Yeni rotada yeni hedefler Türkiye finans sektörü 2011

Transkript

1 Yeni rotada yeni hedefler Türkiye finans sektörü 211

2 2

3 Giriş Türkiye ekonomisi ve Türkiye fi nans sektörü, beklentilerin üstünde bir performans ile kapadığı 28 yılı ve sonrasındaki dönemi, önümüzdeki zamanlarda sürdürebilir ve yüksek oranlı bir büyüme ile pekiştirmeye çalışmaktadır. Bir önceki raporumuzda 1 küresel krizin Türkiye fi nans sektörü üzerinde etkileri ile kriz sonrası beklentileri hem yurtdışı hem de yurtiçi veriler ve trendler çerçevesinde incelemiştik. Özellikle küresel kriz yörüngesine girmemiş olan Türk Bankacılık sektörünün geçtiği çetin sınavdan büyük bir başarı ile ayrıldığını vurgulamıştık. Yeni Rotada Yeni Hedefl er : Türkiye Finans Sektörü 211 isimli raporumuzda fi nans sektörü aktifl erinin %76 sını oluşturan bankacılık sektörü ile, halen çok büyük bir potansiyel barındıran sigortacılık ve bireysel emeklilik, faktoring, tüketici fi nansmanı ve fi nansal kiralama sektörlerinin ekonomide normale dönüş sürecinde ne tip değişimler yaşadığını ve ne tip gelişim alanlarına yöneldiklerini özetlemeyi hedefl edik. Ayşe Epikman Akşehirli Danışmanlık Ortağı Finansal Hizmetler Endüstri Lideri Raporumuzun birinci bölümünde dünya ekonomisi, Türkiye ekonomisi ve Türkiye fi nans sektörünün kriz sonrası genel görünümü ile ilgili bilgilere yer verilirken, raporun geri kalan bölümlerinde yapısal ve fi nansal göstergeler, rasyolar, yurtdışıyla karşılaştırmalar, sektörel pazar payları ve şirket karlılıklarıyla ilgili bilgiler ışığında fi nans sektöründeki önemli gelişmeler incelenmiştir. Deloitte Danışmanlık ekibi olarak, küresel kriz sınavını başarı ile geçen ve halen yurtdışı ile karşılaştırıldığında çok yüksek bir büyüme potansiyeli barındıran Türkiye fi nans sektörünün, gerek bölgedeki gerekse dünyadaki konumunu daha da güçlendireceğine inanmaktayız. Bu bağlamda fi nans sektöründe faaliyet gösteren şirketlerin farklılaşma yolunda atacağı adımların, fi yat rekabeti yerine pazarı büyütmek için alacakları aksiyonların ve pazardaki boşlukları en etkin şekilde karşılamalarının önümüzdeki dönemde pazarı şekillendireceği görüşündeyiz. Saygılarımızla, 1. Küresel kriz yörüngesinden çıkış, Türkiye fi nans sektörü 21 Deloitte 1

4 1. Dünya ekonomisindeki gelişmeler Küresel ekonomik kriz sonrasında, global ekonomideki toparlanma aktif olarak devam ederken, Japonya da yaşanan deprem, Orta Doğu da meydana gelen politik sorunlar ve Avrupa bölgesinde yaşanan borç krizi gibi çeşitli etkenler global ekonomideki toparlanma sürecini etkilemiştir. 21 yılı içerisinde gelişmiş ekonomilerde büyüme sürecinin göreceli olarak yavaş gerçekleşmesi, işsizliğin yükselmesi ve enfl asyon üzerine yaşanan kaygılar dikkat çekerken, gelişmekte olan ülkelerin büyüme istikrarı devam etmiştir. Mortgage krizinden büyük oranda etkilenen ABD yavaş seyreden ekonomik büyüme trendine girmiştir. Grafik 1: Yıllara göre farklı dünya piyasalarındaki GSYİH değişimleri (%) Avrupa Birliği, Euro Bölgesi tarafında; Yunanistan ve İrlanda da yaşanan yapısal krizin ardından Portekiz in de fi nansman ihtiyacı duyması; Yunanistan ın ifl as eşiğine gelmesi ve yeniden yapılandırma için borç talebinde bulunması gibi yapısal unsurlar doğrultusunda bölgenin ve Euro nun geleceği açısından önemli riskler ortaya çıkmıştır Kaynak: IMF Gelişmiş Ülkeler Euro Bölgesi Avrupa Birliği Gelişmekte olan Ülkeler Bu ortamda, 29 yılında %4 oranında küçülme yaşayan global GSYİH, 21 yılında %3 oranında büyümüştür. Küresel büyümenin 211 yılı için %4 oranında olacağı tahmin edilmektedir. İşsizlik oranları özellikle gelişmiş ülkelerde hızlı bir artış göstermiş olup 21 itibariyle global işsizlik oranı %9-1 lara yükselmiştir. IMF tahminlerine göre resesyona bağlı olarak işsizliğin ABD de yaklaşık %3 oranında artması, Euro bölgesinde ise yüksek seviyelerde kalacağı öngörülmektedir. Euro bölgesinde uygulanacak olan para politikaları neticesinde çeşitli düzenlemeler gerçekleşebilecektir. Bölgede faizlerin arttırılması riski göz önünde bulundurulduğunda enfl asyon oranlarında artış yaşanması beklenmektedir. 211 yıl sonu tahminlerine göre gelişmiş ekonomilerdeki tüketici fi yat artış hızı %2,23 iken, gelişmekte olan ülkeler için bu oran %6,87 dir. Grafik 2: Yıllara göre farklı dünya piyasalarındaki enflasyon değişimleri %14 %12 %1 %8 %6 %4 %2 % Gelişmiş Ülkeler Euro Bölgesi Avrupa Birliği Gelişmekte olan Ülkeler Kaynak: IMF 2

5 2. Türkiye ekonomisinin ve finans sektörünün görünümü 2.1 Türkiye ekonomisi IMF verilerine göre 29 yılında %4,7 oranında daralan Türkiye ekonomisi, 21 yılı boyunca uygulanan maliye ve para politikaları ve artan iç talep sayesinde %8,9 büyüme kaydederek kriz öncesi seviyesini aşmıştır. TÜİK e göre, Türkiye GSYİH 211 yılı ikinci çeyreğinde önceki yılın aynı dönemine göre %8,8 oranında artış göstererek büyümeye devam etmiştir. Ancak, doğrudan yabancı yatırımların azalması, cari açığın büyümesi ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından kredi artışlarının belirli seviyede tutulması amacına yönelik artırılan zorunlu karşılık oranlarının etkisi ile birlikte geçtiğimiz dönemde kaydedilen bu hızlı büyümenin yavaşlayarak devam edeceği öngörülmektedir. Grafik 3: Yabancı yatırım ve GSYİH büyüme oranları Milyon USD %12 %8 %4 % %-4 %-8 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, TÜİK, IMF Doğrudan Yabancı Yatırım (sol eksen) GSYİH Büyüme Oranları (sağ eksen) 3

6 Türkiye ekonomisinde yaşanan olumlu gelişmeler ve beklentiler sonucunda uluslararası kredi derecelendirme kuruluşları Moody's, Fitch ve Standard and Poor's un Türkiye'nin uzun vadeli yabancı para cinsinden kredi notlarını yükseltmiş olmaları de dikkat çekicidir. Ayrıca Standard and Poor's Eylül 211 itibari ile Türkiye'nin uzun vadeli yerel para notunu BBB- ye yükseltmiş ve görünümünü pozitif olarak tutmuştur. 28 yılı ile karşılaştırıldığında yaklaşık 3,5 puan azalarak, hızlı bir düşüş ile 29 yılında % 6,5 seviyesine inen tüketici enfl asyon oranı, 21 yıl sonunda da istikrarlı bir yapı göstererek % 6,4 seviyesini korumuştur. Tasarruf mevduatı faiz oranı ise toplam talebin artması ve yatırım maliyetlerinin azalması ile ekonomide hareketlilik sağlanmasına yönelik olarak 29 yıl sonunda bir önceki yılın aynı dönemi ile karşılaştırıldığında 1 puan düşerek %16 seviyelerine gerilemiştir. Bu düşüş trendi 21 yılında da devam ederek %12,9 oranına düşmekle birlikte, 211 Haziran ayı itibariyle tekrar yükselişe geçerek %14,81 seviyesine ulaşmıştır. TCMB gecelik borç alma faiz oranları Kasım 28 de %16,25 iken, iç talepteki hızlı gerileme ve ekonomik koşullar paralelinde Aralık 21 da %1,5 e kadar düşürülmüştür. Bu düşüşte, enfl asyonun hedefl enen seviyelerde seyretmesinin etkisi bulunmaktadır. Tablo 1: Uzun vadeli yabancı para cinsi kredi notu Not Tarih Görünüm Tarih Önceki Tarih not Standard & BB Şub-1 Pozitif Şub-1 BB- Ağu-4 Poor's Fitch BB+ Ara-9 Pozitif Kas-1 BB- Oca-5 Moody's Ba2 Oca-1 Pozitif Eki-1 Ba3 Ara-5 Kaynak: Kredi değerlendirme kuruluşları internet siteleri Grafik 4: Enflasyon ve faiz oranlarının seyri %7 %6 %5 %4 %3 %2 %1 % Kaynak: TCMB, TUİK Enflasyon Oranı Tasarruf Mevduatı Faiz Oranı Grafik 5: TCMB gecelik (o/n) faiz oranları %25 %2 %15 %1 %5 % Kaynak: TCMB Borç Alma Borç Verme 4

7 29 yılı cari açığı, dış ticaret açığının azalması ile 28 yılına göre %67 oranında düşüş göstererek 41,9 milyar USD den 13,9 milyar USD ye gerilemiştir. 21 yılında ise cari açık, 47,7 milyar USD değerine ulaşmıştır. Artan ithalat ve dolayısı ile dış ticaret açığındaki artış, cari açığın artmasının önemli sebeplerinden biri olarak değerlendirilmektedir. Grafik 6: Cari açık , Milyar USD -2, -3, -4, -5, Kaynak: TCMB 2.2 Finans sektörü Türkiye fi nans sektörünün aktif büyüklüğünün süregelen artışı devam etmekte olup toplam aktif büyüklük Mart 211 itibariyle 1,37 trilyon TL olmuştur. 211 yılı birinci çeyrekte bir önceki yılın aynı dönemine göre aktif büyüklüğü %6 artmıştır. Finansal sektör içerisinde faaliyet gösteren kuruluşların aktif toplam büyüklükleri açısından %76,1 ini bankalar, %2,6 sını sigorta şirketleri (bu oranın % 1,3 ünü bireysel emeklilik ve hayat şirketleri), %1,2 ini Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası nın varlıkları ve geri kalan %11,1 ini ise fi nansal kiralama, faktoring, tüketici fi nansmanı, menkul kıymetler ve gayrimenkul yatırım ortaklıkları, girişim sermayesi yatırım ortakları ve portföy yönetim şirketleri oluşturmaktadır. Grafik 7: Finans sektörü aktif büyüklüğü % dağılım Mart 211 %1 %2 %3 %4 %3 %1 %76 %1 TCMB Bankalar Hayat Dışı, Hayat ve Emeklilik Sigortası Menk. Kıym. Yat. Fonları Finan. Kiralama Şirketleri Faktoring Şirketleri Portföy Yönetim Şirketleri Kaynak: BDDK 5

8 6

9 3. Bankacılık Türkiye bankacılık sektörü, 21 yılında yaşanan mali krizin sonucunda gerçekleştirilen sermaye yeterliliği, risk yönetimi, likidite yapısı, iç talep artışını destekleyen para politikaları, fi nansal kurumların denetim etkinliğinin artırılması gibi reformların da etkisi ile yeniden yapılandırılmıştır yıllarında ise, yaşanan global ekonomik krizin etkisiyle risklerin ve belirsizliklerin arttığı, gelişmiş ülkelerin birçoğunun bankacılık sektörünü zararla kapattığı dönemde, Türkiye bankacılık sektörü edindiği güçlü altyapı sayesinde diğer ülkeler ile karşılaştırıldığında daha hazırlıklı ve güvenli bir duruş sergileyerek krize karşı direnç göstermiştir. Global krizin etkilerinin görüldüğü 28 yılında bankacılık dönem net karı bir önceki yıla göre %1,5 azalmasına rağmen, 29 yılı sonunda bankacılık net dönem karı; net faiz gelirlerinin ve menkul kıymet alış satışının artışı, bir önceki yıldaki kambiyo zararının pozitife dönmesi ve ihtiyatlı politikaların uygulanması ile bir önceki döneme göre %5 artarak 2,1 milyar TL seviyesine gelmiştir. 29 yılında, global kriz sonrasında takipteki alacaklar için ayrılan karşılıkların artmasının dönem net karının artışını etkilemediği görülmektedir. Global krizin ardından dünya ekonomisinin hızlı bir şekilde toparlanması ile 21 yılında da net dönem karı artmaya devam ederek 22,1 milyar TL seviyesine ulaşmıştır. 21 yılı net dönem karı artış oranı 29 yılı ile karşılaştırıldığında değer kaybederek %1 seviyesine gerilemiştir. Bu düşüşün temel sebebi, daralan faiz marjları sebebiyle net faiz gelirlerinin azalması ve türev işlemlerinden elde edilen karın azalması olarak görülmektedir. 211 Haziran ayı itibariyle bankacılık net dönem karı, daralan net faiz marjı, personel ve diğer faiz dışı giderlerin artması, takipteki alacaklar için ayrılan karşıklıkların artışı sebebi ile bir önceki yılın aynı dönemi ile karşılaştırıldığında %15 azalarak 1,3 milyar TL seviyesine gerilemiştir. Aynı dönemde elde edilen net kar bankacılık grupları bazında değerlendirildiğinde ise, mevduat bankaları net karı %16 oranında azalarak 9,4 milyar TL, katılım bankaları %5 oranında azalarak 358 milyon TL seviyesine düşmüş, buna karşın kalkınma ve yatırım bankalarının net dönem karı ise %5 oranında artarak 458 milyon TL olmuştur. Grafik 8: Net dönem karı Milyon TL Kaynak: BDDK Kalkınma ve Yatırım Bankaları Katılım Bankaları Mevduat Bankaları 7

10 Toplam faiz ve faiz dışı gelirler içinde faiz dışı gelirlerin oranı, özellikle krizin etkilerinin görüldüğü 29 yılından itibaren artış göstererek Haziran 211 döneminde %25 seviyesine ulaşmıştır. Bunda bankaların faiz gelirlerinde daralan kar marjları nedeniyle bankacılık hizmetlerinden alınan ücret ve komisyonlara ağırlık vermelerinin etkisi önemli bir neden olarak görülmektedir. 3.1 Bankacılık sektörü temel göstergeleri 29 yılı sonunda global ekonomik krizin etkisi ile bankalar tarafından izlenen ihtiyatlı politikalar sonucunda bankacılık toplam aktifl eri önceki yıllara göre sınırlı ölçüde büyüyerek % 14 lük bir artış ile 833 milyar TL seviyesine ulaşmıştır. Türk bankacılık sektörünün güçlü altyapısı ve global ekonominin toparlanması ile Aralık 21 da sektörün toplam aktifl eri 29 yılının aynı dönemine göre %21 oranında artarak 1 trilyon TL yi aşmıştır. Devam eden pozitif ivme ile, 211 yılı ilk yarısında ise aktif büyüklük, %14 oranında artarak 1,1 trilyon TL seviyesine ulaşmıştır. Sektör aktif büyüklüğünün banka gruplarına dağılımına bakıldığında mevduat bankalarının toplam aktifl erin %92,8 ini, katılım bankalarının %4 ünü kalkınma ve yatırım bankalarının ise % 3,2 sini oluşturduğu görülmektedir. 21 yıl sonu itibari ile aktifl erin dağılımı incelendiğinde ise krediler bir önceki yılın aynı dönemine göre %34 artarak 525 milyar TL, menkul değerler ise %1 artarak 287 milyar TL seviyesine ulaşmıştır. Grafik 9: Gelir yapısı (Toplam faiz ve faiz dışı gelirler)* %1 %9 %8 %7 %6 %5 %4 %3 %2 %1 % 19% 17% 18% 24% 25% 81% 83% 82% 76% 75% Kaynak: BDDK Aylık İnteraktif Bülten *Faiz ve faiz dışı gelirler faiz gelirleri ve faiz dışı gelirlerin toplamına oranlanmıştır Grafik 1: Aktiflerin dağılımı Milyar TL Toplam Faiz Gelirleri Toplam Faiz D Gelirler Kredi Menkul Kredi/Aktifler Menkul /Aktifler 6% 5% 4% 3% 2% 1% % Kaynak:TBB 8

11 Sektörün en önemli fon kaynağı olan mevduat ve toplam aktifl er içindeki en yüksek paya sahip olan krediler incelendiğinde, mevduatın krediye dönüşüm oranı 28 yılının ikinci çeyreği itibariyle krizin etkisiyle %84 seviyesinden kademeli olarak düşüşe geçmiş, 29 yılsonu itibariyle bu oran %76'a kadar gerilemiştir. Bu oran katılım bankalarında Haziran 28 deki %96 seviyesinden 29 da %89 a, mevduat bankalarında ise aynı dönemlerde %81 den %73 e gerilemiştir. Bu gerilemenin en önemli etkenleri; krizin de etkisiyle bankaların kredilendirme politikalarında daha tedbirli bir yaklaşım sergilemesi ve artan mevduat hacmidir. 21 yılında mevduatın krediye dönüşüm oranı; kredilerin artış hızının, mevduat ve menkul değerler artış hızından oldukça üzerinde olması sebebiyle tekrar artış trendine geçerek yılın son çeyreğinde % 85 seviyesine gelerek kriz öncesi değerine tekrar ulaşmıştır. Haziran 211 itibariyle kredilerde devam eden büyüme trendi ve mevduat artış hızının düşmesi ile mevduatın krediye dönüşüm oranı %94 seviyesine çıkmıştır. Banka grupları kırılımına bakıldığında ise; mevduatın krediye dönüşüm oranı 21 yılsonunda katılım bankalarında %93, mevduat bankalarında %82 seviyesinde iken, 211 Haziran ayı itibariyle bu oran katılım bankalarında %99, mevduat bankalarında %91 seviyesine ulaşmıştır. Grafik 11: Bankacılık sektörü mevduatın krediye dönüşüm oranı (%) 1% 95% 9% 85% 8% 75% 7% 65% 6% 55% 5% Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Sektör Kaynak: BDDK Kaynak: BDDK 9

12 Bankacılık sektörü sorunlu kredi oranları değerlendirildiğinde ise, yaşanan küresel ekonomik krizin etkisiyle sorunlu kredilerin takip oranı Aralık 28 Aralık 29 döneminde yüksek bir artış göstererek %3,7 seviyesinden, %5,3 seviyesine çıkarak 21,9 milyar TL ile en yüksek değerine ulaşmıştır. Ancak bu artış hızı 21 yılının ilk çeyreğinden itibaren azalarak, Aralık 21 dönemi itibariyle %3,7 seviyesine gerileyerek 19,9 milyar TL olmuştur. 211 yılının ilk 6 ayında bu düşüş trendi devam ederek, Haziran 211 döneminde %2,3 seviyesine gerilemiştir. Sorunlu krediler oranındaki bu düşüş trendine kredi hacmindeki artış, aktiften silinen veya varlık şirketlerine satılan alacaklar ve sorunlu alacakların tahsil edilme oranındaki artış etkili olmuştur. Sorunlu kredi oranlarının sektör içindeki dağılımı incelendiğinde ise Haziran 211 itibariyle en yüksek oranın %3,6 ile katılım bankalarında, en düşük oranın ise %1,75 ile kalkınma ve yatırım bankalarına ait olduğu, mevduat bankalarında ise %2,95 seviyesinde seyrettiği görülmektedir. Sermaye yeterlilik rasyosunun yıllar itibari ile değişimi incelendiğinde global ekonomik krizin etkilerinin görüldüğü 29 yılında yasal özkaynaktaki artış nedeniyle bir önceki yılsonuna göre 2,6 puan artarak %2,6 seviyesine ulaştığı görülmüştür. Uluslararası Ödemeler Bankası (BIS) tarafından uluslararası bir standard olarak belirlenen %8 sermaye yeterlilik rasyosunun sağlama zorunluğu BDDK tarafından da yasal rasyo olarak belirlenmiş olsa da BDDK tarafından önerilen oran %12 dir. BDDK tarafından belirlenen %12 sermaye yeterlilik rasyosunun sağlanması koşulu ve bankaların politikaları ile Türkiye Bankacılık sektöründe bu oran önerilenin oldukça üzerinde seyretmektedir. Bu seviye global krizin etkilerini azaltarak, Türkiye bankacılık sektörünün konumunu güçlendirmiştir. Grafik 12: Bankacılıkta sorunlu kredi (NPL) oranları Takipteki alacaklar (Brüt) / Toplam nakdi krediler* %6 %5 %4 %3 %2 %1 % Mevduat Bankaları Katılım Bankaları Kalkınma ve Yatırım Bankaları Kaynak: BDDK *Takipteki Alacaklar (Brüt) / Toplam Nakdi Krediler (%) Grafik 13: Sermaye yeterlilik oranı %24 %22 %2 %18 %16 %14 %12 % Kaynak: BDDK Bankacılık Sektörü Mevduat Bankaları Katılım Bankaları 21 yılı birinci çeyreğinden itibaren sermaye yeterlilik rasyosu, kredi hacmindeki artış, azalan kar marjı etkisi ve piyasa ve operasyonel riske esas tutarların artışı ile kademeli olarak azalarak 21 yılı Aralık ayında %19, 211 Haziran ayında ise 2 puan daha düşerek % 17 seviyesine gerilemiş olmasına rağmen halen yasal sınırın oldukça üstündedir. 1

13 3.2 Şubeleşme ve çalışan sayısındaki değişimler Türk bankacılık sektörü Haziran 211 itibari ile yurt içi ve yurt dışında toplam 194,619 kişiyi istihdam etmektedir. Yaşanan global krizin etkilerinin sektördeki istihdama yansımaları neticesinde 29 yılında %,85 e gerileyen çalışan istihdamındaki büyüme oranı 21 yılında artışa geçerek % 3,79 seviyesine ulaşmıştır. 211 Haziran itibariyle 3 yıldaki gelişim göz önüne alındığında; en yüksek çalışan sayısı artışının %8,1 (BYBO 1 : 28-6/211-6) ile katılım bankalarına ait olduğu görülmektedir. Bahsi geçen 3 yıllık dönemde, çalışan sayısının mevduat bankalarında %3 oranında artış gösterdiği, ancak kalkınma ve yatırım bankalarında da %,9 oranında azaldığı görülmektedir. Bankacılık sektöründe yılları arasındaki şube sayısı değerlendirildiğinde düzenli bir artış trendi görülmektedir. Global krizin de etkisiyle, şubeleşmedeki artış hızı 29 yılında %3 seviyelerine gerilemiş ve şube sayısı 9581'e ulaşmıştır. 21 yılında ise, şubeleşmedeki artış hızı %5,1 seviyesine gelmiş ve şube sayısı 1.66 olmuştur. Bu artışa rağmen şubeleşmedeki artış hızının 28 yılındaki %14,6 seviyelerinden oldukça uzak olduğu görülmektedir. Bu düşüşün temel nedeni, bankaların kriz öncesi şube sayılarını artırmaya yönelik planlamalarını, kriz sonrasında yeniden gözden geçirmeleridir. Buna ek olarak, operasyonel aktivitelerin otomasyonunun ve merkezileşmesinin de etkisi ile şube başına düşen çalışan sayısının yıllar itibariyle bir azalma trendinde olduğu görülmektedir. Grafik 14 : Bankacılık sektörü aktifleri ve çalışan sayısı Milyon TL Bin Kişi Kaynak: BDDK Toplam Aktifler Çalışan Sayısı (Sağ Eksen) Grafik 15: Şube sayısı ve şube başına çalışan sayısı Şube Sayısı Şube Başına Çalışan Sayısı (Sağ Eksen) Kaynak: BDDK 21, 2,5 2, 19,5 19, 18,5 18, 17,5 1. Bileşik yıllık büyüme oranı 11

14 29-21 yıl sonu rakamları itibariyle Türkiye genelinde il bazında şube sayısı incelendiğinde, en fazla şube açılan ve toplamda en fazla şube bulunduran 5 ilin, İstanbul, Ankara, İzmir, Antalya ve Bursa olduğu görülmektedir. Türkiye deki 81 ilin genelinde gözlemlenen şube sayısındaki artışa rağmen 1 ilde şube sayısının değişmediği ve 2 ilde ise şube sayısının azaldığı görülmektedir. İllerdeki şube sayısındaki artış incelendiğinde, Antalya, Konya, Bursa gibi şube sayısının belirli bir rakama ulaştığı illerde %15 in üzerinde; Gümüşhane, Bitlis, Şanlıurfa gibi şube sayısının göreceli olarak az olduğu illerde ise %2 nin üzerinde gerçekleşen bir şube sayısı artışı görülmektedir. Şubeleşmedeki büyümenin temel nedeni, ekonomik büyümeye paralel olarak şubeleşmenin de gelişmesidir. Ayrıca bankacılık hizmetlerinden yararlanmayan ve kırsal kesimde yaşayan kişilerin bankalara erişiminin sağlanması amacı ile şube ağı yaygınlaştırılmaktadır. Grafik 16: Şube sayısındaki yüzdesel değişim (29-21) Kaynak: BDDK 3.3 Alternatif dağıtım kanalları Türkiye bankacılık sektöründe, ATM, çağrı merkezleri, internet bankacılığı ve mobil bankacılık gibi alternatif dağıtım kanalları giderek yaygınlaşmaktadır. Türkiye de en yaygın kullanılan alternatif dağıtım kanalı olan ATM sayısının 21 yıl sonu itibari ile son üç yıl göz önüne alındığında %16 BYBO ile büyüdüğü gözlemlenmiştir. Haziran 211 itibariyle sektördeki toplam ATM sayısı seviyesine ulaşmıştır. Grafik 17: Bankacılık sektörü ATM sayısı Kaynak: BDDK Mevduat Katılım 12

15 Haziran 211 itibari ile, geçen yılın aynı dönemine kıyasla internet bankacılığı aktif kullanıcı sayısı hem kurumsal hem bireysel müşteriler özelinde %2 nin üzerinde bir büyüme gerçekleştirerek toplamda 7,47 milyon kişiye ulaşmıştır. Kullanıcıların internet bankacılığı kapsamında öncelikli olarak para transferleri ve yatırım işlemleri yapmayı tercih ettikleri görülmektedir yılları kapsamında internet bankacılığı üzerinden gerçekleştirilen 4 temel fi nansal işlemdeki %15,4 lük BYBO ile toplam işlem hacmi 21 yılsonu itibari ile 97 milyar TL ye yaklaşmıştır. Aktif internet bankacılığı kullanıcılarının %53,1 inin İstanbul, Ankara ve İzmir de yoğunlaştığı görülmektedir. Mobil bankacılık alanında ise Haziran 211 itibari ile sistemde kayıtlı, en az bir kez giriş yapmış müşteri sayısının 1 milyon kişiye ve aktif müşteri sayısının da 25 bin kişiye yaklaştığı görülmektedir. Haziran 211 itibariyle Türkiye bankacılık sektöründe kullanımı yaygın bir kanal olan çağrı merkezlerinde kişinin çalıştığı görülmektedir. Gelen çağrı sayıları 21 yılı sonu itibariyle 68,7 milyon a ulaşmıştır. Telefon bankacılığının para çekme ve yatırma işlemleri hariç tüm bankacılık işlemlerini haftanın 7 günü 24 saat hızlı, kolay ve güvenilir bir şekilde gerçekleştirme olanağı sağlaması gelen çağrı sayısındaki artışın temel kaynağıdır. 29 yılındaki dalgalanmanın aksine, giden çağrı sayısı 21 yılı içerisinde sürekli bir artış göstererek yılsonu itibariye 6,7 milyon seviyesine ulaşmıştır. Bu artışın en önemli nedeni bankaların satış ve pazarlama aktivitelerinin yürütülmesinde çağrı merkezlerinden yararlanma eğiliminde olmalarıdır. Grafik 18: İnternet bankacılığı işlem hacmi Milyar TL Para Transferleri Ödemeler Yatırım İşlemleri Kredi Kartı Kaynak: TBB 13

16 3.4 Pazardaki oyuncular ve rekabet Türkiye bankacılık sektörü oyuncuları dünyadaki rakipleri ile karşılaştırıldığında, küresel ekonomik krizin etkilerinin hissedildiği 29 yılında rakiplerinden daha iyi bir performans izlediği görülmektedir. 21 yılında toparlanan ekonomik aktiviteler ve ihtiyatlı politikalar sayesinde sektörün karlılığındaki büyüme trendi devam etmiş, ancak kredi kalitesinin yükselmesine rağmen, rekabet sonucunda karlılık artış oranlarında düşüş yaşanmıştır. 211 yılının ikinci çeyreğinde ise, daralan net faiz marjı ve diğer faiz dışı giderlerindeki artış sebebiyle net dönem karındaki artış trendi düşüşe geçmiştir. Bankalar arasındaki rekabetin ve sektörde faaliyet gösteren bankaların büyüme trendlerinin daha detaylı incelenmesi amacıyla, mevduat bankaları, yatırım ve kalkınma bankaları ve katılım bankaları üç ana başlık altında toplanarak sektördeki mevcut durumları değerlendirilmiştir Mevduat bankaları 211 Haziran ayı itibariyle mevduat bankalarının toplam kredi hacimlerine göre sıralaması incelendiğinde, Ziraat Bankası, Türkiye İş Bankası ve Garanti Bankası ilk 3 sırada yer almış, sıralamanın devamı ise Akbank, Yapı ve Kredi Bankası, Vakıfl ar Bankası, Halk Bankası, Finansbank, TEB ve Denizbank şeklinde olmuştur. Fortis-TEB birleşmesi sonucunda TEB in kredi hacmi sıralamasına 1. banka olarak dahil olduğu görülmektedir. Mevduat bankalarının toplam kredi hacmi bir önceki yılın aynı dönemi olan 21 Haziran ile karşılaştırıldığında %37 artarak 567 milyar TL olmuştur. Banka grupları bazında kırılım incelendiğinde ise, kamu bankalarının ortalama kredi hacmi %42 büyürken, özel bankaların ortalama kredi hacmi %33 büyümüştür. Kredi hacmi en büyük 1 mevduat bankasının toplam aktif büyüklükleri bir önceki yılın aynı dönemi olan Haziran 21 değerleri ile karşılaştırıldığında %25 oranında büyüyerek 963 milyar TL seviyesine ulaşmıştır. Grafik 19: Kredi hacmi en büyük 1 mevduat bankasının - Kredi ve aktif gelişimleri - Haziran 21 - Haziran 211 Milyar TL Ziraat Bankası Türkiye İş Bankası Garanti Bankası Akbank Yapı ve Kredi Bankası Türkiye Vakıflar Bankası Halk Bankası Finansbank TEB Denizbank Toplam Aktifler (211-6) Toplam Aktifler (21-6) Toplam Krediler ve Alacaklar (211-6) Toplam Krediler ve Alacaklar (21-6) Kaynak: Faaliyet raporları 14

17 Haziran 211 itibariyle bir önceki yılın aynı dönemine göre kredi hacmi en büyük 1 mevduat bankasının net dönem karları değerlendirildiğinde %39 ile en yüksek artışın Finansbank a ait olduğu görülmektedir. Bu oranı geçen yılın aynı dönemine göre %2 lik artış ile Türkiye Vakıfl ar Bankası takip etmektedir. Ancak azalan kar marjları, takipteki alacaklar provizyonları ve faiz dışı giderlerin artması ile diğer bankalarda net dönem karlarında 21 yılı Haziran dönemi ile karşılaştırıldığında düşüş yaşandığı saptanmıştır. Grafik 2: Kredi hacmi en büyük 1 mevduat bankasının net dönem karları Garanti Bankası Türkiye İş Bankası Akbank Yapı ve Kredi Bankası Ziraat Bankası Türkiye Vakıfl ar Bankası Halk Bankası Finans Bank Denizbank TEB Kaynak: Faaliyet raporları 15

18 3.4.2 Katılım bankaları Türkiye bankacılık sektöründe faizsiz bankacılık anlayışı çerçevesinde faaliyet gösteren 4 katılım bankasının, Albaraka Türk, Bank Asya, Kuveyt Türk ve Türkiye Finans, sektör genelindeki büyümelerinin son üç yıl içerisinde de devam ettiği gözlemlenmektedir. Katılım bankalarının 211 Haziran itibari toplam aktif büyüklüğü 48,2 milyar TL ye, toplanan fon büyüklüğü 34,7 milyar TL ye, toplam kredi hacmi 34,3 milyar TL ye, ve toplam özkaynak büyüklüğü de 5,7 milyar TL ye ulaşmıştır. Katılım bankalarının kredi hacmi değişimleri incelendiğinde, 211 Haziran döneminde Kuveyt Türk Bankası bir önceki yılın aynı dönemine göre %46 oranında artarak 8,3 milyar TL seviyesine ulaşmış ve mevduat bankalarının kredi hacmi artış oranının 9 puan üzerine çıkmıştır. En yüksek kredi hacmine sahip olan Bank Asya nın kredi hacmi artış oranı ise %25 seviyesinde kalmıştır. Toplam aktif büyükleri açısından değerlendirildiğinde ise, 211 Haziran döneminde aktif büyüklüğü en fazla olan banka, Bank Asya olmuştur. Katılım bankaları içerisinden, Kuveyt Türk, Türkiye Finans ve Bank Asya nın Haziran 211 de bir önceki yılın aynı dönemindeki karlılıklarının altında bir performans sergiledikleri görülmektedir. Albaraka Türk ise söz konusu dönemde karlılığını arttırmıştır. Katılım Bankaları arasında Bank Asya 13 milyon TL ile en yüksek karlılığa sahip olan banka olurken, Kuveyt Türk Bankası 93 milyon TL ile ikinci sıraya yerleşmiştir. Milyon TL Grafik 21: Katılım bankalarının - Kredi ve aktif gelişimleri - Haziran 21 - Haziran 211 Milyar TL Kaynak: Faaliyet raporları Grafik 22: Katılım bankaları net dönem karı gelişimi Haziran 21 - Haziran Kaynak: Faaliyet raporları Bank Asya Türkiye Finans Kuveyt Türk Albaraka Türk Toplam Aktifler (211-6) Toplam Aktifler (21-6) Toplam Krediler ve Alacaklar (211-6) Toplam Krediler ve Alacaklar (21-6) Kuveyt Türk Albaraka Türk Türkiye Finans Bank Asya Kaynak: Faaliyet raporları 16

19 3.4.3 Kalkınma ve yatırım bankaları Haziran 211 itibari ile Türkiye de faaliyet gösteren kalkınma ve yatırım bankaları içerisinde toplam büyüklükleri incelendiğinde ilk 3 bankayı; Türkiye Sınai ve Kalkınma Bankası, İller Bankası ve Türk Eximbank ın oluşturduğu görülmektedir. Kalkınma ve yatırım bankaları içerisinde; Haziran 211 sonunda bir önceki yılın aynı dönemine göre toplam aktif ile toplam kredi ve alacaklar gelişimi incelendiğinde, Aktif Bank ın büyüme kaydettiği görülmektedir. Kalkınma ve yatırım bankaları genelinde toplam aktif ile kredi ve alacaklar değişiminin olumlu yönde gerçekleştiği söylenebilir Grafik 23: Kalkınma ve yatırım bankalarının - Kredi ve aktif gelişimleri - Haziran 21 - Haziran 211 Milyar TL Toplam Aktifler (211-6) Toplam Aktifler (21-6) Kaynak: Faaliyet raporları Toplam Krediler ve Alacaklar (211-6) Toplam Krediler ve Alacaklar (21-6) Grafik 24: Kalkınma ve yatırım bankalarının net dönem karları Haziran 21 - Haziran 211 Milyon TL Kaynak: Faaliyet raporları

20 4. Sigorta ve emeklilik 4.1 Global piyasalar 28 ve 29 yıllarında düşüş yaşayan küresel prim üretimi, 21 yıl sonunda küresel ekonomik krizin etkilerinin azalması ile birlikte bir önceki yıla göre reel olarak %2,7 oranında artarak 4,3 trilyon USD seviyesine ulaşmıştır. Hayat sigortası prim üretimi bir önceki yıla göre reel anlamda %3,2 artarak 2,5 trilyon USD ye ulaşırken, hayat dışı sigorta prim üretimi aynı dönemde %2,1 artarak 1,8 trilyon USD ye ulaşmıştır. Reel prim büyüme oranlarına bakıldığında ise, gelişmekte olan ülkelerin gelişmiş ülkelere oranla hem hayat hem de hayat dışı branşlarda daha fazla büyüme kaydettiği görülmektedir. Küresel ekonomik krizin etkilerinin azalması ve dolayısı ile küresel GSYİH oranının artması paralelinde sigorta ürünlerine olan talep artmış, poliçe kayıp oranları azalmış ve küresel prim üretimi artmıştır. Gelişmiş ülkelerde 21 yılında bir önceki yıla kıyasla hayat prim üretimi %1,8 ve hayat dışı prim üretimi %1 oranında artarken, gelişmekte olan ülkelerde hayat prim üretimi %13 ve hayat dışı prim üretimi %8,5 oranında artmıştır. Gelişmiş ülkelerdeki kişi başı prim miktarı ortalaması kriz öncesi seviyesini yakalamış ve 3.5 USD seviyesine ulaşmıştır. Gelişmekte olan ülkelerin sigorta sektörleri fi nansal krizden farklı şekillerde etkilenmiştir. 29 yılında prim üretiminde hayat ve hayat dışı branşlarda sırasıyla %19,2 ve %6,9 oranında küçülme kaydeden Doğu Avrupa ülkeleri, 21 yılı itibari ile prim üretiminde düzelme yaşamış ve hayat branşında %5,7 oranında büyürken, hayat dışında %2,1 oranında küçülmüştür. Latin Amerika ülkeleri ise krizin etkisini sigortacılık sektöründe göreceli olarak daha az hissetmiş olup 21 yılında daha hızlı bir büyüme trendi yakalamışlardır. Büyüme büyük oranda hayat branşından kaynaklanmaktadır. Hayat branşı prim üretiminde 21 yılında %12,2 oranında büyüme kaydeden Latin Amerika ülkeleri, hayat dışı branşta ise %5,5 oranında büyümüştür. Gelişmekte olan ülkeler arasında Polonya nın tarihsel olarak yakalamış olduğu büyüme ivmesi dikkat çekmektedir. Polonya arasında özellikle hayat sigortalarına artan talebe bağlı olarak kişi başı primlerde yaklaşık %56 lık büyüme kaydetmiştir. Polonya da 29 yılında hayat branşında toplam yazılan primlerde %25,8 oranında bir küçülme yaşanmış ve kişi başına düşen prim miktarı 43 USD seviyelerine inmiştir. Grafik 25: Gelişmiş ülkelerde kişi başı pirim miktarı USD ABD Almanya İspanya İsrail Gelişmiş Ülkeler Dünya Kaynak: Swiss Re, World Insurance in 21 18