F. Ü. Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 15(1), 83-88, 2003

Transkript

1 F. Ü. Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 15(1), 83-88, 2003 Lepistes (Poecilia reticulata Peters, 95) ve Kılıçkuyruk (Xiphophorus helleri Heckel, 48) Rasyonlarına Vitamin E (Alfa Tokoferol Asetat) Katkısının Döl Verimine Etkisi Özet Kenan Köprücü ve Engin ŞEKER Fırat Üniversitesi, Su Ürünleri Fakültesi, Su Ürünleri Yetiştiriciliği Anabilim Dalı, ELAZIĞ kkoprucu@firat.edu.tr Bu çalışmada, Lepistes (Poecilia reticulata ) ve Kılıçkuyruk (Xiphophorus helleri) rasyonlarına vitamin E katkısının döl verimine etkisi araştırıldı. Bu amaçla, Lepistes ve Kılıçkuyruk için %30 ham protein içeren bir kontrol rasyonu hazırlandı. Kontrol rasyonuna, 100, 1, 300 mg/kg vitamin E ilave edilerek sırasıyla; 1, 2, 3 ve 4 nolu deneme rasyonları oluşturuldu. Anaç balıklara canlı ağırlıklarının %1,5 i oranında hesaplanan yem miktarı, 25±1 o C su sıcaklığında, günde üç öğün halinde 30 gün süreyle verildi. Bu denemeler üç tekrar olarak yapıldı. Her bir deneme için dişi ve 6 erkek balık kullanıldı. Lepistes e ait kontrol, 1, 2, 3 ve 4 nolu gruplardan elde edilen ortalama yavru sayısı sırasıyla 36, 44, 48, 49 ve 48 dir. Aynı şekilde, Kılıçkuyruk için bu gruplardan elde edilen ortalama yavru sayısı sırasıyla 39, 48, 51, 52 ve 52 dir. Hem Lepistes hem de Kılıçkuyruk a ait kontrol ve deneme gruplarının ortalama yavru sayıları arasındaki farklılıkların önemli olduğu tespit edildi (p<). Fakat, hem Lepistes hem de Kılıçkuyruk a ait 1, 2, 3 ve 4 nolu deneme gruplarının ortalama yavru sayıları arasındaki farklılıklar önemsiz bulundu (p>). Bu çalışmanın sonucunda, rasyondaki vitamin E miktarının artmasının Lepistes ve Kılıçkuyruk un döl veriminde artışa neden olduğu bulundu. Her iki balık türünde de en iyi sonuç 1 mg/kg vitamin E ilave edilen 3 nolu rasyondan sağlandı. Anahtar Kelimeler: Lepistes (Poecilia reticulata), Kılıçkuyruk (Xiphophorus helleri), vitamin E (alfa tokoferol asetat), döl verimi. Effect of Supplemental Dietary Vitamin E on the Fecundity of Guppy (Poecilia reticulata Peters, 95) and Swordtail (Xiphophorus helleri Heckel, 48) Abstract In this study, the effect of supplemental dietary vitamin E on the fertility of Guppy (Poecilia reticulata) and Swordtail (Xiphophorus helleri) were investigated. For these aim, a control diet, contain 30% crude protein was prepared for Guppy and Swordtail The vitamin E was added at the proportion mg/kg, 100 mg/kg, 1 mg/kg and 300 mg/kg to the control diet for preparation of diets no 1, 2, 3 and 4. Adult fishes were fed with 1.5 % of their total weight daily, tree times in a day during 30 day at 25±1 o C of water temperature. These trials were conducted with tree repetitions. Eighteen females and six males were used for each treatment The mean fry numbers of Guppy in the control and experimental groups no 1, 2, 3, 4 were 36, 44, 48, 49 and 48 respectively. Those of Swordtail were 39, 48, 51, 52 and 52 respectively. The mean fecundity of Guppy and Swordtail among the control and experimental groups were significantly different (p<0.05 for each cases), but the mean of Guppy and Swordtail among the experimental groups no 1, 2, 3 and 4 were not found significantly different (p>0.05 for each cases). As a result of this study, it was found that an increase in the content of dietary vitamin E caused an increase in the fecundity of Guppy and Swordtail. The best result was obtained from the diet containing 1 mg/kg supplemental vitamin E for the two fish species. Keywords: Guppy (Poecilia reticulata), Swordtail (Xiphophorus helleri), vitamin E (alpha tocopherol acetat), fecundity.

2 K. Köprücü ve E. Şeker 1.Giriş İnsanlar, içinde bulundukları stres baskısından kurtulmak için değişik uğraşılara yönelmektedir. Bu uğraşılardan birisi de akvaryum balığı yetiştiriciliğidir. Bu nedenle, son yıllarda akvaryum balıklarına olan ilgi giderek artmaktadır. Ayrıca, akvaryumlar doğal ortamda görme imkanı bulamadığımız gizemli su altı dünyasını izlememizi de sağlamaktadır. Bu estetik güzellikler içerisinde Lepistes ve Kılıçkuyruk en çok tanınan akvaryum balığı türleridir [1, 2, 3]. Akvaryum balığı yetiştiriciliğinde de diğer canlılarda olduğu gibi en önemli konuların başında yavru üretimi gelmektedir. Çünkü, üreme olmadan ekonomik verim sağlanması mümkün değildir. Balıkların üreme fizyolojisi ve döl verimi üzerine ise rasyonla birlikte verilen vitamin E nin önemli rolü vardır [4-11]. Bu durum akvaryum balıkları için de önem taşımaktadır. Ancak, ticari değeri önemli miktarlara ulaşmış olan akvaryum balığı yetiştiriciliği üzerine, bu konuda herhangi bir araştırma yapılmamış olması önemli bir eksikliktir. Bu çalışma, Lepistes (Poecilia reticulata) ve Kılıçkuyruk (Xiphophorus helleri) rasyonlarına vitamin E katkısının döl verimine etkisini incelemek amacıyla gerçekleştirildi. 2. Materyal ve Metot Lepistes (Poecilia reticulata) ve Kılıçkuyruk (Xiphophorus helleri) rasyonlarına vitamin E katkısının döl verimine etkisini araştırmak için, kuruluşu Tablo 1 de verilen ve vitamin E katılmayan kontrol rasyonuna; %0,005 ( mg vitamin E/kg rasyon), %0,01 (100 mg vitamin E/kg rasyon), % (200 mg vitamin E/kg rasyon) ve % (300 mg vitamin E/kg rasyon) oranlarında vitamin E (etkin madde oranı %98 olan alfa tokoferol asetat) katılarak sırasıyla; 1, 2, 3 ve 4 nolu deneme rasyonları oluşturuldu. Vitamin E ilavesi nedeniyle, deneme rasyonlarındaki denkleştirme işlemi soya küspesi miktarı düşürülerek yapıldı. Tablo 1. Kontrol rasyonunun kuruluşu. Rasyon Öğeleri % Balık unu (Hamsi balığı) 8 Soya küspesi (ekstrude) 38 Buğday unu 46 Krustase (Gammarus lacustris) 5,8 Bitkisel yağ (Ayçiçeği yağı) 1,9 Vitamin karması a 0,25 Mineral karması b Toplam 100 a) Vitamin karmasında (mg veya IU/kg): Vitamin A 4000 IU, vitami D IU, vitamin K 10, kolin 0, niasin 30, riboflavin 15, pridoksin, 10, tiamin, 10, pantothenik asit, folasin 5, askorbik asit 200. b) Mineral karmasında (mg/kg): Manganez 25, çinko 100, demir 44, bakır 3, iyodin 5, kobalt, selenyum 0,3. Rasyon öğelerinden; balık unu, soya küspesi ve buğday unu Köy-Tür Yem Fabrikasından sağlandı. Krustase (Gammarus lacustris) ise standart satılan bir rasyon bileşenidir. Vitamin ve mineral maddeleri Roche Firmasından temin edilerek rasyonlara katılan vitamin ve mineral karmaları hazırlandı. Kontrol, 1, 2, 3 ve 4 nolu deneme gruplarının her biri için; 24 er adet ( dişi ve 6 erkek) Lepistes ve 24 er adet ( dişi ve 6 erkek) Kılıçkuyruk balığı kullanıldı. Üç tekrar olarak yürütülen bu çalışmada, her tekrar için kullanılan balıklar 60x30x25 cm boyutlarında olan ve havalandırma sistemi bulunan cam akvaryumlara yerleştirildi. 84

3 Lepistes (Poecilia reticulata Peters, 95) ve Kılıçkuyruk (Xiphophorus helleri Heckel, 48) Balıkların canlı ağırlıkları 0,01 g hassasiyetli dijital terazi, standart boyları ise mm taksimatlı ölçü tahtası kullanılarak belirlendi. Kondisyon faktörleri ise KF=(W/L 3 )x100 formülüne göre hesaplandı. Daha önce, 10 aylık oluncaya kadar kontrol rasyonu ile beslenmiş ve yavrulamış olan bu balıklara canlı ağırlıklarının %1,5 i oranında hesaplanan yem miktarı [1], 25±1 o C su sıcaklığında, günde üç öğün halinde olmak üzere verildi. Anaç balıkların hepsi yavru verinceye kadar yemleme sürdürüldü. Yavrulama zamanı gelen anaçlar x12x25 cm boyutlarındaki cam yavruluklara alınarak, burada yavru dökmeleri sağlandı. Yavru dökme işlemi tamamlandıktan hemen sonra bu yavrular sayılmak suretiyle anaçlara ait döl verimleri tespit edildi. Çalışmanın başlangıcından (bir önceki yavrulamadan) itibaren ikinci yavrulamaya kadar geçen süre üreme periyodu olarak belirlendi. Kontrol rasyonunun ham besin madde düzeyleri Weende analiz metotlarına göre, toplam enerji düzeyi ise kalorimetre cihazı kullanılarak belirlendi [12]. Ayrıca, kontrol yemindeki vitamin E ekstrakte edilip [13], Yüksek Performanslı Likid Kromatografi cihazında okundu [14]. Böylece, kullanılan rasyon öğeleri (balık unu, soya küspesi, buğday unu, krustase ve bitkisel yağ) nin kontrol rasyonuna olan toplam vitamin E katkısı da hesaplandı. Elde edilen verilerin değerlendirilmesi işlemi, bilgisayar ortamında SPSS paket programı kullanılarak yapıldı. Lepistes ve Kılıçkuyruk balıklarının; canlı ağırlığı, standart boyu, kondisyon faktörü, döl verimine ve üreme periyoduna ait ortalama ve standart hata değerleri hesaplandı. Farklı doz uygulanan gruplar arasında, bu parametrelere ait ortalama değerler bakımından istatistiksel olarak bir farklılık olup olmadığını belirlemek amacıyla varyans analizi ve Duncan testi uygulandı. 3. Sonuçlar Kontrol (K) ve, 100 1, 300 mg/kg miktarlarında vitamin E katılan deneme (sırasıyla D1, D2, D3, D4) rasyonları ile beslenen hem Lepistes hem de Kılıçkuyruk balıklarının; canlı ağırlığı, standart boyu, kondisyon faktörü, döl verimi (yavru sayısı) ve üreme periyoduna ait minimum, maksimum, ortalama değerler ile standart hata ve farklı doz uygulanan gruplara ait bu ortalama değerler arasındaki farklılıkların önem derecesi Tablo 2 de gösterildi. Hem Lepistes hem de Kılıçkuyruk balıklarına ait kontrol grubu ile 1, 2, 3, 4 nolu deneme gruplarının ortalama döl verimi değerleri arasındaki farklılıkların önemli olduğu tespit edildi (p<). Fakat, Lepistes ve Kılıçkuyruk balıklarının 1, 2, 3 ve 4 nolu deneme gruplarına ait ortalama döl verimi değerleri arasındaki farklılıklar önemsiz bulundu (p>). Her iki balık türünde de en yüksek döl verimi değeri 1 mg/kg vitamin E ilave edilen 3 nolu rasyondan sağlandı. Bunu sırasıyla 4, 2 ve 1 nolu deneme grupları takip etti. En düşük sonuç ise vitamin E ilavesi yapılmayan kontrol rasyonu ile beslenen Lepistes ve Kılıçkuyruk balıklarına ait kontrol gruplarından elde edildi. Çalışmanın başlangıcından (bir önceki yavrulamadan) itibaren Lepistes balıkları 25- inci günler, Kılıçkuyruk balıkları ise -30 uncu günler arasında yavrulamışlardır. Rasyonlardaki vitamin E miktarının artmasına paralel olarak balıkların üreme periyodu 85

4 K. Köprücü ve E. Şeker kısalmıştır. Bununla birlikte, Lepistes ve Kılıçkuyruk için kontrol ve deneme gruplarındaki balıkların üreme periyotlarına ait ortalama değerleri arasındaki farklılıklar önemsiz bulunmuştur (p>). Tablo 2. Araştırma gruplarındaki Lepistes ve Kılıçkuyruk balıklarının canlı ağırlığına, standart boyuna, kondisyon faktörüne, döl verimine, üreme periyoduna ait ortalama değerler ve her tür için bu değerler arasındaki farklılıkların önem derecesi. Değerler Canlı Ağırlık (g) Standart Boy (cm) Kondisyon Faktörü Döl Verimi (adet) Üreme Periyodu (gün) K 0 1,68 a 1,56 1,70 4,99 a 4,82 5,04 1,36 a 1,33 1,41 36 a ,48 D1 1,70 a 1,54 1,71 5,03 a 4,92 5,08 1,33 a 1, 1,37 44 b 1, ,41 25 Vitamin E Katkı Düzeyleri (mg/kg rasyon) Lepistes Kılıçkuyruk D2 D3 D4 K D1 D2 D ,69 a 1,53 1,70 5,01 a 4,89 5,06 1,34 a 1,31 1,38 48 b , ,72 a 1,56 1,73 5,04 a 4,90 5,02 1,33 a 1, 1,35 49 b 0, , ,71 a 1,57 1,72 5,02 a 4,86 5,07 1,35 a 1,33 1,40 48 b 0, ,39 2,30 a 2,10 2,32 5,16 a 5,01 5,23 1,64 a 0,01 1,62 1,67 39 a a 0, , a 2,05 2,31 5,17 a 4,97 5, 1,65 a 1,62 1,71 48 b 0, ,47 2,32 a 0,07 2,09 2,34 5,19 a 5,03 5, 1,62 a 0,01 1,59 1,65 51 b 0, ,48 2,31 a 2,04 2,33 5,22 a 5,02 5,25 1,63 a 1,60 1,68 52 b 56 0,40 Her bir balık türü için; aynı satırda bulunan aynı harfler arasındaki farklıklar istatistiksel olarak önemsiz (p>), farklı harfler arasındaki farklılıklar ise önemlidir (p<). D , 2,08 2,35 5,24 a 0,07 5,00 5,31 1,62 a 1,56 1,70 52 b 1, ,

5 Lepistes (Poecilia reticulata Peters, 95) ve Kılıçkuyruk (Xiphophorus helleri Heckel, 48) Bu çalışmada kullanılan kontrol rasyonunun; %30 ham protein, %4,5 yağ, %4 selüloz, %9 kül, %42,5 azotsuz öz madde, %10 nem ve 3245 kcal/kg toplam enerji içerdiği tespit edildi. Ayrıca, rasyon öğeleri (balık unu, soya küspesi, buğday unu, krustase ve bitkisel yağ) nin kontrol rasyonuna olan toplam vitamin E katkısının 27 mg/kg olduğu belirlendi. 4. Tartışma Bu çalışma ile, Lepistes ve Kılıçkuyruk balıklarının rasyonlarına katılan vitamin E nin döl verimlerine etkisi ilk kez araştırıldı. Vitamin E nin hem balıkların hem de diğer canlıların üreme fizyolojisinde oynadığı önemli rolü bir çok çalışmada tespit edilmiştir: Cyprinus carpio da normal üreme aktivitesi, kısırlığın önlenmesi ve ratlarda embriyo emilimi için vitamin E ye ihtiyaç duyulmaktadır [5]. Diğer yandan, rasyondaki vitamin E eksikliği Plecoglossus altivelis in; yumurta bırakma oranını, yumurtaların kuluçkalanma başarısını, gözlenen yumurtaların ve elde edilen larvaların hayatta kalma oranlarını düşürmektedir [6]. Gupta ve diğ. [7], C. carpio anaç rasyonlarına vitamin E katılmasının balığın gonadosomatik indeksini arttırdığını, ovaryumunu büyüttüğünü ve daha fazla yumurta alındığını bildirmişlerdir. Ayrıca, vitamin E katılan rasyonlarla beslenen C. carpio nun yumurtalarını bir seferde tamamen bıraktığını, vitamin E katılmayan rasyonlarla beslenen balıklarda ise yumurta bırakma işleminin kısmi olarak aralıklarla meydana geldiğini tespit etmişledir. Benzer durum Carassius auratus [8] ve Chanos chanos [9] da da saptanmıştır. Watanabe ve diğ. [10] de, yumurtalarını bırakmadan kısa bir süre önce, vitamin E katılan rasyonlarla Pagrus major un beslenmesinin yumurtalarının canlı kalma oranını ve kuluçkalanma başarısını arttırdığını belirlemişlerdir. Lepistes ve Kılıçkuyruk balıklarının 24- o C su sıcaklığında, yumurtaları döllendikten ortalama gün sonra yavruladığı ve dişinin 1 ay aralıklar ile yavrulayabildiği, bu balıkların ilk yavrulamada kadar yavru verdiği ve sonraki yavrulamalarda bu sayının giderek arttığı bildirilmektedir [1]. Çalışmamızda ise 25±1 o C su sıcaklığında bulunan kontrol ve deneme gruplarına ait ortalama üreme periyodunun; Lepistes balıklarında 27- gün, Kılıçkuyruk balıklarında ise sırasıyla - gün arasında değiştiği belirlendi. döl veriminin Lepistes te ve Kılıçkuyruk ta ise arasında olduğu tespit edildi. Bu çalışmada, Lepistes ve Kılıçkuyruk balıklarının rasyonlarına vitamin E katılması, her iki türün döl verimlerinin artmasına ve üreme periyodunun kısalmasına neden oldu. Elde edilen sonuçlar, Lepistes ve Kılıçkuyruk balıklarının beslenmesinde kullanılan anaç rasyonlarının 1 mg/kg vitamin E içermesi gerektiğini gösterdi. 87

6 K. Köprücü ve E. Şeker Kaynaklar 1. A. Alpbaz, Akvaryum Tekniği ve Balıkları, Acargil Matbaası, İzmir, 403 s., M. Dick, An Interpet Guide to the Tropical Aquarium: A superbly illustrated practical guide to all aspects of setting up a freshwater tropical aquarium, Published by Salamander Book Limited, London, 117 p., M. Dick, Aquarium Fishes: Compact Guide, Rainbow Books, London, 125 p., M.Takeuchi, S. Ishii, T. Ogiso, Effect of dietary vitamin E on growth, vitamin E distribution, and mortalities of the fertilized eggs and fry in ayu, Plecoglossus altivelis. Fisheries Research Laboratory, 104, , J. E. Halver, Fish Nutrition, Second Edition, Academic Press Inc., New York, 798 p., T. Watanabe, F. Takashima, Effect of α-tocopherol deficiency on carp. IV. Deficiency symptoms and changes in fatty acid and triglyceride distribution in adult carp. Bulletin of the Japanese Society of Scientific Fisheries, 43, , S. D. Gupta, H. A. Khan, R. M. Bhowmick, Observations on the effect of vitamin E and growth hormone on the gonadal maturity of carps. Journal of the Inland Fisheries Society of India, 19, 2, - 31, S. Sutjaritvongsanon, Level of Vitamin E Content Suitable for Gonad Developing and Spawning of Goldfish, Carassius auratus (Linn.), Abstracts of Master of Science Theses Fisheries Science, Notes Fac. Fish. Kasetsart Univ., Bangkok, No:12, pp. 2., A. C. Emata, I. G. Borlongan, J. P. Damaso, Dietary vitamin C and E supplementation and reproduction of milkfish Chanos chanos Forsskal. Aquaculture Research, 31, , T. Watanabe, M. J. Lee, J. Mizutani, T. Yamada, S. Satoh, T. Takeuchi, N. Yoshida, T. Kitada, T. Arakawa, Nutritional studies in the seed production of fish. 20. Effective components in cuttlefish meal and raw krill for improvement of quality of red seabream, Pagrus major eggs. Nippon Suisan Gakkaishi, 57, , National Research Council (NRC), Nutrient Requirements of Warmwater Fishes and Shellfishes, Fourth Printing, National Academy Press, Washington, DC., 94 p., M. Akkılıç, S. Sürmen, Yem Maddeleri ve Hayvan Besleme Laboratuvar Kitabı, A.Ü. Veteriner Fakültesi, Yayın No: 357, Ankara, 208 s., N. Çetinkaya, H. Özcan, Investigation of seasonal variations in cow serum rational and β-carotene by high performance liquid cromatographic method. Comp. Biochem. Physiol., 100A, 4, , G. L. Catignani, Simultaneous determination of retinol and α-tocopherol in serum of plazma by liquid chromatography. Clin. Chem., 14, ,