MARMARİS MÜZESİ TİCARÎ AMPHORALARI

Transkript

1 MARMARİS MÜZESİ TİCARÎ AMPHORALARI AHMET KAAN ŞENOL T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

2 MARMARİS MÜZESİ TİCARÎ AMPHORALARİ Dr. Ahmet Kaan ŞENGL T.C. KÜLTÜR ve TURİZM BAKANLIĞI KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

3 T.C. Kültür ue Turizm Bakanlığı Yayınları: 2761 Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları: 88 ISBN: Kapak Fotoğraf/Tasarım: Koray OLŞEİU Dizgi/Tasarım Kerim ÇEVİK - Dr. Adil ÖZME Redaksiyon Dr.Haydar DÖNMEZ Basım T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı DÖ5İMM Basımevi Ankara Adet basılmıştır (1.Baskı) Bu eserin tüm haklan saklıdır. Kültür Varlıkları «e Müzeler Genel Müdürlüğü'nün yazılı izni olmadan hiçbir parçası elektronik, mekanik, fotokopi ve benzeri araçlarla veya diğer kaydedici cihazlarla kopyalanamaz, aktarılamaz ve çoğaltılamaz.

4 İÇİNDEKİLER SUNU5 1 ÖNSÖZ III KISALTMALAR V KIBRIS AMPHORALARI 1 MİLETGS-SAMÜS GRUBU 7 RHÜDGS AMPHGRALARI 12 GEÇ RHÜDÜS AMPHORALARI 25 KNİDOS AMPHORALARI 33 KOS AMPHORALARI 39 DR 2-4 AMPHORALARI 45 KHİOS AMPHORALARI 51 MANA 02 AMPHORALARI 55 AFRİKA TİP II AMPHORALARI 59 APANİ AMPHORALARI 65 LAMBOGLİA II AMPHORALARI 69 DR 6 AMPHORALARI 75 LR 1 AMPHORALARI 81 AGORA M 273 AMPHORALARI 89 LR 2 AMPHORALARI 95 KIRIM AMPHORALARI 1G2 GANOS AMPHORALARI 115 AE 5-6 AMPHORALARI 123 NOTLAR 129

5

6 SUNU9 Arkeoloji bilimi geçmişte yaşamış olan insanla ve onun yaratılanyla ilgilenir. Kazılarda bulunan her eser arkeolog için o dönem tarihini aydınlatan önemli bir belge niteliğindedir. Günümüzde olduğu gibi antik dönemde de medeniyetlerin gelişimi, düşünce yapıları ve diğer toplumlarla olan farkları kendi ürettikleri eserlerin incelenmesiyle anlaşılmaktadır. Anadolu, barındırdığı sayısız uygarlıklarla genç bir bilim dalı olan arkeolojinin evrensel gelişimine önemli katkılarda bulunmuş ve bulunmaktadır. Türk bilim adamlarının görevi, bu katkıyı, titizlikle sürdürdükleri çalışmalarla bilim dünyasına duyurmaktır. Bilimsel çalışmalar, ancak yayınlandıkları sürece değerlendirilme imkânına kavuştuğundan, uygarlık tarihine eklenecek tüm yeni görüşlerin, basılı hâle getirilmesi hepimizin aslî görevidir. Uygarlıklar arası ilişkilerin ortaya çıkarılması, antik dönem ticaretiyle ilgili ayrıntılı bilgiye sahip olmamızı gerektirmektedir. Bunun temel yolu da epigrafik kaynakların yanı sıra ekonomik ilişkilerin maddî kanıtları durumundaki amphoralar hakkında bilgilerimizi artırmaktır. Kazılarda ele geçirilen amphoralar dışında, özellikle balıkçılar tarafından getirilerek müzelerimize kazandırılan amphoralar üzerine yapılacak araştırmalar, tarihsel süreçte ticarî ilişkileri daha iyi değerlendirmemizi sağlayacak; her birinin hangi bölgenin/kentin ürünü olduğunun, içinde neler taşındığının ve bu ürünlerin bölge ekonomisi için öneminin bilinmesi, her uygar insanın tarihle olan ilişkisini kuvvetlendirecektir. "Marmaris Müzesî Ticarî Amphoralan" isimli bu çalışmada Marmaris Müzesi'ne çeşitli şekillerde kazandırılan amphoralar incelenmiş ve son bilimsel veriler kullanılarak bilim dünyasına tanıtılmıştır. Karasularımızda yüz binlercesi bulunmakla birlikte bugüne kadar yeterli ilgiyi görememiş olan çift kulplu taşıyıcılar hakkında hazırlanan bu titiz ve bilimsel çalışma nedeniyle emeği geçen herkesi kutlarım. Nadir AVCI Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürü

7

8 ÖIMSÖZ Antik Dönem ticaretinin arkeolojik kanıtları olan amphoralar, bulundukları nnerkezlerin ekonomik durumu hakkında ayrıntılı bilgi sahibi olmamızın yanı sıra, son yıllarda gerçekleştirilen tipolojik çalışmalarla, kazılarda tarihleyici kriterler olarak kullanılmaya başlamıştır. Ülkemiz müzelerinde yer alan amphora koleksiyonlarının bilim dünyasına duyurulması, araştırmacılara bölgenin ekonomik tarihi konusunda önemli bilgi kaynağı yaratması açısından önemlidir. Bilimsel kazılar dışında elde edilen arkeolojik eserlerin bilim dünyasına kazandırılması amacıyla gerçekleştirilen bu ve benzen çalışmalar Akdeniz ticaretinde Anadolu Yarımadası'nın rolünün değerlendirilmesine yardımcı olacaktır. Hibe veya satın alma yoluyla Marmaris Müzesi'ne getirilen amphoraların buluntu yerleri ile ilgili kesin bilgilerden uzak olmamız bu eserlerin incelenmesinde tipolojik özelliklerinin ön plana alınarak, benzerleri ile karşılaştırma yönteminin kullanılmasına neden olmuştur. Müzelerde yer alan arkeolojik varlıkların müze katalogları dışında da bilim dünyasına tanıtılması gerektiğini düşünerek yürüttüğüm çalışmanın bölgenin Antik Dönem ticaretine ışık tutacak veriler de taşıdığına inanmaktayım. Sualtı kazılarının popülaritesinin gün geçtikçe artması amphoraların tipolojik özelliklerinin de ayrıntılı olarak tanınmasına neden olmuştur. Kara kazılarında ancak mezar buluntusu olarak elimize geçen tam amphora profillerinin batık araştırmaları yardımıyla kontekstler içinde bulunması amphora araştırmacıları için çok önemli bulgulardır. Ancak, batıklarda ele geçirilen amphoraların da tarihlendirilmeleri için kara kazılarının verilerine ihtiyaç duyulmaktadır. Sualtı ve kara kazılarının birbirini tamamlamasıyla amphorolojide önemli gelişmeler sağlanacaktır. Yeni bir bilim dalı olan arkeolojide amphoralara olan ilgi Batı'da yaklaşık 120 yıl önce E. Dressel'in çalışmalarıyla başlamış ve günümüze kadar hayli yol katetmiştir. Genelde sualtı kazıları sırasında batıkların kargolarında toplu olarak bulunmaları nedeniyle dikkat çeken amphoralar, kara kazılarında yüz binlere ulaşan adetleriyle hem tarihlendirmeye hem de ticarî istatistiklere önemli katkılarda bulunmaktadır. Bu çalışmada Marmaris Müzesi'ne çeşitli yollarla kazandırılan 48 amphora okuyucuya tanıtılmaktadır. Çoğunluğu bağış yoluyla müzeye getirilen amphoraların buluntu yerlerinin belli olmaması tarihleme güçlüğü yaratırken, geniş bir bölgeden getirildiği varsayılan eserlerin, tanıtımlarının yanında sunulan dağılım istatistiklerine eklenmeleri, ticaret yolları hakkında önemli ipuçları vermektedir. Genellikle müzelerin depolarında korunan ve teşhir salonlarında görülmeyen az gösterişli amphoraların, bu ve benzeri çalışmalarla ekonomi tarihi üzerine araştırma yapan bilimadamlarına yol göstereceğine inanıyorum. Türkiye'de amphora çalışmalarına öncülük eden Hocam Prof. Dr. Ersin Doğer'in bilimsel başkanlığında gerçekleştirilen Hisarönü Seramik Atölyeleri Kazısı sırasında yürütülen bu çalışmada desteğini gördüğüm Marmaris Müzesi eski Müdürü Sayın Çiğdem Morçöl'e teşekkürü bir borç sayarım. Gerek bu çalışmada, gerekse İskenderiye'de amphora çizimlerimi büyük bir özveriyle 111

9 gerçekleştiren Sayın Robert Leffy ve Dr. Gonca Cankardeş Şenol'a yapnnış oldukları yardımlardan dolayı minnettarlığımı ifade ederken ekonomi tarihi hakkında önemli ipuçlarını oluşturan amphoralara gereken değerin verilmesini diliyorum. Ayrıca bu kitabın şekillenmesinde ve yayınlanmasında desteklerini esirgemeyen Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü'nün değerli yönetici ve ilgili uzmanlarına teşekkürierimi sunuyorum. Ahmet Kaan Şenol IV

10 Archäologischer Anzeiger, Berlin. Abadie, C, "Les amphores Protobyzantines d'argos", SCH XVIII, Recherches sur le Céramique Byzantine, (ed.] V. Déroche, J. - M., Spieser, Paris 1989, s Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts, Athenische Abteilung. Antares romaines et histoire économique: Dix ans de recherche, Collection de l'école Française de Rome 114, Alpözen, G., "Bodrum Müzesi Ticari Amphoralan", Türl< Arl<eoloji Dergisi X)i\\-2, s Alpözen. T.., Özdaş, H., Berkaya, B.. Bodrum Sualtı Arl<eoloji Müzesi Ticari Amphoralari, 1995, s Arthur, P., "Roman Amphorae from Canterbury", Britannia Vol. XVII, 198B, s Baldacci, P., "La storia commerciale a la forme delleanfore", Alcuni Aspetti del Commerci nei Territori Transalpini, Atti del centre di Studi e Documentazione sull'ltalia Romana, 1, , s Ballet, P., Picon, M., "Recherches préliminares sur les origines, de la céramique des Kellia", CCE, s Ballet. P.. "Relations céramiques entre 1' Egypte et Chypre à l'époque gréco-romaine et byzantine". Hellenistic and Pottery in the Eastern Mediterranean-Advances in Scientific Studies, Acts of the II Nieborow Pottery Workshop, December s British Archaeological Reports, Londra.

11 Barnea 1967 Basor BCH Bjelajac 1989 Bjelajac 1996 Bonifay 1993 Bonifay-Pieri 1995 Bonifay-Villedieu 1989 Bottger 1992 Bmsic 1979 BSA Barnea, I., "Cerámica de import", DInogeita, I, Bulletin of the American Schools of Oriental Research in Jerusalem and Baghdat, Ann Arbor, New Haven. Bulletin de correspondence hellénique, Paris. Bjelajac, L., "Byzantine Amphorae in the Serbian anublan Area in the 11th-12th Centuries", BCH, Suppl. XVIII,Recherches sur le Céramique Byzantine, (ed.) V. Déroche, J. - M., Spieser, Paris 1989, s Bjelajac, L., Amfore Gornjo Mezijskog [amphorae of the Danubien Basin in Upper Moesia, Ed. P. Petrovic, Archaeological Institute Belgrade Monographies 30, Belgrad 1996, s Bonifay, M., Pieri,., Raynaud, CI., Piton, J., vd., "Journe d'étude sur les amphores tardives", C.Ar.H.M./\.,1993, s Bonifay, M., Piéri,., "Amphores du Ve au Vile s. a Marseille: nouvelles données sur la typologie et le contenu", JRA, Vol.8, 1995, s Bonifay, M., Villedieu, F., "Importation d'amphores orientales en Gaule", SCH XVIII, Recherches sur le Céramique Byzantine, (éd.] V. Déroche, J. - M., Spieser, Paris 1989, s Bôttger, B., "Die Kaiserzeitlichen und Spatantiken Amphoren aus dem Kerameikos", AM Band 107, 1992, s Brusic, Z., "Byzantine Amphorae (9th-12th Century) From Eastern Adriatic Underwater Sites", Archaeologia lugoslavica, 1979, s The Annual of the British School at Athens, Atina. VI

12 CAS Cahiers d'archéologie subaquatique, Paris. CCE CollécfrRome Cambi 1989 CAS Cipriano-Carré 1989 Dacia esbat-picon 1986 Dogeriggi Done-Keay 1989 Cahiers de la céramique Egyptienne, Kahire. Collection de l'école Française de Rome, Roma. Cambi, N., "Anfore Romane in Dalmazla", ARHEDAR, CollécfrRome 1 14,1989, S Cahiers d'archéologie subaquatique, Paris. Cipriano, M. T., Careé, M. B., "Production et typologie des amphores sur la cote Adriatique de l'italie", ARHEDAR CollécfrRome 114, 1989, s Dacia. Revue d'archaeologie et d'histoire ancienne, Bükreş. Desbat, A., Picon, M., "Les importations d'amphores de Méditerranée orientale a Lyon (Fin de 1er siècle avant J. -C. et 1er siècle Après", SCH Suppl. XIII, Recherches sur les amphores grecques, Paris 1986, s Doğer, E., Antik Çağda Amphoralar. Izmir Done, J., Keay, N., The Amphorae, Coarse Pottery and Building Materials, Excavations at Sabratha , Vol. II, Finds, Part I, 1989, s Empereur-Hesnard 1987 Empereur-Picoh 1989 Empereur-Picon 1992 Empereur, J.Y., Hesnard, A., "Les amphores hellénistiques". Céramiques Hellénistiques et Romaines II, 1987 s Empereur, J.Y., Picon M., "Les régions de production d'amphores impériales en Méditerranée Orientale", ARHEDAR, CollécfrRome 114, 1989, s Empereur, J.Y., Picon, M., "La reconnaissance des productions des ateliers céramiques: l'exemple de la Maréotide", CCE, Tome 3, 1992, VII

13 s ET Figlina Fraser 1972 Freed 1991 Fulford-Peacock 1984 Grace 1961 Grace 1963 Grace 1965 Günsenin 1989 Hesperia Hoxha 1992 Etudes et travaux [Studia i Prace] Travaux du centre d'archéologie méditerranéene de l'académie polonaise des sciences, Varşova. Société française de l'études de la céramologie en Gaule. Fraser, P.M., Ptolemaic Alexandria, I.Text, Oxford Freed, J., "Pottery from Dragging of the Circular Harbor", CED AC Carthage, Bulletin 12, Juin 1991, s Fulford, M.G., Peacock, D.P.S., The Avenue du President Habib Bourguiba, Salammbô: The Pottery and Other Ceramic Objects From The Site, Excavations at Carthage : The British Missionyo\ 1,2, 1984, s. 8-27, Grace, V., Amphoras And The Ancient Wine Trade, Excavations Of The Athenian Agora Picture Book: No: 6, American Schools Of Classical Studies At Athens, Princeton 1961, s Grace V., "Notes on the Amphoras from the Koroni Peninsula", Hesperia X/XW, 3, 1963, s Grace, V., "The Commercial Amphoras From The Antikythera Shipwreck", TAPS, 55, 1965, s Günsenin, N., "Amphores Byzantines dans les musées Turcs", BCH, Suppl. XVIII, 1989, s Journal of the American School of Classical Studies at Athens, Atina. Hoxha, G., "Amfora Antike Te Vona Nga Qyteti I Shkodres [Shek. V-fillimi i shek.vii), lllira No:1-2, 1992, s VIll

14 International Journal of Nautical Archaeology and Underwater Exploration. Londra. Late Roman Amphorae in the Western Medditerranean, A Typology and Economic Study: The Catalan Evidence. BAR 196(ii] Kazı Sonuçlan Toplantısı, Ankara. Kuzmanov, G., "Typologie et chronologie des amphores de la Haute époque byzantine", Arkheologia XV. 1, 1973, s Laubenheimer, F., Le temps des amphores en Gaule, vin. huiles et sources, Paris 1990, s Lund, J., The Land of the Paphan Aphrodite, Vol. 2, Studies in the Mediterranean Archaeology, Vol. CIV: 2, s Joncheray, J.P.. Nouvelle Classification des Amphores, s Journal of Roman Archaeology. Mackensen. M.. "Amphoren und Spatheia von Golemanovo Kaie". Syna Uenle. Die Spätantiken Befestigungen von SadovecfBulgarca), Ergebnisse der Deutsch - Bulgarisch- Österreichischen Ausgrabungen Mélanges d'archéologie et d'histoire de l'école française de Rome. Antiquité, Paris. Monachov. S. Y.. Griceski Amforni v Prichernomore, Kompleksi Keramicheskoi Tari, Saratov Méthodes classiques et méthodes formelles dans l'étude des amphores, Rome. Naturalis Historia.

15 Ostia II Pacetti 1995 Panella 1972 Panella 1973 Panella 1986 Pieri Peacock 1977 Peacock-Williams 1986 Panella, C, "Anfore", Ostia II, Le Terme del Nuotatore: scavo dell'ambiente, I Studi Miscellanei, 16, Roma 197G, s Pacetti, F., "Appunti su alcuni tipi di anfore orientali della prima eta Bizantina centri di produzione. contenuti, cronología e distribuzione", Agricoltura e Cammerci nell'ltalia antica atlante temático di topografía antica, I Supplemento 1995, s Panella, C, "Annotazioni in Margine aile Stratigrafie délie Terme Ostiensi del Nuotatore", Recherches sur les amphores Romaines, CollécfrRome 10, Rome 1972, s Panella, C, "Appunti su un gruppo di anfore della prima, media e tarda éta Imperiale", Ostia III, [ed.] C. Panella. A. Carandini, Le Terme del Nuotatore: scavo dell'ambiente V et di un saggio nell'area, Studi Miscellanei, 21, Roma 1973, s Panella, C, "Oriente ed Occidente: Considerazioni su Alcune Anfore 'Egee' Di Eta Imperiale A Ostia", ßCHXlII Pieri, D, "Les importations d'amphores orienales en Gaule méridionale durant l'antiquité tardive et le haut-moyen age (IVe-VII siècles après J.- C.]", SFECAG, Actes du Congres d'istres. 1998, s Peacock, D.P.S., "Roman Amphorae: Typology Fabric, and Origins", MCMFEA Actes du Colloque de Rome, Mai 1974, s Peacock. D.P.S., Williams. D.F.. Amphorae and the Roman Economy, RAN Revue Archéologique de Narbonnaise. RCRF Rei Cretariae Romanae Favrotes, Augst. Reynolds 1995 X Reynolds. P., Trade in the Western Mediterranean. AD : The ceramic

16 evidence, BAR International Series, 604, Tempvs Reparatvm, Oxford Riley, J.A., The coarse pottery from Benghazi, Excavations at Sidi Khrebish, Benghazi [Berenice],\Jo\.\\, [ed.) J. A. Lloyd, Suppl. to Libya Antique V, Vol. II, Tripoli 1979, 3.91^97. Riley, J., "New Light on Relations Between the Eastern Mediterranean and Carthage in the Vandal and Byzantine Periods: The Evidence from the University of Michigan Excavations", Actes collogue sur la ceramique Carthage, Juin 1980, s Riley, J.A., "Excavations at Carthage 1977", Institut National D'archéologie et D'art, Vol. VI, Robinson, H.S., Pottery of the Roman Period, The Athenian Agora, Vol. 5, Princeton Sovetskaya Arkheologia, Moskova. Scorpan, C, "Contribution a la connaissance de certains types céramiques romano-byzantins (IVe-Vlle Siècles) dans l'espace Istro-Pontique", Dacia, N.S., tome XXI, Sealey, P.P., Amphoras from the 1970 Excavations at Colchester Sheepen, S>4fî142, 1985, s Sciallano, M., Sibella, P., Amphores Comment les Identifier, Siena, S. L.. "Appunti su alcuni tipi di ahfore lunensi", MCMFEA, Actes du Colloque derome, Mai 1974, CollécfrRome, 32, 1977, s Türk Arkeoloji Dergisi, Ankara. Tchernia, A., Le vin de l'italie romaine. Essai d'histoire économique d'après les amphores.

17 Roma 1986, s. 1-4Ü4. Van Doorninck 1989 Yakobson 1979 Yassiada Werf 1978 Zemer 1977 Von Doorninck, F.H., "The Cargo Amphoras on the 7th Century Yassı Ada and 11th Century Serçe Limanı Shipwrecks: Two Examples of a Reuse of Byzantine Amphoras on Transport Jars". ech Suppl. XVIII, Recherches sur le Céramique Byzantine, (ed.) V. Déroche. J. - M., Spieser, Paris 1989, s Keramika i Keramicheskoe proizvodstvo Srednevekovoi Tavriki. Leningrad Bass. G.. G. F.. Doorninck. F.. YassiAda. A Seventh Century Byzantine Shipwreck, Vol. I, Texas Van der Werf, J. H., "Amphores de traditon punique a Uzita", Bulletin Antike Beschaving, Annual Papers on Classical Archaeology, s GG. Zemer, A., Storage Jars in Ancient Sea Trade. Haifa 1977, s Xil

18 KIBRIS AMPHORALARI 0

19 Sepet formlu amphoralar'' olarak da adlandırılan bu form, tipolojik olarak ters iki koninin üst üste konmasıyla oluşmuş geniş gövdeli örnekler ve Marmaris Müzesi'nde bulunan amphora örneğinde de görüldüğü üzere, daha dar ve uzun gövde yapısına sahip, ilkine oranla düşük kapasiteli amphoralardan oluşan iki alt grup altında incelenmektedir. Bu amphoralann kalın cidarlı sağlam yapıları Kıbrıs amphoralannın dağılımı nedeniyle kara taşımacılığına da uygun oldukları görülmektedir. Büyük boyutlu ve geniş kapasiteli Kıbrıs-Fenike amphoraları taşıma amaçlı olmanın dışında depolama kaplan olarak da kullanılmış olmalıdır. Salamis'te bulunan ve i.. VI. yüzyıla tarihlendirilen bir terra cotta grubunda sepet kulplu benzer formlu Kıbrıs- Fenike amphoralannın iki kişi tarafından taşınması tasvir edilmektedir. 2

20 1. Envanter IMo.: Tip: Kıbrıs^. Kil: 7.5 YR 5/4 kahvereng 3. Ağız çapı:? Karın capı: 0.57 m. Yükseklik: O 76 m Kapasite: İt. Tarih: i.. VII. yüzyılda ilk kez karşılaşılan bu tip amphoralann kullanımı i.. IV. yüzyıla kadar devam etmiştir. Kelenderis kazılarında mezar buluntusu olarak ele geçirilen bu formun^ Rhodos'ta bulunan benzerleri 1.. Vll. yüzyıldan sonraya tarihlenmektedir. Tanım: Ucu yuvarlaklaştırılmış ağız kenarına sahip olan bu amphora, gövdenin ortasına doğru genişleyen ve kaideye doğru da daralan iki konik parçanın birleştirilmesiyle oluşturulmuştur. Kaidenin kalın ve sağlam yapısının yanında omuz üzerinde yükselen ve ağız seviyesini aşan yuvarlak kesitli forma sahip dikey kulplar bu amphoralann iki kişinin taşımasına yönelik olarak tasarlandığını göstermektedir, i. Ö. VI. yüzyıla tarihlenen bir terra cotta figürinde iki kişinin bu formda sepet kulplu bir amphorayı taşımaları betimlenmiştir. Köken: Kökeni tam olarak kanıtlanamayan bu formun Doğu Akdeniz'de, olasılıkla da Kıbrıs'ta üretildiği düşünülmektedir^. Bu amphoralann en erken örnekleri Kıbrıs'ta i. G. VI. yüzyıla tarihlendirilmektedir. Ancak, i. Ö. Vll. yüzyıla tarihlendirilen örneklerin bulunduğu Rhodos adası bu amphoralann ilk olarak üretildikleri yer olarak ileri sürülmüştür. Bununla birlikte, sepet kulplu amphoralann Kıbrıs'ta Salamis civarında i. Ö. Vll. yüzyılın ortası ile i. Ö. IV. yüzyılın ilk yansı arasına tarihlendirilen tabakalarda yoğun olarak ele geçirilmeleri, bu formun üretim yerinin Kıbrıs olabileceğini göstermektedir. ağılımı: Anadolu kıyılarından çıkarılmış sepet kulplu amphoralann erken örnekleri Bodrum ve içel Müzeleri'nde bulunmaktadır. Bu amphoralann İ. Ö. VII. - IV. yüzyıllara tarihlendirilen örneklerinin Doğu Akdeniz'de yoğun olarak ele geçirilmesine rağmen, B. Akdeniz'de bulunan merkezlerde birkaç örneğin dışında ortaya çıkanlamadıkları görülmektedir. Taşıdığı Olası Madde: Zeytinyağı ya da şarap taşımak amacıyla kullanılmış olmalıdır. Benzerleri: Alpözen 1975, s. 70, Env. No ; Sagona, A., "Levantine Storage Jars of the 13th to 14th Century B.C.", OpAth XIV; , s ; Py, M., Sourisseau, J. C, "Amphores grecques". Lattara 6, 1993, s. 37, A.GRE.ChiS ; Tell Keisan'da bulunan bir benzeri için bkz. Lehmann, G., "Trends in the Local Pottery Development of the Late Iron Age and Persian Period in Syria and Lebanon, ca.700to 300 B.C.", Basor. No s. 18, fig ; Petrie, F., GERAR, British School of Archaeology in Egypt, 1928, s ; Zoroğlu, L, "1994 Yılı Kelenderis Kazı ve Onanm Çalışmaları", KST XVII. Cilt II, 29 Mayis-2 Haziran 1995 Ankara, s res. 11.

21 / g.enuanter IMo.: 70-1Ü-91. / Tip: Kıbrıs. Kil: 5 YR 7/6 kırmızımtrak san Ağız çapı: G.11 m. Karın capı: Ü.36 m. Yükseklik: 0 82 m. Kapasite: İt. Tarih: Rhodos'ta ve Kıbrıs'ta bulunan örneklerinden daha ince yapılı olan bu sepet kulplu amphoranın, bu tipin geç örneklerinden olduğu ve I. G. V. - İV. yüzyıllarda üretilmiş olabileceğini düşünmekteyiz. Katalogda bulunan amphoranın tipolojik olarak Al Mina'da ele geçirilen amphora ile Teli Sukas'ta bulunan sepet kulplu amphora arasında yer alması gerekmektedir^. Tanım: Ucu yuvarlaklaştınimış dışa çekik ağız kenarına, kısa bir boyuna, omzun üzerinde ağız kenan seviyesini aşan oval kesitli dikey sepet kulplara, silindirik gövdeye ve gövdenin altından itibaren daralan konik sivri dibe sahiptir. Kökeni: Sepet kulplu amphoraların Levant Bölgesi'nde özellikle Kıbns'ta üretilmiş oldukları düşünülmektedir^. Dağılımı: Bu form Mısır, Kıbrıs, Rhodes, İsrail, Güney ve Batı Anadolu'da çoğunlukla deniz buluntusu olarak ele geçirilmiştir^. Taşıdığı Olası Madde: Bu amphoraların kökenleri kadar taşıdıkları ürünler de tartışmalıdır. Ancak üretim merkezlerinin Kıbrıs olarak kabul edilmeleri durumunda, bu sağlam yapılı büyük amphoralann Ada'nın önemli ürünü olan zeytinyağı^ taşımacılığında kullanıldığı öne sürülebilir. Benzerleri: Athiit'te bulunan benzeri için bkz. Lehmann, G., "Trends in the Local Pottery Development of the Late Iron Age and Persian Period in Syria and Lebanon, ca.70üto 300 B.C.", Basor, No. 311, 1998, s. 22, fig ; Ras Shamra'da bulunan benzeri için bkz. Stucky, R., Ras Shamra- Levros Limen 1983, s. 11ü, No , pi ; Fisher, M., IHellenistic Pottery [Strata V-lll], Excavations at Tel IVIiclial. Israel, Tel Aviv, s ; Singer-Avits, L., "Local Period of the Persian Period", Excavations at Tel Michal, [ed.] Z. Herzog, G. Rapp. 0. Negbi, İsrail 1989, s. 136, fig ; Zemer 1977, s. 31, No. 24.

22 i Karın capı: Ü.35 m. Yükseklik: 0.63 m. Kapasite: İt. Tarih: Benzer amphoralar Orta Minos III dönemine, olasılıkla da I.. XVI. yüzyılın ilk çeyreğine tarihlendirilmiştir''0. Tanım: Ucu yuvarlaklaştırılmış dışa çekik ağız kenarına, konik bir boyuna, ovoidal gövdeye ve altı düzleştirilmiş kalın kaideye sahiptir. Gövdenin ortasında oval profilli, ince, yatay kulplar bulunmaktadır. Kökeni: Bu amphoranın benzerleri Girit'te yapılan kazılarda ele geçirilmiştir. Dağılımı: Şeytan Deresi Batığı'nda da ele geçirilen bu formun, geminin rotası dikkate alındığında, Miletos'la Minoslular arasında gerçekleşen bir ticarî ilişkinin kanıtlarını oluşturduğu öne sürülmektedir''"'. Taşıdığı Olası Madde: Girit'te I. O. III. binyildan itibaren zeytinyağı üretildiği bilinmekle birlikte, bu formun zeytinyağı taşımak için kullanıldığına dair bir kanıt elimize geçmemiştir. Benzerleri: Bass, G., "Sheytan Deresi: Prilimanary Report", International Journal of Nautical Archaeology and Underwater Exploration, 1976, 5.4, s. 298, fig. 5. D, SD 6; Knossos'ta yapılan kazılarda bulunun bir benzeri için bkz. Evans, A., The Palace of Minos I, Londra 1921, s. 572, fig. 416 a.

23

24 MİLETOS SAMOS GRUBU

25 0:: Miletos'ta 1. G. VII. yüzyılın ortalarında başlayan amphora üretimi kısa süreli kesintiler dışında i. Û. IV. yüzyıla dek sürmüştür. Samos'ta da zeytinyağı üretiminin 'dış pazarlara yoğun olarak ulaştırılması gerektiğinden aynı tarihlerde başlayan üretim, Miletos'a paralel olarak devam etmiştir''2. Bugüne kadar Samos'ta amphora atölyelerinin varlığı tam olarak saptanamamakla birlikte, yapılan kil analizleri ve adanın sikkeleri üzerindeki amphora tasvirleri burada da amphora üretildiği düşüncesini akla getirmektedir, i. Ö. VI. yüzyılda kendine özgü özellikleri olan yastık formunda ağız kenarları, dibe doğru daralan ovoidal formlarıyla kolayca ayrılan Samos amphoralannın İ. Ö. IV. yüzyılda Batı Anadolu'da bulunan birçok merkezde de görüldüğü üzere mantar formlu ağız kenarına ve incelip uzayan gövdeye sahip oldukları bilinmektedir. Samos ve Miletos amphoralannın i. Ö. VI. yüzyıl ve V. yüzyıllar arasında birbirlerine oldukça yaklaşan formlara sahip olduklan görülmektedir. 'Badem' veya 'dipçik ağız' olarak adlandınlan dışa çekik şişkin ağız kenarları, kısa ve kalın boyunlan, ince, oval, bazen de ikiz profilli kulpları ve alçak halka kaideyle son bulan ovoidal gövdeleriyle birinden ayırt edilmeyen bu grup, amphora uzmanları arasında Miletos-Samos grubu olarak bilinmektedir. Bu grubun ayırt edici özelliklerinden biri olan boyun üzerinde ince bir çıkıntı oluşturan sivri plastik halka, bu amphoraların tarihlendirilmelerinde de önemli bir kriterdir. Erken örneklerde boynun ortalannda bulunan bu plastik eklenti i. Ö. VI. yüzyılın sonu ile V. yüzyılın başı arasında boynun altına, omuzla birleştiği yere indirilmiştir''3. Phanagoria'da bulunan benzer formlu amphoralar Miletos-Samos grubunun İ. Ü. V. yüzyılın sonuna kadar üretildiğini göstermektedir''4. Batı Anadolu'da ve Karadeniz kolonilerinde yapılan kazıların bu döneme tarihlenen tabakalarında yoğun olarak ele geçirilen bu grubun kökeni hakkında üçüncü bir görüş olarak Knidos da eklenmiştir. Datça-Reşadiye seramik atölyeleri kazılarında ortaya çıkanlan Arkaik Döneme tarihli bir seramik çöplüğünde bu grup amphoralann üretim artıklanna rastlanması bu yeni görüşü öne sürmemize neden olmaktadır. Miletos Samos amphoralannın dağılımı

26 4. Envanter No.: Tip: Miletos. Kil: 7.5 YR 5/4 kahverengi mikalı. Ağız çapı: m. Karın çapı: 0.39 m. Yükseklik: 0.56 m. Kapasite: İt. Tarih: Dupont tarafından 1. ü. VI. yüzyılın ikinci ve üçüncü çeyreği arasına tarihlendirilen''5 bu formun erken bir örneği Klazomenai kazılarında, aynı kontekstte ele geçirilen bir Korinth aryballosu yardımıyla İ. O yıllarına tarihlendirilmektedir''b. Cerveteri'de bulunan ve i yılına tarihlendirilen bir Levant amphorasının ağız kenarı Marmaris Müzesi'nde korunan bu formla benzerlikler göstermektedir''^. Bu amphoranın gövde yapısı Novo-Alexandrovka'da bulunan ve mezar olarak kullanılmış bir örnekle benzerlik göstermektedir''8. Marmaris Müzesi'nde bulunan bu amphora form gelişimi dikkate alındığında, i.. VII. yüzyılın sonu ve VI. yüzyılın ilk çeyreği arasına tarihlendirilmelidir. Tanım: Dışa çekik üçgen formlu ağız kenarına, kalın ve silindirik boyuna, boynun ortasından başlayarak omuzda gövdeyle birleştirilen oval kesitli kulplara, ovoidal gövdeye ve yüksek konik formlu kaideye sahiptir. Kökeni: Miletos. Dağılımı: Miletos amphoralannın Karadeniz kolonileri başta olmak üzere özellikle Doğu Akdeniz'de bulunan merkezlerde yoğun olarak bulunduğu görülmektedir. Kıbrıs, Khios ve Güney italya'da yapılan kazılarda benzer Miletos amphoraları ortaya çıkarılmıştır''9. Bunların yanında Miletos amporalarının Kuzey Ege'de, Yunan anakarasında Eleusis'te ve Aegina adasında yapılan kazılarda ele geçirildiği görülmektedir^^. Taşıdığı Olası Madde: Bu amphoralarda bölgenin önemli ihraç ürünü olan zeytinyağının taşındığı düşünülmektedir. Benzerleri: Yagorlik'te bulunan benzerleri için bkz. Ruban, V., "The Yagoriyk Settlement Ceramics from the Kherson Muséum Collection", SA , fig. 3, No. 12; Dupont, P., "Amphores commerciales archaïques de la Grèce de l'est", La Parola del Passato , 1982, s. 195, fig. I-D; İzmir Arkeoloji Müzesi'nde bir benzeri I 3245 envanter numarasıyla korunmaktadır.

27 / 5.Envanter IMo.: Tip: Mileto Samos - Arkaik Knidos (?] Kil: 2.5 YR 5/8 kırmızı. Ağız çapı: ü. 12 m. Karın çapı: 0.32 m. Kaide capı: Ü 06 m Yükseklik: Ü.48 m. Kapasite: İt. Tarih: Bu amphoranın form gelişimi dikkate alınarak I. O. V. yüzyılın ilk yarısına tarihlendirilmesi gerekmektedir^i. Tanım: Dışa çekik badem formlu ağız kenarına, silindirik boyuna, boynun ortasından başlayarak omuzda gövdeyle birleşen oval kesitli kulplara, ovoidal gövdeye ve alçak konik formlu halka kaideye sahiptir. Kökeni: Miletos amphoralarıyla yakın benzerlikler içeren bu formun alt gruplarının Datça Yarımadası'nın ortasında bulunan seramik atölyelerinde de üretilmiş olduğu düşünülmektedir. Seramik çöplüklerinde bulunan ve bu hipotezi destekleyen amphoralar üzerine henüz yayın yapılmamıştır. Bununla birlikte, Marmaris Müzesi'nde korunan bu amphoranın boynu üzerinde Miletos amphoralannda görülen ince yiv belirgin değildir. Dağılımı: Bu amphoraların Miletos - Didyma ve Karla bölgesi dışında kuzey lonia'da yoğun olarak bulunmadığı görülmektedir. Bunun yanı sıra, Miletos'un ticarî egemenliğinin görüldüğü Karadeniz'de bulunan merkezlerde bu amphoralar yoğun olarak bulunmaktadır. Benzer formlu amphoralara Samos ve Miletos dışında Gordion'da yapılan kazılarda da rastlanmıştır^s. Taşıdığı Olası Madde: Bu amphoralarda Miletos'un önemli ihraç ürünü olan zeytinyağı taşınmış olmalıdır^s. Benzerleri: Dupont, P., "La circulation amphorique en Mer Noire a l'époque archaïque", Production et Commerce des Amptiores Anciennes en Mer Noire, Colloque international organisé à Istanbul 25-8 mai 1994, Aix-en-Provence: 1999, 3.159, pl. 2. 2; Kition'da bulunan benzer amphoralar için bkz. Johnson, A. W., Imported Greek Storage Amphorae, Excavations at Kition IV, The Chypriote Pottery, Lefkoşe 1981, s. 41, pl. XXVII, No ; Keramaikos'ta bulunan bir benzeri için bkz. Knigge, U., "Der Südhügel", Kerameikos, Band IX, Berlin 1976, pl

28 B. Envanter IMo.: Tip: Miletos-Samos. Kil: 7.5 YR 5/4 kahverengi mikalı Ağız çapı: 0.12 m. Karın çapı: 0.32 m. Kaide'capı: Ü.Ü6 m. Yükseklik: O 50 m Kapasite: İt. Tarih: I. Ö: V. yüzyılın ilk yarısı. Tanım: Dışa çekik şişkin badem formlu ağız kenarına, silindirik ve kalın boyuna, boynun ortasından başlayarak omuzda gövdeyle birleşen oval kesitli dikey kulplara, ovoidal gövdeye ve dar, alçak konik formlu halka kaideye sahiptir. Kökeni: Miletos-Samos grubu olarak adlandırılan bu formun son yıllarda Knidos'ta yapılan kazılarda ele geçirilen üretim artığı örneklerle bu bölgede bir koine oluşturduğu düşünülmektedir. Bu formun Knidos'ta ortaya çıkarılan örneklerle olan benzerliği dikkate alındığında, güney Karia'da üretilmiş olabileceği öne sürülebilir. Dağılımı: Bkz. Kat. No. 5. Taşıdığı Olası Madde: Genel ^olarak zeytinyağı ihracatına yönelik olarak kullanılan bu amphoraların Knidos'ta üretildiği kabul edildiğinde, şarap için de kullanılmış olabileceği öne sürülebilir. Ancak bugüne kadar içi reçineyle sıvanmış benzer forhnlu bir amphoraya rastlanmamıştır. Bununla birlikte, reçinenin, örnekteki amphora gibi gözeneksiz kiie sahip iyi pişmiş amphoralarda kullanılmasının zorunlu olmadığıda bilinmektedir. Benzerleri: Aigina Aphaia tapınak alanında bulunan benzer formlu bir ağız kenarı için bkz. Johnson, A., "Aegina, Aphaia-Tempel XIII. The Storage Amphora", AA, 1990, s. 48, fig. 7, No. 107; Hommel, P., Amphoren, Panionion und Melie, Berlin 1967, s. 148, Abb. 83, a.b; Monachov 1999, s. 50, tab

29

30 AMPHORALARI 13

31 Akdeniz'in en büyük şarap ihracatçısı olan Rhodos, I.. IV. yüzyıldan itibaren yoğun olarak amphora üretimine başlamıştır, i.. IV. yüzyılın ortalarından sonra Batı Anadolu'da çeşitli merkezlerde üretilen bazı amphoralar, form açısından benzerlikler göstermektedir. Mantar biçiminde, üçgen kesitli ağız kenarına ve topaç formlu kaideye sahip olan amphoralara Samos'ta^^, Rhodos'ta^s, Kallipolis'te [Rhodos Peraea'sında yer alan Gelibolu]2B ve Loryma'da^^ rastlanmıştır. Bu tip amphoraların örnekleri Datça Yarımadası'nda yapılan yüzey araştırmaları ve kazılar sonucunda ortaya çıkarılmıştır^s. Bunun yanında, mantar ağızlı amphoralar I.. IV. yüzyıl ile, üretim merkezlerinin kendi özel formlarını ortaya çıkardıkları I. Û. III. yüzyıl arasında Batı Anadolu'da bir koine oluşturmuşlardır^s. Form olarak birbirleriyle olan benzerlikleri bu amphoraların kökenlerinin belirlenmesinde güçlükler ortaya çıkarmaktadır. Yapılan kil analizleri birçok atölyede üretilen Rhodos ve Knidos kökenli mantar formlu ağız kenarına sahip amphoraların ayırt edilmesine yardımcı olamamaktadır^^. I.. III. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren Rhodos amphoralarında ayırt edici özellikler görülmeye başlar. I. Ö. III. yüzyılın ortasındaki kanonik forma ulaşmadan önce Rhodos amphoraları, Knidos amphoralarında da görüldüğü üzere, önce bant, daha sonra da bilezik formlu halka kaidelere sahipti. Rhodos amphoralarının Rhodos Peraiası'nda üretilen örnekleri Knidos amphoralarından oldukça etkilenmiş görüntüleriyle dikkati çekmektedir. Knidos kent devletinin sınırlarına yakın bir bölgede faaliyetlerini sürdürmüş olan üretici Hiéreteles I. O. 273 yılından I. ü. III. yüzyılın ortasına kadar kendi özel formu olan bilezik formlu ağız kenarına, ovoidal gövdeye, kalın oval kesitli geniş açılı kulplara ve Knidos amphoralarında da görülen plastik halka eklentili kaideye sahip amphoralar üretmiştir^''. Rhodos amphoraları, I. Û. III. yüzyılın ortasında kare profilli bilezik ağıza, uzun bir boyuna ve bununla orantılı olarak uzayan kulplara, ovoidal gövdeye ve altı düz, üzerinde belli belirsiz bir yivin görüldüğü kaidelere sahiptir. Bu amphoralar krem rengi astarlarıyla pazarda alıcılar için kolay ayırt edilen bir forma dönüşmüştür. Rhodos amphoraları I. O. III. yüzyılın sonlarında ise ayırt edici özellikleri artmış ve daha sonra birçok merkez tarafından taklit edilecek olan sivri kulplarla zenginleştirilmiştir^s. I. Ö. III. yüzyılda İt. kapasiteye sahip olan Rhodos amphoralarının iç hacimleri formlarının incelmesiyle I. ü. I. yüzyılda 26 İt.ye düşmüştür^^. I. ü. III. yüzyılın ortasından itibaren tüm Akdeniz^"^ ve Karadeniz'de bulunan merkezlerin ucuz şarap ihtiyacının önemli bölümünü karşılayan Rhodos'un şarap ihracatının yanı sıra aracı rolünün de bulunduğu bilinmektedir. Özellikle I. Ö. II. yüzyılda Rhodos amphoralarının Laodikeia şarabının taşınmasında kullanıldığına dair hipotezler35_ bu amphoraların, buluntu merkezlerindeki istatistiksel fazlalıkları 14

32 da göz önüne alındığında adanın dışında üretilen ürünlerin taşınmasında da kullanılmış olabileceğini doğrulamaktadır. Rhodos amphoraları, dik açı oluşturan kulpları gibi ayırt edici özellikleri ve devetüyü-bej renkli killeriyle pazarlarda kolaylıkla tanınan bir gruptur. Rhodoslu üreticiler amphorlarının bu ayırt edici özellikleri sayesinde kulplarında bulunan mühürlerde köken ismini yazma gereği duymamışlardır. Tüketim merkezlerinde yapılan kazılarda ortaya çıkarılan amphoraların dağılım grafiklerindeki oranlara bakıldığında^^, Rhodos amphoralarının Grek amphoraları içinde en çok ihraç edilen form olduğu görülmektedir. Rhodos Adası'nın antik yazarlar tarafından da aktarılan^^ büyük boyutlu bu üretiminin diğer kanıtları, adada yerleri saptanan yirminin üzerindeki amphora atölyesidir^s. Rhodos amphoralarının dağılımı 15

33 7. Envanter IMo.: Tip: Proto-Rhodos. Kil: 2.5 YR 5/8 kırmızı. Ağız çapı: 0.13 m. Karın capı: 0.35 m. Yükseklik: O 74 m. Kapasite: İt. Tarih: I. Ü. IV. yüzyılın sonu -1. G. III. yüzyılın başları. Tanım: Dışa çekik üçgen profilli ağız kenarına, uzun, silindirik boyuna, boynun üstünden başlayarak omuzda amphorayla birleşen kalın, oval kesitli kulplara, omuzda genişledikten sonra kaideye doğru daralan gövdeye sahip olan amphoranın kaidesi kırıktır. Kökeni: Rhodos-Knidos. Dağılımı: Rhodos şarabının Akdeniz pazarında aranan bir ürün olmadan önce dağılım alanının da güney Ege ile sınırlı olduğu bilinmektedir. Ancak, erken Rhodos amphoralarının İ. Û. IV. yüzyılın sonundan itibaren dağılım alanlarını genişlettiği ve Karadeniz'de bulunan merkezlerden güney ve doğu Akdeniz'deki tüm önemli yerleşim birimlerine kadar alıcı buldukları görülmektedir. Bu amphoraların Helenistik Dönemde büyük orduları besleyen kentlerde gerçekleştirilen kazılarda yüksek oranlarda ele geçirilmeleri Rhodos ve Knidos amphoralarının ikinci kalite ucuz şaraplar için kullanıldığı görüşünü desteklemektedir. Taşıdığı Olası Madde: Şarap. Benzerleri: Py, M., Sourisseau, J. C, "Amphores grecques", Lattara 6, 1993, s.42, A.GRE.Rhol; Empereur-Hesnard 1987, s. 18, fig. 7; Empereur, J.-Y,, "Les Amphores complètes du Musée d'alexandrie: Importations et productions locales", SC/-/Suppl. 32, 1998, Commerce et artisanat dans l'alexandrie Hellénistique et Romaine, fig. 1.

34 8. Envanter IMo.: Tip: Proto-Rhodos. Kil: 2.5 YR 5/8 kırmızı. Ağız çapı: 0.14 m. Karın çapı: 0.39 m. Yükseklik: 0.90 m. Kapasite: İt. Tarih: Benzer formlu amphoralar 1. ü. IV. yüzyılın sonu ile İ. ü. III. yüzyılın başı arasında üretilmiştir^s. Tanım: Dışa çekik üçgen profilli ağız kenarına, uzun, silindirik, içi yivli boyuna, boynun üstünden başlayarak omuzda amphorayla birleşen kalın, oval kesitli kulplara, omuzda genişledikten sonra kaideye doğru daralan gövdeye, içi oyuk, dışa doğru üçgen profilli kozalak formlu kaideye sahiptir. Kökeni: Rhodos-Knidos. Dağılımı: Bkz. Kat. No. 7. Taşıdığı Olası Madde: 8arap. Benzerleri: Py, M., Sourisseau, J. C, "Amphores grecques", Lattara 8, 1993, s. 42, A.GRE.Rhol; Kyrenia Batığı'nda bulunan benzer formlu Rhodes amphoraları için bkz. Bass, G. F., Katzev, M. L., "New Tools for Underwater Archaeology". Archaeology June vol. 21. No. 3. s. 172; bkz. Kat. No. 17

35 9. Envanter IMo.: Tip: Proto-Rhodos. Kil: 2.5 YR 5/8 kırmızı Ağız çapı: ü. 12 m. Karın capı: 0.40 m. Yükseklik: Ü.85 m. Kapasite: İt. Tarih: I. G. IV. yüzyılın son çeyreği. Tanım: Dışa çekik üçgen profilli ağız kenarına, uzun, silindirik boyuna, boynun üstünden başlayarak omuzda amphorayla birleşen kalın, oval kesitli dikey kulplara, omuzda genişledikten sonra kaideye doğru daralan gövdeye ve İçi boş sivri kaideye sahiptir. Kökeni: Aşağı sarkık mantar formlu ağız kenarına sahip amphoraların Rhodos dışında Knidos'ta da üretildikleri bilinmektedir. Dağılımı: Bkz. Kat. No. 7. Taşıdığı Olası Madde: Şarap. Benzerleri: Py, M., Sourisseau, J. C, "Amphores grecques", Lattara 6, 1993, s. 42, A GRE Rho1. s. 42; bkz. Kat. No. 7-8, 18

36 10. Envanter IMo.: 73-1G-91. Tip: Rhodos. Kil: 5 YR 7/6 kırmızımtrak san Ağız çapı: 0.13 m. Karın capı: 0.34 m. Yüksei<lik: Ü.73 m. Kapasite: İt. Tarih: Kronolojik açıdan ele alındığında, Peraia'daki Dionysios atölyesinin, ele geçirilen 11 eponymden^o hareketle, i.. y. 225 ile 215 yıllan arasında faaliyette bulunduğu öne sürülmektedir^^. Bereket boynuzu veya üzüm salkımının sembol olarak yer aldığı yuvarlak formda mühürler kullanan ve Peraia'da faaliyette bulunan bu üreticinin Dionysios II olduğu düşünülmektedir. Tanım: Bilezik formunda ağız kenarına sahip olan amphora silindirik ve uzun boyuna, ağız kenarının altından başlayan oval kesitli kalın, dikey kulplara, ovoidal gövdeye ve alt bölümü düzleştirilmiş sivri kaideye sahiptir. Kulpunda bulunan yuvarlak mührün üzerinde üretici Dionysios'a ait bereket boynuzu sembolü yer almaktadır. Kökeni: Rhodos Peraiası. Dağılımı: Bkz. Kat. No. 7. Taşıdığı Olası Madde: Şarap. Benzerleri: Atina agorasında bulunan benzer bir amphora için bkz. Empereur- Hesnard 1987, s. 60, fig

37 11. Envanter IMo.: Tip: Rhodos. Kil: 5 YR 7/6 kırmızımtrak san Ağız çapı: 0.12 m. Karın çapı: 0.38 m. Yükseklik: 0.74 m. Kapasite: İt. Tarih: Bu amphora, benzer fornnlu amphoralann kulplarında bulunan mühürler yardımıyla I. Ü. III. yüzyılın sonu ile II. yüzyılın başına tarihlendirilmelidir^^ Tanım: Dışa çekik, ucu yuvarlaklaştırılmış ağız kenarına, kalın, içi yivli silindirik ve uzun bir boyuna, ağız kenarının altından başlayarak ağız kenarı seviyesine yükselen ve keskin bir açı oluşturduktan sonra dikey olarak omuz üzerinde gövdeyle birleşen oval kesitli kulplara, ovoidal gövdeye ve içi dolu sivri kaideye sahiptir. Kökeni: Rhodos. Dağılımı: Rhodos amphoraları özellikle I. Ö. III ve II. yüzyıllar arasında, Akdeniz'de bulunan tüm merkezlere ihraç edilmiştir'^3. Karadeniz'de bulunan merkezlerden Doğu Akdeniz'e kadar tüm Hellenistik yerleşimlerde yapılan kazılarda ele geçirilen Rhodos amphoraları kulplarındaki mühürler nedeniyle amphoralar arasında en çok yayınlanan grubu oluşturmaktadır. Rhodos amphoralarının Doğu Akdeniz'de, özellikle de Kıbrıs'ta bulunan merkezlerde yoğun olarak kullanıldığı bilinmektedir^^. Taşıdığı Olası Madde: Antik yazarların aktardığına göre Rhodos'ta üretilen şaraplara deniz suyunun katıldığı bilinmektedir^s. Benzerleri: İskenderiye Müzesi'nde bulunan benzer bir Rhodos amphorası için bkz. Grace, V., "The Middle Stoa Dated By Amphora Stamps", Hesperia, vol. 54, No: 1, 1985, pl. 1, No. 3; Monachov 1999, s. 549, tab. 230, No. 1; Riley 1979, fig

38 12. Envanter IMo.: 64-1CD-91. Tip: Rhodos. Kil: 5 YR 7/6 kırmızımtrak sarı Ağız çapı: y. ü. 1ü m. Karın capı: Ü.38 m. Yükseklik: Ü.74 m. Kapasite: y. 25 İt. Tarih: I. O. II. yüzyıl. Tanım: Ağız kenarı ve kulplardan birinin kırık olduğu bu Rhodos amphorasının diğer kulpu omza dik olarak yerleştirilmiştir. Geniş omuzlu bu amphoranın ovoidal gövdesinin bitiminde tutamak biçiminde sivri bir kaidesi bulunmaktadır. Kökeni: Rhodos. Dağılımı: Bkz. Kat. No. 7. Taşıdığı Olası Madde: Şarap. Benzerleri: Alpözen 1975, s. 8, lev. 2, şek. 1-lev. 2-A, res. 1; Pianu, G., "Contributo ad un Corpus del Materiale Anforario della Sardegna, le Anfore Rodie e le Anfore DR 1 e DR 2/4", Archivio Storico Sardo, vol. XXXI, Cagliari tav. 1^; Sidi Khrebish'de bulunan bir benzeri için bkz. Riley 1979, fig. 69,

39 13. Envanter No.: Tip: Rhodos. Kil: 7.5 YR B/4 açık san Ağız çapı: 0.11 m. Karın capı: 0.27 m. Yükseklik: 0.75 m. Kapasite: İt. Tarih: i. Ö. II. yüzyıl sonu -1. Ö. I. yüzyıl başı. Tanım: Dışa çekik, ucu yuvarlaklaştırılmış kanonik ağız kenarına, kalın ve silindirik boyna, ağız kenannın altından başlayarak omuzda amphorayla birleşen ve keskin açı yapan dikey kulplara, dibe doğru daralan ovoidal gövdeye sahip olan amphoranın kaidesi kırıktır. Kökeni: Rhodos. Dağılımı: Bkz. Kat. No. 7. Olası Taşıdığı Madde: Şarap. Benzerleri: Alpözen 1975, s. 93, env. No. 100; Grace 19B3, s. 120, lev. 42, III; Grace 1965, s. 7, res. 4; Py, M., Sourisseau, J.C., "Amphores grecques", Lattara 6, 1993, s. 43, A.GRE.RhoB; Scilliano-Sibella 1991, s. 22

40 14. Envanter No.: Tip: Rhodos. Kil: 7.5 YR 6/4 açık san Ağız çapı: y m. Karın capı: 0.32 m. Yükseklik: Ü.84 m. Kapasite: İt. Tarih: i. Ü. II. yüzyıl sonu -1. Ö. I. yüzyıl başı. Tanım: Bilezik formunda ağız kenarına sahip olan amphoranın boynu kalın ve uzundur. Ağız kenarının hemen altından başlayan ve ağız kenarına kadar yükselen yuvarlak kesitli kulp keskin bir açıyla dönmekte ve kavis yaparak omzun üst bölümüne bağlanmaktadır. Ovoidal gövde, bu dönemde üretilen diğer Rhodos amphoralarında da görüldüğü üzere ince ve uzundur. Uzun tutamak biçiminde sivri bir kaidesi bulunmaktadır. Amphoranın ağız kenarının bir bölümü ve kulplanndan biri korunmaktadır. Kökeni: Rhodos. Dağılımı: Bkz. Kat. No. 7. Taşıdığı Olası Madde: Şarap. Benzerleri: Alpözen 1975, s. 8, env. No.: 100, lev. 2, şek. 3 - lev. 2-A, res. 3; Alpözen 1995, s. 93, env. No. 100; Grace 1963, s. 120, Lev. 42, III; Grace 1965, s. 7, res. 4; Py, M., Şourisseau, J. C, "Amphores grecques", Lattara B, 1993, s. 43, A.GRE.RhoB; Şcilliano-Şibella 1991, s

41

42 GEC RHODO AMPHORAL

43 Äugst B; Camulodunum 184; Callander 7; Haltern Tip 67; Hofheim Tip 74; überaden 79; Ostia LXV ve Peacock-Williams 9 adıyla bilinen Geç Rhodos amphoraları ucu yuvarlaklaştırılmış oldukça kalın dışa çekik ağız kenarına, uzun ve silindirik bir boyna, ağız kenarının altından başlayarak ağız kenarının hizasında mahmuz formu oluşturarak incelip sivrilen ve omuz üzerinde son bulan oval kesitli uzun kulplara, ince ovoidal bir gövdeye ve içi dolu kalın sivri kaideye sahiptir. Geç Rhodos amphoralarının üretim yerleriyle ilgili tartışmalar ve öneriler, yapılan kil analizlerine uygun olarak Rhodos Adası ve Rhodos Peraia'sında [Karşıyakası] yoğunlaşmaktadır. Peacock'ın analizleri sonucu 6 farklı grup saptanmış ve büyük çoğunluğunun yukarıda sözü geçen bölgelerde üretildiği kabul edilmiştir^b Williams, bu amphoralann kil kompozisyonları içinde 7 farklı grubun bulunduğunu belirtmektedir. Bu analizler. Geç Rhodos amphoralarının tipolojik özelliklerinin de gösterdiği üzere, taklitlerinin batıdaki merkezlerde yapıldığını ortaya koyması açısından önemlidir'*'^. Ancak, bugüne kadar batı Akdeniz'de bu amphoralann üretildiği bir merkez ortaya çıkanlamamıştır. A. Desbat ve M. Picon'un Vienne, Lyon ve Rhodos Adası'ndan gelen örnekler üzerine yaptıkları mineralojik analizler, Geç Rhodos amphoralarının kil kompozisyonlan içinde bulunan elementlerin, Rhodos adasının karşısında bulunan Anadolu kıyılarındaki kil örnekleriyle uyum içinde olduklarını göstermektedir^^. Bu amphoralann sadece Rhodos adasında değil, Rhodos egemenliğindeki bölgelerde de üretilmiş olduklanna ait görüşler, yapılan yüzey araştırmalan ve kazılarla kanıtlanmıştır. Rhodos Peraiası [Karşıyakası] olarak adlandınlan bölgenin kuzeyinde bulunan Kallipolis'te [Gelibolu], Bean ve Cook tarafından yapılan yüzey araştırmaları sırasında, bu amphoralann üretildiği atölyelerin kalıntıları bulunmuştur^^. Bu bölgede Empereur'ün yaptığı araştırmalar sonucunda, sözü edilen atölyelerin atık seramik çöplükleri, ilk kez Bean tarafından bilim dünyasına tanıtılmıştır^o. Kallipolis civannda gerçekleştirilen yüzey araştırmalarında bugün Çamlıköy olarak adlandınlan mevkide. Geç Rhodos amphoralanna ait Empereur'ün tanıttığı atölye atıklarından çok daha büyük boyutlu bir üretimin kanıtları olan seramik çöplükleri belirlenmiştir^''. Geç Rhodos amphora üretiminin Peraia'da yoğunlaştığını gösteren bu buluntulann dışında, 1990 yılında başlatılan ve E. Doğer'in bilimsel sorumluluğunda yürütülen Hisarönü antik seramik atölyeleri kazısı da. Erken Helenistik Dönem kronolojisinin oluşturulmasında önemli katkılar sağlamasının yanı sıra. Geç Rhodos amphoralannın Rhodos Peraiası'ndaki üretimininin boyutlannın belirlenmesi ve tipolojilerinin oluşturulmasında da belirleyici olmuştur^s. i. Ö. I. yüzyıl ile I. S. II. yüzyılın başı arasında kalan dönemde Ege'den K. Afrika, italya Yarımadası, Gallia, Germania ve Britannia'ya kadar birçok bölgeye 26

44 ihraç edilen Geç Rhodos amphoraları, Batı Akdeniz'deki merkezlerde yapılan kazılarda İ. S. I. yüzyıla tarihlenen tabakalarda daha yoğun olarak bulunmuştur. Bu amphoraların italya Yarımadası'ndan Fransa'nın Akdeniz kıyılarına ve Rhone Vadisi yoluyla Ren Nehri boyunca Britannia'ya doğru bir hat üzerinde yoğun olarak bulunmaları^^, i. S yıllarındaki siyasal olaylarla ilişkili gözükmektedir^^, imparator Claudius'un İ. S. 44 yılında bazı Roma vatandaşlarının öldürülmesi nedeniyle Rhodos'u cezalandırması sonucunda buradan vergi olarak şarap alınması. Geç Rhodos amphoralarının tüketim merkezlerinde yoğun olarak bulunmasının nedenlerinden olmalıdır^s. Geç Rhodos amphoralarında yerel şarabın yanı sıra diğer bölgelerde üretilen şarapların da taşınmış olabileceği öne sürülmüştür^b. Bu amphoralarda şarabın dışında meyve ve reçine de taşındığı kesin olarak bilinmektedir. Dramont Batığı'nda ele geçirilen Geç Rhodos amphoralarının incir taşıdıkları yapılan analizler sonucunda belirlenmiştir^^. Athenaeus, Rhodos'tan yapılan incir ihracatını doğrularken, bu incirin güzel düşler görmeye neden olduğundan bahsetmektedirsb. Meyvelerin uzak denizlere taşınmasında da önemli rol oynayan amphoralarda^a, teknelerin ihtiyacı olan reçine gibi maddeler de taşınmıştır. Yapılan analizler batıklarda ele geçirilen amphoralarda temel ihraç ürünü olan şarabın dışında kuru incir ve balın da taşındığını ortaya koymaktadır. I. ü. I. yüzyılın sonunda üretilmeye başlanan Geç Rhodos amphoralarının Hisarönü kazılarında ortaya çıkarılan tabakalardan da anlaşıldığı gibi, i. S. II. yüzyılın ortalarına kadar üretilmiş oldukları görülmektedirso. Geç Rhodos amphoralarının dağılımı 27

45 15. Envanter No.: Tip: Geç Rhodos. Kil: 5 YR 7/B kırmızımtrak saı Ağız çapı: 0.11 m. Karın capı: 0.29 m. ^ Yükseklik: 0.85 m. Kapasite: İt. Genel olarak İt. kapasiteye sahip olan Geç Rhodos amphoralannın yarım ölçekli olanları bulunmaktadır. Bunlardan Camulodunum 184 tipi 13.6 İt. kapasiteye sahiptir. Tarih: Bu amphora tipolojik olarak İ. Ö. I. yüzyıl -1. S. I. yüzyıllar arasına tarihlendirilse de^ı, Geç Rhodos amphoralannın erken örneklerinden biri olduğu düşünülmektedir. Bu amphoranın form gelişimi dikkate alındığında, I. Û. I. yüzyılın ortasına tarihlendirilen Dramont D Batığı'nda ele geçirilen amphoralardan sonra üretilmiş olduklan görülmektedir^s. Tanım: Kalın, bilezik formundaki ağız kenannın hemen altından başlayan kulplar yükselerek mahmuz biçimini almakta ve kavis yaparak omuzda sona ermektedir. İnce uzun gövdenin alt bölümünde seyrek yivler bulunmaktadır. Tutamak biçimindeki kaidesi üzerinde de bir çıkıntı yer almaktadır. Kökeni: Bu amphoralar Ege adalarında, özellikle Rhodos'ta, Rhodos Peraiası'nda ve İtalya'da üretilmiştir^^. Rhodos dışında ve Rhodos Peraiası'nda I. S. I. yüzyıl boyunca yoğun bir üretim olduğu bilinmektedir^^. Dağılımı: Kargosunu Geç Rhodos amphoralannın oluşturduğu İ. S. I - II. yüzyıla tarihlenen bir batık Gökova Körfezi'nin kuzey kıyısında ortaya çıkanlmıştır^s. Taşıdığı Olası Madde: Diğer şaraplar için de kullanılan bu amphoralar özellikle Rhodos şarabınr taşımak için kullanilmistir^s. Benzerleri: Alpözen 1995, s. 94, env. No ; Baldacci, P., "Le principan correnti del commercio di amphore Romane nella Cisalpina", / Problemi 28

46 délia Cerámica di Ravenna, Deila Valle Padanoe dell'alta Adriático, Bologna 1979, s. 12G. fig. 22; Becker, C, Constantin, C, Desbat. A.. "Le depot d'amphores augustéen de la rue de la Favorite a Lyon", Figlina 7, 1986, s. 72, fig. 8, 1-4 ; Bertrand, E., "Les amphores d'un vide sanitaire du 1er siècle a Lyon (St.Just], SFECAG, Actes du Congrès de Tournai, 1992, s. 270, fig. g. No. 5; Py, M., Sourisseau, J.C., "Amphores grecques", Lattara 6, 1993, s. 43, A.GRE.Rho6; Desbat. A., Dangréaux, B., "Les amphores du dépotoir Ravien du Bas-de-Loyasse a Lyon", Gallia, 45, , s. 120, fig. 3, 1-10; Desbat, A., Picon, M., "Les importations d'amphores de Méditerranée Orientale a Lyon (Fin de 1er siècle avant J.-C. et 1er siècle après ", BCH Suppl. XIII, Recherches Sur les Amphores Grecques, Paris 1986, s. 642, fig ; Hesnard, A., "Un dépôt Augustéen d'amphores à la Longarina. Gstie", Roman Seaborne Commerce yxxml. 1980, pl. 2, 3, fig. 2, env. No , 33724; Joncheray, J. P., "Contribution a l'étude de l'épave Dramont D dite 'despelvis'", CAS, No. II. 1973, tip II. No. Il; Laubenheimer s. 120; Laubenheimer. F.. Waiter, B.. "Les amphores des Allés de Tourny a Bordeaux". Aquitania, IX, 1991, fig. 17; Laubenheimer, F., Humbert. S.. "Emballages perdus, objects troves: les amphores". Les Fouilles du Parking de la Maire a Besançon, 23 Mai-5 October 1992, s. 195, fig. 27, No. 1-9; Martin Kilcher, S.. Die Römischen Amphoren aus Äugst und Kaiseraugst. Forschungen in Äugst 7, , taf ; Peacock-Williams s , fig. 37; Scilliano-Sibella s. 89; Sealey s. 53. fig. 7. No ; Senol. A. K.. "Geç Rhodos Amphoralarinin Batı Anadolu'daki Dağılım ve Üretim Problemleri". SBT Ekim 1996 istanbul; Will. E. L., "Mediterranean Shipping Amphores from the Excavations" Chapter 6, The Ancient Port of Arikamedu, Memoirs archéologiques 2.2., 1996, s fig