģmuģ küçük buzul gölleri ve krater gölleri vardır. Turizm açısından önem taģıyan bu göller Karagöl, Koçgölü, ġer Gölü, Dilincik Gölü, Çimli Gölü, Mercan Gölleri, Katır 108

109 Gölleri ve Buyer Baba Gölleridir. Bu göllerden bazılarına 3 ya da 4 saatlik yürüyüģle varılabilmektedir. Baraj Gölleri 675 km 2 lik bir alana sahip baraj gölünün yöre iklimi üzerinde olumlu etkileri olmuģtur. Keban Baraj Gölüne açılan vadi boylarında ve çöküntü alanlarında iklimin ilin orta ve kuzey kesimlerine göre daha yumuģak hissedilmesi ve bahar mevsiminin daha belirgin olması, göl kıyılarını piknik, kamping gibi rekreasyon etkinlikleri için daha uygun hale getirmektedir. Baraj gölünün ÇemiĢgezek, Göktepe ve Akpazar kesimleri ise sportif balıkçılık için elveriģli doğal ortama sahiptir. Ayrıca baraj gölü yüzme gibi etkinliklerin yanı sıra baģta rüzgâr sörfü olmak üzere çeģitli su sporları için de önemli bir potansiyel yaratmaktadır. MUNZUR VADĠSĠ MĠLLĠ PARKI Tunceli-Ovacık arasında uzanan Munzur Vadisinde, Hektarlık bir alan 1971 yılında Milli Park olarak ilan edilmiģtir. Türkiye nin en büyük milli parklarından biri olan Munzur Vadisi Milli Parkı, Tunceli kent merkezine 8 km. uzaklıkta baģlayıp, vadi boyunca Munzur Dağlarına kadar uzanmaktadır. Kuzeyde 3300 metreye kadar yükselen Munzur Dağları, Mercan ve Munzur Suyu vadileri tarafından parçalanmıģtır.bu bölgenin milli park olarak ilan edilmesinde etken olan veriler, baģta akarsu kaynakları ve gözeler olmak üzere zengin doğal veriler, endemik bitki türleri ve yöreye özgü hayvan türleri ile zenginleģen bitki örtüsü ve yaban hayvan varlığıdır. Munzur Suyu ve Mercan Deresinde yaygın ve yoğun olarak bulunan yöreye özgü nadir alabalık türleri ile çengel boynuzlu ve bezuvar adlarıyla bilinen iki tür dağ keçisi ile av kuģlarından ur kekliği yabanıl yaģamın yöreye özgü değerlerini oluģturmaktadır. Milli parkın kuzeyinde, Munzur Dağlarının üzerinde metrelik zirvelerde yer alan krater gölleri, Ovacık düzlüğünde kaynayan gözeler ve kanyonlar ile vadi boyunca dökülen Ģelaleler parkın doğal değerlerini zenginleģtirmektedir. Milli parkın her köģesinden eģsiz doğal görünüm ve tüm yabanıl yaģam kolaylıkla izlenebilmektedir. Bu özellikleriyle Munzur Vadisi, gerek rekreasyonel etkinlikler, gerekse doğa araģtırmaları için turizme yönelik çok önemli potansiyel taģımaktadır. Bitki örtüsü bakımından çok zengin olan Munzur Vadisi Milli Parkı florasında, 1518 çeģitli bitki kayıtlı olup, bunlardan 43 çeģidi Munzur Dağlarına, 227 çeģidi Türkiye ye endemik türlerden oluģmaktadır. Munzur Dağlarından baģka hiçbir yerde bulunmayan endemik bitkiler arasında Çan Çiçeği, Erzincan Kirazı, Bindebirdelik Otu, Munzur Kekliği, Munzur Düğün Çiçeği, Dağ Çayı, Munzur Dağı Oltu Otu ve MenekĢe sayılabilir. Ovacık ilçesiyle Munzur gözelerinden 1.5 km. aģağıda Munzur Suyunun iki yanında bölgenin karakteristik ağacı olan huģ meģceresi bulunmaktadır. Ülkemizde ender bulunan ağaç türlerinden olan huģ, bu bölgede su kenarında güzel gövde yapmakta ve bölgenin florasına önemli bir katkı sağlamaktadır. Milli Parkta hâkim ağaç türü meģe ve çeģitli türleridir. Tepeler ve yamaçlarda kayalık olmayan yerler meģe ormanları ile kaplıdır. Vadi tabanında ve su boylarında karıģık olarak karaağaç, akağaç, kızılağaç, diģbudak, çınar, asma, huģ, ceviz, yabani fındak, kavak, söğüt ve çalı türlerinden oluģan zengin bir bitki örtüsü bulunmaktadır. Alt flora, meģelerin koru niteliğinde olduğu yerlerde zengin durumdadır. Dağların sarp ve dik yamaçları tamamen çıplaktır. Munzur Vadisi Milli Parkında doğal çevre yaban hayvanları için elveriģli bir ortam sunmaktadır. Çengel boynuzlu keçi ve bezuvar isimli iki tür dağ keçisi ile av kuģlarından ur kekliği gibi yaban hayvanları bu yöreye özgü ilginç ve nadir türlerdir. Munzur Vadisi ve çevresi av hayvanları bakımından oldukça zengin sayılır. Milli Parkta kurt, tilki, sansar, ayı, vaģak, su samuru, porsuk, sincap, tavģan, yaban domuzu ve yaban keçisi bulunmaktadır. Mağaralarda ve kaya kovuklarında yaģayan boz ayı, Munzur yaban hayatının önemli büyük memelilerinden biridir. Bölgenin diğer büyük memelileri orman içerisindeki kayalıklarda yaģayan vaģak, yaban domuzu ve kurt tur. KuĢ türleri bakımından da oldukça zengin olan Milli Parkta yırtıcı 109

110 kuģlardan kartal, akbaba, doğan, Ģahin, atmaca, kerkenez, delice, çaylak nadir türlerden ise kaya kartalı bulunmaktadır. Gece yırtıcılarından puhu, baykuģ ve yarasa yaygın türlerdendir. Milli Parkta bulunan diğer kuģ türleri arasında keklik, çil keklik, toy, mezgeldek, turna, bıldırcın, çulluk, üveyik, tahtalı ve kaya güvercinleri, bazı ördek türleri ve ender olarak da kaz bulunmaktadır. Munzur Suyu Vadisinde çeģitli av hayvanları için bir koruma ve üretme alanı vardır. Munzur Suyu, Mercan Deresi ve çevresindeki akarsularda yaģayan bol miktarda alabalık, yöre için önemli bir ekonomik değer oluģturmaktadır. Munzur Gözelerinden baģlayarak 80 km. lik bir su alanına yayılmıģ olan alabalık, Tunceli ekonomisi için olduğu kadar, ülkemiz için de çok önemli bir doğal servettir. Bölgede sert karasal iklim hüküm sürdüğünden, milli parktan faydalanmak için en uygun zaman Haziran ve Eylül arasındaki dönemlerdir. Milli Park alanındaki doğal veriler, kamp kurma, piknik yapma, sportif balıkçılık ve doğa yürüyüģleri gibi günübirlik etkinliklerin yanı sıra çeģitli su ve doğa sporları (rafting, dağcılık v.b.) için de çok elveriģli potansiyellere sahiptir. MESĠRE YERLERĠ Munzur (Ovacık) Gözeleri Ovacık Gözeleri, Tunceli kent merkezine 80 km., Ovacık ilçe merkezine 17 km. uzaklıkta yer alır. Munzur Dağlarının eteklerinden yaklaģık metrelik alanda, karstik kaynaktan irili ufaklı 40 göz halinde fıģkıran beyaz köpüklü buz gibi sular, yamaçlardan aģağılara doğru küçük Ģelaleler oluģturarak akmakta ve Munzur Suyunun oluģturmaktadır. Karstik kayaların, gözelerin ve Munzur Suyunun bir arada oluģturduğu doğal çevre eģine ender rastlanan özellikleri ve görsel değerleriyle il ve bölge ölçeğinde önemli bir rekreasyon ve turizm odağı olma potansiyeli taģımaktadır. Halbori Gözeleri Halbori Gözeleri, Tunceli-Ovacık yolu üzerinde, kent merkezine yaklaģık 20 km. uzaklıkta, Munzur Suyu kenarında, derin ve kayalık bir vadinin içerisinde yer almaktadır. Halbori Gözeleri, çok soğuk kaynak sulara sahip bir dinlenme ve mesire yeri olup, oldukça yoğun kullanılmaktadır. Zenginpınar (Zağge) ġelalesi ve Mesiresi Tunceli-Pülümür karayolu kenarında, Tunceli kentine yaklaģık 40 km. uzaklıkta yer alan Zenginpınar ġelalesi, vadi yamaçlarından oldukça dik bir eğimde çok kuvvetli akarak yolun altından Pülümür Çayına ulaģmaktadır. Zenginpınar ġelalesi, gerek bitki örtüsünün zenginliği gerekse vadinin çarpıcı derinliği ile çok etkileyici doğal verilere sahiptir. Pülümür Çayı ve vadinin karģı yamaçlarındaki sık orman örtüsü, doğal çevre ve manzara zenginliklerini artıran unsurlardır. UlaĢımın kolay olması nedeniyle piknik amaçlı olarak çok yoğun kullanılan yerlerin baģında gelmektedir. Dereova ġelalesi Gelin Pınarı olarak ta bilinen Ģelale, il merkezine 46 km., Nazimiye ilçe merkezine 11 km. uzaklıkta, Dereova Köyündedir. 20 metre yükseklikten 3 kaynaktan yaygın bir Ģekilde dökülen sular, Pülümür Çayının kollarından biri olan ve çok derin bir vadide akan dereye karıģmaktadır. ġelale hem çevresine serinlik katmakta, hem de yaz ve kıģ aylarında çok etkileyici ve farklı bir manzara sunmaktadır. ġelalenin çevresi çok dik eğimli olup bodur meģe ormanları ile kaplıdır. 110

111 Kutudere Mesire Yeri Tunceli-Pülümür karayolu üzerinde, il merkezine yaklaģık 30 km. uzaklıkta ve Pülümür Çayı kenarında yer alan Kutudere Mesire Yerinin içinden aynı zamanda küçük bir dere geçmektedir. Su gözelerinin de bulunduğu Kutudere, ulaģım kolaylığı, kaliteli içme suyu ve doğal güzellikleri ile yöre halkı tarafından en yoğun kullanılan piknik alanlarından biridir. KAPLICA VE ĠÇME KAYNAKLARI Tunceli ilinde merkez ilçe, Mazgirt, Nazimiye ve Pülümür ilçelerinde bilinen 4 kaplıca vardır. Ancak, kaplıcalarda konaklamaya yönelik birkaç tesis dıģında sağlık turizmine hizmet verecek hiçbir tesis yoktur. Mevcut konaklama tesisleri ise yöre halkının gereksinimlerini karģılayacak kapasite ve nitelikte değildir. Dedebağ (Bağın) Kaplıcası Mazgirt Ġlçesi, Dedebağ Köyündeki kaplıca, ilçe merkezine 65 km. uzaklıkta, Peri Suyu kenarındadır. III. öncelikli kaplıca sınıfına giren Bağın Kaplıcasında tek kaynaktan çıkan suyun akım değeri 5 lt/sn, sıcaklığı 35 o C, PH değeri 5.0 dır. Kaplıca suyu kalsiyum sülfatlı, sodyum sülfatlı ve klorür bikarbonatlı sular grubundandır. Banyo uygulamalarına elveriģli olan bu sular, romatizmal hastalıklar, kırık-çıkık sekelleri ve kadın hastalıkları tedavisinde olumlu etki yapmaktadır. Anafatma Kaplıcası Tunceli-Ovacık karayolu üzerinde, il merkezine yaklaģık 7 km. uzaklıkta bulunan kaplıcanın bulunduğu yerde bir dinlenme ve yeme-içme tesisi vardır. Tek kaynaktan çıkan suyun akım değeri 3 lt/sn, sıcaklığı 25 o C, PH değeri 6.5 tir. AĢağı Doluca (Harik) Kaplıcası Nazımiye Ġlçesi, AĢağı Doluca Köyünde olup, ilçe merkezine 16 km. uzaklıktadır. Tek kaynaktan çıkan suyun akım değeri 2 lt/sn, sıcaklığı 39 o C, PH değeri 5.0 dır. Kalsiyum sülfatlı ve sıcak sular grubundan olan kaplıca suyunun romatizmal hastalıklar, kırık-çıkık sekelleri ve kadın hastalıkları tedavisinde banyo olarak kullanılması uygun görülmektedir. Karaderbent Köyü Kaplıcası Pülümür Ġlçesi, Karaderbent Köyünde bulunan kaplıca ilçe merkezine 13 km. uzaklıktadır. Kaplıca suyunun akım değeri 0.2 lt/sn, sıcaklığı 25 o C, PH değeri 6.0 dır. Sütlüce (Harçik) Ġçmecesi Merkez ilçe sınırları içerisinde, Tunceli-Erzincan karayolu kenarında, il merkezine 4 km. uzaklıktadır. Ġki kaynak halinde olan suyun akım değeri 2.4 lt/sn, sıcaklığı 24.5 o C dir. Diğer Kaplıca ve Ġçmeler Tunceli de bu kaplıca ve içmeler dıģında, merkez ilçede DikilitaĢ Maden Suyu, Mazgirt yöresinde Ilıcak Maden Suyu ve Pülümür yöresinde Pülümür Maden Suyu vardır. Bunların akım 111

112 değeri ortalama 2 lt/sn dolayındadır. Sıcaklıkları 17.5,18 o C olan bu kaynaklarda henüz hiçbir tesis bulunmamaktadır. G.1.2. Kültürel Değerler: Arkeolojik, Tarihi Ve Mimari Kaynaklar: Tunceli de ÇemiĢgezek ilçe sınırları içerisinde kalan tarih öncesi yerleģmelerden Pulur ve Yeniköy höyüklerinde yapılan araģtırmalar yöre tarihinin Son Neolitik ya da Ġlk Kalkolitik Çağa kadar indiğini ortaya koymuģtur. Tunceli ili sınırları dahilinde bulunan Osmanlı dönemi tarihi yapılarında Erken Dönem mimari özelliklerinin korunduğu görülmektedir. Osmanlı döneminde batıda ortaya çıkan mimari geliģmeler yöreyi çok sonra etkilemiģtir. Osmanlı mimarisinin doruk noktaya ulaģtığı 16. yüzyılda yörede özellikle cami ve türbe yapılarında hala Selçuklulara özgü mimari biçimler sürdürülmekteydi. Tunceli de Selçuklu ve Osmanlı dönemlerine ait tarihi yapıların yoğunlaģtığı yöreler ÇemiĢgezek ilçesi ve Eski Pertek tir. Tablo:G Tunceli de Bulunan Tescilli Tarihi Varlıklar Envanteri Tunceli de Bulunan Tescilli Tarihi Varlıklar Envanteri Adı Yeri Grup Türü Karar Tarih/No: Tarihi YerleĢim Merkez-Atlantı Köyü, Pah Köprüsü Mezrası Sivil Mimarlık Örneği TaĢınmaz /404 AĢağı Köprü ÇemiĢgezek Kültürel Köprü /1839 Kaya Mezarı ÇemiĢgezek I.Derece Arkeolojik Sit Mezar /1322 Kaya Mezarı ÇemiĢgezek I.Derece Arkeolojik Sit Mezar /1322 Atik Hamamı ÇemiĢgezek Kültürel Hamam /1839 Yelmaniye Camii ÇemiĢgezek Dinsel Cami /1839 Hamidiye Medresesi ÇemiĢgezek Kültürel Medrese /1839 Uzun Hasan Türbesi ÇemiĢgezek Dinsel Türbe /1839 Süleymaniye Camii ÇemiĢgezek Dinsel Cami /1839 Yeni Hamam ÇemiĢgezek Kültürel Hamam /1839 Mehmetçik Anıtı ÇemiĢgezek Anıt ve Abideler Anıt / 133 Tahar (Yusuf Ziya PaĢa) Köprüsü ÇemiĢgezek-Tahar Çayı Kültürel Köprü /1178 Elti Hatun Camii Mazgirt Dinsel Cami /1839 Elti Hatun Türbesi Mazgirt Dinsel Türbe /1839 Kilise Mazgirt Dinsel Kilise /1839 Çoban Baba Türbesi Mazgirt Dinsel Türbe /1839 Mazgirt Kalesi Mazgirt Askeri Kale /1839 Hamam Mazgirt-Akpazar Kültürel Hamam /1086 Til Höyüğü Mazgirt-KuĢçu Köyü I.Derece Arkeolojik Sit Höyük / 787 Efkâr Tepesi Ören Yeri Ovacık-Köyönü Mevkii I.Derece Arkeolojik Sit Höyük / 661 Göktepe Höyüğü Mazgirt-Göktepe Köyü I.Derece Arkeolojik Sit Höyük /1087 Düzgün Baba Dağı Nazımiye (Çevrecik,Kıl,Günlüce Köyleri) Dini TaĢınmaz /425 Tarihi YerleĢim Nazımiye-Munzur Baba Mezrası I.Derece Arkeolojik Sit TaĢınmaz /426 Tarihi YerleĢim Ovacık-ġahverdi Köyü I.Derece Arkeolojik Sit TaĢınmaz /1329 Efkâr Tepesi Höyüğü Ovacık II.Derece Arkeolojik Sit TaĢınmaz /1330 Derun-i Hisar Kalesi Pertek-Sağman Köyü Askeri Kale /1839 Sağman Camii Pertek-Sağman Köyü Dinsel Cami /1839 ÇeĢme Pertek-Sağman Köyü Kültürel ÇeĢme /1839 Pertek Kalesi Pertek-Sağman Köyü Askeri Kale /1839 Sağman Külliyesi Pertek-Sağman Köyü Kültürel Külliye /1839 Sungur Bey Camii Pertek Dini Cami /1323 Çelebi Ağa Camii Pertek Dini Cami /1324 Köprü Pülümür Kültürel Köprü /1839 Hamam Kalıntısı Pülümür Kalıntılar Hamam /1839 Gelin Odaları Pülümür Sivil Mimarlık Örneği Gelin Oda /1839 Kral Kızı Kaya Mezarı Tunceli Merkez-Aslanyurdu Köyü Kültürel Mezar /1181 Ġn Delikleri ÇemiĢgezek Kültürel Mağara /1322 Eski Hamam Hozat Kültürel Hamam /1087 Kara Kale Mazgirt-Kale Köyü Askeri Kale /425 Munzur Gözeleri Ovacık-Ziyaret Köyü I. Derece Doğal Sit TaĢınmaz /1409 Kaynar Höyüğü Pertek-Pınarlar Köyü I.Derece Arkeolojik Sit TaĢınmaz /

113 Koç Biçimli Mezar TaĢları Pülümür-SağlamtaĢ Köyü Kültürel Anıt /143 Koç Biçimli Mezar TaĢları Pülümür-Salkımözü Köyü Kültürel Anıt /143 Koç Biçimli Mezar TaĢları Nazımiye-Bostanlı Köyü Zeve Mezrası Kültürel Anıt /143 Koç Biçimli Mezar TaĢları Mazgirt-Gelincik Köyü Kültürel Anıt /143 Koç Biçimli Mezar TaĢları Mazgirt Yeldeğen Kültürel Anıt /143 KıĢla Memur Lojmanları Tunceli Sivil Mimari Eski Yapı Ahmet ġükrü Camii Nazımiye Dini Cami /257 Bağin Kalesi Mazgirt-Dedebağ Köyü Askeri /396 Bağin Kaplıcası Mazgirt-Dedebağ Köyü Kültürel /396 ÇeĢme ÇemiĢgezek Kültürel /321 ÇeĢme ÇemiĢgezek Kültürel /321 ÇeĢme ÇemiĢgezek Kültürel /321 Koç BaĢlı ve Sanduka Tipli Mezar TaĢları Pertek-Pirinççi Köyü Kültürel Anıt /362 Akpazar Camii Mazgirt-Akpazar Beldesi Dini /322 Karasar Köyü Camisi ÇemiĢgezek-Karasar Köyü Dini /320 Mezarlık Alan ÇemiĢgezek-Çukur Mahallesi Arkeolojik /965 Demrik Kalesi Pertek-Demrik Köyü Askeri Kale /1052 Doğrutay Köyü Mezarlığı Pertek-Doğrutay Köyü Kültürel /1052 Pertek ÇeĢmesi Pertek Kültürel /1052 Koç BaĢlı Mezarlar Pertek-Koçpınar Köyü Kültürel Anıt /1052 Dereli Köyü Köprüsü Pertek-Dereli Köyü Kültürel /1052 Kasik Kilise Kalıntısı Pertek-Doğrutay Köyü Dini Kilise /1052 ġapel Kalıntısı Pertek-Korluca Köyü Dini Kilise /1052 Besime Hatun Türbesi Pertek Dini Anıt /1052 Pertek Hükümet Konağı Pertek Sivil Mimari TaĢınmaz /1189 Sultan Hıdır Türbesi Pertek-Dorutay (Zeve) Köyü /773 Kaya Mezarları Pertek-Çalıözü (Vasgirt) Köyü-Hançerli ve Cırnabek Mevkii /774 Ağuiçen Türbesi Hozat-Karabakır Köyü /776 Eski Kalıntılar Tunceli Üniversitesi Bahçesi /817 Konut ÇemiĢgezek Ġlçe Merkezi Sivil Mimari /1782 Konut ÇemĢgezek Ġlçe Merkezi Sivil Mimari Konut /1783 Kaynak: Ġl kültür ve Turizm Müdürlüğü ARKEOLOJĠK KAYNAKLAR Pulur (Sakyol) Höyüğü Keban Baraj Gölünün altında kalan Pulur Köyünün kuzeydoğusunda doğal bir tepede bulunan Pulur Höyüğünde 1968 yılında baģlayan kazılarda, Son Neolitik/Ġlk Kalkolitik dönemden Ġlk Tunç Çağa kadar 11 yapı katı saptanmıģtır. Bunlardan 6-9 ve 11. katların yangın geçirdiği anlaģılmıģtır. Son Neolitik/Ġlk Kalkolitik dönem kültür katmanında obsidyen ve hayvan kemikleri bulunmuģtur. Dönemin çanak-çömleği, tek renklilerle, beyaz üzerine kırmızı Ģeritli örneklerden oluģmaktadır yıllarında Pulur Höyüğünde yapılan kazılarda çıkarılan 1064 adet eser halen Elazığ daki müzelerde sergilenmektedir. Yeniköy Höyüğü Pulur un (Sakyol) doğusunda, Keban Baraj Gölü altında kalan LaluĢağı Köyünün 3 km. kuzeyindedir. Gavur Höyüğü adıyla da bilinen yerleģmede dört yapı katı kazılmıģtır. Tepedeki Bizans ve Roma kalıntılarının büyük bir bölümü köylülerce sökülmüģ olan höyükte daha erken dönemlere iliģkin mimari kalıntı az, keramik buluntu çoktur. Kara ve açkılı kaplar ya da krem rengi üzerine kırmızı veya koyu kahverengi bezekli kaplar da vardır. Ġlk Tunç Çağa ait olan buluntular ve iģlenmemiģ bakır parçaları, madenciliğin varlığının kanıtlanması açısından önemlidir. 113

114 Til Höyüğü Mazgirt e bağlı KuĢçu Köyünde bulunan Til Höyüğü, karayolunun yaklaģık 1 km. güneyinde yer almaktadır. Toprak bir yolla ulaģılan Til Höyüğü, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından 1996 yılında I. Derece Arkeolojik Sit Alanı olarak ilan edilmiģ, ancak burada bugüne kadar herhangi bir kazı yapılmamıģtır. Göktepe Höyüğü Tunceli-Elazığ karayolu üzerinde, Mazgirt e bağlı Göktepe Köyünün yaklaģık 500 metre güneyinde Göktepe Höyüğüne toprak bir yolla ulaģılmaktadır. Höyükte bugüne kadar herhangi bir kazı yapılmamıģtır. Efkâr Tepesi Höyüğü Ovacık ilçe merkezinin güneyinde Köyönü mevkiinde yer alan Efkar Tepesi Ören Yeri, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından 1994 yılında I. Derece Arkeolojik Sit Alanı olarak ilan edilmiģ, bugüne kadar bu höyükte de herhangi bir kazı yapılmamıģtır. TARĠHĠ VE MĠMARĠ KAYNAKLAR: Tunceli de tarihi yapıların yoğunlaģtığı yerler Mazgirt, ÇemiĢgezek ve Pertek ilçeleridir. Bu ilçelerde Selçuklu, Osmanlı ve az sayıda Bizans ve Ermeni kültürüne ait yapılara rastlanmaktadır. Ayrıca il genelinde birçok köyde Akkoyunlu kültürüne ait koyun ve koç baģlı mezar taģları bulunmaktadır. Tunceli nin güney ilçelerindeki Osmanlı yapıları, batıdaki mimari geliģmelerden etkilenmemiģ Erken Dönem özellikleri taģımaktadır. ÇEMĠġGEZEK ĠLÇESĠNDE BULUNAN TARĠHĠ VE MĠMARĠ KAYNAKLAR ÇemiĢgezek Kalesi ÇemiĢgezek ilçe merkezinin batısında Tahar Çayı kenarında bir tepe üzerinde yapılan kalenin bir duvarından küçük bir kısım günümüze kadar kalmıģtır. Kesme ve moloz taģtan yapılan kalenin ne zaman inģa edildiği bilinmemektedir. Yelmaniye Camii ÇemiĢgezek ilçe merkezinde bulunan caminin 14. yüzyıl baģında yapıldığı sanılmaktadır. Devamlı onarım ve değiģiklik yapıldığı anlaģılan yapının çevresinde bazı ek yapıların izleri bulunmaktadır. Yelmaniye Camisi, Selçuklu ve Osmanlı mimari tarzları arasında bir geçiģ yapısı niteliğindedir. Süleymaniye Camii Ġlçedeki tarihi eserler arasında en büyük yapı olan caminin mimari özellikleri Selçuklu tarzını yansıtmaktadır. Caminin kapısı aslını koruyarak günümüze kadar kalmıģtır. Caminin tek Ģerefeli ve oldukça geniģ çaplı olan minaresi tek parça tuğladan inģa edilmiģ olup, oldukça dikkat çekmektedir. 114

115 Uzun Hasan Türbesi Ġlçenin giriģinde, Tekya Mevkiinde, blok bir kaya üzerine inģa edilmiģ, sekizgen planlı bir yapıdır. Ġki katlı kesme taģtan yapılan türbe içten ve dıģtan piramit çatı ile örtülmüģtür. Halk arasında Akkoyunlu Hükümdarı Uzun Hasan a ait olduğu sanılan türbenin kitabesinde yazılan bilgilere göre aslında türbenin 1572 yılında Behlülbey oğlu ġah Bey ve iki oğlu için yaptırıldığı anlaģılmaktadır. Türbe iki katlı olup alt katta cenazelik vardır. Selçuklu mimari tarzını yansıtan seçkin bir yapıdır. Hamam-ı Atik (Eski Hamam) Ġlçe merkezindeki çarģı içinde yer alan yapının giriģindeki Türkçe ve Arapça iki yazıttan hamamın, 15. yüzyılda yapıldığı, 18. yüzyılda da onarım gördüğü anlaģılmaktadır. ÇemiĢgezek te uzun süre egemen olmuģ Akkoyunlular döneminden kaldığı kesinlikle bilinen tek yapıdır. Hamidiye Medresesi ÇemiĢgezek ilçe merkezinde bulunan Hamidiye Medresesinin kitabesindeki ifadeden Sultan II. Abdulhamit zamanında yapıldığı anlaģılmaktadır. Cumhuriyet döneminde bir süre Adliye binası olarak kullanılmıģtır. Mülkiyeti bir Ģahsa ait olup, halen konut olarak kullanılmaktadır. Tahar (Yusuf Ziya PaĢa) Köprüsü Ġlçeye 3 km. uzaklıkta, Tahar Çayı üzerindeki taģ köprü tek sivri kemerden oluģmaktadır yılında Yusuf Ziya PaĢa tarafından yaptırılan köprünün yazıtından 1902 de onarım gördüğü anlaģılmaktadır. Dört iģaret taģından birine kavak ağacı motifi iģlenmiģtir. AĢağı Köprü GeçmiĢte ilçe merkezi ile güney ova köyleri arasında ulaģımı sağlayan tarihi köprü, 1203 yılında inģa edilmiģtir. Bugün ulaģım amaçlı olarak kullanılmamaktadır. Sivdin Köprüsü Karar Deresi üstündeki taģ köprü, suyun iki yakasındaki kayalara oturmuģ tek bir kemerden oluģmaktadır. Korkuluk duvarları moloz taģtandır. Yapı 12. ya da 13. yüzyıla tarihlenmektedir. Ġn Delikleri (DerviĢ Hücreleri) ÇemiĢgezek ilçe merkezinin batısında Tahar Çayı Vadisinin yukarıya doğru uzanan sarp kalker kayalarına konut amaçlı oyulmuģ 20 civarında oda bulunmaktadır. Ġn deliklerinin kimler tarafından yapıldığı bilinmemektedir. Ġn Delikleri, üç kat halinde sıralı odalar ve bu odaları aydınlatan büyük pencereler ile uzun koridorlardan oluģmaktadır. Ulukale Camii ÇemiĢgezek Ulukale Köyünde bulunan cami evler arasına sıkıģmıģ moloz taģtan bir yapıdır te yapılan camiye sonradan eklenmiģ son cemaat yerinden girilmektedir. 115

116 Ferruh-ġad Bey Türbesi Ulukale Köyü yakınında tarlalar arasındadır. Kesme, moloz taģ ve tuğladan yapılan türbe, kubbe kaplaması dıģında oldukça sağlamdır. Kapısındaki yazıttan 1551 de yaptırıldığı anlaģılmaktadır. Yapı altta mumyalık, üstte mescit bölümüyle Selçuklu türbe geleneğini taģımaktadır. Meydan ÇeĢmesi Ulukale Köyü meydanındadır. Kesme taģtan yapı, küçük köģe sütunlarına oturan sivri kemerli eyvan biçimindedir. Kemerlerin biçimi ve yapıdaki kimi ayrıntılarla yapı, 16. yüzyıl sonu ya da 17. yüzyıl baģına tarihlenmektedir. MAZGĠRT ĠLÇESĠNDE BULUNAN TARĠHĠ VE MĠMARĠ KAYNAKLAR: Tarihi yapı yönünden zengin değildir. Mazgirt Kalesinin surlarından kalıntılar görülebilmektedir. Ġlçedeki tek Selçuklu yapısı, Elti Hatun Camisi ve Elti Hatun Türbesidir. Mazgirt Kalesi Mazgirt ilçe merkezinin kuzeyinde, ilçeye hakim bir tepe üzerinde kurulmuģtur. Büyük ölçüde yıkılmıģ olan kale surlarının büyük bir kısmı hala ayaktadır. Kalenin yapım tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Kaleye bir mağara yoluyla gidilmekte olup mağaranın önünde kırk basamaklı bir merdiven vardır. Kalenin en yüksek yerinde bir köģk ve yel değirmeni olduğu sanılan kalıntılar bulunmaktadır. Elti Hatun Camii Mazgirt ilçe merkezinde bulunan caminin yazıtından 1252 yılında Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan ın kız kardeģi Elti Hatun adına yapıldığı anlaģılmaktadır. Elti Hatun Türbesi Mazgirt ilçe merkezinde yer alan sekizgen biçimli türbe, 13. yüzyıl eseri bir kümbettir. Elti Hatun adına yapılan türbenin içinde ikisi büyük, biri küçük olmak üzere üç tane mezar bulunmaktadır. Kale Köyü Kalesi Mazgirt ilçe merkezinin doğusunda, ilçeye 20 km. uzaklıkta olan Kale Köyünde bir tepe üzerine kurulmuģtur. Kaleye büyük bir bölümü aģınmıģ merdivenlerle çıkılmaktadır. Kalenin giriģ kapısının yanında bulunan çivi yazılarının büyük kısmı halen durmaktadır. Kalenin giriģ kapısı ve iç bölümleri kayalar oyularak inģa edilmiģtir. Bağın Kalesi Mazgirt ilçe merkezinin doğusunda il sınırının bitiģiğinde yer alan Dedebağ Köyünde bulunan Bağın Kalesi, Peri Suyunun kenarında bir tepe üzerinde kurulmuģtur. Kalenin yapım tarihi kesin olarak bilinmemektedir. GiriĢ kapısı Peri Suyuna bakan yamaçta olan kalenin surları büyük ölçüde yıkılmıģtır. 116

117 PERTEK ĠLÇESĠNDE BULUNAN TARĠHĠ VE MĠMARĠ KAYNAKLAR: Tarihi yapılar yönünden zengin olan ilçede Hıristiyan ve Ġslam kültürlerinin örnekleri bulunmaktadır. Til Köyündeki kiliseler, eski Pertek te bulunan camiler ve Sağman Köyü yapıları ilçedeki baģlıca tarihi yapılardır. Pertek Kalesi Pertek ilçesinin güneyinde, Murat Irmağının kıyısındaki bir tepenin üzerinde inģa edilen Pertek Kalesi, bu bölgenin Keban Baraj Gölü suları altında kalması nedeniyle bugün bir ada görünümünde kalmıģtır. Osmanlılar zamanında onarım gören kalenin yapım tarihi kesin olarak bilinmemektedir. Ġç içi iki surdan oluģan kalede, surlar arasında yapı kalıntıları bulunmaktadır. Derun-i Hisar (Sağman) Kalesi Pertek e bağlı Sağman Köyündeki askeri kale, yöreye hakim bir tepe üzerinde kurulmuģtur. Kalenin yapım tarihi hakkında kesin bir bilgi yoktur. Evliya Çelebi nin tariflerine göre, Diyarbakır daki Artukoğulları sülalesinden bir Türk Beyi tarafından yaptırıldığı sanılmaktadır. Tepenin batı ve güney yamacında kale surları sağlam bir Ģekilde günümüze kadar kalmıģtır. Sungur Bey Camii Pertek ilçesinin güneyinde, Murat Irmağının kıyısında 1569 yılında yaptırılmıģtır. Yapı üzerinde bugün herhangi bir kitabe mevcut değildir. Cami, çok kuvvetli süsleme tekniği ile Türk mimari tarzı tezyini sanatının ender yapılarından biridir. Sungur Bey Camii, bu bölgenin Keban Baraj Gölü suları altında kalmasıyla, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Restorasyon Bölümü tarafından taģları numaralandırılmak suretiyle Pertek ilçe merkezine taģınmıģ ve burada yeniden monte edilerek kullanıma açılmıģtır. Çelebi Ağa Camii Pertek ilçesinin güneyinde, Murat Irmağının kıyısında giriģ kapısı üzerinde bulunan kitabeye göre 1569 yılında Ramazan ayında yaptırılmıģtır. Pertek ilçesinin güneyinde, Murat Irmağının kıyısında 1570 te yaptırılmıģtır. Çelebi Ağa Camii, bu bölgenin Keban Baraj Gölü suları altında kalmasıyla, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Restorasyon Bölümü tarafından taģları numaralandırılmak suretiyle Pertek ilçesinin Soğukpınar Mahallesine taģınmıģ ve burada yeniden monte edilerek kullanıma açılmıģtır. Sağman Camii Pertek ilçe merkezinin kuzeyinde, Pertek e 20 km. uzaklıkta bulunan Sağman Köyündeki camiyi,1555 te Keyhüsrev Bey in oğlu Salih Bey in yaptırdığı sanılmaktadır. Camiye bitiģik tek parça mermerden yapılmıģ ve üzerinde otuzdan fazla çeģme olan bir sebil bulunmaktadır. Meydan ÇeĢmesi Ulukale Köyü meydanındadır. Kemerlerin biçimleri ve yapıdaki ayrıntılardan yola çıkılarak 16.yüzyıl sonu 17. yüzyıl baģlarında yapıldığı sanılmaktadır. 117

118 PÜLÜMÜR ĠLÇESĠNDE BULUNAN TARĠHĠ VE MĠMARĠ KAYNAKLAR: Gelin Odaları ve Mağaraları Ġlçe merkezinde 3.Km. uzaklıkta olup, Urartular tarafından yapılmıģ olan oyma kayalardır. Ġçinde bir kral tahtı ve tutsakların cezalandırıldığı zindanın olduğu ve kaya içinde kaya oyularak çok derinlere oyma taģ merdivenlerle inilerek oradan Hanım Köprüsünün bulunduğu noktada çaya ulaģıldığı, su alındığı gizli bir geçit vardır. Ağlayan Kayalar Pülümür Tunceli Karayolu üzerinde Hilbes Köprüsü mevkiinde bulunan bu kaya yapının her tarafından sular boģalmakta, Nisan yağmurlarını andırır Ģekilde yağmur tadında sular aģağıya doğru akmaktadır. KıĢları aģırı soğuklarla birlikte ağlayan kayalar donmakta, dev buz sütunları meydana gelmektedir. Kiliseler Mazgirt te bulunan Ermeni Kilisesi kesme ve moloz taģ karıģımı bir yapı olup, dört yapraklı yonca planındadır. BeĢik tonozlu giriģten, kubbeli ana mekâna girilir. Doğudaki apsis yarım kubbeyle örtülüdür. Yapım tarihi kesin olarak bilinmeyen kilisede, 18. yüzyıla ait olduğu sanılan freskler bulunmaktadır. Tescilli olan kilisenin tavanı çökmüģ olmakla birlikte duvarları halen sağlamdır. Hozat a bağlı Geçimli Köyünde bulunan kilisenin hangi döneme ait olduğu bilinmemektedir. Bölgedeki diğer kiliselere göre daha büyük olan kilisenin tavanı çökmüģ olup duvarları sağlamdır. Mezar TaĢları Tunceli nin çeģitli kesimlerindeki eski mezarlıklarda, günümüze kadar kalan tarihi mezar taģlarında kültürel geleneklerin sürdürüldüğü görülmektedir. Yörede koyun biçimindeki mezar taģları, Akkoyunlular dönemindeki Türkmen geleneğine tanıklık etmektedir. Tunceli yöresindeki eski mezarlar ya bir tepe üzerinde ya da köyün ya da mezranın üst tarafında yüksekçe bir yerde bulunmakta olup, mezar taģlarında geleneksel örf ve adetlerin yanı sıra dini ve mitolojik unsurları da görmek mümkündür. Tunceli ilinde bulunan koç-koyun mezar taģları genellikle ayaktadır. Sade bir Ģekilde iģlenmiģ heykellerin bir kısmının üzerinde kılıç, bıçak, sadak, çevgan, kalkan, hançer, dokuma tezgahı, ĢiĢ, herek, çatal gibi eģyalara ait kabartma figürlerin yanı sıra çeģitli hayvan ve bitki figürleri de yaygın olarak kullanılmıģtır. Bu figürler yalnız bezek olarak değil, orada yatan kiģinin cinsiyeti, toplumsal konumu ve mesleğini de belirten figürlerdir. Kılıç, kalkan, at, ok, koç, tüfek, tabanca, bıçak gibi Ģekiller mezar sahibinin erkek olduğuna ve yiğitliğine iģarettir. Kandil, terazi v.b. Ģekiller din adamlarına; iğne, sap, küskü, el gibi figürler ise kadınlara aittir. Ġbrik ve tepsi gibi figürler cömertliğin ifadesidir. Bazı mezarlarda görülen Zülfikar (Hz. Ali nin Kılıcı), güneģ kursu gibi Ģekiller de orada yatan kiģinin alevi inançlı olduğuna iģarettir. Pülümür ilçesine bağlı SağlamtaĢ Köyü mezarlığında 11 adet koç heykeli bulunmaktadır. Yapılan araģtırmalarda bu mezar taģlarının yıl önce yapıldığı anlaģılmıģtır. Kayalardan oyularak tek parça halinde yapılan ve kg. ağırlığında olan heykeller mezarın yan tarafına konulmuģtur. Tunceli ilinde eski mezar taģlarının bulunduğu mezarlıkların bazılarının yerleri ve isimleri Ģunlardır; 118

119 Hozat-Uzundal Köyü Mezarlığı Mazgirt-Yeldeğen Köyü Mezarlığı Mazgirt-Gelincik Köyü Mezarlığı Mazgirt-Kale Köyü Mezarlığı Pertek-Kayabağ Köyü-Hırhal Mezrası Mezarlığı Pertek-Çalıözü Köyü Mezarlığı Pülümür-SağlamtaĢ Köyü Mezarlığı Pülümür-Salkımözü Köyü Mezarlığı Nazımiye-Bostanlı Köyü-Zeve Mezrası Mezarlığı Ovacık-Kozluca Köyü Mezarlığı Kültürel, Etnoğrafik ve Folklorik Kaynaklar: Tunceli de sosyal ve kültürel yaģamın Ģekillenmesinde, yörenin tarihsel ve toplumsal evrimine bağlı geliģmeler ile doğa koģullarına bağlı ekonomik faaliyetler belirleyici olmuģtur. Ġlde tarım topraklarının kısıtlı olması nedeniyle hayvancılığın daha çok geliģmesi, yazın yaylalara çıkıp, kıģın köye dönmek biçiminde göçebe bir yaģamı da beraberinde getirmiģtir. Hayvancılık, yörede geleneksel el sanatları arasında halı, kilim, cicim ve palaz dokumacılığının daha çok geliģmesini sağlamıģtır lı yıllarda ekonomik ve sosyal nedenlerle hız kazanan göç olgusu, değerlerin değiģmesinde önemli bir etken olmuģtur. Ġl merkezine ve dıģarı illere yönelen göç sürecinde güçlü aile bağları korunsa da aģiret düzeni çözülmeye baģlamıģtır. Göçün yanı sıra, eğitim gören genç kuģakların da sosyal yapının geliģmesinde ve töresel yapının çözülmesinde önemli katkıları olmuģtur. Tunceli yöresinde toplumsal yardımlaģma kurumu olarak da önemli olan kirvelik, geleneksel yaģamın ayakta duran kurumlarından biridir. Halk Müziği, Halk Oyunları, Yöresel Halk Edebiyatı: Ġlde toplumsal yaģamı biçimlendiren kültürel çeģitlilik, geleneksel aģiret yapısı, doğa ve iklim koģullarından kaynaklanan çok zengin bir saz ve oyun kültürü vardır. Merkez, Hozat ve Ovacık yörelerinden derlenen ezgiler, Sivas aģıklamalarıyla büyük bir benzerlik gösterir. Pertekli kemane Süleyman Kaya ve Hozat lı Ġsmail Okur dan derlenen iki sesli ezgiler ilginçtir. Seyyit ve sazbent denilen aģıklar bağlamalarıyla Hatai, Nesimi, Pir Sultan Abdal, Harabi, Virani, Sefil Sıtkı gibi aģıkların deyiģlerini çalar ve söylerler. Köroğlu koçaklamaları, Kerem den divan ve türküler okurlar. Yörede savaģ ve ölüm olaylarının arkasından ağıt yakma geleneği yaygındır. Yöre yaģamından kesitlerin yansıdığı manilerde daha çok sevdalar ve ayrılıklar konu edilir. Tunceli deki yöre söylencelerinde ise doğa ve dinsel öğelerin egemen olduğu görülmektedir. Çevre yörelerde oynanan seyirlik oyunların benzerlerinin yanında sadece bu yöreye özgü geleneksel yapıdan, yaģama ve üretme biçiminden, köy-kent ayrılığından kaynaklanan pek çok ilginç seyirlik oyunlar da bulunmaktadır. Yörede kara düzen, bağlama düzeni, bulgari düzeni ve Ģarkı düzeni olmak üzere 4 ayrı düzen saptanmıģtır. Tunceli de bağlama tezene ya da el ile çalınmaktadır. Parmakla çalmaya ġelpe ile çalmak denilmektedir. Genellikle cura bağlamalar Ģelpe ile çalınır. Yörede kullanılan halk müziği araçları arasında en yaygın olanlar, tezeneli sazlardan bağlama, iki telli cura ve yakın zamanlarda tanbura; yaylı sazlardan kemane, üflemelilerden zurna, dilli-dilsiz kavallar, çobandüdükleri ve çığırtma; vurmalılardan davul ve tef tir. Yörede düğünlerde, bayramlarda ve özel günlerde oynanan pek çok oyun vardır. Geleneksel oyunlar arasında Halay çok yaygındır. Oyunlar, davul-zurna ya da keman, kemençe, cümbüģ eģliğinde oynanır. Halayları kadın-erkek ayrı ya da beraber oynar. Alevi köylerinde Sivas ve Tokat 119

120 semahlarına benzer ezgiler görülür. Semahlar halay biçiminde oynanmaktadır. Tunceli ve ÇemiĢgezek te düğün alayının önünde kılıç-kalkan oyunu oynanır. Yörede halk edebiyatı ve halk Ģiiri ürünlerinin çoğu günümüze kadar ulaģmamıģtır. Bu konuda kapsamlı bir araģtırma da günümüze kadar yapılmadığından halk edebiyatı ve halk Ģiirleri üzerine bilgiler oldukça zayıftır. Tunceli yöresinde geleneksel yaģamın gereği olarak uzun kıģ gecelerinde yapılan toplantılarda, eğlencelerde, tarlada, çeģme baģında ya da düğünlerde mani söyleme geleneği canlılığını korumaktadır. Daha çok sevdaları ve ayrılıkları konu alan manilere, yöre yaģamından kesitler de yansımıģtır. Tunceli deki yöre efsanelerinde ise doğa ve dinsel öğelerin egemen olduğu görülmektedir. Yöre söylencelerinin en bilineni, Munzur Baba Efsanesi dir. Süpürgeç Dağı ile Karadağ ve adı bir dostluk simgesi olarak günümüzde de yaģayan Süpürgeç Baba, söylencelere konu olmuģtur. Yöresel Efsaneler Munzur Baba Efsanesi Zamanın birinde bir pir varmıģ, onun da bir tek kızı. Kızı bir gün ölür. Dede birkaç gün üst üste kızını rüyasında görür. Kızı, Baba der Benim mezarımı aç. Bende bir emanet var onu al. Dede gördüğü rüyayı taliplerine anlatır. Bunun üzerine karar verilip mezar açılır. Kızın tabutunun içerisinde beģiğe benzer bir Ģeyin içerisinde bir çocuk Ģahadet parmağını emmektedir. Çocuğu oradan alırlar. Dede rüyasında tekrar görür kızını. Kız, rüyasında babasına, Çocuğun adını Munzur bırakın. der. Gel zaman git zaman Munzur, yedi yaģına gelir ve Tunceli nin Ovacık Ġlçesine bağlı Koyungölü civarında yaģayan bir ağanın koyunlarını gütmek için yanında çobanlık yapmaya baģlar. Munzur un ağası hac zamanı geldiği için hacca gitmiģ. Ağasının hacda olduğu bir gün Munzur ağanın hanımının yanına gelir ve; --Hanımım, ağamın canı sıcak helva ister. Helvayı yaparsan ben kendisine götürürüm, der. Ağanın hanımı önce ĢaĢırır, sonra herhalde zavallı çobanın canı helva yemek istiyor, doğrudan söylemeye dili varmıyor, utanıyordur. Ağasını da bahane ediyor. Kendisine bir helva yapayım da yesin, der. Helvayı piģirir, bir bohçanın içine bağlar ve Munzur a; --Al evladım götür, der. O sırada ağa hacda namaz kılmaktadır. Namaz sırasında sağa selam verirken bir de bakar ki sağ yanında elinde bir bohça ile Munzur dikilmiģ duruyor. Namazını bitirip Munzur a; --HoĢ geldin evladım, burada ne arıyorsun? Nedir o elindeki? der. Munzur da; Ağam canın sıcak helva istemiģti, onu sana getirdim, der. Elindeki bohçayı ağasına uzatır. Ağası bohçayı açar ve bakar ki içinde sıcacık helva paketlenmiģ duruyor. Ağa hayretler içinde Munzur a bir Ģeyler söylemek için baģını çevirdiğinde bir de bakar ki Munzur yanında yok. Ağa hac görevini tamamlayıp köyüne döndüğünde komģuları herkes elinde bir hediye ile hacıyı karģılamaya giderler. Munzur da götürecek baģka bir hediyesi olmadığından bir çanağın içerisine koyunlarından bir miktar süt sağar ve bununla ağasını karģılamaya gider. Ağa Munzur u görünce yanındakilere; 120

121 --Asıl hacı Munzur dur. Öpülecek el varsa Munzur un elidir. Önce ben öpeceğim der ve Munzur a doğru koģar. Munzur bu konuģmaları duyduğunda; --Aman ağam Allah aģkına. Böyle bir Ģey olmaz. Ben yıllarca senin ekmeğinle, aģınla büyüdüm. Sen nasıl benim elimi öpersin. Ben sana elimi öptürmem, der ve kaçmaya baģlar. Munzur önde ağa ve yanındakiler arkasında bir kovalamaca baģlar. ġimdiki Munzur ınmağının çıktığı ilk yere geldikleri zaman Munzur un elindeki süt dolu çanak dökülür ve sütün döküldüğü yerde, süt gibi bembeyaz bir su fıģkırır. Munzur kırk adım daha atar. FıĢkıran bu sulardan bir ırmak meydana gelir. Munzur un arkasından koģanlar bu ırmaktan öteye geçemezler. Munzur da bu dağlarda kaybolur gider. Yöre halkının efsaneleģtirdiği Munzur ile, Tanrının varlıklı ve sözü geçen kiģiler yanında bir çobanın da keramet sahibi olabileceğini, çoban olsa bile Tanrının sevgisine mahzar olabilecek temiz yürekli, imanlı insan olabileceği belirtilmekte, Munzur u bu inançla efsaneleģtirmektedirler. Gelin Pınarı Efsanesi Gelin Pınarı ya da diğer adıyla Gençlik ġelalesi Nazımiye Ġlçesinin kuzeyinde, Ġlçeye 13 Km. uzaklıkta Dereova Bucağının yanında bulunmaktadır metre yükseklikteki kayalardan sarkıtlar ve dikitler yaparak ince ince akan sular, alıģılmıģ bir Ģelale görünümünün dıģında buraya bir efsane havası vermektedir. Yazın bunaltıcı sıcaklarında Ģelalenin 50 metre kadar yakınına varıldığında bir an da sanki binlerce vantilatörün çalıģarak meydana getirdiği bir serinlik insanın bedenini sarar. Kayalardan aģağıya iplik iplik akan suların gerek sesi, gerek serinliği ve gerekse manzarası görülmeye değer bir doğa harikasıdır. Tunceli de her güzelliğe bir efsane yakıģtırılmıģtır. Buranın da kendisine özgü efsanesi Ģöyledir. Bu yörede yaģayan ailelerden birinin genç oğlu ile genç kızı evlendirilir. Yeni gelin yöre adetlerine göre belli bir süre evde kaldıktan sonra, bir gün kaynanası kendisine; - -Haydi gelinim, Ģu bakracı al sağım yerine getirilen hayvanlarımızı sağ ve sütü al getir, der. Gelin bakracı alır, köyün diğer genç kızları, gelinleri gibi o da sağım yerine gelir ve kendilerine ait bütün sütlü hayvanları sağar, bakracını sütle doldurur. Ancak en son sağdığı karakeçi birden ayağını bakraca vurur. Süt dolu bakracı devirir, bütün süt akar gider. Gelin birden ĢaĢırır, çok üzülür. Ağlamaya baģlar. Daha yeni gelinim. Bana elinden iģ gelmez, beceriksiz gelin diyecekler. Benimle alay edecekler, diye sızlanır. Bir yandan da kara keçiye beddualar yağdırır. O sırada gelinin geciktiğini gören kaynana, yüksekçe bir yere çıkarak acele gelmesi için gelinine seslenir. Gelin mahcup ve üzgün bir Ģekilde, önündeki boģ bakracı, boģ götürmektense yaradana sığınarak yanındaki pınardan su ile doldurur ve ağzına da bir bez kapatarak, o Ģekilde eve getirerek sepetin altına koyar. Bir müddet sonra sütü kaynatıp mayalamak için, bulunduğu yerden almaya gelen kaynana, bezi kaldırdığında bakracın içindeki su süt olmuģtur. Bir kenarda durarak olanları üzüntü ile seyreden gelin, kendisini mahcup etmediği için Tanrıya Ģükreder. O gün, bugündür bu pınarlardan akan sular koyunlar sağılmaya baģladığında, süt renginde akarlar. Koyunların sütü kesilince de tekrar doğal rengine döner. 121

122 Düzgün Baba Efsanesi ġah Haydar Seyyid Mahmud-i Hayrani nin oğludur. Zeve yakınlarında bulunan Zargovit tepesinde hayvanlarını otlatmak için bir ev yapar. Burada hayvanlarıyla meģgul olur. KıĢın zemherisinde keçilerinin gayet güzel beslendiklerini gören Seyyid Mahmud-i Hayrani Acaba ġah Haydar bu kıģın ortasında bu hayvanlara ne yediriyor ki hayvanlar bu kadar güzel besleniyorlar. Diye merak eder ve ġah Haydar ile hayvanların bulunduğu yere gider. Bir de bakar ki ġah Haydar elindeki çubuğu hangi meģe ağacına değdiriyorsa o ağaç hemen yeģeriyor. Taze filizlerle süsleniyor, keçiler de bu filizlerdenyiyerek besleniyorlar. Seyyid Mahmud-i Hayrani bu durumu görünce sesini çıkarmadan geri dönmek ister. Ancak o sırada bir keçi, birkaç kez üst üste hapģırır. ġah Haydar ne oldu babam DerviĢ Mahmud umu gördün ki bu kadar hapģırırsın, der ve arkasına baktığında babasının kendisine görünmeden gitmek istediğini görür. Babasına bizzat ismi ile hitap ettiği için mahcup olur. Mahcubiyetinden kaçıp halen Düzgün Baba Dağı olarak söylenen bir tepeye çıkar ve burada mekan tutar. Rivayet olunur ki ġah Haydar babasına ismen hitap ettiği için mahcubiyetinden ötürü kaçtığı zaman ayağında kıģın karda giyilen hedik veyaleken varmıģ. Bu hediklerle Zargovit ten Düzgün Baba tepesine kadar (Takriben 5 Km.) üç adım atmıģ, bastığı her yerde hedikler taģa iz bırakmıģtır. Bu izler hala durmaktadır. ġah Haydar bir iki gün eve gelmeyince annesi endiģelenir. Durumunu öğrenmesi için ġah Haydar ın babasına rica eder. O da yanındaki müritlerine Gidin bakın bakalım bizim ġah Haydar ne alemde? der. Müritlerden birkaç kiģi 2500 metre yükseklikteki dağın tepesine çıkıp ġah Haydar ile görüģürler. Durumunun iyi olduğunu ve herhangi bir sorununun olmadığını öğrenerek tekrar Zeve ye dönerler. Seyyid Mahmud-i Hayrani ye, ġah Haydar ın durumu düzgündü, merak edilecek herhangi bir Ģey yoktur. Selam ve hürmet eder ellerinizden öper derler. Bu iģi düzgündür sözü dilden dile dolaģır ve asıl adı ġah Haydar olan bu zata artık bir süre sonra Düzgün Baba olarak bir isim atfedilir. O günden, bugüne Düzgün Baba olarak söylenir. GELENEK VE GÖRENEKLER: Ġlimizdeki gelenek ve görenekler günümüzde toplumsal ve ekonomik yapıda meydana değiģikliklere paralel olarak artık kaybolmaya yüz tutmuģtur. Kent ve kasaba merkezlerinde gelenek ve görenekler büyük ölçüde değiģmiģtir. Ancak kırsal kesimde az da olsa halen bir takım geleneksel unsurlara rastlanılmaktadır. Evlenme Gelenekleri Ġlimiz ve ilçelerinde küçük farklılıklarla da olsa aģağıda anlatılan evlenme gelenekleri geleneksel bir köy düğününü ifade etmektedir. Ancak günümüzde toplumsal yapı çok hızlı bir değiģiklik yaģadığından kent merkezleri bir yana köylerde dahi aģağıda anlatıldığı Ģekilde bir düğün görmek hemen hemen olanaksız gibidir. Ancak geçmiģte de kalsa bilinmesi açısından geleneksel bir evlenme olayı aģağıda anlatıldığı gerçekleģtirilmektedir. Kız İsteme (Dünür Gitme) Evlenmeler geleneğe göre görücü usulde yapıldığı için, erkek tarafı beğendiği kızın ailesine dünür gönderir. Allah ın emri, peygamberin kavli ile kızı ailesinin büyüğünden ister. Eğer yanıt olumlu ise iki taraf arasında söz kesilir ve aralarında niģanın Ģartları konuģularak bir tarih üzerinde anlaģmaya varılır. 122

123 Nişan Erkek tarafı niģan hazırlıklarını gördükten sonra belirlenen tarihte ileri gelen bazı yakınları ile birlikte kızın tarafına gider. Ġki taraf arasında sohbet devam ediyorken uygun bir ortamda erkek tarafı tekrar Allah ın emri ile kızı oğlana ister. Olumlu yanıt geldikten sonra niģan için getirilen takılar takılır. ġerbet içilir, daha sonra kız babasından Ģartlarının ne olduğu, baģlık parası isteyip istemediği sorulur. Kız babası günün Ģartlarına göre belli oranda baģlık ister. Oradaki cemaat erkek tarafının mali durumuna göre itirazda bulunur ve baģlık parasının makul bir düzeye indirilmesi istenilir. Neticede arabuluculuk yapan hatırlı kiģilerin yardımı ile baģlık konusunda uzlaģma sağlanır. Kız tarafı aldığı bu baģlık parasının büyük bir bölümü ile kızının çeyiz ve düğün masraflarını karģılar. Daha sonra düğün günü konuģulup karara bağlanır ve arkasından misafirlere kız evi tarafından yemek verilir. AnlaĢma sağlanmadan kız tarafının yemeği yenmez, aksi takdirde yemek protesto edilir. NiĢana uzaktan gelinmiģ ise o gece misafir kalınır. Yakın ise herkes evine döner. Düğün Düğün gününden birkaç gün önce erkek tarafından kız evine elçi gönderilir. Herhangi bir olumsuzluk olup olmadığı sorulur. Engel bir durum yok ise, davetiyeler (mum) özel görevliler kanalı ile dağıtılarak düğün günü duyurulur. Geleneğe göre düğünler davul-zurna eģliğinde üç gün, üç gece devam eder. Düğünlerin Salı günü baģlayıp PerĢembe günü akģamı bitirilmesine özen gösterilir veya Cuma günü baģlar, Pazar günü akģamı son bulur. Düğün Salı günü baģlayacaksa, en geç bir gün önceden iki tarafın anlaģtığı Ģekilde bir veya iki adet küçükbaģ hayvan, tereyağı, Ģeker, çay, tuz ve yeterince un erkek tarafınca hazırlanır ve kız evine gönderilir. Davetliler erkek tarafına giderlerken düğün evinin dıģında davul-zurna ekibince karģılanır. O sırada davulun üzerine para atılır. AkĢam yemeğinden önce davul-zurna kapı kapı gezip komģuları düğüne davet eder. Salı günü erkek tarafı kendi çevresine, kız tarafı da kendi çevresine akģam yemeğini verir ve davul-zurna eģliğinde eğlenirler. ÇarĢamba günü erkek evinin bayanlarından asgari beģ-altı kiģi geleneksel giysileri içerisinde atlara binerek, kalabalık bir davetli gurubu ile birlikte gelini almak üzere kız tarafına giderler. Kız tarafı, erkek tarafından gelen davetli gurubunu karģılarken her aile gücüne göre üç ile beģ kiģilik guruba sahip çıkarak sen bu akģam benim misafirimsin der ve misafirini evine götürür. Bir çay içirerek konaklama yerini gösterir. Daha sonra beraberce düğün evine giderler. Düğün evine çevreden giden becerikli davetliler tarafından çeģitli seyirlik oyunları düzenlenir ve davul-zurna eģliğinde yöresel halk oyunları oynanır. AkĢam olunca herkes davetli olduğu eve giderek akģam yemeğini yer ve isteyen tekrar düğün evinde eğlenmeye gider. Ġsteyen konakladığı evde istirahat eder. Sabahleyin kız tarafı gelini hazırlarken bir yandan da kızın çeyizleri geniģçe bir odada cemaatin önünde açılıp sayım dökümü yapılır. Bu arada bilirkiģilere sorularak eģyaya değer biçilir ve bir tutanakla karģılıklı imza altına alınır. Ancak eģyanın değeri genelde normalin hayli üzerinde fiyatlarla yazılır. Bunun amacı ileride eģler arasında bir huzursuzluk ya da ayrılma durumunda gelinin kendi eģyasını alabilmesidir. Bu bir bakıma bir çeģit sosyal güvence olarak kabul edilmektedir. Daha sonra hazırlıklar tamamlanır ve davul-zurna ekibi gelin çıkarma havasını çalmaya baģlar ve bir yandan atlar hazırlanarak gelin beklenir. Tam bu sırada gelinin kardeģi ya da bir yakını gelin için hazırlanan ata binerek bahģiģ ister. BahĢiĢini almadan attan inmez. Daha sonra gelin geleneksel giysileri içerisinde ata bindirilir. Adetlere göre gelinin bindiği atla, arkadan gelen yengenin atı arasından uğursuzluk sayıldığından kimsenin geçmemesi sağlanır. Bunun için güvenilir bir kiģiye atın kuyruğu tutturularak yol boyunca yürütülür. 123

124 Erkek tarafına gelindiğinde gelinin atı bir köy damının altında bekletilir. Damat, sağdıcı ile birlikte evin damına çıkar ve elindeki elmayı gelinin baģına atar. Yanında harmanlayıp götürdüğü Ģeker, buğday, bozuk para gibi karıģımı aģağıda bekleyen topluluğun üzerine serpiģtirir. Bolluk, bereket ve mutluluk getirmesi dileği ile atılan yiyecek ve paraları kapmak için çocuklar birbirleriyle yarıģarak toplamaya çalıģırlar. Nihayet damat damdan indikten sonra köyün gençleri tarafından espri olsun diye bazen sulanır, bazen de tekme tokatla gerdeğe gönderilir. Ertesi gün gelinin evinde duvak açılır ve hanımlar yüz görümlüğüne giderler. Böylece evlilik tamamlanır. Sünnet Düğünü ve Kirvelik Sünnet Düğünü Sünnet gününden birkaç gün önce kirveye haber verilir ve davetiyeler dağıtılır. Düğün günü gelen davetliler davul-zurna ile karģılanır. Gün boyunca eğlenilir. O akģam düğün sahibi gelen davetlilere ve komģularına bir yemek ziyafeti verir. Sabahleyin erken saatte kahvaltı yapıldıktan sonra çocuklar sünnete hazırlanarak bir odaya alınır. Odanın ortasına honça denilen ekmek tahtası onun üzerine de bir tepsi bırakılır. Tepsinin üzerine hiç kullanılmamıģ bir havlu serilerek sünnet takımları içerisine konulur. Önde sünnetçi olmak üzere davetliler kıbleye dönerek dualar okurlar. Hayırlı olması dileği ile hazırda bulunanlar tarafından tepsiye para atılır. Daha sonra oda tenhalaģtırılarak kirve, sünnetçi, çocuğun babası ve bir görevli odada bırakılır. Çocukların kirvesi olan kiģi yerini aldıktan sonra çocuk kucağına oturtulur ve sünnetçi tarafından sünnet gerçekleģtirilir. Sünnet bittikten sonra eller yıkanır. Geleneğe göre el yıkanırken en üstte babanın eli onun altında kirvenin elleri olmak üzere üst üste tutulur. Hiç kullanılmamıģ bir sabunla eller aynı anda yıkanır. Bu toplu yıkamadan sonra eller tek tek ayrıca yıkanır. Bu Ģekildeki yıkama kirvelerin bir aile haline geldikleri anlamına gelir. Kirvelik sonucu, yeni kurulan bu aile dostluğunun saadeti temennisiyle dualar okunur ve davetliler çocukları görüp tebrik ettikten sonra ayrılırlar. Sünnet düğününden bir süre sonra kirve, çocuklara ve aile fertlerine çeģitli hediyeler alarak onları sormaya gelir. Düğün sahibi ise, kirvenin getirdiği hediyenin bir kat fazlasıyla kendisine iade eder. Kirvelik Doğu ve Güneydoğu Anadolu da çok köklü bir gelenektir. Ġki aile arasında kirvelik törenleri yerine getirilip bağ kurulduktan sonra artık birbirleri için kutsal sayılırlar. Kirvelik koģullarının yerine getirilmesi için ailelerden biri diğerine oniki imam anlamına gelen oniki kuruģu vererek arada Hz. Muhammed ve Ehlibeyt dostluğu nu kurar ve ikrarını yerine getirir. Dargınlıklar ve düģmanlıklar kirvelik sayesinde dostluğa dönüģür. Kirvelik eski önemini korumamakla birlikte bugün bile toplumsal barıģın sağlanmasında önemli bir rol oynamaktadır. Cenaze Törenleri Tunceli toplumunun önemli gelenek ve göreneklerinden birisi de cenaze törenleridir. ĠnanıĢa göre Allah tan gelen ölüm haktır. Ölümden hemen sonra ölünün çenesi bağlanır. Elleri de göğsünde bağlanır. Ölüm hadisesi duyulduktan itibaren kapı komģular ve yakın akrabalar toplanarak herkes elinden gelen yardımı yapmak için bir hizmet yarıģına girerler. Bir yandan mezar hazırlanırken bir yandan da cenaze yıkanıp tabuta yerleģtirilir. Genelde kadınlar sesli bir Ģekilde ağıt yakarlar. Defin öncesinde hocanın önderliğinde cenaze namazı kılınır. Hoca dua okurken, törene katılan herkes tabutun üzerine para atar. Toplanan para ile hocanın ücreti ve araç gereç masrafları karģılanır. Defin iģleminden sonra hizmeti geçen insanlara gerek ölü evinde gerekse komģu evlerinde hazırlanan yemekler törene katılanlara ikram edilir. Daha sonra ölü sahibine baģsağlığı dilenir ve herkes 124

125 dağılır. Ölü sahibi üçüncü günde bazı yiyecekler hazırlayarak mezara gider, dualar okunur. Ayrıca ölüm olayının kırkıncı gününde ölü sahibi hayrını verir. Bu nedenle helva piģirilip mezar ziyaret ediler ve yine dualar okunur. Yörede insan öldüren Hak kın binasını yıkmıģ gibidir inanıģı hakim olduğu için katil olanlar ne cemaate alınır ne de Cem e. Doğum Adetleri Doğum sırasında komģu kadınlar ve genç kızlar doğumun olduğu eve giderek çeģitli oyun ve eğlencelerle hastayı sabaha kadar eğlendirmeye çalıģırlar. Bu eğlenceler üç gece devam eder. Eski geleneğe göre kırsal kesimde yeterli sayıda ebe-hemģire olmadığı için bu görev genellikle tecrübeli köylü kadınlar tarafından yerine getirilir. Doğan bebeğin göbek bağı bu tecrübeli kadın tarafından kesilerek ebelik görevi yapılmıģ olur. Günümüzde doğum olayı imkânlar ölçüsünde modern tıbbın gereklerine göre yerine getirilmeye çalıģılmaktadır. Yörenin eski kültüründe erkek çocuk isteği ailede ağır basar. Çocuğu olmayanlar ve Çocuğu olup ta değiģik hastalık nedeniyle kısa sürede ölen aileler tarafından dilek tutulup ziyaretlere gidilir. Çocuğu olmayanların çocuğu olması ve çocukları olup ta kısa sürede ölen ailelerin çocuklarının yaģaması için adaklar adanır. Dileklerinin kabul olması halinde bu aileler tarafından adaklar yerine getirilir ve kurbanlar kesilir. Ancak ifade edilmeye çalıģılan bu inanıģlar günümüzde çok az yerine getirilmektedir. GELENEKSEL HALK GĠYSĠLERĠ Tunceli de temel ekonomik faaliyet olarak hayvancılığın ve buna bağlı olarak dokumacılığın geliģmesi nedeniyle 1950 lere kadar ev dokumalarından yapılan geleneksel giysiler yaygın olarak kullanılmaktaydı. Tunceli yöresinde ekonomik ve sosyal yapıdaki değiģimler, giyim-kuģam özelliklerini de etkilemiģtir. Büyük merkezlerle iliģkiler, geleneksel giysiler yerine çağdaģ giyimkuģam özelliklerinin benimsenmesini kolaylaģtırmıģtır. Kadın Giyimi Gençler ince tülbent, oyalı yazma, yaģlılar da koyu renkli ipek baģörtüleri, kıģ aylarında yünlü dokuma atkılar kullanırlar. ÇarĢaf dıģarıda baģörtüsü olarak giyilmekte, üstüne ince çit (yazma) bağlanmıģ fesler kullanılmakta, bunun üstüne de izar denilen beyaz bir örtü örtülmektedir. Ev Bezi denilen beyaz bezden iç gömlek, alacasından da ucu büzgülü topuklara uzanan diz donu yapılır. Renkli dokumadan yapılan önden düğmeli içlik, iģlik üzerine üst giysisi olarak üç ya da dört etekli entari giyilir. PeĢli de denilen bu entarilerin kol ağızları (zilek) geniģtir. Bele kuģak, bunun üstüne de kejik denilen ucu püsküllü Ģerit sarılır. KıĢ aylarında çuhadan, sırma iģlemeli salta ya da gocik ve hırka giyilir. ġalvar, iģ giysisi olarak kullanılır. Ayakkabı olarak giyilen yüksek topuklu, nalçalı yerli kara kundura bileği sarar. Yün çoraplar nakıģlıdır. Bunlara çakkala veya menemse denir. Erkek Giyimi Ġçlik, don ve kuģak, geleneksel iç giysilerini oluģturur. Üstte Ģalvar, tosya kuģak ve erkek saltası bulunur. Zenginlerde Ģalvar çuhadan dikilir. Üç etek ve kalın ak bezden dikilen mintana kırsal kesim erkek giyiminde de rastlanmakta, bu giysiler gocik ve hırka ile tamamlanmaktadır. 125

126 Çuhadan önü ikili cepkenin iki kolu, koltuk altından bileğe kadar açık olup soğuk havalarda iliklenir. Palto yerine kolsuz keçe kullanılır. Dokumadan yapılan ve Ģal-Ģepik denilen giysi, bol pantolon ve yakasız ceketten oluģur. Kolları zilek li geniģ ve püsküllüdür. BaĢta ise el örgüsü baģlık ve puģi bulunur. Erkek çorapları gallik, dizleme ve konçlu olmak üzere üç çeģittir. Erkek çoraplarına bazı hayvan motiflerinden oluģan nakıģlar yapılır. Ayakkabı olarak kıģ aylarında çevresi kasnaklı, altın deri ya da kıl ip örgüsü, üstten bağcıklı hedik giyilir. Yazları mazdu, ham ve dedemburnu denilen çarıklar giyilir. Geleneksel El Sanatları: Tunceli de geleneksel el sanatları arasında en yaygın olanlar halı, kilim, cicim ve palaz dokumacılığı, dericilik ve çanak-çömlek yapımıdır. Günümüzde halı ve kilim dokumacılığı ilçe merkezlerinde; çanak-çömlek yapımı ise daha çok köylerde yaygındır. Dokumacılık Ġlde temel ekonomik faaliyetin hayvancılık olması, geleneksel el sanatları arasında dokumacılığın ön plana çıkmasını sağlamıģtır. Yörede yünden yapılan halı, kilim, çanta, heybe, çorap ve keçi kılından çuval, palaz, harar, örken gibi el dokumaları yapılmaktadır. Pamuk ipliğinden çizgili olarak dokunan ve çoğunlukla kadın Ģalvarlarında kullanılan manusa (arap dudağı), günümüzde yaygın değildir. Yöreye özgü el sanatları arasında önemli bir yeri olan cicim dokumacılığı, Hozat ın DerviĢcemal Köyünde halen sürdürülmektedir. Yörede günümüzde de bitki köklerinden elde edilen doğal boya kullanımı yaygındır. Süslemelerde geometrik biçimlerle oluģturulmuģ kompozisyonlar yaygındır. Bitki ve hayvan motiflerine daha çok aģiret dokumalarında rastlanır. Halı dokumacılığı Mazgirt, ÇemiĢgezek, Pülümür ve Ovacık ilçelerinde geliģmiģtir. Özellikle Ovacık ilçesinin YeĢilyazı Bucağında dokunan Kemaliye türü ince halılar ünlüdür. Yöre halılarının ortak özellikleri, ilmek iplerinin uzun kesilmesi, kök boya ve doğal renk kullanımıdır. Yaygın olarak lacivert, kırmızı, tuğla kırmızısı, yeģil, pembe, sarı ve turuncu renkleri kullanılır. Yörede mazman denilen göçebe tezgâhlarında küçük boyutlu olarak dokunan kilimlerde motiflerde küçüktür. Motifler, çözgü yönüne göre aynı renk dikey veya yatay sular halinde sıralanır. KumaĢ dokumacılığı daha çok aģiretlerde yaygındır. Bunlar yünden iki iplik tekniğinde dokunur. Beyaz ve siyah renkli kumaģlara yörede barason kumaģı denir. Çanak-Çömlekçilik ÇemiĢgezek ilçesinin Karahisar Köyündeki yaygın çanak-çömlek yapımcılığı, günümüzde kaybolmaya baģlamıģtır. Kadınlar kırmızı killi topraktan baģta güveç, kazan kapağı, ibrik, ayran leğeni, yayık ve pekmez küpü gibi kaplar yapmaktadırlar. Dericilik Tunceli de günümüzde örnekleri çok az görülmekle birlikte, koyun derisinden namazlık, keçi derisinden tuluk (Sütün yağını çıkarmak için kullanılır), dağarcık, öküz ve inek derisinden de çarık, atların palan kayıģları, eğerleri, üzengileri ve dizginleri yapılır. 126

127 Yöre Mutfağı ve Yöresel Yemekler Tunceli de temel ekonomik etkinliklerin tarım ve hayvancılık olması nedeniyle yöre mutfağı, tahıl ürünleri ile hayvansal besinlere dayanır. Bağcılığın yaygın olduğu yerlerde besin ürünleri çeģitlenmektedir. ġire nin hem tatlı hem de katık olarak kullanımı yaygındır. Pekmez, pestil ve orcik (cevizli sucuk), Ģireden yapılan besin türleridir. Ayrıca döğme denilen bulgurla Ģireli tarhana yapılır. Buğdaydan elde edilen döğmeden yapılan döğme pilavı ve keģkek, yarmadan yapılan malhuta çorbası, tarhana, eriģte ve un pilavı yörenin yaygın yemeklerindendir. Sütten yağ, yoğurt, ayran ve çökelek yapılır. Yörenin en bilinen yemeklerinden biri olan hazırlop köftesi dir. Bu köfteyi yapmak için el değirmeninde öğütülmüģ mercimek ve culbant (bir tür baklagil) ıslatılır, un, soğan ve maydanozla yoğrularak rulo biçimi verilir. PiĢirildikten sonra üzerine kızdırılmıģ kırmızıbiberli yağ gezdirilir. Ekmekler genellikle tandırda ya da sacda piģirilir. Mayalı hamurdan yapılan ekģili ekmek, bazlama; mayasız hamurdan yapılan yufka, kumbik, kül (ocak) gömmesi ve değirmen poğaçası yaygın ekmek türleridir. Yumurtalı tepsi kumbiği, su böreği, biģi ve hırınç gibi börek türü hamurlu yiyecekler, sacda ya da ocakta piģirilir. Kalbur hurması ve baklava, yaygın türleridir. Tunceli de son yıllarda bazı tarımsal ürünlerin turizm ve ekonomiye katkısını artırmak amacıyla daha iyi tanıtılmasına yönelik çabalar artmıģtır. Bu anlamda bal üretimi her yıl Pülümür ilçesinde düzenlenen Bal Festivali kapsamında tanıtılmaya ve ilgi görmeye baģlamıģtır. ÇemiĢgezek, Hozat ve Pertek ilçelerinde hayvancılığa dayalı olarak üretilen Ģavak peyniri ve tulum peyniri ile meyveciliğe dayalı kurutulmuģ çekirdeksiz dut, pestil, orcik gibi ürünler özellikle bu yörelerde düzenlenen festivaller kapsamında tanıtılmakta, yapılan ödüllü yarıģmalarda üreticiler teģvik edilmektedir. Bu ürünlerin il dıģında ve ülke genelinde tanıtımına yönelik etkinliklerin artması ve paketlemenin malzeme ve tasarım olarak geliģtirilmesi halinde, geleneksel ürünlerin Tunceli Turizmine önemli bir katkı oluģturması sağlanacaktır. Tunceli de Kutlanan Önemli Günler ve ġenlikler: Tunceli nin tarihinde ve geleneksel kültüründe önemli yer tutan toplumsal konuları ve olayları günümüzde de yaģatmak ve geleceğe aktarmak amacıyla olduğu kadar, yöre ekonomisinde ağırlığı olan çeģitli ürünleri ve el sanatlarını tanıtmak ve yaģatmak amacıyla, her yıl belli günlerde Ģenlikler düzenlenmektedir. Kentin veya yörenin ekonomik, sosyal, kültürel yaģamını canlandıran bu tür etkinlikler, folklor gösterileri, konserler, film gösterileri, paneller ve yarıģmalarla zenginleģtirilmektedir. KurtuluĢ Günleri Her yıl 17 Kasım da Atatürk ün Pertek e GeliĢi ve 17 Aralık ta Pülümür ün DüĢman ĠĢgalinden KurtuluĢu yapılan çeģitli etkinliklerle kutlanmaktadır. Pülümür Bal Festivali Pülümür ilçesinde, her yıl Eylül ayı içerisinde belirlenen tarihlerde düzenlenen Pülümür Bal Festivali, yörenin ekonomik ve kültürel hayatına zenginlik kazandırmaktadır. Festival boyunca çeģitli kültürel etkinliklerin yanı sıra kaliteli bal üretimini teģvik etmek amacıyla yarıģmalar düzenlenmekte ve ilk üç dereceye giren ürün sahiplerine ödül verilmekte ve bu yolla bal üreticisi teģvik edilmektedir. 127

128 ÇemiĢgezek Dut ve Peynir Festivali ÇemiĢgezek ilçesinde ilk kez Haziran 1998 tarihinde kutlanan Dut ve Peynir Festivali gerek insanları biraraya getirip kaynaģtırması, gerekse yöresel ürünlerin tanıtımını sağlaması bakımından ilçeye büyük katkı sağlamakta ve düzenlenen etkinliklerle festivale katılanlar hoģça vakit geçirmektedirler. Pertek Dut Festivali Pertek ilçesinde Temmuz ayı içerisinde belirlenen tarihler arasında düzenlenen Dut Festivali kapsamında, baģta çekirdeksiz dut olmak üzere meyveciliğe dayalı yöresel ürünler tanıtılmakta, ilçenin doğal tarihi ve kültürel değerleri, Keban Baraj Gölünde ve ilçede düzenlenen çeģitli etkinlik ve gezilerle tanıtılmaktadır. Munzur Kültür ve Doğa Festivali Tunceli Belediyesi tarafından ilk kez Temmuz 2000 tarihinde düzenlenen Munzur Kültür ve Doğa Festivali, geniģ kapsamlı ve geniģ katılımlı bir festival olarak gerçekleģmiģtir. Fotoğraf sergisi, halk oyunları gösterisi, halk müziği konserleri, film gösterisi, kent gezisi, panel, söyleģi ve edebiyatçıların imza günleri ile çok geniģ bir kesimin ilgisini çeken festival programına Tunceli dıģından da önemli oranda katılım gerçekleģmiģtir. Böylece kentin sosyal ve kültürel yaģamına çok olumlu bir katkı sağlayan festival, il turizmini de canlandırmıģtır. G.2. TURĠZM ÇEġĠTLERĠ: Tunceli ilinin, fiziki coğrafyası dağ, kıģ sporları, yayla ve doğa turizmi açısından önemli potansiyele sahiptir. Dağlık kesimlerde metreler arasındaki orta yükselti kuģağı, genellikle sağlıklı iklim tanımına uygun yerler olarak kabul edilmektedir metre yükselti kuģağı ise sürekli olmayan günübirlik yaģama ortamı olarak tanımlanmakta ve insan sağlığı için olumlu özellikler göstermektedir. Bu bölgelerdeki ilginç jeolojik oluģumlar, mağaralar, akarsu kaynakları, krater gölleri, florafauna ile manzara özellikleri, doğa yürüyüģleri, kamping, kara avcılığı gibi birçok faaliyetler için çekici olduğu kadar ilde dağ, yayla, doğa ve kıģ sporları turizminin geliģtirilmesi için uygun veriler oluģturur. Munzur Vadisi Milli Parkı Tunceli-Ovacık arasında uzanan Munzur Vadisinde, Hektarlık bir alan 1971 yılında Milli Park olarak ilan edilmiģtir. Türkiye nin en büyük milli parklarından biri olan Munzur Vadisi Milli Parkı, Tunceli kent merkezine 8 km. uzaklıkta baģlayıp, vadi boyunca Munzur Dağlarına kadar uzanmaktadır. Kuzeyde 3300 metreye kadar yükselen Munzur Dağları, Mercan ve Munzur Suyu vadileri tarafından parçalanmıģtır. Bu bölgenin milli park olarak ilan edilmesinde etken olan veriler, baģta akarsu kaynakları ve gözeler olmak üzere zengin doğal veriler, endemik bitki türleri ve yöreye özgü hayvan türleri ile zenginleģen bitki örtüsü ve yaban hayvan varlığıdır. Munzur Suyu ve Mercan Deresinde yaygın ve yoğun olarak bulunan yöreye özgü nadir alabalık türleri ile çengel boynuzlu ve bezuvar adlarıyla bilinen iki tür dağ keçisi ile av kuģlarından ur kekliği yabanıl yaģamın yöreye özgü değerlerini oluģturmaktadır. Milli parkın kuzeyinde, 128

129 Munzur Dağlarının üzerinde metrelik zirvelerde yer alan krater gölleri, Ovacık düzlüğünde kaynayan gözeler ve kanyonlar ile vadi boyunca dökülen Ģelaleler parkın doğal değerlerini zenginleģtirmektedir. Milli parkın her köģesinden eģsiz doğal görünüm ve tüm yabanıl yaģam kolaylıkla izlenebilmektedir. Bu özellikleriyle Munzur Vadisi, gerek rekreasyonel etkinlikler, gerekse doğa araģtırmaları için turizme yönelik çok önemli potansiyel taģımaktadır. Bitki örtüsü bakımından çok zengin olan Munzur Vadisi Milli Parkı florasında, 1518 çeģitli bitki kayıtlı olup, bunlardan 43 çeģidi Munzur Dağlarına, 227 çeģidi Türkiye ye endemik türlerden oluģmaktadır. Munzur Dağlarından baģka hiçbir yerde bulunmayan endemik bitkiler arasında Çan Çiçeği, Erzincan Kirazı, Bindebirdelik Otu, Munzur Kekliği, Munzur Düğün Çiçeği, Dağ Çayı, Munzur Dağı Oltu Otu ve MenekĢe sayılabilir. Ovacık ilçesiyle Munzur gözelerinden 1.5 km. aģağıda Munzur Suyunun iki yanında bölgenin karakteristik ağacı olan huģ meģceresi bulunmaktadır. Ülkemizde ender bulunan ağaç türlerinden olan huģ, bu bölgede su kenarında güzel gövde yapmakta ve bölgenin florasına önemli bir katkı sağlamaktadır. Milli Parkta hakim ağaç türü meģe ve çeģitli türleridir. Tepeler ve yamaçlarda kayalık olmayan yerler meģe ormanları ile kaplıdır. Vadi tabanında ve su boylarında karıģık olarak karaağaç, akağaç, kızılağaç, diģbudak, çınar, asma, huģ, ceviz, yabani fındak, kavak, söğüt ve çalı türlerinden oluģan zengin bir bitki örtüsü bulunmaktadır. Alt flora, meģelerin koru niteliğinde olduğu yerlerde zengin durumdadır. Dağların sarp ve dik yamaçları tamamen çıplaktır. Munzur Vadisi Milli Parkında doğal çevre yaban hayvanları için elveriģli bir ortam sunmaktadır. Çengel boynuzlu keçi ve bezuvar isimli iki tür dağ keçisi ile av kuģlarından ur kekliği gibi yaban hayvanları bu yöreye özgü ilginç ve nadir türlerdir. Munzur Vadisi ve çevresi av hayvanları bakımından oldukça zengin sayılır. Milli Parkta kurt, tilki, sansar, ayı, vaģak, su samuru, porsuk, sincap, tavģan, yaban domuzu ve yaban keçisi bulunmaktadır. Mağaralarda ve kaya kovuklarında yaģayan boz ayı, Munzur yaban hayatının önemli büyük memelilerinden biridir. Bölgenin diğer büyük memelileri orman içerisindeki kayalıklarda yaģayan vaģak, yaban domuzu ve kurt tur. KuĢ türleri bakımından da oldukça zengin olan Milli Parkta yırtıcı kuģlardan kartal, akbaba, doğan, Ģahin, atmaca, kerkenez, delice, çaylak nadir türlerden ise kaya kartalı bulunmaktadır. Gece yırtıcılarından puhu, baykuģ ve yarasa yaygın türlerdendir. Milli Parkta bulunan diğer kuģ türleri arasında keklik, çil keklik, toy, mezgeldek, turna, bıldırcın, çulluk, üveyik, tahtalı ve kaya güvercinleri, bazı ördek türleri ve ender olarak da kaz bulunmaktadır. Munzur Suyu Vadisinde çeģitli av hayvanları için bir koruma ve üretme alanı vardır. Munzur Suyu, Mercan Deresi ve çevresindeki akarsularda yaģayan bol miktarda alabalık, yöre için önemli bir ekonomik değer oluģturmaktadır. Munzur Gözelerinden baģlayarak 80 km. lik bir su alanına yayılmıģ olan alabalık, Tunceli ekonomisi için olduğu kadar, ülkemiz için de çok önemli bir doğal servettir. Bölgede sert karasal iklim hüküm sürdüğünden, milli parktan faydalanmak için en uygun zaman Haziran ve Eylül arasındaki dönemlerdir. Milli Park alanındaki doğal veriler, kamp kurma, piknik yapma, sportif balıkçılık ve doğa yürüyüģleri gibi günübirlik etkinliklerin yanı sıra çeģitli su ve doğa sporları (rafting, dağcılık v.b.) için de çok elveriģli potansiyellere sahiptir. MESĠRE YERLERĠ Munzur (Ovacık) Gözeleri Ovacık Gözeleri, Tunceli kent merkezine 80 km., Ovacık ilçe merkezine 17 km. uzaklıkta yer alır. Munzur Dağlarının eteklerinden yaklaģık metrelik alanda, karstik kaynaktan irili ufaklı 40 göz halinde fıģkıran beyaz köpüklü buz gibi sular, yamaçlardan aģağılara doğru küçük Ģelaleler oluģturarak akmakta ve Munzur Suyunun oluģturmaktadır. Karstik kayaların, gözelerin ve Munzur Suyunun bir arada oluģturduğu doğal çevre eģine ender rastlanan özellikleri ve görsel 129

130 değerleriyle il ve bölge ölçeğinde önemli bir rekreasyon ve turizm odağı olma potansiyeli taģımaktadır. Halbori Gözeleri Halbori Gözeleri, Tunceli-Ovacık yolu üzerinde, kent merkezine yaklaģık 20 km. uzaklıkta, Munzur Suyu kenarında, derin ve kayalık bir vadinin içerisinde yer almaktadır. Halbori Gözeleri, çok soğuk kaynak sulara sahip bir dinlenme ve mesire yeri olup, oldukça yoğun kullanılmaktadır. Zenginpınar (Zağge) ġelalesi ve Mesiresi Tunceli-Pülümür karayolu kenarında, Tunceli kentine yaklaģık 40 km. uzaklıkta yer alan Zenginpınar ġelalesi, vadi yamaçlarından oldukça dik bir eğimde çok kuvvetli akarak yolun altından Pülümür Çayına ulaģmaktadır. Zenginpınar ġelalesi, gerek bitki örtüsünün zenginliği gerekse vadinin çarpıcı derinliği ile çok etkileyici doğal verilere sahiptir. Pülümür Çayı ve vadinin karģı yamaçlarındaki sık orman örtüsü, doğal çevre ve manzara zenginliklerini artıran unsurlardır. UlaĢımın kolay olması nedeniyle piknik amaçlı olarak çok yoğun kullanılan yerlerin baģında gelmektedir. Dereova ġelalesi Gelin Pınarı olarak ta bilinen Ģelale, il merkezine 46 km., Nazimiye ilçe merkezine 11 km. uzaklıkta, Dereova Köyündedir. 20 metre yükseklikten 3 kaynaktan yaygın bir Ģekilde dökülen sular, Pülümür Çayının kollarından biri olan ve çok derin bir vadide akan dereye karıģmaktadır. ġelale hem çevresine serinlik katmakta, hem de yaz ve kıģ aylarında çok etkileyici ve farklı bir manzara sunmaktadır. ġelalenin çevresi çok dik eğimli olup bodur meģe ormanları ile kaplıdır. Kutudere Mesire Yeri Tunceli-Pülümür karayolu üzerinde, il merkezine yaklaģık 30 km. uzaklıkta ve Pülümür Çayı kenarında yer alan Kutudere Mesire Yerinin içinden aynı zamanda küçük bir dere geçmektedir. Su gözelerinin de bulunduğu Kutudere, ulaģım kolaylığı, kaliteli içme suyu ve doğal güzellikleri ile yöre halkı tarafından en yoğun kullanılan piknik alanlarından biridir. Dağ, KıĢ Sporları ve Yayla Turizmi Olanakları Tunceli ilinin fiziki coğrafyası dağ, kıģ sporları, yayla ve doğa turizmi açısından önemli potansiyele sahiptir. Dağlık kesimlerde metreler arasındaki orta yükselti kuģağı, genellikle sağlıklı iklim tanımına uygun yerler olarak kabul edilmektedir metre yükselti kuģağı ise sürekli olmayan günübirlik yaģama ortamı olarak tanımlanmakta ve insan sağlığı için olumlu özellikler göstermektedir. Bu bölgelerdeki ilginç jeolojik oluģumlar, mağaralar, akarsu kaynakları, krater gölleri, florafauna ile manzara özellikleri, doğa yürüyüģleri, kamping, kara avcılığı gibi birçok faaliyetler için çekici olduğu kadar ilde dağ, yayla, doğa ve kıģ sporları turizminin geliģtirilmesi için uygun veriler oluģturur. 130

131 Dağ ve Kayak Turizmi Tunceli topraklarında Doğu Torosların uzantısı olarak batı-doğu yönünde uzanan Munzur Dağları ve Avcı Dağları, il topraklarının kuzeybatı ve kuzey kesiminde doğal sınır oluģturmakta, kuzeydoğusunda ise BağırpaĢa Dağı yer almaktadır. Ġlin en yüksek noktası, Avcı Dağlarının üzerindeki 3463 metre yükseklikteki Akbaba Tepesidir. Tunceli de dağlar, turizm açısından akarsulardan sonra en önemli potansiyeli oluģturmaktadır. Karasal iklimin hüküm sürdüğü Tunceli de kıģlar çok soğuk ve yağıģlı olup uzun sürmektedir. Ovacık iklim verilerine göre Aralık-Nisan ayları arasında cm arasında değiģen kar kalınlığı, ilçenin dağlık kesimlerinde 5 ay boyunca kıģ sporlarının yapılmasına olanak sağlamaktadır. Zirvelerde yaklaģık 3500 metreye kadar ulaģan Munzur Dağları ve Ovacık ilçesinin güneyindeki meģelik tepeler ile ilin kuzeydoğusundaki BağırpaĢa Dağı kayak turizmi ve dağ turizminin geliģtirilmesi için elveriģli olanaklar sunmaktadır. Tunceli nin dağlık kesimlerinde suya karģı değiģik dirençteki kalkerli kayaçların zamanla oyulmasıyla oluģan yüzlerce mağara, Munzur Dağlarının çeģitli yerlerine serpilmiģ doğal korunaklardır. Bu mağaralar, turizm açısından da önem taģımaktadır. Yayla Turizmi Tunceli topraklarının % 25 ini oluģturan platolar, ilin orta ve kuzey kesimlerinde yayla turizmine yönelik potansiyel yaratmaktadır. Bitki örtüsü, doğal çevre değerleri, manzara olanakları, ulaģım durumu ve diğer turizm kaynaklarına yakın olma unsurları bir arada değerlendirildiğinde, yayla turizmi potansiyeli açısından merkez ilçede Gözen Köyü, SarıtaĢ, Gökçek, Karagöl ve Alacık Yaylaları; Pülümür ilçesinde SağlamtaĢ, Karagöl, Yelekli, Dereboyu, Dağbek ve Çakırkaya Yaylaları; Ovacık ilçesinde Koyungölü, Burnak, Eğripınar, PaĢadüzü, Gözeler ve Mollaaliler Yaylaları öne çıkmaktadır. Rafting Turizmi Tunceli sınırları içerisinde akıp giden Munzur, Pülümür ve Peri Suları gerek debileri, gerekse akıģ hızları itibariyle rafting ve kano sporu yapmaya oldukça elveriģli sular olarak değerlendirilmektedir. Sağlık Turizmi Ġlimiz Mazgirt Ġlçesi Dedebağ (Bağin) köyündeki kaplıca ve Nazimiye Ġlçesi AĢağı Doluca (Harik) köyündeki kaplıcalar romatizmal hastalıklar ile kırık çıkıkların iyileģmesi için uygun olduğu tespit edilmiģtir. Ancak, Söz konusu kaplıcaların modern tesislere kavuģturularak, turizme hizmet eder hale getirilmeleri gerekmektedir. Dedebağ (Bağın) Kaplıcası Mazgirt Ġlçesi, Dedebağ Köyündeki kaplıca, ilçe merkezine 65 km. uzaklıkta, Peri Suyu kenarındadır. III. öncelikli kaplıca sınıfına giren Bağın Kaplıcasında tek kaynaktan çıkan suyun akım değeri 5 lt/sn, sıcaklığı 35 o C, PH değeri 5.0 dır. Kaplıca suyu kalsiyum sülfatlı, sodyum sülfatlı ve klorür bikarbonatlı sular grubundandır. Banyo uygulamalarına elveriģli olan bu sular, 131

132 romatizmal hastalıklar, kırık-çıkık sekelleri ve kadın hastalıkları tedavisinde olumlu etki yapmaktadır. Anafatma Kaplıcası Tunceli-Ovacık karayolu üzerinde, il merkezine yaklaģık 7 km. uzaklıkta bulunan kaplıcanın bulunduğu yerde bir dinlenme ve yeme-içme tesisi vardır. Tek kaynaktan çıkan suyun akım değeri 3 lt/sn, sıcaklığı 25 o C, PH değeri 6.5 tir. AĢağı Doluca (Harik) Kaplıcası Nazımiye Ġlçesi, AĢağı Doluca Köyünde olup, ilçe merkezine 16 km. uzaklıktadır. Tek kaynaktan çıkan suyun akım değeri 2 lt/sn, sıcaklığı 39 o C, PH değeri 5.0 dır. Kalsiyum sülfatlı ve sıcak sular grubundan olan kaplıca suyunun romatizmal hastalıklar, kırık-çıkık sekelleri ve kadın hastalıkları tedavisinde banyo olarak kullanılması uygun görülmektedir. Karaderbent Köyü Kaplıcası Pülümür Ġlçesi, Karaderbent Köyünde bulunan kaplıca ilçe merkezine 13 km. uzaklıktadır. Kaplıca suyunun akım değeri 0.2 lt/sn, sıcaklığı 25 o C, PH değeri 6.0 dır. Sütlüce (Harçik) Ġçmecesi Merkez ilçe sınırları içerisinde, Tunceli-Erzincan karayolu kenarında, il merkezine 4 km. uzaklıktadır. Ġki kaynak halinde olan suyun akım değeri 2.4 lt/sn, sıcaklığı 24.5 o C dir. Diğer Kaplıca ve Ġçmeler Tunceli de bu kaplıca ve içmeler dıģında, merkez ilçede DikilitaĢ Maden Suyu, Mazgirt yöresinde Ilıcak Maden Suyu ve Pülümür yöresinde Pülümür Maden Suyu vardır. Bunların akım değeri ortalama 2 lt/sn dolayındadır. Sıcaklıkları 17.5,18 o C olan bu kaynaklarda henüz hiçbir tesis bulunmamaktadır. Alabalık Üretimi Munzur suyunda yetiģen kaliteli alabalık türünün turizm projeleri kapsamında teģvik edilmesi halinde alabalık üretme çiftliklerinin sayısı artacak ve yöreye turizm de dâhil ekonomik bir canlılık sağlayacaktır. Kültür Turizm Gerek kazılar neticesi elde edilen bilgiler, gerekse Tunceli ve Ġlçelerindeki Urartu dönemine ait yaygın kalıntılar, bize bu yörede çok eski medeniyetlerin yaģadığını ancak yörenin haģin bir coğrafyaya sahip olması nedeniyle bu medeniyetlerin çok büyük eserler bırakamadıklarını göstermektedir. Buna rağmen coğrafi yapının daha uygun olduğu ÇemiĢgezek, Mazgirt ve Pertek ilçelerinde önemli kültürel kalıntılara rastlanmaktadır. ÇemiĢgezek Ġlçesindeki Ġn mağaraları Urartu dönemine ait olup, kaya mimarisi örneğini oluģturmaktadır. Uzun Hasan Türbesi Akkoyunlu dönemine, Yelmaniye Camii ve Hamidiye Medresesi ile Ulukale Camii gibi eserler Osmanlı dönemine ait, ÇemiĢgezek Köprüsü Selçuklu dönemine ait eserler olarak göze çarpmaktadır. 132

133 Sra No Sıra No Sıra No Mazgirt Ġlçesindeki Dedebağ (Bağin) ve Kale köyü kaleleri ile Mazgirt kalesi Urartu dönemine ait Eltihatun Camii ve Eltihatun Türbesi ise Akkoyunlu dönemine ait eserlerdir. Pertek Ġlçesindeki Pertek kalesi Mengüçlülere, Sağman kalesi Urartu dönemine, Baysungur, Çelebi Ali ve Sağman Camileri ise Osmanlı dönemine ait olup, önem arz eden eserlerdir. Ayrıca Ġl ve Ġlçelerimizde Akkoyunlular dönemine ait koyun ve koçbaģlı mezar, taģlarını yaygın bir Ģekilde görmek mümkündür. Yöremizde halı, kilim, cicim ve palaz gibi dokumalar yaygın olarak bilinmekte ve özellikle kök boyadan dokunanları daha çok rağbet görmektedir. Ancak, yörede cicim dokumacılığı ön planda gelmektedir. G.3. TURĠSTĠK ALTYAPI: Tunceli de Bulunan Konaklama ve Yeme-Ġçme Tesisleri Tablo:G.3.1. Bakanlıktan ĠĢletme Belgeli Konaklama Tesisleri (2010) Adı Adresi Konaklama Tesisinin 1 Dersim Pansiyon Pulur Mah. ġehiriçi Mevkii YeĢilyazı Caddesi OVACIK 2 Grand ġaroğlu Otel Moğultay Mah. Behice Boran Cad. TUNCELĠ Kaynak: Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Tablo:G.3.2.Bakanlıktan ĠĢletme Belgeli Yeme-Ġçme Tesisleri (2010) Oda Sayısı Yeme-Ġçme Tesisinin Yatak Sayısı Adı Adresi Kapasitesi Sınıfı/Türü Kalan Moğultay Mahallesi,Cumhuriyet 1 Lokantası Caddesi TUNCELĠ Kaynak: Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Telefon Numaraları (428) (428) Telefon Numaraları I.Sınıf 0 (428) Tablo:G.3.3. Belediyeden ĠĢletme Belgeli Konaklama Tesisleri (2010) Adı Adresi Konaklama Tesisinin Oda Sayısı Yatak Sayısı Telefon Numaraları 1 Has Otel Boysan Caddesi No:10 TUNCELĠ 2 Yüksel Otel Okullar Caddesi No:5 TUNCELĠ 3 Belediye Otel TepebaĢı Mahallesi ÇEMĠġGEZEK 4 Akar Otel MenteĢler Pasajı Kat:2 HOZAT 5 Park Otel Ġstiklal Mah. Atatürk Cad. No:12 PERTEK 6 IĢıklar Otel Merkez Mah. Erzincan Cad No:20 PÜLÜMÜR 7 Munzur Otel Pulur Mam. Fevzi Çakmak Cad. OVACIK Kaynak: Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü (428) (428) (428) (428) (428)

134 ULAġIM Tunceli, Doğu Anadolu nun kuzey ve güneyini birbirine bağlayan Erzincan-Elazığ karayolu üzerinde yer almaktadır. Ġl topraklarında kuzey-güney yönünde uzanan ve Erzincan ı Pülümür, Tunceli ve Pertek üzerinden Elazığ a bağlayan karayolu, Tunceli kentinin içinden geçmektedir. Ġlçeler, birer il yolu ile bu ana eksene bağlanmaktadır. Tunceli-Erzincan karayolu aynı zamanda Güneydoğu Anadolu yu Doğu ve Karadeniz Bölgelerine bağlayan devlet karayollarından biridir. Tunceli nin Ġç Anadolu ve Karadeniz illeri ile ulaģım bağlantısı, kuzeyde sınırdan geçen Erzurum-Erzincan karayolu ile güney illeri ile olan ulaģım bağlantısı ise Elazığ dan geçen Bingöl-Elazığ-Malatya karayolu ile sağlanır. Eskiden Pertek-Elazığ bağlantısını sağlayan köprü, Keban Baraj Gölü suları altında kaldığı için günümüzde Pertek ve ÇemiĢgezek-Akçapınar da kurulan feribot iskeleleri ile Elazığ yakasına ulaģım sağlanmaktadır. Pertek te belediyeye ait 1 adet, özel sektöre ait 2 adet feribot vardır. Özel sektöre ait iki feribot her gün dönüģümlü olarak çalıģmaktadır. Pertek-Elazığ arasında her gün arasında her saat baģı karģılıklı sefer yapılmaktadır. Pertek iskelesinden 10 dakikası feribot ulaģımı, 20 dakikası Elazığ yakasındaki karayolu ulaģımı olmak üzere Elazığ kent merkezine yarım saatte ulaģılmaktadır. ÇemiĢgezek-Akçapınar dan Elazığ-Fatmalı yakasına ÇemiĢgezek Belediyesine ve özel iģletmecilere ait teknelerle her iki saatte bir sefer yapılmakta ve yolculuk 15 dakika sürmektedir. Tunceli-Elazığ kent merkezleri arasındaki uzaklık karayolu ile 133 km. dir. Tunceli- Pertek ilçesi üzerinden gidildiğinde Tunceli-Elazığ arasındaki karayolu uzaklığı, Keban Baraj Gölü geçiģi hariç 75 km. dir. Tunceli ye en yakın demiryolları, ilin kuzey sınırında Erzincan topraklarından geçen, güney sınırında ise Elazığ topraklarından geçen demiryollarıdır. Tunceli ye en yakın havaalanı, kent merkezine yaklaģık olarak 120 km. uzaklıkta yer alan Elazığ Havaalanıdır. Tunceli nin Ġlçelerine Olan Uzaklığı Tunceli-ÇemiĢgezek :117 Km Tunceli-Mazgirt : 40 Km Tunceli-Hozat : 96 Km Tunceli-Nazimiye : 36 Km Tunceli-Ovacık : 65 Km Tunceli-Pülümür : 65 Km Tunceli-Pertek : 51 Km G.4. TURĠST SAYISI: Tablo G.4.1 Tunceli Ġline Gelen Turist Sayısı Yıllar Yabancı Yerli Toplam Kaynak: Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü 134

135 G.5. TURĠZM EKONOMĠSĠ: Bacasız sanayi olarak tabir edilen turizm ekonomisinden ilimize düģen pay yok denecek kadar azdır. Ġlimizde var olan turizm potansiyeli çok iyi değerlendirildiği söylenemez. Özellikle turizm yatırımları yok denecek kadar azdır. Buna bağlı olarak yetiģmiģ kalifiye insan sayısı da çok azdır. Özellikle Turizm Seyahat Acentalarının, Ģehirlerarası yolcu otobüslerinin ilimize direkt olarak sefer düzenlemeleri gerekir. Ġlimiz halkının yazın kırsal alanlara, köylere, yaylalara dinlenmek amacıyla gittikleri gözlenmektedir. Bu da iç turizme bir canlılık getirmektedir.. G.6. TURĠZM ÇEVRE ĠLĠġKĠSĠ: Ġlimiz doğa Turizmi açısından oldukça zengin bir doğal yapıya sahiptir. Ġlimizde kamp yerlerinin olmaması, Piknik yerlerinin düzenli çöp alanlarına sahip olmaması nedeniyle, ilimize gelen yerli ve yabancı turistlerin Munzur ve Pülümür vadileri boyunca yaptıkları geliģigüzel kamp, piknik vb. faaliyetleri sırasında kullandıkları poģet, ĢiĢe, kâğıt, kutu vb. atıkların etrafa geliģigüzel bırakmaları sonucu görsel kirlilik ve su kirliliği meydana gelmektedir. YARARLANILAN KAYNAKLAR: 1. Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü

136 Merkez Ç,gezek Hozat Mazgirt Nazımiye Ovacık Pertek Pülümür Toplam (H). TARIM VE HAYVANCILIK: H.1. Genel Tarımsal Yapı: Tunceli Ġlinin ekonomisi tarımsal kaynaklara bağlıdır. Ġlin topoğrafik yapısı dağlık ve engebeli olup, çayır-mera ve orman alanları geniģ, tarım alanları ise dardır. Bu nedenle hayvancılık ve arıcılık tarımsal ekonominin temelini oluģturmaktadır. Tarım arazilerinin küçük parçalar halinde ve fazla meyilli oluģu makineli modern tarımın tam olarak uygulanmasını kısıtlamaktadır. Bitkisel üretim ilin güneyinde yer alan ve tarım arazisi nispeten geniģ olan ÇemiĢgezek, Pertek ve Mazgirt ilçelerinde yapılmaktadır. Ġlin toplam nüfusunun % 62 si köylerde,% 38 i ise Ġl ve ilçe merkezlerinde yaģamaktadır. Resmi olarak kırsal nüfusumuz % 62 gözükmesine rağmen, bu oran Ģehirde oturup köy ile bağlantısı olanlarla birlikte, gerçekte % e çıkmaktadır. Tarımsal Arazilerin Kullanım Durumu: Ġlin toplam tarım alanı Hek. olup % 26 sı tarla bitkileri, % 25 i nadas alanı, % 3 ü bağ-bahçe arazisi ve % 46 sı kullanılmayan tarım arazisidir. Ekilen Tarla Arazilerinin Kullanım Durumu: Ġlin toplam tarla alanı Hek. olup % 70 i buğday, % 19 u arpa, % 2 i nohut, % 1 i kuru fasulye, % 1 i fiğ, % 4 ü yonca, % 3 ü diğer bitkiler oluģturmaktadır. Tablo H.1.1. Ġlçelere Göre Tarımsal Arazilerin Kullanım Durumu Tarımsal Araziler (Hektar) Hububat Baklagiller Sanayi Bitkileri Yem Bitkileri Diğer Tarla Bitk Nadas Sebzelik Bağlar Meyve Bahçesi Kul. Mayan Tar A TOPLAM Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü H.2.Tarımsal Üretim: Ġlimiz tarımı içersinde ilk sırayı Hububat ve Hayvancılık almaktadır. Özellikle Buğday ve Arpa genel olarak geniģ yer tutar. Ayrıca uygun yerlerde sebze ve Meyve tarımı da yapılmaktadır. Ġlde arazi yapısından kaynaklı hayvancılık ve arıcılıkta yapılmaktadır. Özellikle K.BaĢ hayvancılığa bağlı kalınmıģ, tarımın diğer kollarına önem verilmemiģtir. 136

137 H.2.1.Bitkisel üretim: Ġlimiz karasal iklim kuģağında olduğundan kıģlar çok sert, yazları ise sıcak geçmektedir. Bu iklim koģullarında daha çok hububat ve baklagil yem bitkilerine yönelik tarım yapılmaktadır. H Tarla Bitkileri: H Buğdaygiller: Ġlimizde yaygın olarak buğday ve arpa yetiģtirilmekte ve daha çok il içinde tüketilmektedir. Tablo H Buğdaygil Üretimi ÜRÜN CĠNSĠ Ekim Alanı(ha) Hasat Alanı(ha) Toplam Üretim(ton) Buğday Arpa ,5 Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü H Baklagiller : Ġlimizde yaygın olarak K.Fasulye ve Nohut yetiģtirilmekte daha çok il içinde tüketilmektedir. Tablo. H Baklagil Üretimi ÜRÜN CĠNSĠ Ekim Alanı(ha) Hasat Alanı(ha) Toplam Üretim(ton) K.Fasulye ,4 K.Mercimek ,5 Nohut ,2 Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü H Yem Bitkileri: Ġlimizde yaygın olarak Yonca, Korunga ve Fiğ ekimi yapılmaktadır. Özellikle Son dönemde yapılan desteklemelerden dolayı yem bitkilerinin ekim alanı ve verim düzeyi artmıģtır. Tablo H Yem Bitkileri ÜRÜN CĠNSĠ Ekim Alanı(ha) Hasat Alanı(ha) Toplam Üretim(ton) Yonca Korunga Fiğ Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü H Endüstriyel Bitkiler: Ġlimizde endüstri bitkilerinden Ģekerpancarı ve ayçiçeği üretimi yapılmaktadır. Ancak üretimleri çok az ve yetersiz düzeydedir. Diğer endüstri bitkilerinin üretim alanı yoktur ve üretim yapılmamaktadır. H Bahçe Bitkileri: 137

138 H Meyve Üretimi: Ġlimiz meyvecilik açısından büyük bir potansiyele sahiptir. Ancak yaģanan göçten dolayı geniģ bir üretim tarzı geliģtirilememiģ ve dıģa bağımlı bir hale gelmiģtir. Daha çok yerleģim yerleri ve ev kenarında yapılan küçük bahçelerde üretim yapılmaktadır. Bu üretim içinde armut, elma, ayva, erik, kiraz, viģne, Ģeftali, kayısı, ceviz ve badem gibi meyveler yer almaktadır. H Sebze Üretimi: Ġlimizde yetiģme sezonunun kısa olması sebebiyle sebzecilik daha çok aile iģletmeciliği Ģeklinde kendi ihtiyaçlarını karģılamak için yapılmaktadır. Bu kapsamda domates, biber, patlıcan ve taze fasulye gibi sebzeler üretilmektedir. Tablo. H Alt Bölgeler Bazında Sebze Üretim Miktarları Domates Biber Patlıcan T.Fasulye Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü H Süs bitkileri Üretimi: Ġlimizde Süs bitkileri üretimi yapan herhangi bir tesis ve iģletme yoktur. Daha çok kesme çiçek Akdeniz bölgesinden ihtiyacı karģılamaktadır. H Hayvansal Üretim: H Büyük BaĢ Hayvancılık: Daha çok tarım alanı geniģ olan ÇemiĢgezek, Pertek ve Mazgirt ilçeleri Ġle Ovacık ilçelerinde kültür ırkı ve kültür melezi ırklarla ticari anlamda süt ve besi sığırcılığı yapılmaktadır. Genelde Montofon, Simental, Holstein ırkları bulunmaktadır. Bütün iģletmelerde yerli sığır ırkları yaygın olarak daha ziyade aile iģletmeciliği Ģeklinde yetiģtirilmektedir. Yerli ırklardan Yerlikara ve Doğu Anadolu Kırmızısı daha çok yetiģtirilmektedir. Süt Sığırcılığı: Ġlçelerinde kültür ırkı ve Ġlin Tarım alanı geniģ olan ÇemiĢgezek, Pertek ve Mazgirt Ġlçeleri ile kısmen Merkez ve Ovacık kültür melezi ırklarla ticari anlamda süt sığırı yetiģtiriciliği yapılmaktadır. Mevcut kültür ırkları Brown Swiss ( Montofon), Simenthal ve Holstein Freisian ırklarıdır. Bütün Ġlçelerde yerli ırk sığırlar yaygın olarak, daha ziyade aile iģletmeciliği Ģeklinde yetiģtirilmektedir. Yerli ırklardan Yerlikara ırkı ağırlığı teģkil etmektedir. Doğu Anadolu Kırmızısı ikinci sırada gelmektedir. 138

139 Besi Sığırcılığı: Besi sığırcılığı ağırlıklı olarak ÇemiĢgezek, Mazgirt, Pertek ve Merkez Ġlçelerde yapılmaktadır. BüyükbaĢ besi kapasitesi 4500 baģ, olup beside tutulan hayvan sayısı 2500 baģtır. KüçükbaĢ besi kapasitesi baģ olup beside tutulan hayvan sayısı 3600 baģtır. H Küçük BaĢ Hayvancılık: Ġlimizde daha çok dağlık, iç kesimlerde ve yaylalarda küçükbaģ hayvancılık yapılmaktadır. Koyunculuk daha çok düz olan güney kesimlerde özellikle Pertek ve ÇemiĢgezekde yaygındır. Kıl keçisi ise daha dağlık olan iç kesimlerde Nazımiye, Ovacık, Pülümür ve Hozatta yaygındır. Yapılan iģletmecilik daha çok aile iģletmeciliği ve göçer Ģeklindedir. ġekil H Tunceli Ġlinde Alt Bölgeler Bazında Küçük BaĢ Hayvan Varlığı Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü H Kümes Hayvancılığı: Ġlimizde daha çok aile iģletmeciliği Ģeklinde ve çiftçinin kendi ihtiyacını karģılamak için üretim yapmaktadır. Ancak büyük iģletmeler mevcut değildir. Son dönemde ülkemizde ve dünyada geniģ salgın haline gelen kuģ gribi hastalığından korunmak ve önlem almak amacıyla özellikle ilimiz merkez ve köylerinde tavuk itlafı yapılmıģ ve bu uygulama köy tavukçuluğunu tükenme aģamasına getirmiģtir. H Su ürünleri: Ġlimizde iç sularda kültür balıkçılığı yapan tesislerin ad ve kapasiteleri aģağıda belirtilmiģtir. KAPASĠTE ÜRÜN TÜRÜ 1-Dereova Alabalık Üretim Tesisi : 45 Ton/Yıl GökkuĢağı 2-Göktepe Alabalık Üretim Tesisi-1 : 250 Ton/Yıl 3-Göktepe Alabalık Üretim Tesisi-2 : 245 Ton/Yıl 4- Hıdır Özgül Alabalık Üretim Tesisi : 5 Ton/Yıl 139

140 5-Kılınçoğlu Alabalık Üretim Tesisi : 500 Ton/Yıl 6-Ovacık Hıdır Aydın Alabalık Ürt.Tesisi : 25 Ton/Yıl 7-S.S.Pertek ve Çevre Köyleri Su Ürünleri Koop. Alabalık Üretim Tesisi : 25 Ton/Yıl 8-Fethi Kurt Alabalık Üretim Tesisi : 25 Ton/Yıl 9-Hasan Ali Baysal Alabalık Üretim Tesisi : 950 Ton/Yıl 10-Osman Baysal Alabalık Üretim Tesisi : 950 Ton/Yıl 11-Fatih Baysal Alabalık Üretim Tesisi : 950 Ton/Yıl 12-Fatih Çetin Alabalık Üretim Tesisi : 950 Ton/Yıl H Kürk Hayvancılığı : Ġlimiz doğa ve tabiat olarak çeģitli kürk hayvanlarına uygun bir ortama sahiptir. Ġlimizde bulunan Munzur Milli Doğa parkında her türlü kürk hayvanı bulunmakta ancak koruma altında olduğu için avlanılmasına izin verilmemektedir. H Arıcılık ve Ġpek Böcekçiliği: Ġlimiz aracılık için mükemmel sayılacak bir doğaya ve endemik çiçek florasına sahiptir. Bu kadar çok değiģik bitkilerin olması arıcılığı ekonomik bir faaliyet haline getirmiģ ve bu konuda çiftçileri bir kooperatif altında birleģerek ürünlerini satma ve pazarlama imkânına kavuģturmuģtur. Arı varlığı olarak ilimizde yaklaģık adet arılı kovan bulunmaktadır. Arı ırkı olarak Anadolu ve Kafkas arı ırkları mevcuttur. Ġlimizde 239 köyde arıcılık yapılmakta ve son dönemlerde önemli bir geliģme göstermektedir. Ġlimizde Arıcılıkla ilgili 2 adet Bal Üretim ve Paketleme tesis olup, bunlardan biri ilimiz merkezinde diğeri ise Pülümür ilçemizde faaliyet göstermektedir. ġekil H Alt Bölgeler Bazında Arılı Kovan Dağılımı Grafik-H Alt Bölgeler Bazında Arılı Kovan Dağılımı 32% 68% 1. Alt bölge 2. Alt bölge Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü Tablo Hayvansal Üretim Ürünler Üretim (ton) I.Alt Bölge II. Alt Bölge Toplam Bal Bal Mumu Et (B.baĢ) Et (K.baĢ) Süt (B.baĢ) Süt (K.baĢ) Deri (adet)

141 Kıl Yapağı Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü H.3. Organik Tarım : Ġlimiz organik tarım açısından son dönemde büyük bir önem kazanmıģ, özellikle Avrupa birliği sürecinde çeģitli kaynaklar ve projeler geliģtirilmiģtir. Özellikle son dönemlerde Avrupa birliği fonlarından karģılanmak üzere çeģitli müracaatlar yapılmıģtır ancak projeler uygulama aģamasındadır. H.4.Tarımsal iģletmeler: H.4.1.Kamu ĠĢletmeleri: Ġlimizde kamuya ait üretim iģletmeleri olmadığından herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. H.4.2. Özel ĠĢletmeleri: Ġlimizde özel sektör tarafından iģletilen ve üretim yapılan herhangi bir tesis olmadığından bilgi bulunmamaktadır. H.5.Tarımsal faaliyetler: H.5.1.Pestisit Kullanımı: 2010 yılında kullanılan ilaçların kullanım miktarları ve Kullanıldığı alan aģağıda belirtilmiģtir. Tablo: H Yılı Ġlaç Kullanımı Ġlaç Ġsmi Kullanılan Miktar Kullanıldığı Alan (ha) Ġnsekdisitler 452 lt +380kg 1.146,3 Herbisitler lt 950 Fungisitler kg ,4 Rodentisitler 2 kg 200 Akarasitler 43 lt + 32kg 33 Demirli BileĢikler 280 Kg 7 Kaynak: Ġl Tarım Müdürlüğü H.5.2.Gübre Kullanımı: Ġlimizde daha çok azotlu ve fosforlu gübreler kullanılmakta ancak toprağa ve doğaya zarar verecek ve birikim yapacak oranda kullanılmamaktadır. Bu konuda topraktaki birikim ve oranı ile ilgili herhangi bir çalıģma yapılmamıģtır. Kullanılan miktarlar aģağıda belirtilmiģtir. Gübre Adı : Kullanılan Miktar : Kullanıldığı Alan : Azotlu Gübreler 886,05 ton Hububat-Yem Bitkileri Fosforlu Gübreler 7 ton Hububat-Yem Bitkileri Kompoze Gübreler 177,25 ton Hububat-Yem Bitkileri 141

142 H.5.3. Toprak Kullanımı: Son dönemde Bakanlığımız tarafından çıkarılan 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanım Kanunu yasasından sonra Toprağın kullanımı ve üzerinde yapılacak bütün faaliyetler bir çerçeve ile belirlenmiģ ve kontrol altına alınmıģtır.toprak üzerinde yapılacak bütün faaliyetler, Ġl müdürlüğümüz teknik elamanlarınca verilecek etüt raporu doğrultusunda yürütülecek ve dolayısıyla tarım arazileri üzerinde yapılacak olan tarım dıģı faaliyetlere izin verilmeyecek ve böylece kısıtlı olan tarım arazileri korunmuģ olacaktır. YARARLANILAN KAYNAKLAR: 1. Ġl Tarım Müdürlüğü

143 (I). MADENCĠLĠK: I.1. Maden Kanununa Tabi Olan Madenler ve TaĢ Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler I.1.1. Sanayi Madenleri: Jips (Alçı taģı) Yatak ve Zuhurları Pardı Köyü Sahası: Tenör : -- Rezerv : ton muhtemel rezerv I.1.2. Metalik Madenler BAKIR (Cu) Ovacık (Mamlis, Kakbil) zuhuru Tenör : % 4.52 cu Rezerv : - KROM (Cr) Pülümür Bağderesi Yatağı Tenör : % 43 Cr2O3 Rezerv : ton muhtemel. Yatak geçmiģ yıllarda iģletilmiģtir. Resmezza Der Zilezur Yatağı Tenör : % 43 Cr2O3 Rezerv : ton muhtemel. Yatak geçmiģ yıllarda iģletilmiģtir. Ovacık (Çolaklar, Harmikızılçayır, Berke) Yatakları: Tenör : % Cr2O3 Rezerv : 2500 ton görünür,4800 muhtemel. Yataklardan geçmiģ yıllarda ton cevher üretilmiģtir. BAKIR YATAK VE ZUHURLARI Ovacık, KarataĢ, Söğütlü Arası Bakır Yatak ve Zuhurları Genel Jeoloji: Sahada, Permo-Karbonifer yaģlı (Keban Birliği) kireçtaģı+ģist+üst Kretase yaģlı bazik volkanikler (spilit, diyabaz, andezit+bazalt+kreotofir), Üst Triyas-Üst Kreatase yaģlı dasitik lav ve dasitik proklastikler yer alır. Yatak Özellikleri ve CevherleĢme: Belirtiler, Permo-Karbonifer kireçtaģı Ģist içerisinde veya ranodiyorit, diyorit-kireçtaģları dokanağında yer alır. Muhtemelen diyorit ve granidiyorit bağlı olan cevherleģme kontak metasomatik ve hidrotermal Pb, Zn, Cu cevherleģmesi halindedir. Mazgirt, Korsan Köyü Sahası Genel Jeoloji: Sahada, andezit, bazalt ve dasitler yer alır. Ayrıca kireçtaģı ve marn da yüzeylenir. Andezit ve bazaltlarda saçınımlı olarak pirit, kalkopirit görülür. Mazgirt Formasyonu olarak adlanan volkanik kayaçlar ve Koçakoç Formasyonu olarak adlanan kireçtaģlı ve marnlar Miyosen yaģlıdır. 143

144 Yatak özellikleri ve CevherleĢme: CevherleĢme, andezit ve bazaltlar içinde dasitlere bağlı olarak oluģmuģ saçınımlı pirit ve kalkopirit Ģeklindedir. Nazımiye Çevresi Sahaları: Genel Jeoloji: Sahada, Tunceli Formasyonu olarak adlanan Eosen yaģlı (AlkaĢ Formasyonu) yer alır. Bu Formasyon üç üyeye ayrılmıģtır. Hozat üyesi (kumtaģı, marn, kireçtaģı) Altınyüzük Üyesi (tüf ve aglomere) ve Marçik üyesidir. Marçik üyesi kırmızı renkli kumtaģı ve marndan oluģur. Yatak özellikleri ve CevherleĢme: Belirti, volkanik kayaçlar içersinde yer alır. Bu kayaçlar spilit, diyabaz, bazalt ve andezitten oluģur. CevherleĢme dissemine pirit ve saçınımlar halinde pirit ve az kalkopirit halinde volkanik kayaçlar içerisinde yer alır. DEMĠR YATAK VE ZUHURLARI Pertek (Demürek) Demir Zuhurları Genel Jeolojisi: Skarn tipi manyetit cevherleģmeleri Tunceli Ġli Pertek Ġlçesi Geçitkaya Köyüne bağlı Demürek Mezrasının hemen batısındadır. CevherleĢmeler kuvarslı diyorit, Keban mermerleri kontaklarında ve genellikle skarn oluģukları ile beraber bulunur. Skarn zonlarında cevher minerali olarak manyetik baskındır. Yatak özellikleri ve CevherleĢme: Demir cevheri m kalınlığında, yüzeydeki uzanımı 40 m kadar olup, bu mostranın hemen doğusunda 2-3 m kalınlığında, yüzeydeki uzanımı 25 cm olan ikinci bir mostrası vardır. Ekonomik sayılabilecek rezerve sahiptir. KROM YATAK VE ZUHURLARI Pülümür (Örnek Ocak-Ümit Ocak) Sahası Genel Jeoloji: ÇalıĢma alanında, Karboniferden Kuvaternere kadar oluģuklar bulunmaktadır. En eski birim Paleozoyik yaģlı metamorfik kayaçlardır. (Serisit Ģist, muskovit Ģist, kireçtaģı) Üst Trias- Üst Kretase zaman aralığında, Munzur kireçtaģı serpantinleģmiģ ultrabazikler (Dünit, harzburjit, piroksenit, gabro, diyabaz, spilit, radyolarit) bazit volkanitler (spilit, diyabaz, keratofir, andezit tüf, aglomera) fliģ ve kireçtaģı görülmektedir. Bunları kesen granit ve granodiyorit intrüzyonu bulunur. Eosen fliģ ve kireçtaģı çökelleri serpantinleri üstüne, Oligo-miyosen çökelleride üst kretase çökelleri üstüne uyumsuz olarak gelmektedir. Bu birimleri kesen andezitik ve dasitik intrüzyonları bulunur. Yatak özellikleri ve CevherleĢme: Çevre kayaçlarda teknotik dokanaklı serpantinleģmiģ ultrabazikler içinde irili ufaklı kromit mostralarına rastlanmaktadır. Genellikle ekonomik olmadıklarından terk edilen bu küçük ocakların yanında Ģuanda çalıģtırılan ocaklar da mevcuttur. Dissemine, bantlı ve masif olan kromit mostraları kalınlık ve devamlılıkları göz önünde tutularak iģletmeci kuruluģlar tarafından terk edilmiģtir. Tenörler % Cr2O3 arasında farklılık gösterir. Cevherler mostraları genellikle sepantinleģmiģ harzburjitler içersinde olup, mutlaka önce dunit kılıfıyla kaplıdır. Ümit ve Örnek ocakta ve kapalı iģletme yapılmaktadır. Madenin Cinsi Yeri Tenör Kalite Rezerv Faaliyet Durumu Krom Ovacık-Birman % Bilinmiyor - Ovacık-Harsi - Ovacık-K.Çayır - Pülümür-Perg - Pülümür-Karagöl - Pülümür-Gürk - Pülümür-Karagöz - 144

145 I.1.3. Enerji Madenleri: KÖMÜR YATAK VE ZUHURLARI Tunceli-Ovacık-Yarımkaya Linyit Sahası Genel Jeoloji: Havzanın temelini Mesozoyik yaģlı kraterler oluģturmaktadır. Ayrıca sahada serpantinler yer almaktadır. Serpantinler Mesozoyik kalkerlerinden gençtir. Havzanın tabanını Miyosen yaģlı taban konglomerası ile Neojen kalkerler oluģturmaktadır. Sahada kömür, Miyosen yaģlı kalkerler marn içindedir. Havzada kömürün damar kalınlıkları değiģmektedir. Yatak özellikleri ve CevherleĢme: Sahada 5 adet kuyu açılmıģtır. Kuyuların derinliği yaklaģık 5 km kadardır. Bu kuyu ve yarmalardan aģağıdaki rezerv hesaplanmıģtır. Mümkün Rezerv Muhtemel rezerv Kullanım alanı ĠĢletme yöntemi Üretim durumu Teknolojik çalıģmalar ton ton Teshin Açık iģletme Üretim yapılmıģtır. ġuanda üretim yapılmamaktadır. YapılmamıĢtır. Madenin Cinsi Yeri Tenör Kalite Rezerv Faaliyet Durumu Maden Kömürü Pertek-Sağman Ovacık-Yarımkaya I.1.4. TaĢ Ocakları Nizamnamesine Tabi Olan Doğal Malzemeler: KUM-ÇAKIL (KÇM) Merkez Munzur, Pülümür Çayları Yatakları Kalite : Elenerek kullanılabilir. Rezerv : m3 muhtemel rezerv ÇemiĢgezek-Togardere Yatağı Kalite : Elenerek kullanılabilir. Rezerv : m3 muhtemel rezerv Mazgirt-Lazvan, Göktepe Köyü Yatağı Kalite : Elenerek kullanılabilir. Rezerv : m3 muhtemel rezerv Ovacık-Çakmaklı Köyü Yatağı Kalite : Beton agregası olarak kullanılmaktadır. Rezerv : m3 muhtemel rezerv Pertek-Hozat Dere Yatağı Kalite : ĠnĢaat agregası olarak kullanılmaktadır. Rezerv : m3 muhtemel rezerv TUĞLA- KĠREMĠT Mazgirt ve Akpazar Kalite : Orta-iyi Rezerv : ton muhtemel rezerv 145

146 I.2. Madencilik Faaliyetlerinin Yapıldığı Yerlerin Özellikleri: Faaliyet bölgeleri topografik olarak engebeli arazilerden oluģmaktadır. Ġlimiz sınırlar içerisinde yapılan madencilik faaliyetlerinin yerleri, Alp Himalaya dağ oluģum kuģağının doğu Akdeniz bölgesindeki doğu toroslar üzerinde yer almakta, Paleozoikten Kuvaternere kadar olan dönemlere kadar farklı yaģta Metamorfik, Magmatik, Tortul ve volkanik kayaçlar içermektedir. Madencilik faaliyetlerin yapıldığı yerlerde yer altı suyu bulunduran formasyonlar Eosen ve Kuvaterner e aittir. Toprak özelliği; tarıma uygun olmayan, Ģiddetli erozyona maruz, sığ, taģlı, kireçsiz kahverengi orman toprağı, VII. Sınıf arazidir. I.3. Cevher ZenginleĢtirme: Ġlimizde cevher zenginleģtirme yapılmamaktadır. I.4. Madencilik Faaliyetlerinin Çevre Üzerine Etkileri: Günümüzde yaģanan çevre problemlerinin ana kaynağını, mevcut doğal dengenin insan eli tarafından bozulması teģkil etmektedir. Yer kabuğundaki mineral yatakların iģlenmesiyle, yani madencilik faaliyetleriyle de kaçınılmaz Ģekilde bir arazi bozulmaları meydana gelmekte ve giderek artan talep yüzünden de arazi bozulmaları yaygınlaģmaktadır. Genel olarak, madencilik faaliyetlerinin etkileri, mineral zenginleģtirme ile birlikte açık ve kapalı maden iģletmeciliğinin sebep olduğu çevre problemleri Ģeklinde karģımıza çıkar. Madencilik, Jeolojik yapıyı, rölyefi, su rejimini, yerel iklimi ve peyzajı değiģtirir, toprağı bozar ve bitki örtüsünü yok eder. Bu etkiler toprak ve bitki örtüsünün doğrudan yok edildiği açık maden iģletmeciliğinde daha da belirgin olarak görülür. Dolaylı bozulmalar ise, cevher, örtü ve atık yığınları ile madencilik binaları ve tesislerin bulunduğu arazilerde meydan gelir. Ġlimizde açık ve kapalı maden iģetmeciliğine henüz baģlanılmadığından jeolojik yapı, rölyef ve su rejimindeki doğrudan olabilecek değiģiklikler bu aģamada söz konusu değildir. I.5. Madencilik Faaliyetleri Sonucunda Arazi Kazanım Amacıyla Yapılan Rehabilitasyon ÇalıĢmaları: Madencilik sonucu bozulan arazilerde yapılacak iyileģtirme çalıģmaları üretim süreci ile aynı zamanda planlanmalı ve yapılmalıdır. Madencilik Faaliyetlerinde, saha orman arazisi değil ise Doğaya Yeniden Kazandırma Planı ve Taahhüdü yapılmaktadır. YARARLANILAN KAYNAKLAR 1. Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Orta Anadolu IV. Bölge Müdürlüğü / MALATYA 2. Sanayi ve Ticaret Müdürlüğü

147 (J). ENERJĠ: J.1. BIRINCIL ENERJI KAYNAKLARI J.1.1. TaĢkömürü Ġlimiz Ovacık Ġlçesi sınırları içinde eskiden iģletilmiģ kömür ocaklarının varolduğu bilinmektedir. Ġl merkezinde yakacak olarak Ġl dıģından getirilen Linyit kömürü kullanılmaktadır. J.1.2. Linyit Tunceli-Ovacık-Yarımkaya Linyit Sahası Genel Jeoloji: Havzanın temelini Mesozoyik yaģlı kraterler oluģturmaktadır. Ayrıca sahada serpantinler yer almaktadır. Serpantinler Mesozoyik kalkerlerinden gençtir. Havzanın tabanını Miyosen yaģlı taban konglomerası ile Neojen kalkerler oluģturmaktadır. Sahada kömür, Miyosen yaģlı kalkerler marn içindedir. Havzada kömürün damar kalınlıkları değiģmektedir. Yatak özellikleri ve CevherleĢme: Sahada 5 adet kuyu açılmıģtır. Kuyuların derinliği yaklaģık 5 km kadardır. Bu kuyu ve yarmalardan aģağıdaki rezerv hesaplanmıģtır. Mümkün Rezerv Muhtemel rezerv Kullanım alanı ĠĢletme yöntemi Üretim durumu Teknolojik çalıģmalar ton ton Teshin Açık iģletme Üretim yapılmıģtır. ġuanda üretim yapılmamaktadır. YapılmamıĢtır. Madenin Cinsi Yeri Tenör Kalite Rezerv Faaliyet Durumu Maden Kömürü Pertek-Sağman Ovacık-Yarımkaya J.1.3. Asfaltit J.1.4. Bitümlü ġist J.1.5. Hampetrol Ġlimiz sınırları içerisinde petrol üretimi yapılmamaktadır. J.1.6. Doğalgaz Ġlimiz sınırları içerisinde tespit edilmiģ doğalgaz enerjisi bulunmamaktadır. J.1.7. Nükleer Kaynaklar (Uranyum ve Toryum) 147

148 J.1.8. Orman J Odun: Ġlimizde yakacak olarak meģe odunu kullanılmaktadır.2008 yılında ster odun üretilmiģtir. J.1.9. Hidrolik Ġlimiz akarsuları üzerinde 8 adet baraj inģası planlanmıģ olup bunlardan 2 adedi inģa halindedir. Bu 8 adet barajın kurulu gücü MW olup yıllık üretimi 1571 Gwh/yıl dır. J Jeotermal Jeotermal enerji, yer kabuğunun eriģilebilir derinliklerine olağandıģı olarak birikmiģ ısının oluģturduğu bir enerji türüdür. Bu ısı yeryüzüne doğal olarak sıcak su kaynakları ve buhar Ģeklinde veya sondajlarla çıkarılan sıcaksu buhar, buhar sıcaksu Ģeklinde ulaģmaktadır. Merkez Ġlçe Harçik Madensuyu Kaynak, Tunceli Erzincan karayolunun 2. km sinde, yolun sol tarafında Ġnönü mahallesinde yol yarmasındaki çatlaktan yüzeye çıkmaktadır tarihinde yapılan ölçümlere göre; kaynağın sıcaklığı 21 0 C, toplam debisi ise yaklaģık 2 lt/sn dir. Kaynağın suyu; sodyumlu, magnezyumlu, bikarbonatlı, klorürlü termal sular sınıfına girmektedir. Bölge halkı tarafından içmece olarak yararlanılmaktadır. Merkez Anafatma Suyu Kaynak, Tunceli Ovacık yolu üzerinde, Tunceli ye 7.5 km uzaklıkta yer almaktadır tarihinde yapılan ölçümlere göre kaynağın sıcaklığı 20 0 C, toplam debisi yaklaģık 1.5 lt/sn dir. Kaynağın suyu; Sodyumlu, magnezyumlu, bikarbonatlı, klorürlü sular, sınıfına girmektedir. Bölge halkı tarafından içmece amacıyla yararlanılmaktadır. Nazımiye Ġlçesi-AĢağıdoluca Maden Suyu Kaynak, Nazımiye ilçesine bağlı AĢağıdoluca Köyü sınırları içerisinde yer almaktadır tarihinde yapılan ölçümlere göre kaynağın sıcaklığı 19 0 C, toplam debisi yaklaģık 0.1 lt/sn dir. Kaynağın suyu; kalsiyumlu, magnezyumlu, sülfatlı bikarbonatlı sular, sınıfına girmektedir. Bölge halkı tarafından içmece amacıyla yararlanılmaktadır. Pülümür Ġlçesi Bozada Suyu Kaynak, Pülümür ilçesine bağlı karaderbentli köy sınırları içinde, Bozağa mevkiinde yer almaktadır tarihinde yapılan ölçümlere göre kaynağın sıcaklığı 18 0 C, toplam debisi yaklaģık 0.2 lt/sn dir. Kaynağın suyu; sodyumlu, magnezyumlu, bikarbonatlı, klorürlü sular, sınıfına girmektedir. Hiçbir Ģekilde yararlanılmaktadır. 148

149 Mazgirt Ġlçesi Bağın Kaplıcası Kaynak, Mazgirt Ġlçesinde Bağın mevkiinde yer almaktadır tarihinde yapılan ölçümlere göre kaynağın sıcaklığı 38 0 C, toplam debisi yaklaģık 2.5 lt/sn dir. Kaynağın suyu; sodyumlu, magnezyumlu, bikarbonatlı, termal sular, sınıfına girmektedir. Ġlkel Ģartlarda yöre halkı tarafından kaplıca amaçlı kullanılmaktadır. J GüneĢ Ġlimizde güneģ enerjisinden yeterli oranda faydalanılmamaktadır. Kullanılan güneģ enerjisi miktarı hakkında yeterli bilgi elde edilememiģtir. Ġlimizde güneģ enerjisi konutlarda su ısıtma amaçlı olarak yararlanılmaktadır. J Rüzgâr Ġlimizde rüzgâr enerjisinden faydalanılmamaktadır. J Biyokütle J Biyogaz Enerjisi: Ġlimizde biyogaz enerjisi kullanılmamaktadır. J Biyomas Enerjisi: Ġlimizde biyomas enerjisi kullanılmamaktadır. J Su Enerjisi: Ġlimizde su kaynaklarından 1281 Gwh/yıl elektrik enerjisi üretmek mümkündür. J.2. ĠKĠNCĠL ENERJĠ KAYNAKLARI J.2.1. Termik Enerji Ġlimizde termik enerji kullanılmamaktadır. J.2.2. Hidrolik Enerji J.2.3. Nükleer Enerji Ġlimizde Nükleer enerji kullanılmamaktadır. J.2.4. Yenilenebilir Elektrik Enerjisi Üretimi J.3. ENERJĠ TÜKETĠMĠNĠN SEKTÖRLERE GÖRE DAĞILIMI FedaĢ Müessese Müdürlüğünün 2007 Yılı Enerji Tüketimlerinin Sektörlere Dağılımı GWH SEKTÖR GWH Sanayi UlaĢtırma Konut ve Hizmetler Tarım 445 Diğer Sektörler TOPLAM

150 J.4. ENERJĠ TASARRUFU ĠLE ĠLGĠLĠ YAPILAN ÇALIġMALAR Konuyla ilgili yapılmıģ çalıģma bulunmamaktadır. YARARLANILAN KAYNAKLAR: 1- Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü Orta Anadolu IV. Bölge Müdürlüğü / MALATYA 2- Sanayi ve Ticaret Müdürlüğü FEDAġ Müessese Müdürlüğü

151 (K). SANAYĠ VE TEKNOLOJĠ: K.1- Ġl Sanayinin GeliĢimi, Yer Seçimi Süreçleri ve Bunu Etkileyen Etkenler: Tunceli ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayalı olup, sanayileģme düzeyi çok düģüktür. Tunceli Ġlinde sanayi ve yatırım ortamının olumsuz olarak etkileyen bir çok faktör mevcuttur. Bu faktörlerin baģında Ġlin coğrafi konumu ve geliģmiģ olan illere uzaklığı ve anayolların üzerinde olmaması gelmektedir. Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca (Sanayi AraĢtırma ve GeliĢtirme Genel Müdürlüğü) Ġlimizde sanayi potansiyelinin tespiti amacıyla kapsamlı çalıģmalar yapılmıģ olup, Ġlin sosyo ekonomik durumu incelenmiģtir. Pazar, istihdam, iģgücü ve hammadde imkanları yönünden değerlendirmeler yapılmıģtır. Ġlimizde daha çok mevcut yer altı ve yerüstü kaynakları değerlendirmelere yönelik orta ölçekli emek-yoğun teknolojilerin kurulmasının faydalı olacağı sonucuna varılmıģtır. Ġlimiz gelir düzeyi düģük, sermaye birikimi az olan bir Ġl dir. Büyük çaplı, uzun ve pahalı teknolojilerin bu sermaye yapısı ile kurulmasının mümkün olamayacağı görülmektedir. Ġlimizde sanayileģmeyi geliģtirmek için altyapıyı oluģturan tarımı iyileģtirmek, verimliliğini arttırmak bunu uzun süreli kılmak gerekmektedir. Bölge konumu itibariyle tarıma, hayvancılığa ve yer altı kaynaklarına dayalı yaygın sanayi tesisleri kurulması uygun görülecektir. Bakanlığımızın % 99 kredi desteği ile 1998 yılında yatırım programına alınan 1 adet Organize Sanayi Bölgesi alt yapı inģaatı %90 oranında 2001 Yılı sonu itibariyle tamamlanmıģ ancak 36 sanayi parseline yatırımcılar tarafından talep olmadığından geçici olarak iģ tavsiye edilmiģtir. Ġlimiz merkezinde faaliyette bulunan 44 iģyerli Küçük Sanayi Sitesi faaliyette olup, yaklaģık 132 kiģi istihdam edilmektedir K.2- Genel Anlamda Sanayi Gruplandırılması: Sanayi ve Ticaret Bakanlığı (Sanayi AraĢtırma ve GeliĢtirme Genel Müdürlüğü) elamanları tarafından Ġlimiz merkez ve ilçelerinde Küçük sanayi siteleri alanları, organize sanayi bölgeleri olarak belirlenen bölgeler ekli harita üzerinde gösterilmiģtir. Ġlimizde Atatürk Mahallesinde faaliyette bulunan 44 iģyerli Küçük sanayi sitesi mevcut olup, Ġlimiz merkez Ġnönü Mahallesi Harçik mevkiinde alt yapı inģaatının %90 nı 2001 yılı sonu itibariyle tamamlanan 36 iģyerli Organize Sanayi Bölgesi alanı bulunmaktadır. Organize Sanayi Bölgesinde mevcut sanayi parsellerine giriģimci ve yatırımcı tarafından talep olmadığından inģaatına baģlanmamıģtır. Ġlimiz yeraltı ve yerüstü kaynakları bakımından oldukça zengin bir bölgedir. Krom, Maden kömürü, Alçı taģı ve Kireç hammaddesi ile Maden suyu, Kaya tuzu yönünden de zengindir. Ġlin maden rezervi bilinmemektedir. Madencilik Tunceli Ġli maden varlığı bakımından zengindir. Ġl sınırları içerisinde Asbest, Krom, Bakır, Jips, Linyit, Manganez, Tuğla ve Kiremit hammadde rezervleri bulunmaktadır. Tunceli de yer altı kaynakları dıģında Pülümür ilçesinde 3 adet tuz iģletmesi (Göneli, Hıvır ve Tekelağa tuzlaları) bulunmaktadır. Bu yataklar Ġlin tuz ihtiyacının önemli bir kısmını karģılamaktadır. Ayrıca Pülümür ilçesi Kırmızı Köprü, Örenönü yakınında bulunan ve rezervi kesin tespit edilemeyen kireç taģı yatakları bulunmaktadır. 151

152 Ġlin ġifalı Suları Merkez ilçede bulunan Anafatma Kaplıcası, Dikili TaĢ Maden Suyu, Harçik Ġçme Suyu Mazgirt ilçesinde Dedebağ (Bağın) kaplıcası, Ilıcak Maden Suyu, Pülümür ilçesinde, Pülümür Maden Suyu, Nazımiye Ġlçesinde, AĢağı Doluca (Harik) kaplıcasıdır. Bu kaplıcaların romatizmal hastalıklara, kırık ve çıkıklara iyi geldiği tespit edilmiģtir. Ancak söz konusu kaynaklar basit veya ilkel tesisler halinde kullanılmaktadır. Önemli Madenler: Madenin Cinsi Yeri Tenör Kalite Rezervi Faaliyet Durumu Krom Ovacık-Birman % Bilinmiyor - Ovacık-Harsi - Ovacık-K.Çayır - Pülümür-Perg - Pülümür-Karagöl - Pülümür-Gürk - Pülümür-Karagöz - Maden Kömürü Pertek-Sağman Ovacık-Yarımkaya K.3- Sanayinin Ġlçelere Göre Dağılımı Ġstihdam durumu ile ilgili olarak Tunceli de iktisaden faal tarım sektörü ile Devlet hizmetleri sektöründe yoğunlaģmıģtır. Ġktisaden faal nüfusun % 73 ü tarım sektöründe % 18 i de Devlet hizmetleri sektöründe faaliyet göstermektedir. S.NO ADI ĠLÇE ADI 1 FeniĢ Yem Sanayi A.ġ. TUNCELĠ-Merkez 2 FeniĢ Toprak Tuğla Fabrikası Akpazar/MAZGĠRT 3 Özcihan Bakliyat. Gıda Değirmencilik Akpazar/MAZGĠRT 4 Munzur Tarım ve Sanayi Ürünleri Tic.A. ġ. Ovacık/ TUNCELĠ 5 TümsaĢ Tunceli Un ve Un Mamülleri Tanzim SatıĢ Beton Parke Sanayi A.ġ. TUNCELĠ-Merkez 6 Munzur Süt ve Süt Ürünleri TUNCELĠ Merkez Sanayi kuruluģları genellikle Ġlimiz Merkez, Mazgirt ve Ovacık ilçelerinde yoğunlaģmıģtır. K.4- Sanayi Gruplarına Göre ĠĢyeri Sayıları ve Ġstihdam Durumu Ġlimizde; a)- Gıda Sanayi = 3 b)- TaĢ ve Toprağa dayalı Sanayi = 1 c)- Diğer Ġmalat Sanayi = 2 Olmak üzere toplam dört (6) adet sanayi ĠĢyeri mevcut olup üç (3) adet sanayi grubu bulunmaktadır. 152

153 a) Gıda Sanayi Özcihan Bakliyat ve Pak. Değirmencilik Gıda ve tük. Mam. Paz. Tic. Ve San. Ltd.ġti.: Ġlimiz Mazgirt Ġlçesi Akpazar Nahiyesinde faaliyet göstermektedir. Tunceli Ġl Özel Ġdaresi, Toprak Mahsulleri Ofisi ve halk ortaklığı ile kurulan ve 1986 yılında üretime baģlayan tesis önce irmik fabrikası olarak düģünülmüģ, entegrasyonu ile makarna ve bisküvi ünitesi planlanmıģken pazarlama ve iģletme sermayesi darboğazı sebebiyle 1987 yılında un fabrikasına çevrilmiģtir. Ancak Toprak Mahsulleri Ofisi ayrılması ile tesiste üretim durmuģ daha sonra fabrika gayri menkulleri ile birlikte özel giriģimciye satılmıģ tesiste faal durumda un üretilmektedir Yılı sonu itibari ile tesiste 19 kiģi çalıģmaktadır. Tesis ton/yıl kurulu kapasitesine karģın ton/yıl üretim gerçekleģmiģ olup, ayrıca yıllık ton/yıl kepek üretim kapasitesine sahip fabrikada 2010 yılında 2000.ton üretim gerçekleģtirilmiģtir. Kapasite kullanımı oranı unda ortalama % 29, kepekte %20 dir. Munzur Süt ve Süt Ürünleri: Ġlimiz Merkez Atatürk Mahallesinde ticari faaliyetini sürdürmektedir. Tesisin kurulu kapasitesi 400 ton/yıl yoğurt, 200 ton/yıl ayran üretmektedir. T tesiste 3 iģçi çalıģmaktadır yılında fiili üretimi 350 ton/yıl yoğurt, 180 ton/yıl ayran üretmiģtir. TümsaĢ-Tunceli Un ve Un Mamülleri Tanzim SatıĢ Beton Parke Sanayi A.ġ.: Tesisin % 98 i Tunceli Belediyesine ait olup, Ekmek, kuru pasta, kremalı pasta, tatlılar, poğaça ile simit üretilmektedir. Tesiste 24 kiģi istihdam edilmekte olup % 35 kapasite ile fiili üretim yapmaktadır. b) TaĢ ve Toprağa Dayalı Sanayi FeniĢ Toprak ve ĠnĢ. San. ve Tic. Ltd. ġti.: Tunceli Ġl Özel Ġdaresi ve 48 giriģimcinin ortaklığı ile kurulu bulunan Ģirketçe inģaatına 1993 yılında baģlanan blok tuğla üretim tesisi Aralık 1996 tarihi itibari ile tamamlanmıģ olup, ġirket yönetim kurulu kararıyla tuğla fabrikası kiralama yolu ile çalıģtırılmasına karar verilmiģ olup, Özel giriģimci tarafından iģletilmektedir adet/yıl tuğla üretim kapasitesine sahip olup, fiili üretim kapasitesi adet/yıl ve kapasite kullanım oranı % 5,9 dur. Fabrikada 66 personel çalıģmaktadır. Üretilen tuğlalar Ġlimiz dahilinde ve komģu Ġllere pazarlanmaktadır. c)- Diğer Ġmalat Sanayi FeniĢ Yem San. Anonim ġirketi: Ġlimiz merkezinde 1978 yılında Yem sanayi anonim Ģirketi tarafından inģa edilip iģletilen tesis ÖzelleĢtirme sonucunda ÖzelleĢtirme Ġdaresi BaĢkanlığınca 1994 yılında özelleģtirilmiģtir. Kurulu kapasitesi kg/yıldır. Tesiste halen 3 iģçi çalıģmaktadır. Karma hayvan yemi üretilmektedir yılı üretimi kg/yıldır. 153

154 Munzur Tarım ve San. Ürünleri Tic.A.ġ.: 1999 yıllında kurulan Ģirket 2007 yılında üretime baģlamıģ olup, Ġlimiz Ovacık Ġlçesi YeĢilyazı gözeler mevkiinde faaliyette bulunmaktadır. Kurulu kapasitesi adet/yıl 0,5 pet ĢiĢe, adet/yıl 1,5 lt. Pet ĢiĢe, adet/yıl 5 lt. pet ĢiĢe, adet/yıl 10 lt. lik pet ĢiĢe üretilmektedir. Tesiste halen 43 iģçi çalıģmaktadır K.5- Sanayi Gruplarına Göre Üretim Teknolojisi ve Enerji Kullanımı: Özcihan Bakliyat ve Pak. Değirmencilik Gıda ve Tük. Mam. Paz. Tic. Ve San. Ltd.ġti.: Fabrikada 3 ve 4 tip buğday unu ile kepek üretilmektedir. Fabrikada elektrik enerjisi çalıģmakta olup, bir yılda tüketilen enerji miktarı ise Kwh dir. FeniĢ Toprak Ve ĠnĢ. San. Tic. Ltd. ġti.: Fabrikada Tuğla üretilmektedir. Enerji olarak Elektrik ve Kömür kullanılmaktadır. Bir yılda tüketilen elektrik enerji miktarı ise Kwh dir. FeniĢ Yem Fabrikası: Fabrikada karma hayvan yemleri üretilmektedir. Tüketilen elektrik enerjisi miktarı ise Kwh dir. Munzur Tarım ve San. Ürünleri Tic.A. ġ: Fabrikada hazır pet su üretimi ĢiĢeleme iģi yapılmaktadır. Elektrik enerjisi ile çalıģmakta olup yıllık tüketilen elektrik enerjisi miktarı Kwh dir TümsaĢ-Tunceli Un ve Un Mamülleri Tanzim SatıĢ Beton Parke Sanayi A.ġ.: Tesisin % 98 i Tunceli Belediyesine ait olup, Ekmek, kuru pasta, kremalı pasta tatlılar poğaça ile simit üretilmektedir. Tesiste KWH, 15 ton kömür ile 25 ton fındıkkabuğu tüketilmektedir. Munzur Süt ve Süt Ürünleri: Tesiste yoğurt, ayran, yağ, peynir ve kaymak üretilmekte olup, yıllık enerji tüketimi KWH elektrik ile 40 ton feul-oil kullanılmaktadır. K.6. Sanayide Kaynaklanan Çevre Sorunları ve Alınan Önlemler K.6.1. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Hava Kirliliği: Sanayi geliģmediğinden sanayi kaynaklı hava kirliliği meydana gelmemektedir. KıĢ aylarında kullanılan kömürlerin etkileri ölçüm yapılamadığından bilinmemektedir. Ancak gözlemsel olarak herhangi bir kirliliğe rastlanılmamıģtır. K.6.2. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Su Kirliliği: Sanayiden kaynaklanan su kirliliği meydana gelmemektedir. 154

155 K.6.3. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Toprak Kirliliği: Ġlimizde sanayinin geliģme göstermemesi nedeniyle sanayinin toprak kirliliği üzerinde etkisi bilinmemektedir. K.6.4. Sanayi Tesislerinden Kaynaklanan Gürültü Kirliliği: Küçük sanayi sitesinde bulunan mermer, kaynak, mobilya atölyeleri v.b. iģletmelerden çıkan gürültü çevreyi rahatsız edici boyutta değildir. Ancak iģletmelerde çalıģanlar üzerindeki etkileri bilinmemektedir. Özellikle demir doğrama atölyelerinde çalıģan iģçilerin koruyucu önlemler konusunda eksik davrandıkları yapılan denetimlerden anlaģılmıģtır. K.6.5. Sanayi Tesislerinden Kaynaklan Atıklar: Katı atıkları oluģması bertaraf edilmesi zararsız hale getirilmesi yöntemlerinde çeģitli bölgesel farklılıklar bulunmaktadır. Bunun değiģik nedenleri mevcuttur. Katı atıkların zararsız hale getirilmesinde bölgenin ekonomik yapısı, kültürel farklılığı, bölgenin sosyal yapısı veya bölgedeki yerel yönetimlerin atıklarla ilgili faaliyetleri sıralayabiliriz. Katı atıkların çevre kirliliği oluģturmaması insan ve diğer canlıların varlığı üzerinde tehlikeli boyutlara ulaģmaması için çeģitli yasal düzenlemelere gerek duyulmuģtur. Bu düzenlemelerin amacı; 1- Ġnsan sağlığı ve çevrenin korunması 2 - Enerji ve doğal kaynakların korunması 3- Ortaya çıkan atık miktarının azaltılması 4- Atıkların çevreye zarar vermeden uygun biçimde iģlenmesi gibi. Ġlimizde yürütülen katı atık çalıģmaları günlük faaliyetler sonucu ortaya çıkan atıklar belirli toplama yerlerinde veya günlük olarak biriktirilen çöpler günün belirli saatlerinde mahalle aralarında dolaģan sıkıģtırmalı çöp arabalarına doldurularak çevreye zarar vermeden uygun koģullarda daha önceden Ģehrin dıģında hâkim rüzgar göz önüne alınarak belirlenen çöp sahasına bırakılmaktadır. Çöp sahası ile ilgili olarak katı atıkların en uygun bertaraf yöntemi gömme yöntemi içerisinde yer alan Alan yöntemi olduğu ve bölgemizin koģullarına uygun etkin ve ucuz olduğu Belediye ile iģbirliği yapılarak durum rapor edilmiģtir. Henüz bir yöntem uygulanmamaktadır. K.7. Sanayi Tesislerinin Acil Durum Planı: Ġlimizde mevcut sanayi tesislerinin acil durum planları hakkında bil mevcut değildir. YARARLANILAN KAYNAKLAR: 1. Sanayi ve Ticaret Müdürlüğü Temel ekonomik ve sosyal göstergeler 1999 Tunceli DĠE 155

156 TUNCELĠ (L). ALTYAPI, ULAġIM VE HABERLEġME: L.1. Altyapı L.1.1. Temiz Su Sistemi ġehrin su ihtiyacı Hagü kaynağı, Büyükyurt(Hakis) kaynağı, Zagge kaynağı ve sondaj kuyuları olmak üzere 4 adet su kaynağından karģılanmaktadır. Kaynakların debileri ve Ģehir merkezine uzaklığı aģağıda verilmiģtir. Hagü kaynağı: ġehrin m doğusunda bulunan Hagü kaynağı yıllarında kapte edilmiģ 60 lt/sn su alınmıģtır. Ancak yaz aylarında kaynağın verimi azaldığından min. debisi 15 lt/sn ye kadar düģmüģtür. Kotu 1147 m dir. Hat, çelik ve PE borulardan oluģmaktadır. Büyükyurt(Hakis) kaynağı: yılları arasında kapte edilerek Ģehre getirilen Buyükyurt(Hakis) kaynağı ise Ģehrin kuzeydoğusunda ve 34 km uzaklıktadır. Verimi lt/sn arasında değiģmektedir. Kotu 1163 m dir. Hat, çelik borulardan oluģmaktadır. YağıĢlardan sonra aģırı derecede kirli aktığı için Sonbahar mevsiminde tamamen devre dıģı bırakılmaktadır. Zagge kaynağı: Büyükyurt kaynağının veriminde azalma olması nedeniyle Zagge 1 kaynağı inģaat döneminde kapte edilerek sisteme dahil edilmiģtir. Zagge 1 kaynağı Tunceli Pülümür kara yolu üzerinde olup uzaklığı 45 km civarındadır. Hat, çelik borulardan oluģmaktadır. Verimi ise lt/sn arasında değiģmektedir. Kotu 1169 m dir. YağıĢlardan sonra bulanık aktığından devre dıģı bırakılmaktadır. D.S.Ġ sondaj kuyuları: Ġlimiz kent merkezinin su ihtiyacının bir kısmını karģılayan ve Munzur Çayı kenarında bulunan iki adet keson kuyu Uzunçayır Barajı Göl sahasında kaldığından, bu kuyuların yerine D.S.Ġ. tarafından Cumhuriyet Mahallesinde iki adet sondaj kuyusu açılmıģtır. Proje uygulama çalıģması yılı inģaat döneminde yapılmıģtır. Bu kuyuların verimi 90 lt/sn dir. Kuyular sürekli çalıģtırılmamaktadır. Kuyulardan sadece biri doğrudan bu kuyulardan beslenen Çığ semti için günde ortalama dk çalıģtırılmaktadır. Kuyulardan diğer yerleģim yerlerine ise ihtiyaç halinde su verilmektedir. Yaz dönemlerinde diğer kaynaklarının veriminin azalması ve yağıģlı zamanlarda Zagge ve Büyükyurt kaynaklarının bulanık akması dönemlerinde bu kuyular devreye alınmaktadır. Bu dönemlerde Ģehrin su ihtiyacı büyük oranda bu kuyulardan karģılanmaktadır. Tablo.L Köy Ġçme Suları Envanteri Ġcmali DURUMU KÖY BAĞLISI TOPLAM Adet Nüfus Adet Nüfus Adet Nüfus SULU ÇEġMELĠ ġebekelġ SUYU YETERSĠZ ÇEġMELĠ ġebekelġ 0 0 SUSUZ 7 TOPLAM Kaynak: Tunceli Ġl Özel Ġdaresi 156

157 L.1.2. Ġlçe Merkezlerinin Ġçme Suyu Ġle Ġlgili Hâlihazır Durumu L Mazgirt Ġlçesi Ġçme Suyu Ġle Ġlgili Bilgiler: Ġçme suyunun Temin Edildiği Kaynaklar : Karapınar, Göçger, Uçurum Deresi, Sondaj Kullanılan Boruların Cinsi : PVC Plastik Boru ġebekenin Uzunluğu : km YapılıĢ Yılı : L Ovacık Ġlçesi Ġçme Suyu Ġle Ġlgili Bilgiler: Ġlçenin içme suyu kaynağı Yılanlı Mevkiinde olup Ġlçe Merkezine uzaklığı 3500 m dir. Kaptajla depo arasında eski ve yeni olmak üzere 2 ishale hattı 150 lik AÇB boru olup yaklaģık 1000 m, yeni ishalle hattı 200 lük PVC boru olup yaklaģık 1500 m dir. Depodan sonra 2400 m uzunluğunda 200 lük AÇB boru ile Ģehir merkezine ve 2900 m uzunluğunda bağlanmıģtır. ġebekedeki AÇB borularının değiģtirilmesi için BEL-DES kapsamında gelen ödeneğe göre ihalesi yapılmıģ, baģlama aģamasındadır. Pertek Ġlçesi Ġçme suyu Ġle Ġlgili Bilgileri: Ġçme suyu kaynağı Süpürgeç Mevkiinde olup Ġlçe Merkezine uzaklığı 500 m dir. Kaynaktan su drenajla 400 tonluk depoya aktarılmakta, depodan çıkıģtan sonra 85 km Ģebeke hattı döģelidir. ġebekede kullanılan boru PVC dir. Nazimiye Ġlçesi Ġçme Suyu Ġle Ġlgili Bilgiler: Ġçme suyu kaynağı Güzelpınar, Tahkin ve Pohus Mevkiindeki yer altı su kaynağıdır. Güzelpınar su kaynağı, isale hattı 3 km dir. Tahkin ve Pohus Kaynaklarının hattı ise 27 km dir. Ġlçede 4 adet su deposu mevcuttur. ÇemiĢgezek Ġlçesi Ġçme Suyu Ġle Ġlgili Bilgiler : Ġçme suyu Üçbey ve Kırlavuk kaynaklarından sağlanmaktadır. Üçbey su kaynağının Ġlçe Merkezine uzaklığı 1,5 km olup koordinatları yatay 24-25, dikey tür. Kırlavuk su kaynağının Ġlçe Merkezine uzaklığı 4,5 km olup koordinatları yatay 21-22, dikey dır. Hozat Ġlçesi Ġçme Suyu Ġle Ġlgili Bilgiler : Ġçme suyu Sapik Mevkii ve Gözeler Mevkiindeki yer altı su kaynağından temin edilmektedir. Sapik Mevkiindeki ishale hattının uzunluğu 2500 m olup Q 150 lik (AÇB) asbest boru ile Gözeler Mevkiindeki ishale hattının uzunluğu 1900 m olup Q 150 lik (AÇB) asbest boru ile döģenmiģtir. Pülümür Ġlçesi Ġçme Suyu Ġle Ġlgili Bilgiler: Ġçme suyu kaynağı üç ayrı yerden; Tekke Pınarı, Dağdibi ve Sıtma Pınarı Mevkiindeki yer altı su kaynaklarından temin edilmektedir. 157

158 - Tekke Pınarı kaynağı ilçeye 13 km uzaklıkta olup AÇB asbest boru kullanılmıģtır kodlu kaynak suyudur. - Dağdibi kaynağı ilçeye 500 m uzaklıkta olup çelik boru kullanılmıģtır kodlu kaynak suyudur. - Sıtma Pınar kaynağı ilçeye 1200m uzaklıkta olup PVC boru kullanılmıģ kaynak suyudur. 158

159 Tablo.L Köy ve Ünite Ġçme Suyu Tespiti Sıra No ĠLĠ ĠLÇESĠ KÖY ÜNĠTE HANE ADI 2000 YILI NÜFUS MEVCUT ĠÇME SUYU DURUMU SU TEMĠN ġeklġ MEVCUT ĠÇME SUYU TESĠSĠ Adet Adet Köy Ünite Yeterli Yetersiz Susuz Sondaj Kaynak Grup ÇeĢme ġebeke TUNCELĠ MERKEZ TUNCELĠ ÇEMĠġGEZEK TUNCELĠ HOZAT TUNCELĠ MAZGĠRT TUNCELĠ NAZIMĠYE TUNCELĠ OVACIK TUNCELĠ PERTEK TUNCELĠ PÜLÜMÜR Kaynak: Tunceli Ġl Özel Ġdaresi GENELTOPLAM

160 L.1.3. Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi Tunceli için bölgesel bazda yapılmıģ, çeģitli tarihlerde, değiģik amaçlarla hazırlanmıģ kanalizasyon projeleri mevcuttur. Tesisler halen faal durumdadır. Tesiste Ø 150 mm parsel bağlantıları, Ø 200 mm, Ø 300 mm ve Ø 400 mm Ģebeke borusu olmak üzere toplam metre uzunlukta mecra döģenmiģtir. Ġller Bankası tarafından imalatı yaptırılan kanalizasyon Ģebekesi dıģında, Belediyemiz kanalizasyon ekibi tarafından her yıl ihtiyaca göre kanalizasyon Ģebekesi imalatı yapılmaktadır. Mevcut durumda ilimizin kanalizasyon suları, topoğrafik sebepler nedeniyle 9 ayrı noktadan hiçbir arıtma iģlemine tabi tutulmadan Uzunçayır barajına deģarj edilmektedir. Belediyemiz 2005 yılında kanalizasyon Ģebekesinin yapılması, pissuların toplanması, arıtma tesisine iletilmesi ve arıtma tesisinin yapılması iģlerini kapsayan bir proje çalıģması baģlatmıģtır. Gelinen aģamada projenin inģaat iģleri devam etmektedir. SözleĢmesine göre arıtma tesisinin 2012 yılı Ağustos ayında iģletmeye alınması planlanmaktadır. Tablo. L Kanalizasyon Tespit Formu SIRA NO ĠLĠ ĠLÇESĠ KÖYÜN ADI ÜNĠTENĠN ADI KANALĠZASYON SĠSTEMĠ 1 Tunceli Merkez GEYĠKSUYU Geyiksuyu 1 2 Tunceli Merkez AKTULUK Aktuluk 1 3 Tunceli Merkez BURMAGEÇĠT Burmageçit 1 4 Tunceli Merkez YOLKONAK Yolkonak 1 5 Tunceli Merkez DEDEAĞAÇ Dedeağaç 1 6 Tunceli ÇemiĢgezek AS. BUDAK As. budak 1 7 Tunceli ÇemiĢgezek BAĞSUYU Bağsuyu 1 8 Tunceli ÇemiĢgezek ÖRENCELER Örenceler 1 9 Tunceli ÇemiĢgezek KIRAÇLAR Kıraçlar 1 10 Tunceli ÇemiĢgezek SAKYOL Sakyol 1 11 Tunceli ÇemiĢgezek VĠġNELĠ ViĢneli 1 12 Tunceli ÇemiĢgezek Akçapınar Merkez 1 13 Tunceli ÇemiĢgezek BOZAĞAÇ Bozağaç 1 14 Tunceli ÇemiĢgezek PAYAMDÜZÜ Payamdüzü 1 15 Tunceli ÇemiĢgezek SARIBALTA Sarıbalta 1 16 Tunceli ÇemiĢgezek ULUKULE Ulukule 1 17 Tunceli ÇemiĢgezek UZUNGÖL Uzungöl 1 18 Tunceli ÇemiĢgezek YEMĠġDERE YemiĢdere 1 19 Tunceli ÇemiĢgezek GEDĠKLER Gedikler 1 20 Tunceli ÇemiĢgezek GEDĠKLER GüneybaĢı 1 21 Tunceli ÇemiĢgezek ERKALKAN Erkalkan 1 22 Tunceli ÇemiĢgezek ULAKLI Ulaklı 1 23 Tunceli Hozat TÜRKTANER Türktaner 1 24 Tunceli Mazgirt ASLANYURDU Aslanyurdu 1 25 Tunceli Mazgirt KALAYCI Kalaycı 1 26 Tunceli Mazgirt GÖKTEPE Göktepe 1 27 Tunceli Pertek ÇAKIRBAHÇE Çakırbahçe 1 28 Tunceli Pertek ÇAKIRBAHÇE Karadere 1 29 Tunceli Pertek DORUTAY Dorutay 1 30 Tunceli Pertek SAĞMAN Sağman 1 31 Tunceli Pertek AKDEMĠR Akdemir 1 32 Tunceli Pertek Aġ.GÜLBAHÇE AĢ.Gülbahçe 1 33 Tunceli Pertek PINARLAR Pınarlar 1 34 Tunceli Pertek BEYDAMI Beydamı 1 35 Tunceli Pertek GÜNBOĞAZI Çevirme 1 36 Tunceli Pertek GÜNBOĞAZI Günboğazı 1 37 Tunceli Pertek KACARLAR AĢağı 1 38 Tunceli Pertek KACARLAR Kacarlar 1 39 Tunceli Pertek KARAGÜNEY Karagüney 1 40 Tunceli Pertek TOZKOPARAN Tozkoparan 1 160

161 41 Tunceli Pertek YENĠKÖY Yeniköy 1 42 Tunceli Pertek YK.YAKABAġI Yk.yakabaĢı 1 43 Tunceli Pertek DOĞANPINAR Doğanpınar 1 Kaynak: Ġl Özel Ġdaresi 161

162 Tablo. L Atık Su Sistemi, Kanalizasyon ve Arıtma Sistemi Mevcut Durum ĠL/ĠLÇE BELEDĠYESĠ ADI BELDE BELEDĠYESĠ ADI NÜFUS ATIKSUYUN DEġARJ EDĠLDĠĞĠ HAVZA ADI BELEDĠYE MÜCAVĠR ALAN SINIRLARI ĠÇERĠSĠNDE KANALĠZASYON HATTI ĠLE HĠZMET EDĠLEN NÜFUSUN TOPLAM BELEDĠYE NÜFUSUNA ORANI A.A.T DURUMU Mevcut Proje Ġhale ĠnĢaat A.A.T MEVCUT ĠSE HĠZMET VERDĠĞĠ BELEDĠYELER FĠNANSM AN DURUMU (*) AÇIKLAMA (**) TUNCELĠ- MERKEZ ÇEMĠġGEZEK PERTEK HOZAT MAZGĠRT NAZIMĠYE PÜLÜMÜR MERKEZ FIRAT HAVZASI 90% X Ġlde A.A.T Munzur Suyu Mevcut Değildir A.A.T Projesi HazırlanmıĢ ÇEMĠġGEZEK 3685 FIRAT HAVZASI 92% Ġlçede A.A.T Tağar Çayı Mevcut Değildir PERTEK 5737 FIRAT HAVZASI 85% Ġlçede A.A.T Keban Baraj Gölü Mevcut Değildir HOZAT 6589 FIRAT HAVZASI 99% Ġlçede A.A.T Hozat Deresi Mevcut Değildir MAZGĠRT 2707 FIRAT HAVZASI 80% Ġlçede A.A.T AKPAZAR Peri Suyu 100% Mevcut Değildir DARIKENT Barak Deresi 0% Kanalizasyon Mevcut Değil NAZIMĠYE 2915 FIRAT HAVZASI 85% Ġlçede A.A.T AĢağı Mahalle Deresi Mevcut Değildir PÜLÜMÜR 1893 FIRAT HAVZASI 100% Ġlçede A.A.T Mevcut Değildir OVACIK 5909 FIRAT HAVZASI 96% Ġlçede A.A.T OVACIK Munzur Suyu Mevcut Değildir Kaynak: Ġl Özel Ġdaresi 162

163 L.1.4. YeĢil Alanlar Ġlde kiģi baģına düģen kentsel alan yüzölçümü 5 m² dir. L.1.5. Elektrik Ġletim Hatları: Ġlimizde mevcut 154 kv Enerji Nakil Hatları bilgileri aģağıda çıkarılmıģtır kv Mercan HES Konaktepe HES Tunceli TM E.Ġ.H. Mevcut Hat Uzunluk: 80,066 km. Yer üstü tesisi Güzergâhı: Tunceli Merkez Cumhuriyet Mahallesi, Hozat TaĢıtlı Köyü, Ovacık Karaoğlan Köyü, Halitpınar, Elgazi, KuĢluca, Kuzluca, ÇemberlitaĢ, Yaylagünü, Sarıtosun, Pulur Mahallesi, Güneykonak, Akyayık ve Havuzlu Köyleri kv Elazığ Tunceli E.Ġ.H. Mevcut Hat Uzunluk: 60,137 km. Yerüstü tesisi Güzergâhı: Tunceli Merkez Cumhuriyet Mahallesi, Aktuluk, Kopuzlar, Yolkonak, Pertek Beydamı Köyü, Tozkoparan, Pınarlar, YukarıyakabaĢı ve Çataksu Köyleri kv Tunceli Pülümür E.Ġ.H. Mevcut Hat Uzunluk: 58,248 km. Yerüstü tesisi Güzergâhı: Tunceli Merkez Cumhuriyet Mahallesi, Batman Köyü, Örenönü Köyü, Uzuntarla, Alacık, Pülümür Uzunevler ve Meydanlar Mahallesi kv (Elazığ-Tunceli BrĢ.) Uzunçayır HES E.Ġ.H. Planlanan Hat Uzunluk: 5.74 km. Yerüstü tesisi Güzergâhı: Uzunçayır Hes, Merkez Burmageçit Köyü, Yolkonak Köyü, Beydamı Köyü kv Seyrantepe HES Özlüce HES E.Ġ.H. Mevcut Hat Uzunluk: 1,149 km. Yerüstü tesisi Güzergâhı: Seyrantepe Hes, Mazgirt ilçesi Balcalı ve Akdüven Köyleri 163

164 L.1.6. Doğalgaz Boru Hatları: Ġlimizde doğalgaz boru hattı bulunmamaktadır. L.2. UlaĢım: Ġlimizde Ģehirlerarası yolcu taģıma iģi Yeni Tuncelililer otobüs iģletmeleri ve ÇağdaĢ Birlik ve Özlem Minibüs ĠĢletmesi Tarafından sağlanmaktadır. L.2.1. Karayolları: Ġlimizde bir tane devlet karayolu mevcuttur. Bu karayolu Elazığ ile Erzincan-Erzurum karayolunun birbirine bağlayan yoldur. Bu yolun Tunceli-Elazığ arası 133 km, Tunceli-Erzincan arası ise 130 km. dir. Tunceli-Elazığ arası asfalt yoldur. Tunceli Erzincan arası yer yer asfalt, yer yer stabilize yoldur. L Karayolları Genel: Ġlimizde geçen Devlet Karayolu, Doğu Anadolu da kuzeyi güneye birleģtiren kestirme bir karayoludur. Bu nedenle ulaģımda önemi büyüktür. Ġlde toplam 138 Km. devlet yolu olup bunun 123 kilometresi asfalt, 15 kilometresi stabilizedir ve 516 Km il yolu bulunmaktadır. Ġlin bağlantısı, Kuzeyde Erzincan-Tunceli yolu, güneyde Elazığ-Tunceli karayolu ve Pertek, ÇemiĢgezek 164

165 ilçelerinden Elazığ a feribot seferiyle sağlanmaktadır. Tunceli Pülümür arasında kıģın meydana gelen çığları önlemek için toplam 26 adet ve 400 m uzunluğunda çığ tünelleri yapılmıģtır. Tunceli ili ulaģım bakımından demiryollarından hemen hemen yararlanamaz. Kuzeyde, Pülümür ilçesi, doğuya uzanan demiryoluna yakın tek il merkezidir. BaĢlıca karayolu, kuzeyde Erzurum-Erzincan Ģosesini, güneyde Elazığ-Bingöl Ģosesine bağlıyan ve il topraklarını kuzeygüney yönünde kesen anayoldur. Ġlin hemen tüm ilçe merkezleri bu yola bağlanırlar. Fakat bütün yollaryüksek geçitlerden aģar, derin vadileri izler ve dönemeçlidir. Öte yandan Keban Baraj gölü, Tunceli merkezi ve bası ilçelerinin güney komģusu Elazığ iliyle yol bağlantısı güçlenmiģtir. Tablo:L Ġl Sınırları Ġçerisinde Geçen Devlet Yollarındaki 2010 Yılı Yogt Değerleri (Yıllık Ort. Günlük Trafik) YOGT ( Yıllık Trafik Günlük Ortaması ) K.K.No: Uzunluğu ( Km ) Otomobil Orta Yüklü Ticari TaĢıtlar Otobüs Kamyon Kamyon+Röm. Çekiciler Toplam TOPLAM Kaynak: Karayolları 86. ġube ġefliği Tunceli Ġl sınırları içerisinde geçen Toplam Devlet yolu uzunluğu 138 km'dir. Devlet yolu üzerinde geçen 2010 yılına ait YOGT değerleri tabloda verildiği gibidir. L UlaĢım Planlaması: Ġlimizde Uzunçayır Barajının yapımı tamamlanmıģ olup kullanılan karayolunun yeri değiģtirilmiģtir. Bu vesileyle yeni karayolu yapılmıģtır. L Toplu TaĢım Sistemleri: Kent içi toplu taģıma 3 adet belediye iģletmesindeki otobüs ve Atatürk ile Cumhuriyet Mahallesi minibüs hatlarıyla sağlanmaktadır. L Kent Ġçi Yollar: Kent içi yol planlaması belediye meclisinde alınan revize imar plan çalıģmaları sonuçlandıktan sonra kesinlik kazanacaktır. 165

166 Toplam Yıl Binek Otomobil Hafif Ticari Ağır Ticari Diğerleri Binek Otomobil Hafif Ticari Ağır Ticari Diğerleri 95 Oktan 98 Oktan Katkılı KurĢunsuz Benzin Yerli Motorin Ġthal Motorin LPG Toplam L Araç Sayıları: Tablo: L Tunceli Tescilli Araç Ġstatistiği 2010 Egzoz Ölçümü Araç Sayısı Yaptıran Araç Sayısı Kullanılan Akaryakıt Miktarı (ton, m 3 ) KurĢunsuz Benzin Motorin Kaynak: Ġl Emniyet Müdürlüğü L.2.2. Demiryolları: Ġlimizde demiryolu bulunmamaktadır. L Kullanılan Raylı Sistemler: Ġlimizde raylı sistem bulunmamaktadır L TaĢımacılıkta Demiryolları: Ġlimizde demiryolu mevcut değildir. L.2.3. Deniz, Göl ve Nehir TaĢımacılığı: Ġlimiz Pertek ve ÇemiĢgezek Ġlçelerinde Keban Barajı Gölü üzerinde feribot taģımacılığı yapılmaktadır. L Limanlar: Ġlimiz coğrafi konumu nedeniyle denize komģu olmadığından ilimizde liman bulunmamaktadır. L TaĢımacılık: Ġlimizde taģımacılık karayolu üzerinden kara taģıt araçları ile yapılmaktadır. L.2.4. Hava Yolları: Ġlimizde havaalanı olamadığından, havayolu kullanılmamaktadır. 166

167 L.3. HaberleĢme: Ġlimiz sınırları içerisinde bulunan telefon Ģebekelerimizin %70 ı yer altı %30 de havai hat olarak çalıģmaktadır. ġehirlerarası irtibatımızın tamamı F/O kablo ile yapılmaktadır. Tablo.L.3.1. Tunceli Ġli, Havai Yer altı Kablo uzunlukları (2010) KABLO UZUNLUKLARI F/O KABLO UZUNLUKLAR YER ALTI TRANġE UZUNLUĞU HAVAĠ MT YER ALTI MT HAVAĠ MT YER ALTI MT GÖZ*MT Kaynak: Ġl Telekom Müdürlüğü L.4. Ġlin Plan Durumu Ġlimizin Çevre Düzeni Planı yapılmamıģtır. Kentin ilk halihazır haritaları 1951 yılında Ġller Bankası nca yapılmıģtır. Daha sonra 1979, 1983, 1995 ve 1997 yıllarında çeģitli revizyon çalıģmaları yapılmıģtır. Mevcut halihazır harita 54 adet 1/1000 lik paftadan ibaret olup, yılında onanmıģtır. Kentin planlama alanı (halihazır harita alanı) 1734 ha.dır. L.5. Ġldeki Baz Ġstasyonları: Ġlimiz sınırları içerisinde, Ġl Mahalli Çevre Kurulu Kararı ile yer seçimi uygun kararı verilen baz istasyonları; Tablo. L.5.1. Tunceli Ġlindeki Baz Ġstasyonları Sayısı OPERATÖR ĠL ĠLÇE ĠL + ĠLÇELER GSM 3N GSM 3N GSM TOP. 3N TOP. GENEL TOPLAM AVEA TURKCELL VODAFONE TOPLAM Kaynak: Telekomünikasyon Kurumu Diyarbakır Bölge Müdürlüğü YARARLANILAN KAYNAKLAR: 1. Sanayi ve Ticaret Müdürlüğü Tunceli Ġl ve Ġlçe Belediye BaĢkanlıkları Ġl Telekom Müdürlüğü Karayolları Müdürlüğü Türkiye Elektrik Ġletim A.ġ Genel Müdürlüğü/ 13. ĠletiĢim Tesis ve Grup Müdürlüğü-Elazığ 6. Tunceli Ġl Emniyet Müdürlüğü Telekomünikasyon Kurumu Diyarbakır Bölge Müdürlüğü Ġl Özel Ġdaresi Genel Sekreterliği Tunceli Belediye BaĢkanlığı

168 M). YERLEġĠM ALANLARI VE NÜFUS: M.1. Kentsel ve Kırsal Planlama: Kentin ilk hâlihazır haritaları 1951 yılında Ġller Bankası nca yapılmıģtır. Daha sonra 1979, 1983, 1995 ve 1997 yıllarında çeģitli revizyon çalıģmaları yapılmıģtır. Mevcut hâlihazır harita 54 adet 1/1000 lik paftadan ibaret olup, yılında onanmıģtır. Kentin planlama alanı (halihazır harita alanı) 1734 ha.dır Yenimahalle ve Esentepe Mahallesinde jeolojik açıdan yerleģime uygun olmayan alanlar bulunmaktadır. M.1.1. Kentsel Alanlar: Yeni Ġmar planında, ilimizin geliģmeye müsait alanı olarak Atatürk Mahallesine önem verilmiģtir. Bu alanın dıģında Ģimdilik geliģmeye müsait kentsel alan yoktur. M Doğal Özelliklerin Kent Formuna Etkileri: Topoğrafik eģik oluģturacak dik eğimli (%30 ve üstü) alanlar tüm alanın yaklaģık %60 ını oluģturmaktadır. Bu durum arsa sıkıntısını beraberinde getirmektedir.arazi sıkıntısına rağmen iģletmeye konan ve planlanan barajlar kentin yerleģim alanlarını da kapsamakta kentin geliģme yönünü ve Ģeklini olumsuz yönde değiģtirmektedir. Kentin fiziki coğrafyasının dik ve engebeli olması kent formuna en belirleyici etkisi yerleģimin dağınık bir Ģekilde geniģ bir alana yayılması olmuģtur. Bu durum imar planın uygulanması aģamasında sıkıntılar yaratmaktadır. Jeolojik Yapı: Etüt alanı ve çevresinde dört ayrı jeolojik birim mevcuttur. Bu birimler yaģlıdan gence doğru Ģu Ģekilde sıralanabilir. - Metamorfik kalkerler - FiliĢ - Yamaç molozu - Alüvyon Metamorfik Kalkerler: ġehrin doğu kuzeydoğusundan yüzeylenen bu birim oldukça sert ve mermer özellikli bir yapı arz eder, bu kireç taģları tamamen kırıklı ve çatlaklıdır. FiliĢ: ġehrin merkezi ve civarında kalker, marn, kil ve konglomera istifi Ģeklinde geliģmiģtir. Bu birim tabakalı bir yapı arz eder. Tabakalar, genelde kuzey-güney doğrultuludur. Yamaç Molozu: Özellikle Ģehrin kuzeydoğusunda büyük alanlarda yüzeylenmektedir. Daha uzaklarındaki magmatik kayaçların (Andezit lerin) ayrıģıp, taģınıp, akması ve eğimin azaldığı yerlerde yığılması sonucu oluģmuģ bir zemin türüdür. Alüvyon: Munzur ve Pülümür çayı kenarında yer alan alüvyon formasyon özellikle Pülümür çayı kenarında büyük kalınlıklara eriģmiģtir. Kil, kum çakıl ve iri blok çakıllardan oluģan alüvyon iyi bir akiferdir. Topoğrafyası: Tunceli kent merkezi karıģık Ģekillerin, çetin engebenin bir araya geldiği bir yerdedir. YerleĢimi de dik ve kırıklı arazinin üzerine kurulmuģtur. Munzur ve Pülümür çaylarına doğru meyillidir. 168

169 Ġklimi: Tunceli, Devlet Meteoroloji Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan Türkiye Ġklim Bölgeleri Haritası'na göre Karasal Doğu Anadolu Bölgesi iklim kuģağı içinde kalmaktadır. Yıllık ortalama yağıģ dağılıģında, ülke ortalama değerinin üzerindedir. Tunceli ilinde Doğu Anadolu nun sert iklimi egemendir. Bu nedenle yazlar serin ve kısa, kıģlar uzun ve çok soğuk geçer. Bahar mevsimi ise pek belirgin değildir. Gece-gündüz arasında ve aylara göre ısı farkları çok yüksektir. Kuzeydeki dağlık alanlar ve platolar, yılın sekiz ayı karlar altındadır. Bu kesimlerde vadi yamaçları, doruklara ve vadi tabanlarına göre daha sıcaktır. Vadiler, hava akımları için doğal doruklar oluģturmaktadır. Vadi tabanları, yamaçlara göre daha az güneģ almakta ve hızla soğumaktadır. Bu nedenle yerleģim alanları daha çok vadi yamaçlarında yoğunlaģmıģtır. Ancak ilin güneyi Keban Baraj Gölü ile sınırlanmakta olup, Keban Baraj Gölüne açılan vadi boylarında ve çöküntü alanlarında yükselti 700 metreye dek düģer. Baraj gölüne açılan vadi boyutlarında ve çöküntü alanlarında iklim görece yumuģaktır. Bu kesimde yazlar daha sıcak ve uzun, kıģlar daha kısa geçer. Bahar mevsimi belirginleģmeye baģlar. Toprak Yapısı: hektarlık toplam arazinin hektarı tarımda kullanılmaktadır. Toplam arazinin % 15,2 sini meydana getiren tarıma elveriģli arazi hektar olup, kuru ve sulu tarım arazisi olarak kullanılmaktadır. Çayır-Mera arazisi hektar ile % 43,2'lik bir oranı ve Orman-Fundalık alanda hektar ile % 34,5'lik bir oranı teģkil etmektedir. Deprem Durumu: Proje yeri Bakanlar Kurulu nun 18 Nisan 1996 tarih ve 96/8109 sayılı kararı ile yürürlüğe giren Türkiye Deprem Bölgeleri Haritası na göre 2. derece deprem bölgesi içerisinde yer almaktadır. En son tarihinde merkez üssü Pülümür olan Merkez e 73 km mesafede olan 6,5 büyüklüğünde bir deprem olmuģtur. M Kentsel Büyüme Deseni: Kentteki ilk yerleģimler bugünkü Alibaba mahallesinde oluģmuģtur lerden sonra bugünkü Moğultay ve Atatürk mahallelerinde yerleģim oluģmuģtur. Cumhuriyet Mahallesi sıkıģan merkez dokusuna alternatif ikinci büyük mahallesidir. Özellikle yeni geliģen beton yapılar ve lojman alanları bulunmaktadır. Kentin doğu kesiminde yerleģim açısından elveriģsiz alanlar vardır. Bu yüzden kentin bu kesiminde yer alan Yenimahalle ve Esentepe mahallelerinin bir bölümünde yapı yasağı konmuģtur. Gecekondu alanı olarak oluģan alanlar merkezin etrafındaki Esentepe ve Alibaba mahallelerinde bulunmaktadır. Bu bölgeler yapı yasağı olan alanlardır ve genelde tek katlı kerpiç-yığma yapılardan oluģan sağlıksız bir yapılaģma oluģmuģtur. Yapı yasağı olan alanlarda heyelan ve kaya düģmesi olmaktadır. Kentte resmi kurum alanları yoğun biçimde yer almaktadır. Özellikle Cumhuriyet ve Moğultay Mahalleleri nde toplanmıģ durumdadır. Büyük alan gerektiren resmi kurum alanları yeni geliģme gösteren Atatürk Mahallesi çevresinde anayol üzerinde yer seçmektedir. Yeni geliģme ve yerleģim alanlarını kapsayan Esentepe, Cumhuriyet, Atatürk Mahalleleri nde bölgeye has tarım ve hayvancılığı içeren iģletmeli konut tipi önerilmiģtir. Kent büyüme deseni Bakanlığımız tarafından hazırlanan 1/ lik Çevre düzeni planı çalıģmaları bitirildikten sonra netlik kazanacaktır. M Planlı Kentsel GeliĢme Alanları: Kentsel geliģme planlarında ön görülen geliģme yönleri güney ve kuzey yönündedir. Atatürk Mahallesi geliģme potansiyeli olan en büyük mahalledir. Yine Ġnönü Mahallesi de geliģme 169

170 alanlarından biridir. Bu bölgeler topografik açıdan en uygun yerleģim yerleridir. Kentin giriģinde güneyde bulunan Atatürk Mahallesi üniversite, sanayi tesisleri ve resmi kurumların yer aldığı geliģme potansiyeli olan bir mahalledir. Yapılar genelde iyi kalite ve betondur. Kentte bulunan iki adet sanayi tesisi de Atatürk Mahallesinde bulunmaktadır. Bunlardan Süt Fabrikası halen boģ iken, Yem Fabrikası faaliyettedir. Ayrıca yine bu mahalle de Küçük Sanayi Sitesi bulunmaktadır. Ġnönü Mahallesinde Organize Sanayi Bölgesi bulunmaktadır. Ancak faaliyette değildir. Yapımı düģünülen Tunceli Üniversitesi Kampüsü çevresi bir kentsel geliģim merkezi olacaktır. Kampüs alanın bulunduğu alan ve çevresi belediye sınırları içine dahil edilerek Aktuluk Mahallesi adını alarak Belediyemizin 7. Mahallesi olmuģtur. M Kentsel Alanlarda Yoğunluk: Tablo: M Yoğunluk Bölgelerine Göre Net Yoğunluk YOĞUNLUK BÖLGESĠ Kaynak: Tunceli Belediye BaĢkanlığı NETYOĞUNLUK (kiģi/ha.) YÜKSEK 250 ORTA 200 DÜġÜK 150 Tablo: M Tunceli Ġlinin Mahallelere Göre Net Yoğunluğu MAHALLE ADI ALAN NET YOĞUNLUK (ha.) (kiģi/ha.) BĠNA KAT ADEDĠ ATATÜRK CUMHURĠYET ALĠBABA MOGULTAY ESENTEPE (ESKĠ) ESENTEPE (YENĠ) ĠNÖNÜ SANAYĠ TOPLAM 879 Kaynak: Tunceli Belediye BaĢkanlığı Tablo: M Tunceli Ġlinin Kullanım Türlerine Göre Net Yoğunluğu KULLANIM TÜRÜ ALAN ORAN (ha.) (%) Mevcut Konut Alanı 94,25 19,14 Öneri Konut Alanı 107,75 21,88 Ticaret 11,69 2,37 Sosyo Kültürel Alan 2,00 0,40 Spor Alanı 5,00 1,02 YeĢil Alan 28,00 5,69 Dini Tesis Alanı 2,00 0,40 Sanayi Alanı 15,30 3,11 Resmi Kurum Alanı 28,75 5,84 Eğitim Alanı 23,20 4,71 Üniversite Alanı 7,00 1,42 Sağlık Tesis Alanı 4,00 0,81 170

171 Askeri Alan 10,00 2,03 Mezarlık - - Ağaçlandırılacak Alan 68,20 13,85 Küçük Sanatlar Alanı 19,04 3,87 Yollar 64,80 13,16 Teknik Altyapı Alanı 1,50 0,30 BoĢ Alanlar - - Kullanılmayacak Alan - - TOPLAM 492,48 100,00 Kaynak: Tunceli Belediye BaĢkanlığı M Kentsel Yenileme Alanları: Kent içinde koruma amaçlı imar planı bulunmamaktadır. Kültür ve Tabiat varlıklarını koruma kurulu tarafından tescillenmiģ iki adet bina bulunmaktadır. M Endüstri Alanları Yer Seçimi: Ġlimiz Atatürk Mahallesinde 1 adet küçük sanayi sitesi mevcuttur. Harçik mevkiinde 100 hektarlık alanda Organize Sanayi Bölgesi inģa halindedir. M Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar: Tablo: M Tarihi, Kültürel, Arkeolojik ve Turistik Özellikli Alanlar Tunceli de Bulunan Tescilli Tarihi Varlıklar Envanteri Adı Yeri Grup Türü Karar Tarih/No: Tarihi YerleĢim Merkez-Atlantı Köyü, Pah Köprüsü Mezrası Sivil Mimarlık Örneği TaĢınmaz /404 AĢağı Köprü ÇemiĢgezek Kültürel Köprü /1839 Kaya Mezarı ÇemiĢgezek I.Derece Arkeolojik Sit Mezar /1322 Kaya Mezarı ÇemiĢgezek I.Derece Arkeolojik Sit Mezar /1322 Atik Hamamı ÇemiĢgezek Kültürel Hamam /1839 Yelmaniye Camii ÇemiĢgezek Dinsel Cami /1839 Hamidiye Medresesi ÇemiĢgezek Kültürel Medrese /1839 Uzun Hasan Türbesi ÇemiĢgezek Dinsel Türbe /1839 Süleymaniye Camii ÇemiĢgezek Dinsel Cami /1839 Yeni Hamam ÇemiĢgezek Kültürel Hamam /1839 Mehmetçik Anıtı ÇemiĢgezek Anıt ve Abideler Anıt / 133 Tahar (Yusuf Ziya PaĢa) Köprüsü ÇemiĢgezek-Tahar Çayı Kültürel Köprü /1178 Elti Hatun Camii Mazgirt Dinsel Cami /1839 Elti Hatun Türbesi Mazgirt Dinsel Türbe /1839 Kilise Mazgirt Dinsel Kilise /1839 Çoban Baba Türbesi Mazgirt Dinsel Türbe /1839 Mazgirt Kalesi Mazgirt Askeri Kale /1839 Hamam Mazgirt-Akpazar Kültürel Hamam /1086 Til Höyüğü Mazgirt-KuĢçu Köyü I.Derece Arkeolojik Sit Höyük / 787 Efkâr Tepesi Ören Yeri Ovacık-Köyönü Mevkii I.Derece Arkeolojik Sit Höyük / 661 Göktepe Höyüğü Mazgirt-Göktepe Köyü I.Derece Arkeolojik Sit Höyük /1087 Düzgün Baba Dağı Nazımiye (Çevrecik,Kıl,Günlüce Köyleri) Dini TaĢınmaz /425 Tarihi YerleĢim Nazımiye-Munzur Baba Mezrası I.Derece Arkeolojik Sit TaĢınmaz /426 Tarihi YerleĢim Ovacık-ġahverdi Köyü I.Derece Arkeolojik Sit TaĢınmaz /1329 Efkâr Tepesi Höyüğü Ovacık II.Derece Arkeolojik Sit TaĢınmaz /1330 Derun-i Hisar Kalesi Pertek-Sağman Köyü Askeri Kale /1839 Sağman Camii Pertek-Sağman Köyü Dinsel Cami /1839 ÇeĢme Pertek-Sağman Köyü Kültürel ÇeĢme /1839 Pertek Kalesi Pertek-Sağman Köyü Askeri Kale /1839 Sağman Külliyesi Pertek-Sağman Köyü Kültürel Külliye /1839 Sungur Bey Camii Pertek Dini Cami /1323 Çelebi Ağa Camii Pertek Dini Cami /

172 Köprü Pülümür Kültürel Köprü /1839 Hamam Kalıntısı Pülümür Kalıntılar Hamam /1839 Gelin Odaları Pülümür Sivil Mimarlık Örneği Gelin Oda /1839 Kral Kızı Kaya Mezarı Tunceli Merkez-Aslanyurdu Köyü Kültürel Mezar /1181 Ġn Delikleri ÇemiĢgezek Kültürel Mağara /1322 Eski Hamam Hozat Kültürel Hamam /1087 Kara Kale Mazgirt-Kale Köyü Askeri Kale /425 Munzur Gözeleri Ovacık-Ziyaret Köyü I. Derece Doğal Sit TaĢınmaz /1409 Kaynar Höyüğü Pertek-Pınarlar Köyü I.Derece Arkeolojik Sit TaĢınmaz /1357 Koç Biçimli Mezar TaĢları Pülümür-SağlamtaĢ Köyü Kültürel Anıt /143 Koç Biçimli Mezar TaĢları Pülümür-Salkımözü Köyü Kültürel Anıt /143 Koç Biçimli Mezar TaĢları Nazımiye-Bostanlı Köyü Zeve Mezrası Kültürel Anıt /143 Koç Biçimli Mezar TaĢları Mazgirt-Gelincik Köyü Kültürel Anıt /143 Koç Biçimli Mezar TaĢları Mazgirt Yeldeğen Kültürel Anıt /143 KıĢla Memur Lojmanları Tunceli Sivil Mimari Eski Yapı Ahmet ġükrü Camii Nazımiye Dini Cami /257 Bağin Kalesi Mazgirt-Dedebağ Köyü Askeri /396 Bağin Kaplıcası Mazgirt-Dedebağ Köyü Kültürel /396 ÇeĢme ÇemiĢgezek Kültürel /321 ÇeĢme ÇemiĢgezek Kültürel /321 ÇeĢme ÇemiĢgezek Kültürel /321 Koç BaĢlı ve Sanduka Tipli Mezar TaĢları Pertek-Pirinççi Köyü Kültürel Anıt /362 Akpazar Camii Mazgirt-Akpazar Beldesi Dini /322 Karasar Köyü Camisi ÇemiĢgezek-Karasar Köyü Dini /320 Mezarlık Alan ÇemiĢgezek-Çukur Mahallesi Arkeolojik /965 Demrik Kalesi Pertek-Demrik Köyü Askeri Kale /1052 Doğrutay Köyü Mezarlığı Pertek-Doğrutay Köyü Kültürel /1052 Pertek ÇeĢmesi Pertek Kültürel /1052 Koç BaĢlı Mezarlar Pertek-Koçpınar Köyü Kültürel Anıt /1052 Dereli Köyü Köprüsü Pertek-Dereli Köyü Kültürel /1052 Kasik Kilise Kalıntısı Pertek-Doğrutay Köyü Dini Kilise /1052 ġapel Kalıntısı Pertek-Korluca Köyü Dini Kilise /1052 Besime Hatun Türbesi Pertek Dini Anıt /1052 Pertek Hükümet Konağı Pertek Sivil Mimari TaĢınmaz /1189 Sultan Hıdır Türbesi Pertek-Dorutay (Zeve) Köyü /773 Kaya Mezarları Pertek-Çalıözü (Vasgirt) Köyü-Hançerli ve Cırnabek Mevkii /774 Ağuiçen Türbesi Hozat-Karabakır Köyü /776 Eski Kalıntılar Tunceli Üniversitesi Bahçesi /817 Konut ÇemiĢgezek Ġlçe Merkezi Sivil Mimari /1782 Konut ÇemĢgezek Ġlçe Merkezi Sivil Mimari Konut /1783 Kaynak: Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü M.1.2. Kırsal Alanlar: Köylerimizin büyük çoğunluğu, huzur ortamının olmaması nedeniyle terk edilmiģ durumdadır. M Kırsal YerleĢme Deseni: Köylerimiz genellikle mezra ve komlardan oluģan dağınık bir yerleģim birimi olarak varlığını sürdürmektedir. M Arazi Mülkiyeti: Kırsal alanda arazi mülkiyeti köyde yaģamlarını sürdüren insanlara aittir. Nüfusun çok azı arazide yoksun olarak, diğer insanların arazilerinden faydalanmaktadır. M.2. Altyapı: Ġl merkezinde altyapı yetersizdir. Kırsal alanda ise altyapılaģma Ġl Özel Ġdaresi tarafından program çerçevesinde devam etmektedir. 172

173 M.3. Binalar ve Yapı ÇeĢitleri: Ġl merkezindeki yapılar çok katlı betonarme ile tek ve iki katlı yığma yapılar olarak inģa edilmiģtir. Kırsal alanda ise taģ ve topraktan yapılmıģ tek katlı yığma yapılar çoğunluktadır. M.3.1. Kamu Binaları: Ġlimiz kent merkezinde resmi kurum alanları yoğun biçimde yer almaktadır. Özellikle Atatürk, Cumhuriyet ve Moğultay mahallesinde toplanmıģ durumdadır. Büyük alan gerektiren resmi kurum alanları yeni geliģme gösteren Atatürk Mahallesi çevresinde anayol üzerinde yer seçmektedir. Kent merkezinde bulunan resmi kurumlara ait araç parklarının Ģehir dıģına çıkarılması gerekmektedir. M.3.2. Okullar: Ġlimizde bulunan ilköğretim ve ortaöğretim okullarının isimleri, öğrenci kapasiteleri, yurt ve pansiyon tablo halinde verilmiģtir. 173

174 Tablo:M Ġlimiz Merkez ve ilçelerinde Bulunan Ġlköğretim Okullarının Adı ve Öğrenci Sayıları SIRA NO ĠLÇE OKULUN ADI ÖĞRENCĠ KAPASĠTELERĠ PANSĠYON KAPASĠTE 1 MERKEZ AKTULUK YĠBO Aktuluk Köyü TUNCELĠ 2 MERKEZ ATATÜRK ĠLKÖĞRETĠM OKULU 750 Ovacık Yolu üzeri.tuncelġ 3 MERKEZ CUMHURĠYET ĠLKÖĞRETĠM OKULU 1070 Alibaba Mah.TUNCELĠ ADRESĠ 4 MERKEZ DĠYAP AĞA ĠLKÖĞRETĠM OKULU 330 Yeni Mahalle Atatürk Cad.No : 3 TUNCELĠ 5 MERKEZ HÜRRĠYET ĠLKÖĞRETĠM OKULU 840 Cumhuriyet Mah.Muammer Aksoy Cad..TUNCELĠ 6 MERKEZ MUNZUR ĠLKÖĞRETĠM OKULU 720 Atatürk Mahallesi.TUNCELĠ 7 MERKEZ ġehġt NURGÜL-BAYRAM ALADAĞ ĠLKÖĞRETĠM OKULU 300 Atatürk Mah.Hastane Arkası No:52 TUNCELĠ 8 MERKEZ VALĠ MEHMET ALĠ TÜRKER ĠLKÖĞRETĠM OKULU 540 Esentepe Mahallesi Esenler Cad.No:31 9 MERKEZ BURMAGEÇĠT KÖYÜ ĠLKÖĞRETĠM OKULU 150 Burmageçit Köyü TUNCELĠ 10 MERKEZ GEYĠKSUYU KÖYÜ ĠLKÖĞRETĠM OKULU 60 Geyiksuyu Köyü TUNCELĠ 11 MERKEZ ÖZEL ÖZ MUNZUR ĠLKÖĞRETĠM OKULU 540 Atatürk Mah.öğretmen Lisesi yanı.tuncelġ 12 MERKEZ ÖZEL KALAN ĠLKÖĞRETĠM OKULU 600 Atatürk Mah.Munzur Ġ.Ö.O arkası 13 MERKEZ EĞĠTĠM UYGULAMA OKULU VE Ġġ EĞĠTĠM MERKEZĠ 150 Yeni Mah.Okullar Cad.TUNCELĠ 14 ÇEMĠġGEZEK ĠSTĠKLAL ĠLKÖĞRETĠM OKULU 420 Haci Camii Mahallesi 15 ÇEMĠġGEZEK KIRAÇLAR BĠRLġ. SINIFLI ĠLKÖĞRETĠM OKULU 60 Kıraçlar Köyü 16 ÇEMĠġGEZEK BÖLME BÖLEN KÖYÜ BRLġ SINIFLI ĠLKÖĞRETĠM OKULU 60 Bölme Bölen Köyü 17 ÇEMĠġGEZEK PAYAMDÜZÜ KÖYÜ ĠLKÖĞRETĠM OKULU 360 Payamdüzü Köyü 18 ÇEMĠġGEZEK SARIBALTA KÖYÜ BĠRLEġTĠRĠLMĠġ SINIFLI ĠLKÖĞRETĠM OKULU 270 Sarıbalta Köyü 19 ÇEMĠġGEZEK CEBE-MÜġTAK KÖYÜ BĠRLEġTĠRĠLMĠġ SINIFLI ĠLKÖĞRETĠM OKULU 60 Cebe MüĢtak Köyü 20 ÇEMĠġGEZEK VĠġNELĠ KÖYÜ BĠRLEġTĠRĠLMĠġ SINIFLI ĠLKÖĞRETĠM OKULU 60 ViĢneli Köyü 21 ÇEMĠġGEZEK ÇEMĠġGEZEK YĠBO ÇemiĢgezek Yibo 22 HOZAT MOHAÇ ĠLKÖĞRETĠM OKULU 540 Hamidiye Mah.Hükümet sok.kat:2no:2 23 HOZAT HOZAT YĠBO Hamidiye Mah. 24 MAZGĠRT MĠMAR SĠNAN ĠLKÖĞRETĠM OKULU 750 Darıkent Caddesi 174

175 25 MAZGĠRT AKPAZAR KÖYÜ ĠLKÖĞRETĠM OKULU 330 Akpazar Nahiyesi 26 MAZGĠRT DARIKENT KÖYÜ ĠLKÖĞRETĠM OKULU 330 Darıkent Beldesi 27 MAZGĠRT GÖKTEPE KÖYÜ ĠLKÖĞRETĠM OKULU 330 Göktepe Köyü 28 MAZGĠRT BULGURCULAR KÖYÜ YĠBO Bulgurcular Köyü SIRA NO ĠLÇE OKULUN ADI ÖĞRENCĠ KAPASĠTELERĠ PANSĠYON KAPASĠTE 29 MAZGĠRT ELMALIK KÖYÜ BĠRLEġTĠRĠLMĠġ ĠLKÖĞRETĠM OKULU Akpazar Nahiyesi 30 NAZĠMĠYE KURTULUġ ĠLKÖĞRETĠM OKULU 240 Okul Sokak No:9 31 NAZĠMĠYE NAZĠMĠYE YĠBO Yeni Mah.BarıĢ Sokak 32 OVACIK ĠBNĠ SĠNA ĠLKÖĞRETĠM OKULU 270 Ġbni Sina ĠÖO 33 OVACIK GÖZELER ĠLKÖĞRETĠM OKULU 240 Kandolar Mah. 34 OVACIK YEġĠLYAZI AHMET YESEVĠ YATILI ĠLKÖĞRETĠM BÖLGE OKULU YeĢilyazı Köyü 35 PERTEK ALPDOĞAN ĠLKÖĞRETĠM OKULU 300 Ġstiklal Mah. 36 PERTEK CUMHURĠYET ĠLKÖĞRETĠM OKULU 480 Ġstiklal Mah.Kıraçlar Mevkii 37 PERTEK ATATÜRK ĠLKÖĞRETĠM OKULU 360 Ġstiklal Mah.Atatürk Cad. 38 PERTEK AKDEMĠR KÖYÜ BĠRLEġTĠRĠLMĠġ ĠLKÖĞRETĠM OKULU 60 Akdemir Köyü 39 PERTEK KONAKLAR KÖYÜ BĠRLEġTĠRĠLMĠġ ĠLKÖĞRETĠM OKULU 30 Konaklar Köyü 40 PERTEK PINARLAR KÖYÜ GAZĠ OSMAN PAġA ĠLKÖĞRETĠM OKULU 270 Pınarlar Nahiyesi 41 PERTEK PERTEK YĠBO DerebaĢı Mah. 42 PÜLÜMÜR DEDEKORKUT ĠLKÖĞRETĠM OKULU 540 dedekorkut Ġ.Ö.O Kaynak: Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü ADRESĠ 175

176 Tablo:M Ġlimiz Merkez ve Ġlçelerinde Bulunan Ortaöğretim Öğrenci ve Yurt Kapasiteleri SIRA NO ĠLÇE OKULUN ADI ÖĞRENCĠ KAPASĠTELERĠ PANSĠYON KAPASĠTE ADRESĠ 1 MERKEZ ANADOLU LĠSESĠ Atatürk Mah.FEDAġ arkası TUNCELĠ 2 MERKEZ ATATÜRK ANADOLU LĠSESĠ Cumhuriyet Mah.Eski Ticaret Lisesi Binası 3 MERKEZ ANADOLU ÖĞRETMEN LĠSESĠ Atatürk Mah.Hastane Arkası TUNCELĠ 4 MERKEZ ATATÜRK LĠSESĠ 720 Cumhuriyet Mah.Muammer Aksoy Cad..TUNCELĠ 5 MERKEZ GÜZEL SANATLAR VE SPOR LĠSESĠ 240 Cumhuriyet Mah.TUNCELĠ 6 MERKEZ TÜRK TELEKOM FEN LĠSESĠ Cumhuriyet Mah.Nazım Hikmet Cad.No:1 TUNCELĠ 7 MERKEZ SAĞLIK MESLEK LĠSESĠ 120 Cumhuriyet Mah.Fen lisesi üst katı.tuncelġ 8 MERKEZ HALĠDE EDĠP KIZ MESLEK LĠSESĠ 240 Moğultay Mah.Okullar Cad.No:11 TUNCELĠ 9 MERKEZ ĠSMET ĠNÖNÜ TĠCARET VE ANADOLU TĠCARET MESLEK LĠSESĠ 420 Cumhuriyet Mah.No:43 TUNCELĠ 10 MERKEZ NAMIK KEMAL EML,TEKNĠK LĠSE VE ANADOLU END.MESL.LĠS Moğultay Mah.Okullar Cad. TUNCELĠ 11 MERKEZ ÖZEL MUNZUR ANADOLU LĠSESĠ 120 Atatürk Mah.Öğretmen Lisesi Yanı TUNCELĠ 12 MERKEZ ÖZEL MUNZUR FEN LĠSESĠ 60 Atatürk Mah.Öğretmen Lisesi Yanı TUNCELĠ 13 ÇEMĠġGEZEK ERTUĞRUL GAZĠ LĠSESĠ 240 TepebaĢı Mah.Murat cad.hükümet Cad. 14 HOZAT ZÜBEYDE HANIM LĠSESĠ 480 Hamidiye Mah.Hükümet Cad. 15 MAZGĠRT AKPAZAR SÜLEYMANPAġA LĠSESĠ 180 Akpazar Nahiyesi 16 MAZGĠRT AKPAZAR ANADOLU ÖĞRETMEN LĠSESĠ Akpazar Nahiyesi 17 MAZGĠRT FATĠH LĠSESĠ Darıkent Cad.No:12 18 NAZIMĠYE ġehġt MEHMET LĠSESĠ 300 Merkez Mah.Postane KarĢısı 19 OVACIK MAREġAL FEVZĠ ÇAKMAK LĠSESĠ MareĢal Fezi Cakmak Lis. 20 PERTEK MUSTAFA KEMAL LĠSESĠ Ġstiklal Mah.17 kasım Cad. 21 PERTEK ÖĞRETMEN ZEYNEL EROL ANADOLU LĠSESĠ 240 Ġstiklal Mah.Mustafa Kemal Lisesi 22 PÜLÜMÜR GAZĠ LĠSESĠ 360 Hükümet Cad. Kaynak: Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü 176

177 Tablo:M Tunceli Ġli Ġlköğretim Okullarındaki Öğrenci Sayısı S. NO ĠLÇESĠ KURUM ADI ÖĞRENCĠ SAYISI 1 MERKEZ AKTULUK YĠBO MERKEZ ATATÜRK ĠLKÖĞRETĠM OKULU MERKEZ CUMHURĠYET ĠLKÖĞRETĠM OKULU MERKEZ ESENTEPE ĠLKÖĞRETĠM OKULU MERKEZ DĠYAPAĞA ĠLKÖĞRETĠM OKULU MERKEZ HÜRRĠYET ĠLKÖĞRETĠM OKULU MERKEZ MUNZUR ĠLKÖĞRETĠM OKULU MERKEZ ġehġt NURGÜL-BAYRAM ALADAĞ ĠLKÖĞRETĠM OKULU MERKEZ VALĠ MEHMET ALĠ TÜRKER ĠLKÖĞRETĠM OKULU MERKEZ BURMAGEÇĠT KÖYÜ BRLġ. SINIFLI ĠLKÖĞRETĠM OKULU MERKEZ GEYĠKSUYU KÖYÜ BĠRLEġTĠRĠLMĠġ SINIFLI ĠLKÖĞRETĠM OKULU MERKEZ ÖZEL KALAN ĠLKÖĞRETĠM OKULU MERKEZ ÖZEL ÖZ MUNZUR ĠLKÖĞRETĠM OKULU MERKEZ ÖZEL EĞĠTĠM UYGULAMA OKULU VE Ġġ EĞĠTĠM MERKEZĠ 19 ĠLÇE TOPLAMI ÇEMĠġGEZEK BÖLME BÖLEN KÖYÜ BRLġ SINIFLI ĠLKÖĞRETĠM OKULU ÇEMĠġGEZEK CEBE-MÜġTAK KÖYÜ BĠRLEġTĠRĠLMĠġ SINIFLI ĠLKÖĞRETĠM OKULU ÇEMĠġGEZEK ĠSTĠKLAL ĠLKÖĞRETĠM OKULU ÇEMĠġGEZEK KIRAÇLAR BĠRLġ. SINIFLI ĠLKÖĞRETĠM OKULU 9 19 ÇEMĠġGEZEK PAYAMDÜZÜ KÖYÜ ĠLKÖĞRETĠM OKULU ÇEMĠġGEZEK SARIBALTA KÖYÜ ĠLKÖĞRETĠM OKULU ÇEMĠġGEZEK UZUNGÖL BĠRLġT. SINIFLI ĠLKÖĞRETĠM OKULU ÇEMĠġGEZEK VĠġNELĠ KÖYÜ BĠRLEġTĠRĠLMĠġ SINIFLI ĠLKÖĞRETĠM OKULU ÇEMĠġGEZEK ÇEMĠġGEZEK YĠBO 177 ĠLÇE TOPLAMI HOZAT MOHAÇ ĠLKÖĞRETĠM OKULU HOZAT HOZAT YĠBO 142 ĠLÇE TOPLAMI MAZGĠRT AKPAZAR KÖYÜ ĠLKÖĞRETĠM OKULU MAZGĠRT AKPAZAR KÖYÜ HASAN ALĠ YÜCEL YĠBO MAZGĠRT BULGURCULAR KÖYÜ YĠBO MAZGĠRT DARIKENT KÖYÜ ĠLKÖĞRETĠM OKULU MAZGĠRT GÖKTEPE KÖYÜ ĠLKÖĞRETĠM OKULU MAZGĠRT MĠMAR SĠNAN ĠLKÖĞRETĠM OKULU 203 ĠLÇE TOPLAMI NAZĠMĠYE KURTULUġ ĠLKÖĞRETĠM OKULU NAZĠMĠYE NAZĠMĠYE YĠBO 117 ĠLÇE TOPLAMI OVACIK ĠBNĠ SĠNA ĠLKÖĞRETĠM OKULU OVACIK OVACIK YĠBO OVACIK GÖZELER ĠLKÖĞRETĠM OKULU OVACIK YEġĠLYAZI AHMET YESEVĠ YATILI ĠLKÖĞRETĠM BÖLGE OKULU 198 ĠLÇE TOPLAMI PERTEK AKDEMĠR KÖYÜ BĠRLEġTĠRĠLMĠġ ĠLKÖĞRETĠM OKULU PERTEK ALPDOĞAN ĠLKÖĞRETĠM OKULU PERTEK ATATÜRK ĠLKÖĞRETĠM OKULU PERTEK CUMHURĠYET ĠLKÖĞRETĠM OKULU PERTEK KONAKLAR KÖYÜ BĠRLEġTĠRĠLMĠġ ĠLKÖĞRETĠM OKULU PERTEK PINARLAR KÖYÜ GAZĠ OSMAN PAġA ĠLKÖĞRETĠM OKULU PERTEK PERTEK YĠBO 256 ĠLÇE TOPLAMI PÜLÜMÜR DEDEKORKUT ĠLKÖĞRETĠM OKULU PÜLÜMÜR PÜLÜMÜR YĠBO 69 ĠLÇE TOPLAMI 212 GENEL TOPLAM

178 Kaynak: Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü Tablo:M Tunceli Ġli Ortaöğretim Okullarındaki Öğrenci Sayısı S. NO ĠLÇESĠ OKULUN ADI ÖĞRENCĠ SAYISI 1 MERKEZ ANADOLU LĠSESĠ MERKEZ ATATÜRK ANADOLU LĠSESĠ MERKEZ ANADOLU ÖĞRETMEN LĠSESĠ MERKEZ ATATÜRK LĠSESĠ MERKEZ CUMHURĠYET LĠSESĠ MERKEZ FEN LĠSESĠ MERKEZ HALĠDE EDĠP KIZ MESLEK LĠSESĠ MERKEZ 9 MERKEZ ĠSMET ĠNÖNÜ TĠCARET MESLEK LĠSESĠ NAMIK KEMAL TEKNĠK VE ENDÜSTRĠ MESLEK LĠSESĠ 10 MERKEZ SAĞLIK MESLEK LĠSESĠ TOPLAM ÇEMĠġGEZEK ERTUĞRUL GAZĠ LĠSESĠ HOZAT ZÜBEYDE HANIM LĠSESĠ MAZGĠRT AKPAZAR SÜLEYMANPAġA LĠSESĠ MAZGĠRT FATĠH LĠSESĠ NAZĠMĠYE ġehġt MEHMET LĠSESĠ OVACIK MARAġAL FEVZĠ ÇAKMAK LĠSESĠ PERTEK ANADOLU LĠSESĠ PERTEK MUSTAFA KEMAL LĠSESĠ PÜLÜMÜR GAZĠ LĠSESĠ 83 TOPLAM

179 GENEL TOPLAM 3757 Kaynak: Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü M Hastaneler ve Sağlık Tesisleri: Tablo:M Ġlimiz Merkez ve Ġlçelerdeki Sağlık Tesisleri Bilgileri BĠNA ADI YAPIM YERĠ YILI AÇILIġ TARĠHĠ HĠZMET KAPASĠTESĠ BĠNA OTURMA ALANI KAPALI ALAN BĠNA YAPILIġ ġeklġ Tunceli Devlet Hast.A.Blok Merkez Yataklı 600 m² 2400 m² Yığma Tunceli Devlet Hast.A.Blok Ek bina Merkez Poliklinik ve diğer hizmetler verilmektedir. 667 m² 2668 m² Betonarme Tunceli Devlet Hast.B Blok Merkez yataklı 762 m² 3408m² Betonarme Verem SavaĢ Dispanseri Eski Binası Merkez Nolu ASM 272 m² 544m² Eski Halk Sağ.Laboratuvarı Eski AÇS ve AP Merkezi Tunceli Devlet Hast.B.Blok Merkez Ağız ve DiĢ Sağlığı Merkezi BaĢtabipliği Merkez Verem SavaĢ Dispanseri 375 m² 1125 m² 250 m² 250 m² Merkez Acil hizmetleri 632m² 3499m² 1 nolu TSM Merkez TSM ĠLE AÇSAP VE 4 Daire lojman 225m² 1125m² 2 nolu Halk Sağlığı Lab. Merkez Halk sağlığı Lab. Ġle 2 nolu ASM ve 4 daire lojman 225m² 1125m² Pertek Ġlçe Entegre Hast. Pertek Hastane hizmetleri yanı 445m² 890m² sıra TSM ve asm hizmetleri verilmektedir Pınarlar ASM Pınarlar Aile sağlığı hizmetleri 218m² 218m² Yığma Betonarme Betonarme Betonarme Betonarme Betonarme Betonarme Betonarme Ovacık Ġlçe Entegre Hast.. Ovacık Hastane hizmetleri yanı sıra TSM ve asm hizmetleri verilmektedir Mazgirt TSM Mazgirt TSM VE ASM hizmetleri verilmektedir Mazgirt Darıkent Darıkent ASM hizmetleri verilmekte Mazgirt Akpazar Akpazar ASM hizmetleri verilmekte Nazımiye TSM Nazımiye TSM VE ASM hizmetleri verilmektedir Pülümür TSM Plümür TSM VE ASM hizmetleri verilmektedir 742m² 2226m² Betonarme 445m² 890m² Betonarme 218m² 218m² Betonarme 218m² 218m² Betonarme 225m² 1125m² Betonarme 218m² 218m² Betonarme 179

180 ÇemiĢgezek Ġlçe Entegre Hast. ÇemiĢgezek Hastane hizmetleri yanı sıra TSM ve asm hizmetleri verilmektedir ÇemiĢgezek-Akçapınar Akçapınar Aile Hekimliğine geçildiğinden,binada sağ.hizmetleri verilmektedir. Kaynak: Ġl Sağlık Müdürlüğü 1156m² 3382m² Betonarme 218 m² 218 m² Betonarme M.3.4. Sosyal ve Kültürel Tesisler: Ġlimiz Merkezindeki Kültür Merkezi inģası Mayıs 2007 itibariyle tamamlanarak açılıģı yapılmıģtır. Ovacık ilçesindeki Kültür Merkezi binası inģaat halinde olup, henüz halkın hizmetine sunulmamıģtır. Hozat ilçesinde mevcut Kültür Merkezi binası faal olup, ilçedeki kültürel faaliyetlere hizmet vermektedir. Ġlimiz Merkezinde Ġl Halk Kütüphanesi, ÇemiĢgezek, Hozat, Pertek ve Pülümür ilçelerinde ise birer halk kütüphanesi kültürel hizmet vermeye devam etmektedir. Halen Ġl Merkezinde, Müzik, Tiyatro ve Konferans gibi kültürel etkinlikler 250 kiģilik Halk Eğitim Merkezi ile Atatürk kapalı salonunda icra edilmektedir. M.3.5. Endüstriyel Yapılar: Ġlimizde endüstriyel yapı olarak küçük sanayi sitesi mevcuttur. Organize Sanayi Bölgesi inģaat halindedir. M.3.6. Göçer ve Hareketli Barınaklar: Ġlimizde göçer ve hareketli barınaklar yoktur. M.3.7. Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar: Tablo.M Otel-Motel ve Turizm Amaçlı Diğer Yapılar ĠLÇESĠ ĠġLETMENĠN ADI ODA SAYISI YATAK SAYISI ISINMA ADRES MERKEZ OTEL YÜKSEL 21 S Okullar Cad. BorataĢ Sok. No:3 TUNCELĠ MERKEZ OTEL HAS Boysan Cad. No:10 TUNCELĠ ÇEMĠġGEZEK KEKLĠK OTEL 5 20 Sobalı Cumhuriyet Mey. Park. Sok. ÇEMĠġGEZEK HOZAT AKAR OTEL 9 29 Belediye Cad. HOZAT DĠVAN OTELĠ 8 28 Belediye Cad. HOZAT NAZĠMĠYE KENT OTELĠ 9 28 Cumhuriyet Mey. NAZĠMĠYE OVACIK MUNZUR OTELĠ Kalorifer Pulur Mah.YeĢilyazı OVACIK PERTEK KENT OTELĠ 3 10 Sobalı Atatürk Cad. PERTEK BELEDĠYE OTELĠ 3 10 Atatürk Cad. PERTEK MAZGĠRT BELEDĠYE OTELĠ Kalorifer Elti Hatun Mah. MAZGĠRT PÜLÜMÜR IġIKLAR OTELĠ Sobalı Erzincan Cad. PÜLÜMÜR Kaynak: Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü 180

181 M.3.8. Bürolar ve Dükkânlar: Ġlimizde bulunan büro ve dükkânların tamamına yakını Ġl Merkezinde yapılmıģ olup, yapılar ticari alanlarda betonarme yapılardan oluģmaktadır. M.3.9. Kırsal Alanda YapılaĢma: Ġlimizde kırsal alanlarda yapılaģma, Ģimdilik yok denecek kadar azdır. Yeni yapılanlar ise betonarme ve yığma yapılardır. M Yerel Mimari Özellikler: Ġlimize özgü yerel mimari bir özellik yoktur. Ġlimizdeki mimari yapılara Ülkemizin her yerinde rastlamak mümkündür. M Bina Yapımında Kullanılan Yerel Materyaller: Bina yapımında kullanılan yerel materyaller kum, tuğla ve taģtır. M.4. Sosyo-Ekonomik Yapı: Ġlimizde üretime yönelik sanayileģme olmadığından insanların çoğu resmi kurumlarda kadrolu veya geçici çalıģarak geçimlerini temin etmektedir. Bir kısım insanların yurt dıģında aile fertleri vardır. Bir kısmı kira gelirleri ile geçimlerini temin etmekte veya esnaflık yapmaktadır. Ülkemiz istatistiklerine göre Ġlimizin okuma yazma oranı yüksektir. Yüksek okul olarak sadece Fırat Üniversitesine bağlı Meslek Yüksekokulu vardır. Üniversite bulunmamaktadır. Tiyatro, sinema vb. sosyal ve kültürel eğlence yerleri yoktur. Ġl Merkezinde bir Halk Kütüphanesi mevcuttur. M.4.1. ĠĢ Alanları ve ĠĢsizlik: Kamu Kurumları ile toplam çalıģanı 10 ve üzeri olan özel sektör iģ yerlerinden Tunceli ĠĢ Kurumu 2010 yılı verileri aģağıda tablo halinde çıkarılmıģtır. 181

182 Tablo: M Kayıtlı ĠĢsizlerin Meslek Grupları ve Öğrenim Durumlarına Göre Dağılımı Okur Yazar Okur Yazar Ġlköğretim Ortaöğretim Önlisans Lisans Yüksek Lisans Doktara Olmayan (Lise ve Dengi) Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın BĠLĠNMEYEN BÜRO VE MÜġTERĠ HĠZMETLERĠNDE ÇALIġAN ELEMANLAR BÜYÜKġEHĠR BELEDĠYE BAġKANI DĠĞER(ÖNLĠSANS) HĠZMET VE SATIġ ELAMANLARI KANUN YAPICILAR ÜST DÜZEY YÖNETĠCĠLER VE MÜDÜRLERĠ NĠTELĠK GEREKTĠRMEYEN ĠġLERDE ÇALIġANLAR NĠTELĠKLĠ TARIM, HAYVANCILIK,AVCILIK, ORMANCILIK VE SU ÜRÜNLERĠ ÇALIġANLARI PROFESYONEL MESLEK MENSUPLARI SANATKARLAR VE ĠLGĠLĠ ĠġLERDE ÇALIġANLAR SĠLAHLI KUVETLERDE ÇALIġANLAR STAJYER ÖĞRENCĠ TESĠS VE MAKĠNE OPERATÖRLERĠ VE MONTAJCILARI YARDIMCI PROFESYONEL MESLEK MENSUPLARI TOPLAM Kaynak: Türkiye ĠĢ Kurumu Ġl Müdürlüğü 182

183 Tunceli ,31-0,21-2,06 Yıllar M.4.2. Göçler: Ġlimizden diğer illere göçler olmaktadır. Ġlimiz bu konuda istatistiklerde birinci sırada yer almaktadır. Tablo. M Ġllerin YerleĢim Yerlerine Göre Verdiği Göç 2000 Yılı Daimi Ġkametgâhı Toplam ġehirden Ģehire Köyden Ģehire ġehirden köye Köyden köye Toplam Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Tunceli Kaynak: TÜĠK Ġnternet Verileri Tablo. M Ġllerin YerleĢim Yerlerine Göre Aldığı Göç 2000 Yılı Daimi Ġkametgâhı Toplam ġehirden Ģehire Köyden Ģehire ġehirden köye Köyden köye Toplam Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Tunceli Kaynak: TÜĠK Ġnternet Verileri Tablo. M Ġllerin Aldığı Göç, Verdiği Göç, Net Göç ve Net Göç Hızı Toplam nüfus Aldığı göç Verdiği göç Net göç Net göç hızı Kaynak: TÜĠK Ġnternet Verileri M.4.3. Göçebe ĠĢçiler (Mevsimlik): Ġlimizden baģka illere iģ mevsimlerinde küçük oranda da olsa göçler olmaktadır. Özellikle Ġstanbul, Ġzmir ve Mersin gibi illerde çalıģanlar daha çoğunluktadır. M.4.4. Kent Toprağının Mülkiyet Dağılımı: Ġlimiz Merkezindeki toprak mülkiyeti bakımından Ģahıs, resmi kurum ve hazine arazileri Ģeklinde paylaģılmıģtır. M.4.5. Konut Yapım Süreçleri: Kentteki konut yapımı ihtiyacı büyük oranda yap-satçılar tarafından karģılanmaktadır. VatandaĢların kendi imkânları ile yaptıkları genelde tek katlı yapılarda mevcuttur. TOKĠ idaresinin yaptığı toplu konut çalıģmaları da bulunmaktadır. 183

184 M.4.6. Gecekondu Islah ve Önleme Bilgileri: Gecekondu alanı olarak oluģan alanlar merkezin etrafındaki Esentepe, Yenimahalle ve Alibaba mahallelerinde bulunmaktadır. Bu bölgeler yapı yasağı olan alanlardır ve genelde tek katlı yapılaģma mevcuttur. Bu bölgelerde ki yerleģimde ekonomik ve sosyal nedenlerle köyden kente göçün yoğun olarak yaģandığı 1990 yıllarında artıģ olmuģtur. Mevcut durumda gecekondu yapılaģmasına izin verilmemektedir. M.5. YerleĢim Yerlerinin Çevresel Etkileri: Ġlimizde imar planlarına uygun yapılmayan eski yapılar nedeniyle bazı yerleģim alanlarında yol sorunu, kanalizasyon sorunu ve içme suyu sorunu yaģanmakta bu durum olumsuz bir çevre olarak varlığını göstermektedir. M.5.1. Görüntü Kirliliği ÇarĢı merkezinde genelde ticari faaliyetlerin yürütüldüğü yapıların eski olmasından dolayı bu yapılar bir görüntü kirliliği oluģturmaktadır. M.5.2. Binalarda Ses Ġzolasyonu: Tunceli Ġlinde yapılan yeni yapılarda ses izolasyonuna önem verilmektedir. M.5.3. Havaalanları ve Çevresinde OluĢturulan Gürültü Zonları: Ġlimizde havaalanı bulunmadığından böyle bir sorun bulunmamaktadır. M.5.3. Ticari ve Endüstriyel Gürültü: Ġlimizde endüstriyel gürültü yoktur. Ticari gürültü olarak kaset sayan ticari yerlerden çıkan gürültülerdir. M.5.5. Kentsel Atıklar: Belediyemiz, kent merkezine yaklaģık 8 km uzaklıkta bulunan Ġsmet Ġnönü Mahallesi Sandal Mezrası Kil mevkiini, 2004 yılından Ģimdiye kadar geçici çöp depolama alanı olarak kullanmaktadır. Belediyemizle birlikte askeri birimler de bu alana çöplerini depolamaktadır. Çöpler, 8 adet çöp aracı ile toplanmakta ve vahģi olarak depolanmaktadır. M.5.6. Binalarda Isı Yalıtımı: Binalarda Enerji Performansı Yönetmelik hükümleri gereğince enerjiden tasarruf edilmesi açısından binalarda ısı yalıtımı yapılmaktadır. M.6. Nüfus: 184

185 YaĢ grubu Cinsiyet Okuma yazma bilmeyen Okuma yazma bilen fakat bir okul bitirmeyen Ġlkokul mezunu Ġlköğretim mezunu Ortaokul veya dengi okul mezunu Lise veya dengi okul mezunu Yüksekokul veya fakülte mezunu Yüksek lisans mezunu Doktora mezunu Bilinmeyen Toplam M.6.1. Nüfusun Yıllara Göre DeğiĢimi: Tablo:M Nüfusun Sayım Yıllarına Göre DeğiĢimi YIL ġehġr ĠLÇE BELDE VE KÖYLER Kaynak:TÜĠK Ġnternet Verileri M.6.2. Nüfusun YaĢ, Cinsiyet ve Eğitim Gruplarına Göre Dağılımı: Tablo: M Eğitim ve Cinsiyete Göre Nüfus Dağılımı (2010).6-13 Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın

186 60-64 Erkek Kadın Erkek Kadın Toplam Kaynak:TÜĠK Ġnternet Verileri Tablo: M YaĢ Grupları ve Cinsiyete Göre Nüfus Dağılımı (2010) Ġl YaĢ grubu Toplam Erkek Kadın Tunceli Toplam Ġl, ilçe, belediye, köy ve mahallelere göre nüfuslar belirlenirken: Nüfus ve VatandaĢlık ĠĢleri Genel Müdürlüğü tarafından, ilgili mevzuat ve idari kayıtlar uyarınca Ulusal Adres Veri Tabanı (UAVT)'nda yerleģim yerlerine yönelik olarak yapılan; idari bağlılık, tüzel kiģilik ve isim değiģiklikleri dikkate alınmıģtır. Kaynak:TÜĠK Ġnternet Verileri Tablo: M YaĢ Grupları Cinsiyet ve Medeni Duruma Göre Nüfus Dağılımı (2010) YaĢ grubu Cinsiyet Hiç evlenmedi Evli BoĢandı EĢi öldü Toplam Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek

187 Kadın Erkek Kadın Toplam Kaynak:TÜĠK Ġnternet Verileri Yabancılar kapsama alınmamıģtır. 187

188 Tablo: M Ġlçelere Göre Merkez ve Belde-Köy Nüfus Toplamları Ġlçelere göre il/ilçe merkezi ve belde/köy nüfusu Ġl/ilçe merkezleri Belde/köyler Toplam Tunceli Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın ÇemiĢgezek Hozat Mazgirt Nazımiye Ovacık Pertek Pülümür Merkez Toplam Kaynak:TÜĠK Ġnternet Verileri 188

189 M.6.3. Ġl ve Ġlçelerin Nüfus Yoğunlukları: Tablo M Ġl ve Ġlçe Nufus Yoğunlukları (2010) Toplam - Total İl ve ilçe merkezleri Belde ve köyler İl Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Nüfus Yoğunluğu Tunceli Kaynak:TÜĠK Ġnternet Verileri Tablo M Yüzölçümüne Göre Ġl ve Ġlçe Nufus Yoğunlukları (2010) 20. Ġlçelere göre Ģehir ve köy nüfusu, yıllık nüfus artıģ hızı, yüzölçümü ve nüfus yoğunluğu, 2000 Yıllık nüfus artıģ hızı ( ) Nüfus Annual growth rate of population Yüzölçüm Yoğunluğu 1990(1) 2000 Surface area Population Ġl ve ilçe Toplam ġehir Köy Toplam ġehir Köy Toplam ġehir Köy Km 2 density Province and district Total City Village Total City Village Total City Village (2) 62. TUNCELĠ 00. Merkez ,60 2,13-93, ÇemiĢgezek ,07 8,14-40, Hozat ,17 35,79-101, Mazgirt ,47-32,61-52, Nazımiye ,68 19,39-61,

190 05. Ovacık ,61 48,24-149, Pertek ,62 5,54-55, Pülümür ,11-47,88-103, Toplam ,58 6,99-74, Kaynak:TÜĠK Ġnternet Verileri 190

191 M.6.4. Nüfus DeğiĢim Oranı: Tablo: M Yıllara Göre Nufus DeğiĢim Oranları Kaynak: il Nufus Müdürlüğü Tabloda görüldüğü gibi 1945 yılına kadar nüfusta azalıģ görülürken, 1950 yılından itibaren nüfusta artıģ görülmüģtür. Bu 1970 yılına kadar sürmüģtür.1975 yılından itibaren tekrar nüfusta azalıģ görülmektedir. Nüfustaki azalıģın sebebi olarak ilde sanayinin olmaması, tarıma dayalı yeterli miktarda arazinin olmaması ve hayvancılığın yapılamaması görülmektedir. M.6.5. Yer DeğiĢtirme Olayları: Sanayi kuruluģlarının yetersiz olması, tarıma dayalı geniģ arazilerin ve hayvancılığın olmaması sebebiyle iģsiz kalan halk iģ bulmak ümidi ile Elazığ, Ġstanbul, Antalya ve Mersin gibi baģka illere göç etmektedir. 191

192 M.6.6. Turizm ve Seyahat: Ġlimizde günlük olarak hareket eden insan sayısı hakkında herhangi bir çalıģma yapılmamıģtır. Ġlimizde kurulu seyahat acentası ya da tur operatörlüğü teģkilatları yoktur. ġehirlerarası yolcu taģıma iģi Ġlimizde bulunan bir otobüs iģletmesi ve minibüs iģletmeleri tarafından yapılmaktadır. Kent içi taģımacılıkta minibüs, belediye otobüsleri ve taksiler kullanılmaktadır. UlaĢım Ġmkânları: Ġlimizde hava ve demir yolu ulaģımı yoktur. Sadece karayolu ile ulaģım sağlanmaktadır. Tunceli yi güneyden Elazığ Ġline kuzeyden Erzincan ve Erzurum a bağlayan önemli bir Devlet karayolu mevcuttur. Bu yolun Tunceli-Elazığ arası olan bölümü 133 km; Tunceli-Erzincan arası ise 130 km dir. Pertek üzerinden ulaģımı sağlayan eski Tunceli-Elazığ karayolu, Keban Baraj Gölünün suları altında kalması nedeniyle, Ģimdi tali durumda olan bu yoldan, feribotla Elazığ istikametine geçilmektedir. Bu yolun tamamı 86 km olup, 59 km si Tunceli il sınırları dâhilindedir. M.6.7. ĠĢsizlik: Tablo.M.6.7 Tuncelide iģsiz sayısı KAYITLI ĠġSĠZ SAYISI Kaynak: Türkiye ĠĢ Kurumu Ġl Müdürlüğü ERKEK KADIN TOPLAM YARARLANILAN KAYNAKLAR: 1. Ġl Sağlık Müdürlüğü Ġl Nüfus Müdürlüğü 2000 DĠE Genel Nüfus Sayımı. 3. Türkiye ĠĢ Kurumu Ġl Müdürlüğü Ġl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Ġl Milli Eğitim Müdürlüğü Tunceli Belediye BaĢkanlığı

193 (N). ATIKLAR: N.1. Evsel Katı Atıklar: Evsel katı atıklar (çöpler)genelde evlerimizde plastik çöp torbalarında biriktirilip belediye tarafından belirtilen muhtelif saatlerde araçlarla toplanmaktadır. Hiçbir yerleģim yerimizde düzenli çöp sahaları oluģturulmamıģtır. Evsel katı atıkların içinde bulunan teneke, demir, saç, alüminyum gibi metaller naylon pet ĢiĢe ve plastik maddeler, ĢiĢe, bez, kâğıt, kül, organik madde gibi çöp bileģenlerinin ağırlık bileģenleri, ağırlığın ve atığın ne oranda evlerden, ne oranda iģyerinde olduğu ve nem oranının ölçümü yapılmamaktadır. Çöplerin içerisinde geri kazanılabilen maddelerin miktarı düzenli çöp alanlarının olmayıģı nedeniyle tespit edilmemektedir. N.2. Tehlikeli ve Zararlı Atıklar: Ġlimizde Tehlikeli ve Zararlı atık üreten tesisler bulunmamaktadır. N.3. Özel Atıklar: Ġlimizde hastane atıkları dıģında özel atıklar bulunmamaktadır. N.3.1. Tıbbi Atıklar: Ġlimiz ve bağlı ilçelerinde mevcut hastane atıkları hastane ve belediyelerin kendi aralarında yaptıkları ortak çalıģma sonucu toplanıp bertaraf edilmektedir. Ġlimiz genelindeki hastane ve benzeri kuruluģlarda tıbbi atıkların miktarı, tür ve özellikleri hakkında bilgi mevcut değildir. Hastane atıkları düzenli çöp alanları olmaması nedeniyle evsel atıklarla birlikte Ġlimizde mevcut düzensiz çöp alanına dökülmektedir. Tıbbi Atıkların düzenli olarak toplanması taģınması ve bertaraf ile ilgili çalıģmalar devam etmektedir. N.3.2. Atık Yağlar: Ġlimiz sanayi tesislerinde kaynaklanan atık yağların tespiti ile ilgili çalıģmalar devam etmektedir. N.3.3. Bitkisel ve Hayvansal Atık Yağlar: Belediyemiz 2010 yılı içinde bitkisel atık yağ üreticilerinden çıkan her türlü bitkisel atık yağın Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği esaslarına uygun olarak insan ve çevre sağlığına zarar vermeyecek Ģekilde atık yönetiminin sağlanması amacı ile Çevre ve Orman Bakanlığından atık yağ toplama lisanslı Ezici Yağ Biodizel ve Enerji Üretimi Lab. Hiz. ĠnĢaat San. ve Tic. A.ġ firması ile sözleģme imzalamıģtır. Firma tarafından atık yağ üreticilerine yağların toplanması için bidonlar dağıtılmıģtır. ÇalıĢma yeni baģlatıldığı için toplanan yağ miktarları hakkında bilgi verilememektedir. N.3.4. Pil ve Aküler: Ġlimizde pil ve akü üretimi yapılamamaktadır. 193

194 N.3.5. Cips ve Diğer Yakma Fırınlardan Kaynaklanan Küller: Konuyla ile ilgili herhangi bir çalıģma yapılmamıģtır. Ekmek fırınlarından kaynaklanan küller hafriyat döküm yerinde depolanmaktadır. N.3.6. Tarama Çamurları: Ġlimizde Tarama çamuru mevcut değildir. N.3.7. Elektrik ve Elektronik Atıklar: Ġlimizde elektrik ve elektronik üreten tesis yoktur. N.3.8. Kullanım Ömrü BitmiĢ Araçlar: N.4. Diğer Atıklar: N.4.1. Ambalaj Atıkları: Konuyla ilgili herhangi bir çalıģma yapılmamıģtır. Ambalaj atıklarının geri kazanılması çalıģması, Belediyemizin kurulması için çalıģma yürüttüğü düzenli depolama tesisi ile birlikte baģlatılacaktır N.4.2. Radyoaktif Atıklar: Ġlimizde radyoaktif üreten tesis yoktur. N.4.3. Hayvan Kadavraları: Ġlde bu tür atıkları oluģturan tesisler bulunmamaktadır. N.4.4. Mezbaha Atıkları: Ġlimizde 2 adet mezbaha olup bu mezbahalara ait arıtma sistemi mevcut değildir. Ancak mezbaha atıklarının direkt deģarjını önlemek amacıyla çöktürme havuzları ve sızdırmasız foseptik çukuru mevcuttur. N.5. ATIK YÖNETĠMĠ N.6. Katı Atıkların Miktar ve Kompozisyonu Ġlimizde yaz mevsiminde 1.5 Kg, kıģ mevsiminde ise 0.8 Kg kiģi baģı atık mevcuttur. Bu atıkların plastik, cam, ĢiĢe, organik atık vb. türleri, miktarları ve yüzdeleri tespit edilmemiģtir. 194

195 N.7. Katı Atıkların Biriktirilmesi, Toplanması, TaĢınması ve Aktarma Merkezleri: Ġlimiz kent merkezinde çöplerin toplanması ve taģınması iģlemi Belediyemiz personeli ve ekipmanı tarafından yerine getirilmektedir. Çöpler, 8 adet çöp aracı ile taģınmaktadır. Ġlimiz kent merkezinde çöpler kaynağında ayrı toplanmamaktadır. N.8. Atıkların Bertaraf Yöntemleri: Ġlimizde katı atık depolama sahaları düzensiz depolama Ģeklindedir. N.8.1. Katı Atıkların Depolanması: Ġlimizde katı atıklar düzensiz depolanmaktadır. N.8.2. Atıkların Yakılması: N.8.3. Kompost: Ġlimizde katı atıkları kompostlama tesisi mevcut değildir. N.9. Atıkların Geri Kazanımı ve Değerlendirmesi: Ġlimizde katı atıkların geri kazanılması ve değerlendirilmesi ile ilgili tesis mevcut değildir. N.10. Atıkların Çevre Üzerindeki Etkileri Ġlimizde katı atık ve atıksular ile ilgili problemler yaģanmaktadır. Katı atıklar düzensiz bir Ģekilde depolanmaktadır. Atıksular ise hiçbir iģleme tabi tutulmadan direk olarak Munzur Suyuna deģarj edilmektedir. Ġlimizde atıksu arıtma sistemi yoktur. Katı Atıklar ve Atıksular ile ilgili çalıģmalar proje aģamasındadır. YARARLANILAN KAYNAKLAR: 1. Tunceli Ġl ve Ġlçe belediyeler Ġl Sağlık Müdürlüğü Tunceli Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü

196 (O). GÜRÜLTÜ VE TĠTREġĠM: O.1. Gürültü: Ġnsanların iģitme sağlığını ve algılamasını olumsuz etkileyen, fizyolojik ve psikolojik dengelerini bozabilen, iģ performansını azaltan, çevrenin hoģluğunu ve sakinliğini yok ederek niteliğini değiģtiren önemli bir çevre kirliliği oluģturan, geliģi güzel bir yapısı olan ses spektrumu ya da istenmeyen ses biçimidir. Ġnsanoğlunun hayatında huzur ve sükûnetin değeri hiçbir varlıkla değiģtirilemeyecek kadar yüksektir. Günümüzde yaģadığımız çevrenin kalitesini hoģ görüntüsünü ve insan sağlığını olumsuz yönde etkileyen önemli faktörlerden biride gürültüdür. Özellikle ülkemizde plansız kentleģme, altyapısız ve düzensiz yerleģme, trafik yoğunluğunun artması, mekanik araç ve donanımların günlük yaģamımıza girmesiyle birlikte gürültü meselesi artmakta ve giderek insanlarımızın dinlenebilecekleri, çalıģabilecekleri kısaca huzurlu Ģekilde yaģayabilecekleri mekanların azalmasına sebep olmaktadır. Elbetteki, yaģam kalitemizi iyileģtiren birçok teknolojik donanımın aynı zamanda yaģam kalitemizi düģürdüğü de göz ardı edemeyiz. Ses ve gürültü arasındaki ayırım kiģilere göre değiģebilir. Bazı insanlar kulağına müzik olarak gelen bir takım sesler, diğer insanlar için rahatsız edici olabilir ve gürültü olarak algılanır. Rahatsızlık duyma sınırı da insandan insana faklılık gösterebilir. Ancak gürültünün insan sağlığını ve rahatını bozduğu, olumsuz psikolojik etkiler yaptığı ve gürültünün süreklilik arz etmesi durumunda psikolojik etkinin kalıcı olacağı bir gerçektir. Gürültü günümüzde en çok karģılaģılan çevre kirliliklerinden biridir. Ġnsan vücudu, ani ve yüksek seslere karģı otomatik ve bilinçsiz olarak tepki göstermektedir. Sürekli fizyolojik parametreleri (frekans kardiyak) ve elektroansefalogramları kaydedilen kiģilerde yapılan bilimsel değerlendirmeler, gürültü kaynaklı fizyolojik etkilenmeleri açıkça göstermiģtir. Çevresel Gürültü: UlaĢım araçları, kara yolu trafiği, demir yolu trafiği, hava yolu trafiği, deniz yolu trafiği, açık alanda kullanılan teçhizat, Ģantiye alanları, sanayi tesisleri, atölye, imalathane, iģyerleri ve benzeri ile rekreasyon ve eğlence yerlerinden çevreye yayılan gürültü dâhil olmak üzere, insan faaliyetleri neticesinde oluģan zararlı veya istenmeyen açık hava seslerini belirtir. Çevresel TitreĢim: Maden ve taģ ocakları, ulaģım araçları, sanayi ve inģaat makineleri gibi iģlemlerden doğan ve yapılarda kullanım alanı dıģında baģka maksatlarla kullanılan hacimlerdeki faaliyetler sırasında oluģan genellikle katı, sıvı ve gaz ortamlarda yayılan ve insan vücudunca hissedilen mekanik salınım hareketlerini belirtir. Çınlama Süresi: Bir hacmin akustik özelliğini frekansa bağlı olarak belirleyen bir parametredir. Hacim içinde faaliyette olan bir ses kaynağının susmasından itibaren ses basınç düzeyinin 60 db azalması için geçen süredir. Çok Hassas Kullanımlar: Konut, yataklı hizmet veren sağlık kurumları, eğitim kurumları, çocuk ve yaģlı bakım evleri, canlı müzik izni almıģ olan oteller hariç diğer oteller, açık arazideki ve yerleģim alanı içindeki sessiz alanlar gibi kullanımları, Çevresel Tedbirler: Yapıların dıģında veya içinde yer alan gürültü kaynaklarından doğan seslerin, yapı içindeki kiģilere ulaģıncaya kadar yayıldığı ortamda yapılabilecek her türlü gürültü kontrolü çalıģmasınıdır. O.1.1. Gürültü Kaynakları: Trafik gürültüsü, endüstri gürültüsü ve inģaat gürültüsü ve yerleģim alanlaında oluģan gürültüdür. 196

197 O Trafik Gürültüsü: Trafik araçlarından kaynaklanan gürültü karayolunda hareket eden araçların hava ve yerle olan temaslarından doğan sürtünme ve motorların çalıģması sonucu oluģmaktadır. Tablo. O Kara Yolu Çevresel Gürültü Sınır Değerleri Alanlar Planlanan/YenilenmiĢ/OnarılmıĢ yollar Mevcut yollar L gündüz (dba) L akģam (dba) L gece (dba) L gündüz (dba) L akģam (dba) Gürültüye hassas kullanımlardan eğitim, kültür ve sağlık alanları ile yazlık ve kamp yerlerinin ağırlıklı olduğu alanlar Ticari yapılar ile gürültüye hassas kullanımların birlikte bulunduğu alanlardan konutların yoğun olarak bulunduğu alanlar Ticari yapılar ile gürültüye hassas kullanımların birlikte bulunduğu alanlardan iģyerlerinin yoğun olarak bulunduğu alanlar Endüstriyel alanlar Kaynak: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü L gece (dba) Ġl merkezinde gürültü genelde taksi, kamyon ve motosikletlerden kaynaklanmakla birlikte trafik yoğunluğunun az olması nedeniyle rahatsız edici seviyede değildir. O Endüstri Gürültüsü: Endüstride makineleģmenin yaygınlaģması, geniģ ve ciddi boyutta gürültü problemleri oluģmaktadır. Gürültüye maruz kalan çalıģan sayısını da artırmaktadır. Gürültü dağılımı makinelerin özelliğine ve gücüne bağlı olarak değiģmektedir. Tablo.O Endüstri Tesisleri Ġçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri Alanlar Lgündüz (dba) LakĢam (dba) Lgece (dba) Gürültüye hassas kullanımlardan eğitim, kültür ve sağlık alanları ile yazlık ve kamp yerlerinin yoğunluklu olduğu alanlar Ticari yapılar ile gürültüye hassas kullanımların birlikte bulunduğu alanlardan konutların yoğun olarak bulunduğu alanlar Ticari yapılar ile gürültüye hassas kullanımların birlikte bulunduğu alanlardan iģyerlerinin yoğun olarak bulunduğu alanlar Endüstriyel alanlar

198 Kaynak: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Ġlimizin Merkezinde bulunan tek endüstri kuruluģu Sanayi Sitesi olup, yerleģim yerinden uzak olması nedeniyle herhangi bir sorun teģkil etmemektedir. O ĠnĢaat Gürültüsü: Ġlimiz Merkezinde çalıģan inģaat makinelerinin yapılan kontrollerinde gürültü kontrol yönetmeliğinde belirlenen seviyelerin üzerinde olmadığı tarafımızdan tespit edilmiģtir. Tablo.O ĠnĢaatlarda Kazık Çakma ve Benzeri TitreĢim Yaratan Operasyonların ve ĠnĢaat Makinelerinin En Yakın Çok Hasssas Kullanım Alanının DıĢında Yaratacağı Zemin TitreĢimlerinin Ġzin Verilen En Yüksek Değerleri (1 Hz- 80 Hz arasındaki frekans bantlarında ) Ġzin Verilen En Yüksek TitreĢim Hızı (Tepe Değeri-mm/s) Sürekli TitreĢim Kesikli TitreĢim YerleĢim Bölgelerinde 5 10 Sanayi ve Ticari Bölgelerde Kaynak: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü O YerleĢim Alanlarında OluĢan Gürültüler: Bahçeli gazino, kahvehane, diskotek, lunaparklar, piknik yerleri, düğün salonları, lokantalar, barlar, dükkanlar gibi kamuya açık yerlerde veya bahçe, balkonlar gibi özel yerleģim alanlarında yükseltilmiģ müzik sesleri ile oturma veya ticaret alanlarında yüksek sesle haykırarak ve hoparlör kullanarak satıģ yapılması sebebiyle gürültü oluģmaktadır. Özellikle yaz aylarında geleneksel düğün konvoyları gürültüye neden olmaktadır. Tablo.O Binalarda, Bina Ġçindeki Makine ve Teçhizatın Yaratacağı TitreĢimlerin Sınır Değerleri TitreĢim Frekansı (Hz) Konutlarda 1* Ofislerde 1** Kaynak: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Ġzin Verilen En Yüksek TitreĢim Hızı (rms değermm/s)

199 Tablo.O Ġç Ortam Gürültü Seviyesi Sınır Değerleri Kullanım Alanı Kapalı Pencere L eq (dba) Açık Pencere L eq (dba) Kullanım alanlarında herhangi bir faaliyet olmadığı durumlardaki değerler: Kültürel Tesis Alanları Tiyatro salonları Sinema salonları Konser salonları Konferans salonları Sağlık Tesis Alanları Yataklı tedavi kurum ve kuruluģları, dispanser, poliklinik, bakım ve huzur evleri ve benzeri Dinlenme ve tedavi odaları Eğitim Tesisleri Alanları Okullardaki derslikler, özel eğitim tesisleri, kreģler, laboratuarlar ve benzeri Spor salonu, Yemekhane KreĢlerdeki yatak odaları Turizm YerleĢme Alanları Otel, motel, tatil köyü, pansiyon ve benzeri yatak odası Konaklama tesislerindeki restoran Sit Alanları Arkeolojik, doğal, kentsel, tarihi ve benzeri Ticari Yapılar Büyük ofis Toplantı salonları Büyük daktilo veya bilgisayar odaları Oyun odaları Özel büro (uygulamalı) Genel büro (hesap, yazı bölmeleri) ĠĢ merkezleri, dükkanlar ve benzeri Ticari depolama Lokantalar Kamu Kurum KuruluĢları Ofisler Laboratuarlar Toplantı salonları Bilgisayar odaları Spor Alanları Spor salonları ve yüzme havuzları Konut Alanları Yatak odaları Oturma odaları Kaynak: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Ġlimiz Merkezinde yapılan gürültü ölçümlerinde trafiğin yoğun olduğu saatlerde 50-60dBA ya ulaģmakta iken, konut alanlarının bulunduğu ortamlarda yapılan kontrollerde bu seviye dba civarındadır. O Havaalanları Yakınında OluĢan Gürültü: Ġlimizde havaalanı olmaması nedeni ile havaalanı gürültüsü mevcut değildir. 199

200 O.1.2. Gürültü ile Mücadele tarih 2010/22 nolu Mahalli Çevre Kurulunca; Ġlimizde Çevresel Gürültünün kontrolü amacı ile, 1- Canlı müzik yayını yapan açık ve yarı açık eğlence yerleri, Tablo.O Ġlimizde Canlı Müzik Yapan Açık ve Yarı Açık Eğlence Yerleri ĠĢletme Adı Adres Kalan Kafe Restourant Moğoltay Mahallesi Cumhuriyet Caddesi Kılınç ĠĢhanı/Tunceli Meyman Türkü Evi Moğoltay Mahallesi Behice Boran Caddesi/Tunceli Grand ġaroğlu Hotel Moğoltay Mahallesi Av.Ali Demir Caddesi/Tunceli Yunus Emre Gençlik Moğoltay Mahallesi TepebaĢı Mevkii/Tunceli Merkezi Celal Doğan Parkı Moğoltay Mahallesi Atıl Üzelgen Caddesi/Tunceli Celal Doğan Restourant Moğoltay Mahallesi Atıl Üzelgen Caddesi/Tunceli Can Aile Çay Bahçesi Ġnönü Mahallesi/Tunceli Munzurbaba Aile Çay Cumhuriyet Mahallesi Orman ĠĢletme Altı Munzur Bahçesi Kıyısı/Tunceli Dereza Aile Çay Bahçesi Cumhuriyet Mahallesi Orman ĠĢletme Altı Munzur Kıyısı/Tunceli Kültürköy Düğün Salonu Cumhuriyet Mahallesi Orman ĠĢletme Altı Munzur Kıyısı/Tunceli Kültürköy Aile Çay Cumhuriyet Mahallesi Orman ĠĢletme Altı Munzur Bahçesi Kıyısı/Tunceli DikilitaĢ Restourant Tunceli Ovacık Karayolu/Tunceli Mavi Göl Çay Bahçesi ve Elazığ-Tunceli Karayolu Atatürk Mahallesi GiriĢi/Tunceli Düğün Salonu Erenler Çay Bahçesi ve Atatürk Mahallesi 29. Cadde FEDAġ Yanı/Tunceli Düğün Salonu Doğa Sosyal Tesisleri Atatürk Mahallesi 29. Cadde Yem Fabrikası Yanı/Tunceli Esinti Aile Çay Bahçesi Tunceli Ovacık Karayolu Üzeri/Tunceli Kemerbel Aile Çay Bahçesi Tunceli Ovacık Karayolu Üzeri/Tunceli Kaynak: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü olduğu tespit edilmiģtir. 2- Tespiti yapılan açık ve yarı açıkeğlence yerleriüzerinde yapılan incelemede, Kalan Kafe Restourant, Meyman Türkü Evi, Grand ġaroğlu Hotel, Yunus Emre Gençlik Merkezi, Celal Doğan Parkı, Celal Doğan Restourant, Munzurbaba Aile Çay Bahçesi, Dereza Aile Çay Bahçesi, Kültürköy Aile Çay Bahçesi, Kültürköy Düğün Salonu, Erenler Çay Bahçesi ve Düğün Salonu, Doğa Sosyal Tesisleri nin çok hassas kullanım alanları içinde kaldığı, Can Aile Çay Bahçesi, DikilitaĢ Restourant, Mavi Göl Çay Bahçesi ve Düğün Salonu, Esinti Aile Çay Bahçesi, Kemerbel Aile Çay Bahçesi nin ise çok hassas kullanım alanları dıģında kaldığı ve bu alanları etkilemediği, 200

201 Tablo.O Ġlimizde Canlı Müzik Yapan Açık ve Yarı Açık Eğlence Yerlerinin Çok Hassas Kullanım Alanlarını Etkileyip Etkilemediği ĠĢletme Adı Kalan Kafe Restourant Meyman Türkü Evi Grand ġaroğlu Hotel Yunus Emre Gençlik Merkezi Celal Doğan Parkı Celal Doğan Restourant Can Aile Çay Bahçesi Munzurbaba Aile Çay Bahçesi Dereza Aile Çay Bahçesi Kültürköy Düğün Salonu Kültürköy Aile Çay Bahçesi DikilitaĢ Restourant Mavi Göl Çay Bahçesi ve Düğün Salonu Erenler Çay Bahçesi ve Düğün Salonu Doğa Sosyal Tesisleri Esinti Aile Çay Bahçesi Kemerbel Aile Çay Bahçesi Kaynak: Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü Çok Hassas Kullanım Alanlarını Etkileyip Etkilemediği Etkilemektedir Etkilemektedir Etkilemektedir Etkilemektedir Etkilemektedir Etkilemektedir Etkilememektedir Etkilemektedir Etkilemektedir Etkilemektedir Etkilemektedir Etkilememektedir Etkilememektedir Etkilemektedir Etkilemektedir Etkilememektedir Etkilememektedir sonucuna varıldığına, 3- Çok hassas kullanım alanlarını (Konut, yataklı hizmet veren sağlık kurumları, eğitim kurumları, çocuk ve yaģlı bakım evleri, canlı müzik izni almıģ oteller hariç diğer oteller.) etkileyen açık ve yarı açık eğlence yerlerinden canlı müzik yapılması tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Çevresel Gürültünün Değerlendirlmesi ve Yönetimi Yönetmeliği gereğince yasaklanması nedeniyle bu alanlarda eğlence yerlerinin kurulmasına izin verilmemesine, mevcut açık ve yarı açık eğlence yerlerinin sınır değerleri sağlayacak Ģekilde tedbir alınarak 4 Haziran 2011 tarihine kadar kapalı hale getirilmesine, 4-Çok hassas kullanım alanları dıģında kalan açık ve yarı açık eğlence yerleri ile kapalı eğlence yerlerinde, gerçek enstrüman ve/veya seslerle veya banttan yada elektronik olarak yükseltilmiģ ses kaynağı kaullanarak müzik yayını yapabilmesi için belediye sınırları ve mücavir alan içinde belediyeden, belediye sınırları ve mücavir alan dıģında Ġl özel idaresinden canlı müzik izni almasına, 5-Canlı müzik izni alacak gerçek ve tüzel kiģiler, Çevre ve Orman Bakanlığından gürültü konusunda ön yeterlilik/yeterlilik almıģ kurum veya kuruluģlara formatı Çevre ve Orman Bakanlığınca belirlenen Çevresel Gürültü Değerlendirme Raporu hazırlatacak, bu rapora Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü tarafından verilecek uygun görüģe dayanarak iģyeri açma ve çalıģtırma ruhsatı veren yetkili kurum(belediye veya Ġl Özel Ġdaresi) tarafından canlı müzik izni verilmesine, 6-Canlı müzik yayını yapan eğlence yerlerinde saat 23:59 dan sonra müzik yayınının yapılmamasına, 7-Çok hasssas kullanım alanlarına 350 m den daha yakın alanda 19:00-07:00 arası motorlu testerelerin çalıģtırılmasının yasaklanması, tatil günlerinde belediye baģkanlığından izin alınmasına, Belediye BaĢkanlığınca gerekli tedbirlerin alınmasına, 8-Motosiklet üzerinde susturucu ve ses giderici parçaların çıkarılmasının veya çalıģamaz hale getirilmesinin yasaklanmasına, gerekli tedbirlerin Ġl Emniyet Müdürlüğünce alınmasına, 201

202 9-Aykırılıkların tespiti halinde, sayılı Türk Ceza Kanunu nun 183. maddesi, sayılı Polis ve Salahiyet Kanunu nun 14. maddesi, sayılı Jandarma TeĢkilat Görev ve Yetkileri Kanunu na istinaden çıkarılan Jandarma TeĢkilatı Görev ve Yetkileri Yönetmeliği nin 62. maddesi sayılı Çevre Kanunu nun 20. Maddesine göre idari yaptırım uygulanmasına, karar verilmiģtir. O.1.3. Gürültünün Çevreye Olan Etkileri O Gürültünün Fiziksel Çevreye Olan Etkileri: Ġlimizde ana caddeler üzerindeki konutlar trafik gürültüsünden etkilenmektedir. Bunun yanında ticarethanelerin üstünde ve yakın çevresinde yok denecek kadar mesken bulunmaktadır. O Gürültünün Sosyal Çevreye Olan Etkileri: Ġnsanlar sosyal bir varlık olarak belirli bir uygarlık düzeyine geldikleri ve toplumda birbirlerine saygılı bir biçimde yaģamayı öğrendiklerinde kiģilerin yalnızca kendi istek ve çıkarları için baģkalarını rahatsız eden gürültüler oluģmayacak, gereksiz ve yararsız gürültüler ortadan kalkacaktır. Ġlimiz genelinde yapılan kontrollerde sanayi sitesinde bulunan iģyerlerinde çalıģan iģçilerin gürültüye maruz kaldıkları görülmektedir. Bu bölgede yapılan gürültü ölçümlerinde ortalama dba elde edilmiģtir. O.1.4. Gürültünün Ġnsanlar Üzerine Olan Etkileri: O Fiziksel Etkileri: Gürültünün insan vücudu üzerindeki etkisi, kulak üzerindeki etkisi (Endüstriyel sağırlıklar) ani patlamalarda kulak zarının yırtılması ile sağırlık olur. Ancak bu tip arızalar endüstride çok görülmez ve düzeltilebilir. Meslek hastalığı olmaktan çok iģ kazası olarak kabul edilebilir. Gürültü sağırlıkları: Yüksek Ģiddetli frekanslı gürültüye maruz kalmakla, maruziyet süresine göre geçici veya sürekli sağırlık meydana gelir. 80dBA üzerindeki gürültüye sürekli maruz kalan bir Ģahsın gürültülü ortamını terk etmesinden bir süre sonra duyması azalır ki, buna gürültü yoğunluğu denir. 100dBA veya daha Ģiddetli gürültüye uzun süre maruz kalan iģçilerde, sürekli sağırlık görülür ve iyileģme söz konusu değildir. Ġlimizde canlı müzik yayını yapan iģyerlerinden çıkan gürültü insanlar üzerinde olumsuz etki yapmaktadır. O Fizyolojik Etkileri: 120 phon üzerindeki Ģiddetli olan gürültünün spiralganglion hücreleri üzerinde zararlı etkisi görülmektedir. Bu etki hücre perezileri Ģeklinde görülür. Belirli tipteki iģyerleri hariç bu derece yüksek Ģiddetteki gürültüye maruziyet söz konusu değildir. Vejatatif reaksiyonlar: Gürültü en çok etkisini kapiller sisteminde gösterir ve duyma sinirini vejatatif reaksiyonlarda kaybolur. Kısa aralıklarla devam eden gürültü devamlı etki gösterir. Yani kısa aralıklarla reaksiyon kaybolmaz. AraĢtırmacılar bu tip reaksiyonları 3-5 yaģ arası çocuklarda 202

203 çok tespit etmektedir. Diğer yanda gürültü nedeni ile merkez tazyikini arttığı, taģikardi ve extrasistteller görüldüğü tespit edilmiģtir. Ayrıca metabolizmada düzensizlik, hazım bozuklukları ve dolaģım bozuklukları gibi belirtiler görülebilir. Bütün bu belirtiler psikosematik hastalıklar adı altında toplanan Ģikayetler olarak meydana gelir. Bu belirtiler daha çok iģyerleri için söz konusudur. O Psikolojik Etkileri: Gürültünün sebep olduğu pisiģik düzensizlikler, genel olarak iki grupta toplanır. Bunlar gürültünün çalıģan iģçiyi taciz etmek suretiyle, verimi düģürmesi ve bazı iģ kazalarına sebep olmasıdır. Gürültüden dolayı taciz olup, asabileģme, sinir sisteminin affekte olması, hatta ileri ruhhi belirtilerin (növrozlar) meydana çıkması, sesin özelliği, kiģinin duyarlılığını yapılan iģ, sesin fasılalı olup olmaması ve gürültünün kaynağı gibi faktörlere bağlıdır. O Performans Etkileri: Fazla gürültü iģ yerlerinde gürültüye uzun süre maruziyetten sonra duyma organlarında fonksiyonel veya organik değiģikler görülür. Geçici veya sürekli sağırlık meydana gelir ve iģ verimi azalır. Gürültü mevcut bir düzensizliği arttırır, sosyal hayatı bozar. Gürültünün nörozis üzerine olduğu anlaģılmaktadır. Bu nedenlerden dolayı iģ kazaları artmakta ve iģ verimi azalmaktadır. O.2. TitreĢim: TitreĢim kaynakları gayri sıhhi müessese kapsamında yer alan tüm iģletmeleri tesis izni ve deneme izni aģamalarında denetlenmek ve bu aģamada taģıması gereken asgari Ģartları ihtiva etmeyen iģletmelere çalıģma izni ve gayri sıhhi müessese ruhsatı verilmeyerek, gerekli ıslah çalıģmalarını yerine getirmeleri sağlanmaktadır. YARARLANILAN KAYNAKLAR: 1. Ġl Sağlık Müdürlüğü Ġl Çevre ve Orman Müdürlüğü

204 (P). AFETLER: P.1. DOĞAL AFETLER P.1.1. Depremler Ġlimiz depremler yönünden hassas bir bölgededir. Nazımiye, Pülümür ve Ovacık Ġlçeleri 1.derece deprem bölgesi üzerinden, Tunceli Merkez, ÇemiĢgezek, Hozat, Mazgirt ve Pertek Ġlçeleri 2.derece deprem bölgesi üzerinde yer almaları nedeniyle Ġlimizde sık sık depremler meydana gelmekte ve bu depremler sonucu can kaybı ve büyük maddi hasar meydana gelmektedir Aralık 1939 yılında 7 Ģiddetinde deprem meydana gelmiģ ve bunun sonucunda 15 kiģi ölmüģ, 5 kiģi yararlanmıģ ve 15 bina yıkılmıģtır yılında 5.9 Ģiddetinde deprem meydana gelmiģ ve bunun sonucunda 97 kiģi ölmüģ ve 1282 evde ağır hasar meydana gelmiģtir yılında orta Ģiddetinde deprem meydana gelmiģ ve maddi hasara sebebiyet vermiģtir yılında orta Ģiddetinde deprem meydana gelmiģ ve maddi hasara sebebiyet vermiģtir yılında orta Ģiddetinde deprem meydana gelmiģ ve bunun sonucunda, 51 ev ağır hasar, 144 ev orta hasar ve 370 ev az hasar görmüģtür yılında yıllında büyük çapta deprem meydana gelmiģ ve bunun sonucunda can kaybı ve büyük maddi zarara sebebiyet vermiģtir Erzincan-GümüĢhane-Tunceli depremi 6.8 Ģiddetinde olmuģ, bu depremde can kaybı olmamıģ ancak yüzlerce konut yıkılmıģtır. Bu depremde Tunceli genelinde Pülümür, Nazimiye, Tunceli Merkez, Mazgirt ve Ovacık ilçeleri ağırlıklı konutlarda hasarlar meydana gelmiģtir yılında 5.5 Ģiddetinde deprem meydana gelmiģ ve yine maddi zarara sebebiyet vermiģtir yılında yine orta Ģiddetinde deprem meydana gelmiģ ve yine maddi zarara sebebiyet vermiģtir. (EK P.1.1.1) ġekil: P.1.1. Tuncelili Deprem Haritası Kaynak: Bayındırlı ve Ġskan Ġl Müdürlüğü 204

205 Pülümür Depremi: 27 Ocak 2003 günü yerel saat ile da, dıģ merkez üssü Tunceli ili Pülümür ilçesi yakınlarına rastlayan orta büyüklükte bir deprem olmuģtur. ÇeĢitli Deprem AraĢtırma Enstitüleri tarafından depremin büyüklüğüne iliģkin farklı değerlendirmeler yapılmaktadır. Kandilli Rasathanesi Deprem AraĢtırma Enstitüsü depremin büyüklüğünü Md 6.5, derinliğini ise 10 km olarak vermektedir. USGS ve ETHZ gibi yabancı araģtırma enstitüleri ise depremin büyüklüğünü Ms 5.8 olarak belirlemiģlerdir. ÇeĢitli Kurumlarca depremin yeri, büyüklüğü ve derinliğine iliģkin bilgiler aģağıda gösterilmiģtir. Tablo P Pülümür (Tunceli) Depremine iliģkin çeģitli kuruluģlarca açıklanmıģ sismolojik bilgiler (KOERI: Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem AraĢtırma Enstitüsü, USGS: U.S. Geological Survey, ETHZ: Swiss Seismological Service). Tablo P Pülümür Depremi KuruluĢun Adı Enlem Boylam Derinlik (km) Büyüklük KOERI Md: 6.5 USGS M: 5.8 ETHZ Ms: 5.8 Kaynak: Bayındırlık ve Ġskân Müdürlüğü Tunceli Ġl sınırları içinde meydana gelmiģ depremlere ait bilgiler aģağıda tablo halinde verilmiģtir Tablo: P Tuncelide Meydana Gelen Depremler YER TARĠH BÜYÜKLÜK ÖLÜ YARALI PÜLÜMÜR PÜLÜMÜR Kaynak: Bayındırlık ve Ġskan Ġl Müdürlüğü Bu tabloda, büyüklükleri 5 ve daha yüksek olan depremlere yer verilmiģtir. Ġlimiz Türkiye Deprem Bölgeleri haritasına göre 1. ve 2. derece deprem kuģağında yer almaktadır. Ayrıca Pülümür Ġlçemiz Kuzey Anadolu diri fay hattına yakındır. Bölgesel Tektonik Konum ve Aktif Faylar Genel Müdürlüğümüzün jeolojik harita arģiv bilgileri ile topoğrafik analiz ve hava fotoğraflarının değerlendirilmesi sonucu bölgenin aktif faylarına iliģkin aģağıdaki değerlendirmeler yapılmıģtır. Aletsel verilere göre depremin dıģ merkez üssü Pülümür ilçesinin yaklaģık 8-10 km batısına rastlamaktadır. Bu bölge Kuzey Anadolu Fayı ile Doğu Anadolu Faylarının Karlıova'daki birleģme noktası batısında, Erzincan-Karlıova-Elazığ üçgeni olarak adlandırılan ve aktif fayların yoğun olarak bulunduğu bir alanda yer almaktadır. Tanımlanan bu alan içerisinde Kuzey Anadolu Fayının 205

206 Yedisu segmenti ile Doğu Anadolu Fayının Bingöl-Karlıova segmenti, Ovacık Fayı, Bingöl- Karakoçan fay zonu, Sancak-Uzunpınar fay zonu en önemli aktif faylar niteliğindedir. Bu ana fayların dıģında bölgede uzunlukları km arasında değiģen çok sayıda aktif fay bulunmaktadır. Belirtilen bu faylardan Kuzey Anadolu ve Doğu Anadolu Fayları üzerinde tarihsel dönemlerde magnitüdü 7'den büyük yıkıcı depremler olmuģtur. Kuzey Anadolu Fayı üzerinde bölgede meydana gelen en son depremler 1939 Erzincan (M7.9), 1966 Varto (M 6.9) ve 1992 Erzincan (M 6.8) depremleridir. Doğu Anadolu Fayı üzerinde ise 1971 Bingöl (M 6.8) depremi meydana gelmiģtir. Bunların dıģında bu üçgen içerisinde Kiği yöresinde yer alan faylar üzerinde son yüzyılda orta büyüklükte depremlerin meydana geldiği bilinmektedir. Son depreme iliģkin aletsel veriler, depremin, tanımladığımız bu üçgen içerisinde Ovacık fayı ile Kuzey Anadolu Fayının Kazan-Tanyeri bölümü arasında kalan bir bölgede gerçekleģtiğini göstermektedir. Deprem merkezine yakın bölgede iki aktif fay sistemi bulunmaktadır. Bunlardan, Pülümür kuzeyinde, Kuzey Anadolu Fayının uzanımına paralel olarak KB-GD doğrultusunda yaklaģık 20 km uzunluğundaki Dağyolu Fayı sağ yönlü doğrultu atımlıdır. Pülümür batısına rastlayan Heltepe Fayı ise 25 km uzunluğunda olup KD-GB doğrultusunda uzanmaktadır. Dağyolu Fayı'nın aktivitesine iliģkin jeolojik ve jeomorfolojik veriler belirgindir. Heltepe Fayı ise Avcıdağları (3345 m) yükselimini doğudan sınırlandıran çizgisel bir uzanım sunmaktadır. Buzul aģındırması nedeniyle fayın aktivitesine iliģkin morfolojik bulgular net olarak izlenememektedir. Fayın kuzey bloğu morfolojik olarak yukarıdadır. Sol yönlü doğrultu atımlı Ovacık Fayı'na paralel uzanması nedeniyle Heltepe Fayı'nın normal bileģenli sol yönlü doğrultu atımlı olduğu düģünülmektedir. Depremin dıģ merkez üssü ve artçı Ģoklar Heltepe Fayı yakın çevresine rastlamakta olup, hasar dağılımı hakkında henüz yeterli bilgi mevcut değildir. Dolayısıyla, Heltepe Fayı'nın uzanımı ile hasar dağılımı arasında Ģimdilik bir deneģtirme yapılamamaktadır. Ancak, ana Ģok ve artçı Ģokların dağılımı göz önüne alındığında 23 Ocak Pülümür depreminin Heltepe Fayı'ndan kaynaklanmıģ olması muhtemeldir. P.1.2. Heyelan ve Çığlar Heyelan GeçmiĢ yıllarda Tunceli Ġli Merkez Ġlçe Atlantı Köyünde 30, Suvat Köyünde 5, YeĢilkaya Köyünde 27, Mazgirt Ġlçesi Akyünlü Köyünde 8, Alhan Köyünde 19, Anıtçınar Köyünde 15, Sarıkoç Köyünde 4, ÇemiĢgezek Ġlçesi Akören Köyünde 12, Doğanlı Köyünde 30, Toratlı Köyünde 3, Nazımiye Ġlçesi BeytaĢı Köyünde 9, Dallıbahçe Köyünde 13, Güzelpınar Köyünde 22, KapıbaĢı Köyünde 2, Yukarıdoluca Köyünde 11, Hozat Ġlçesi Buzlupınar Köyünde 19, Gözlek Köyünde 11, Hamidiye-KöprübaĢı Mahallesinde 10, Pertek Ġlçesi Karagüney Köyünde 41, Koçpınar köyünde 8, Ulupınar Köyünde 5, Yalınkaya Köyünde 29, Pülümür Ġlçesi Cumhuriyet Mahallesinde 72, Kırdım Köyünde 3, Ovacık Ġlçesinde KuĢluca Köyünde 1 aile heyelan afetine maruz kalmıģtır. Bu aileler bulundukları yerleģim bölgelerinden baģka yerlere nakil edilmiģtir. Çığ GeçmiĢ yıllarda Merkez Ġlçeye bağlı, Karagöl Köyünde 36, Gözen Köyünde 16, Demirkapı Köyünde 5, Eğriyamaç Köyünde 6, Demirkapı, Baldan Köyünde 30, Alacık Köyünde 44, Dilek Köyünde 2, Çıralı Köyünde 12, Nazımiye Ġlçesi AĢağı Mahallede 9, Kort Mahallesinde 14, Yıkılhan Mahallesinde 15, GeriĢ Köyünde 16, Büyükyurt Köyünde 97, Ovacık Ġlçesi Gözeler Köyünde 4, Mollaaliler Köyünde 12, Yarımkaya Köyünde 10 YeĢilyazı Köyünde 12, Pülümür Ġlçesi Çakırkaya Köyünde 12, ġampaģakaraderbent Köyünde 5, aile çığ afetine maruz kalmıģtır. Bu aileler bulundukları yerleģim bölgelerinden baģka yerlere nakil edilmiģtir. 206

207 ġekil P Ġlimizde Çığ Bölgesi Pülümür Yolundaki Çığ Tünellerinden Biri P.1.3 Seller GeçmiĢ yıllarda Ġlimiz Merkez Ġlçe Güleç Köyünde 11, Sütlüce Köyünde 8, Mazgirt Ġlçesi Sökücek Köyünde 10, Köklüce Köyünde 1, Ovacık Ġlçesi Yenisöğüt Köyünde 1 aile sel afetine maruz kalmıģtır. ġekil P Sel TaĢkını Tunceli'de son olarak 2006 sonbaharında aralıksız devam eden yağmur nedeniyle Munzur Nehri taģkını. Nehir kıyısında bulunan çok sayıda çay bahçesi sular altında kalırken, baģta Vali konağı olmak üzere onlarca ev sel baskınıyla karģı karģıya kalmıģtı. Ayrıca Tunceli-Ovacık Karayolu ulaģıma kapanırken, Tunceli- Pülümür Karayolu da yolun çökmesi nedeniyle ulaģıma kapanmıģ, Yolda sel sularının yanısıra toprak kayması da meydana gelmiģti. 207

208 P.1.4. Orman, Otlak ve Sazlık Yangınları: ĠĢletme Müdürlüğümüz dahilinde 2008 yılında 20 adet orman yangını meydana gelmiģ toplam 147,50 Ha. Alan yanmıģtır. Tablo P Ġlimizdeki Orman Yangınları Orman Alanının Bulunduğu YerleĢim Merkezinin Yıl Adı Hozat Pertek Nazımiye Ovacık Mazgirt Pülümür Pülümür ÇemiĢgez ek Tunceli Tunceli Tunceli Tunceli Hozat Ovacık Ovacık Hozat Ovacık Pülümür Pülümür Tunceli Tunceli Tunceli Toplam Orman Alanı (ha) Otlatma Baskısı Altında Bulunan Orman Alanı (ha) 4 Miktarı (ha) 22 1,7 2,2-0,25 8,5-3, , ,8 0,2 1,1 8 0,5 3,0 16,0 2,0 10,4 46,0 0,4 14,0 Kaybedilen Orman Alanının Ağaç Türü MeĢe MeĢe MeĢe MeĢe - MeĢe MeĢe - MeĢe MeĢe MeĢe MeĢe MeĢe MeĢe MeĢe MeĢe MeĢe MeĢe MeĢe MeĢe MeĢe MeĢe MeĢe MeĢe MeĢe MeĢe Ağaç Sayısı (Bin) Nedeni * ,85 1,1-0,125 4,25-1,9 5 12,5 1,4 10 8,3 1,3 0,5 0,5 4 0,25 0,3 0,16 0,2 1,04 0,46 0,25 0,14 Yangın Yol Yapımı Maden arama Maden arama - Açma yerleģme Yol Yapımı - Açma yerleģme Yangın Baraj Yapımı Maden arama Yangın Yangın Maden Arama Maden Arama Açma YerleĢme Yangın Açma YerleĢme Yol Yapımı Yol Yapımı Yangın Yol Yapımı Yangın Açma YerleĢme Yol Yapımı Kaynak: Orman ĠĢletme Müdürlüğü P.1.5. Ormanlar Üzerinde Biyotik veya Abiyotik Faktörlerin Etkileri: Ġl genelinde yaygın olarak meģe ağaçlarına arız olan Diprion Pini zararlısı görülmektedir. MeĢe ağaçlarında yaprakları yemek suretiyle ağaçlarda artım kaybına ve kurumalara neden olan bu zararlı ile mücadele amaçlı kimyasal ve mekanik mücadele çalıģmaları yapılmıģtır. 208

209 P Fırtınalar: Tablo: P Ġlimizde GeçmiĢ Yıllardaki Fırtınalar ve Zararları TARĠH YER OLAY ZARAR YeĢilyazı / Tunceli Fırtına Bazı evlerde kiremitleri uçurmuģ Tunceli Fırtına Evlerde kiremitleri uçurmuģ, bazı ağaçları devirmiģ Mazgirt / Tunceli Fırtına Bazı evlerde kiremitleri uçurmuģ Hozat / Tunceli Fırtına Bazı evlerde kiremitleri uçurmuģ Tunceli Fırtına Bazı evlerde kiremitleri uçurmuģ Tunceli Fırtına YerleĢim yerleri zarar gördü Tunceli Fırtına YerleĢim yerleri zarar gördü Tunceli Fırtına Bazı ağaçları kırmıģ Tunceli Fırtına Evlerde bazı bacaları yıkmıģ Tunceli Fırtına Bazı çatıların uçmasına neden olmuģ Tunceli Fırtına Bazı evlerde kiremitleri uçurmuģ Tunceli Fırtına Ağaçlarda dal kırmıģ Tunceli Fırtına Evlerde kiremitleri uçurmuģ, bazı ağaçları devirmiģ Tunceli Fırtına Bazı evlerde kiremit ve sac uçurarak zarar yapmıģ Tunceli Fırtına Ağaçlar kırıldı Tunceli Fırtına Ağaçlar kırıldı Tunceli Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı Tunceli Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı Tunceli Fırtına Ağaçlarda dallar kırıldı Kaynak: Ġl Meteoroloji Müdürlüğü P.2. DĠĞER AFETLER P.2.1. Radyoaktif Maddeler: P.2.2. Denize Dökülen Petrol Ve Diğer Tehlikeli Atıklar: P.2.3. Tehlikeli Maddeler: P.3 Afetlerin Etkileri ve Yardım Tedbirleri: Ġlimiz Türkiye Deprem Bölgeleri haritasına göre 1. ve 2. derece deprem kuģağında yer aldığından ve Pülümür Ġlçemiz Kuzey Anadolu diri fay hattına yakın olduğundan, Ġlimizde her zaman için etkili bir deprem afeti gerçekleģebilir. KomĢu illerde de meydana gelen depremler Ġlimizi olumsuz yönde etkilemektedir. Olası bir deprem afetinde önceden hazırlanmıģ Ġl Acil Afet Yardım Planı kapsamında 7269 sayılı Afet Kanunu gereğince yapılması gereken çalıģmalar yapılacaktır. Çığ, kaya düģmesi ve heyelan afetlerinde de yine aynı çalıģmalar söz konusudur. Not: Bayındırlık ve Ġskân Bakanlığının afet ile ilgili görev ve sorumlulukları 180 sayılı Bayındırlık ve Ġskan Bakanlığının TeĢkilat ve Görevleri Hakkında KHK nin 2-g maddesinde belirtilmiģ olup, söz konusu maddeye göre; deprem, yangın, su baskını, yer kayması, kaya düģmesi, çığ ve benzeri afetlerden evvel ve sonra meskun alanlarda alınacak tedbirlerle yapılacak yardımları tespit etmek ve bunların uygulamasını sağlamak, bu konularda ilgili bakanlıklar ve kamu kurum ve kuruluģlarıyla iģbirliği yapmak görevi ilde Bayındırlık ve Ġskan Müdürlüğünce yürütülmektedir. Tunceli ili bulunduğu coğrafi konum nedeniyle çok çeģitli doğal afet riski ile karģı karģıyadır. Türkiye Deprem haritasına göre ilimiz 1. ve 2. deprem bölgesi içerisinde yer almakta olup, Doğu Anadolu Fay Hattı ile Kuzey Anadolu Fay Hattının kesiģtiği bölge üzerinde bulunmaktadır. 209

210 Ayrıca ilimizde yerel Ovacık ve Pülümür Diri Fay Hatları da mevcuttur. Deprem yönünden; Ovacık, Pülümür, Nazımiye 1. derece deprem bölgesi, Merkez Ġlçe, ÇemiĢgezek, Hozat, Mazgirt 2. deprem bölgesi üzerinde yer almaktadır. ÇIĞ Türkiye Deprem haritasına göre ilimiz 1. ve 2. deprem bölgesi içerisinde yer almakta olup, Doğu Anadolu Fay Hattı ile Kuzey Anadolu Fay Hattının kesiģtiği bölge üzerinde bulunmaktadır. Ayrıca ilimizde yerel Ovacık ve Pülümür Diri Fay Hatları da mevcuttur. Deprem yönünden; Ovacık, Pülümür, Nazımiye 1. derece deprem bölgesi, Merkez Ġlçe, ÇemiĢgezek, Hozat, Mazgirt 2. deprem bölgesi üzerinde yer almaktadır. Ġlimiz Çoğrafi yapı bakımından yüksek ve çok dağlık olması, kıģın fazla kar yağması nedeniyle çığ, heyelan ve kaya düģmesi gibi afetlere maruz kalmaktadır. Özellikle Tunceli-Pülümür, Tunceli-Ovacık karayolu boyunca kıģın kar yağıģın bol olduğu zamanlarda, bu yollar derin vadiler içinden geçtiğinden muhtemel çığ tehlikesi mevcuttur. Tunceli-Pülümür karayolu boyunca 25 adet çığ tüneli olmasına rağmen kıģın zaman zaman yol çığ nedeniyle kapanmaktadır tarihleri arasındaki Çığ Felaketleri Ġl Merkezi- Karagöl Köyü 6 can kaybı Ovacık- Mollaaliler Köyü, Korukort Köyü-4 can kaybı Pülümür- ġampaģa Köyü, Karaderbent köyü- 9 can kaybı Nazımiye-Büyükyurt Köyü-14 can kaybı Ġlimizde özellikle son yıllarda ilkbahar ve sonbahar mevsimlerinde çok fazla yağıģ olması ve karların erimesi neticesinde Ģehrimizin ortasında geçmekte olan Munzur Suyunu çoģturmakta ve çay kenarını yerleģim alanlarını tehdit etmektedir. SU BASKINLARI 1980-Merkez Yeni Mahalle-2 can kaybı-4 ev hasara uğramıģ 1995-Merkez Yeni Mahalle-1 can kaybı Afetin Sonuçları 1. ÇeĢitli güç ve geniģlikte olurlar. 2. Alt yapıyı bozarlar. 3. ġok tesiri yaratırlar. 4. Ölüm, sakatlık ve öksüz kalma gibi sonuçlar doğururlar. 5. BulaĢıcı ve salgın hastalıkların (Tifo, tifüs, sarılık, veba vb.) çıkmasına neden olurlar. 6. Yörenin ekonomik yapısını bozarlar. 7. Eğitim ve Öğretimi aksatır. 8. Emniyet ve AsayiĢ hizmetlerini aksatır. 9. Arama, kurtarma ve enkaz kaldırma iģlemleri aksayabilir. 10. Ġkincil afet olarak yangınlar çıkabilir. 11. Barındırma, yedirme ve giydirme sorunları doğurur. 12. ĠĢsizliği artırır. 13. Psikolojik rahatsızlıklar doğurabilir. 14. UlaĢım ve haberleģmede aksaklıklar yaģanır. 210

211 15. Devletin ve özel kurumların planladığı yatırımları geciktirirler. Yukarıda sayılan özellikler aynı zamanda doğal afetlerin olağan sonuçlarıdır. P.3.1. Sivil Savunma Birimleri: ġekil:p Sivil Savunma Birimleri ġeması Kaynak: Sivil Savunma Ġl Müdürlüğü Ġlimiz dahilindeki Sivil Savunma Birimleri 7126 sayılı Sivil Savunma Kanunu na göre çalıģmaktadır. SavaĢta, doğal afetlerde ve büyük yangınlarda halkın can ve mal kaybını en aza indirmek amacıyla yurt düzeyinde silahsız ve koruyucu ve kurtarıcı hizmetlerin planlanmasını, 211