Fas Ekonomisi Hakkındaki Genel Bilgiler

Transkript

1 Fas Ekonomisi Hakkındaki Genel Bilgiler Dünya Bankası Doing Business raporlarına göre; Fas az gelirli ülkeler sınıfında yer almaktadır. Nüfusu 33,008,150 milyon ve kişibaşına gelir 3,030 dolardır. İş yapma kolaylığı açısında dünya sıralamasında 71 nci sırada yer almaktadır. Geçen yıla göre 3 sıra gerilemiştir. Temel konu başlıkları ile bakıldığında, iş kurma konusunda 54 ncü sırada olan Fas geçen yıla göre 7 sıra gerilemiştir. Bu gerilemeye rağmen, yeni iş kurarken şirketlerin ödedikleri kayıt ücretinin azaltılması ve yapı izinleri konusunda reformlar gerçekleştirilmiştir. Bankalardan kredi kullanılması konusunda dünyadaki sıralaması 104 olan Fas, bu konuda geçen yıla göre bir gerileme göstermiştir. Aynı şekilde azınlık haklarının korunması konusunda da dünyadaki sıralaması görece kötü ülkelerdendir ve 2015 yılı itibari ile 4 puan gerileyerek 122 nci sırada yerini almıştır. Yukarıda yer verilen gelişmelere daha spesifik olarak bakıldığında, ihracatta istenen belgelerin sayısının azaltılması ile birlikte sınırlar ötesinde ticaret yapmak kolaylaşmıştır. Bu ülkenin sıralamada 40 ncı sıradan 31 nci sıraya yükselmesine sebep olmuştur. Yapılan kontratlarda yaşanan sıkıntılarla ilgili yargı süreçlerinin sonuçlandırılması konusunda 2014 yılına göre bir değişiklik gerçekleşmemiştir. İş başlatma süreçlerinde MENA ülkelerinin ortalaması 8 iken Fas OECD ortalaması olan 4.8 e yaklaşmaktadır. İşyeri açma süresi ortalama olarak 11 gün ile OECD ortalamasına yakındır. İnşaat izinlerinin alınması 12 gün sürmektedir, tüm yatırım ve izin süreci 94 günlük bir süreye yayılmaktadır. Toplam maliyetin % 3,7 si civarında bir maliyeti ifade etmektedir. 94 günlük süre hem OECD ortalamasından hemde MENA ülkelerinde ki sürelerden daha kısa bir süredir. Elektrik aboneliğinin açtırılması geçen seneye göre kötüleşen göstergelerden birisi olsada yine 62 günlük bir süre ile OECD ortalamasının altındadır. MENA ülkelerinden ise çok daha iyi bir süre olarak kayıtlarda yer almaktadır. Yapılan yatırımların güvence altında olması ile ilgili olarak Fas sıralamada geçen yıla göre önemli bir yükseliş göstersede hala dünya genelinde 115 nci sıradadadır ve iyileştirilmesi gereken alanlardan birisi olarak görülmektedir. Bu süreçte harcanan gün sayısı hem OECD ortalamasının hemde MENA ülkelerinin ortalamasının üzerindedir. Kredi kullandırmada Fas MENA ülkelerine göre bir adım öne çıksada OECD ortalamasının bir hayli altında kalmaktadır. Kanunlarla güvence altına alınan kısmın kredi kullanımına katkısının artırılması gerekmektedir. Yatırımcıların haklarının korunması anlamında Fas ta bazı düzenlemelerin yapılmasına ihtiyaç bulunmaktadır. Bu anlamda dünya ölçeğinde şeffaflık, hakların korunması, işlemlerin açıklığı gibi konularda iyileştirmelerin olması yabancı yatırımcıların kendisini daha güvende hissetmesine sebep olabilecektir. Fas ın vergi ve diğer yasal yükümlülüklerin ödenmesi anlamında dünya ölçeğindeki sıralaması iyidir. Vergi ve benzeri yükümlülük anlamında kurulu şirketlerin yılda 6 defa ödeme gerçekleştirmesi gerekmektedir. Kurum karlarının yaklaşık ortalama % 25 civarındaki bir kısmı vergi olarak alınmaktadır. Sosyal güvenlik ödemeleri yaklaşık olarak kazancın % 22,7 sini oluşturmakta ve diğer vergilerle birlikte toplam vergi oranı yaklaşık % 49,3 lük bir orana tekabül etmektedir. Kurumlar vergisi oranı % 30 seviyesindedir. Sosyal güvenlik ödemeleri maaşların % 22,67 sine tekabül etmektedir. Taşıt vergisi olarak MAD lık sabit bir vergi, damga vergisi olarak ise sayfa başına 20 MAD lık bir rakam alınmaktadır. İşçilerin sosyal güvenlik ödemelerine brüt maaşın % 6,29 lık bir kısmı kadar işveren

2 tarafından yasal katkı yapılmak zorundadır. Katma değer vergisi genel oranı % 20 civarındadır. Fasla ilgili olarak ihracat ve ithalat ile ilgili iş yapma prosedürleri incelendiğinde, ihracat gerçekleştirebilmek için 4 adet dokümana ihtiyaç olduğu ve bu sayının OECD ortalaması ile aynı olduğu, MENA ülkelerinden ise daha iyi bir rakamı ifade ettiği görülmektedir. İhracatın gerçekleştirilebilmesi için yaklaşık 10 günlük bir süre harcanmaktadır. Konteyner başına yaklaşık ihracat maliyeti ise 595 USD civarındadır, bu rakam hem OECD ortalamasından hemde MENA ülkeleri ortalamasından daha düşük bir rakamı göstermektedir. İthalatta ise 6 adet dokümana ihtiyaç duyulmaktadır. Bu rakam OECD ülkelerine göre fazla olsada MENA ülkeleri ile kıyaslandığında daha iyi bir durumu yansıtmaktadır. İthalat için ihtiyaç duyulan süre yaklaşık olarak 14 gündür ve yine bu rakam MENA ülkelerindeki 23,8 günlük süreden daha az bir süredir. Konteyner başına ithalat maliyeti ise yaklaşık 970 USD dir. İthalatta doküman hazırlama 9 gün sürmektedir, gümrük işlemleri 2 gün, liman ve diğer hizmetler 2 gün, ulaşım ve bağlantılı işlemler 1 gün olmak üzere yaklaşık 14 günlük bir süre almaktadır. Yaşanması muhtemel problemlerin adli ve resmi makamlarda çözülme süresi yaklaşık olarak 510 gündür, bu sürenin OECD ortalamasından bile daha iyi olması önemli bir göstergedir, buna karşılık maliyetler ise göreceli olarak yüksektir. Yaklaşık olarak açılan dava konusu rakamın % 25 i civarında bir maliyetle karşılaşılmaktadır. Ayrıca davanın sonuçlanması ile ilgili olarak 40 adet süreç bulunmaktadır. Fas Ekonomi Genel İstatistik Nüfus 33,5 Milyon Nüfus Artış Oranı % 1,5 İşgücü 12 Milyon İşsizlik % 9,7 Nominal GSYİH 106 Milyar USD Kişi Başı GSYİH 3170 USD GSYİH deki Değişim 2,4 % İhracat FOB 20 Milyar USD İthalat FOB - 40 Milyar USD Dış Ticaret Açığı - 20 Milyar USD Mal ve Hizmet İhracatındaki Artış % 1,8 Mal ve Hizmet İthalatındaki Artış % 3 Tarım / GSYİH % 13,8 Sanayi / GSYİH % 24,9 Hizmetler / GSYİH % 52,5 İthalat Açığının Karşılanması 5.2 Ay Toplam Dış Borç 46 Milyar USD Kişi Başı İçeriye Yapılan Doğrudan Yabancı Yatırım 1540 USD İşçi Verimliliğindeki Büyüme % 0.6 Turizm Gelirleri 7 Milyar USD Kişi Başı Toplam Borç 1361 USD Toplam Borç / GSYİH 43 Net Borç / GSYİH 23,2 % Kişi Başı GSYİH (Satın Alma Gücü Paritesine Göre) 7510 USD Kişi Başı Reel GSYİH Artışı % 0, Fiyatları ile Reel GSYİH 87 Milyar Dolar Nominal Mal ve Hizmet İhracatı 300,239 Milyon Dirham (36 Milyar USD) Nominal Mal ve Hizmet İthalatı 421,076 Milyon Dirham (50 Milyar USD) Nominal Gayri Safi Yatırım 32 Milyar Dolar Gayri Safi Yatırım / GSYİH % 30

3 Mal ve Hizmet İhracatı / GSYİH % 33,8 Mal ve Hizmet İthalatı /GSYİH % 47,4 Bütçe Geliri Milyon Dirham Bütçe Harcaması Milyon Dirham Bütçe Dengesi Milyon Dirham Kamu Borcu Milyon Dirham Bütçe Geliri / GSYİH % 27,1 Bütçe Harcaması / GSYİH % 32,2 Kamu Borcu / GSYİH % 76,9 Borçlanma Faiz Oranı % 6 Mevduat Faiz Oranı % 3,9 Para Piyasası Faiz Oranı % 3 Hizmetler Kredi 15 Milyar USD Hizmetler Borç -8 Milyar USD Hizmetler Dengesi 7 Milyar USD Finansman İhtiyacı - 11 Milyar USD Ticari Bankaların Borçlanması 3 Milyar USD İç Yatırım 3 Milyar USD Dış Yatırım - 1 Milyar USD Net Yatırım 2 Milyar USD Portfolyo Yatırım Yok Uluslararası Rezervlerde 2 Milyar USD Azalma Uluslararası Rezevrler 21 Milyar USD Cari Denge / GSYİH % Dış Ticaret Dengesi - 19,2 % Mal ve Hizmet İhracatı / Mal ve Hizmet İthalatı 71,7 Mal İhracatı / Mal ve Hizmet İhracatı 57,4 Mal İthalatı / Mal ve Hizmet İthalatı 83,5 İçeride Yapılan Doğrudan Yabancı Yatırımlar / GSYİH % 2,4 İçeriye Yapılan Yatırımlar / Gayrisafi Sabit Yatırım % 8 IMF ye Borç 1 Milyar Dolar Toplam Borç / Mal ve Hizmet İhracatı 109 Uluslararası Rezervler / Toplam Borç 46 % Net Borçlanma 25 Milyar USD Net Borçlanma / Mal ve Hizmet İhracatı 58,9 % Toplam İhracat FOB 23 Milyar USD Toplam İthalat 46 Milyar USD Mal İhracatındaki Değişim % 1,8 Mail İthalatındaki Değişim % 3 Fas Ekonomik Durum, Yorum ve Tahminler Ülkenin ekonomik sistemi birkaç temel özellik etrafında şekillenmektedir. Dış dünyaya oldukça açık bir ekonomidir. Fransa hem müşteri hemde ürün sağlayıcı olarak en temel ticaret partneridir aynı zamanda en önemli kredi sağlayıcı ve yatırımcı durumundadır istatistiklerine göre Fas Arap dünyasında Mısır dan sonra en büyük ikinci GSYİH rakamına sahiptir lerden sonra IMF, Dünya Bankası ve Paris Klübünün kredtörlerinin desteği ile reel ekonomik büyümeyi hedefleyen ekonomik program uygulamaya başlamıştır. Bu süreçte Fas Dirham ı konvertbl hale getirilmiş, finansal sektörde reformlar gerçekleştirilmiş ve bazı kamu kurumları özelleştirilmiştir. Amerika ve Çin in ardından dünyanın 3 ncü büyük fosfat üreticisidir. Fosfat üretiminde ki dalgalanmalar ekonomiyi önemli ölçüde etkilemektedir. Ekonomisi temelde tarım, fosfat üretimi ve turizme dayalıdır. Balık ve balıkçılık ürünleri de önemlidir. Endüstri ve madencilik ise birlikte GSYİH nın 3 de 1 i kapsanmaktadır.

4 Her ne kadar 2011 yılında çıkarılan anayasa ile, yargısal bağımsızlığa önem verilip parlamento ve Başbakanın yetkileri artırılmaya çalışılsada Fas ta hala kralın etkileri her alanda etkisini göstermektedir. Sübvansiyonların azaltılması ve emekliliğe ilişkin yapılan düzenlemeler rejimin popularitesine zarar vermektedir. Hükümet bu durumu dengelemek için altyapı yatırımlarına, eğitime tarıma madenciliğe özel bir önemle yaklaşmaktadır. Ancak tüm bu atılan adımlara karşın sınırlı finansal imkanlar, etkili çalişmayan bürokrasi, kralın etkileri ve yolsuzluk bu gelişimi sınırlamaktadır. Petrol fiyatlarında yaşanan düşme sonrası körfez ülkelerinden gelen yardım ve yatırımlarda azalma olsada, Fasın bu ülkelerle olan bağlarını güçlü şekilde korumaya devam etmektedir. Süreç yavaş ilerlemesine rağmen, avrupa ile olan derin ve kapsamlı serbest ticaret alanı gelişmesini sürdürmektedir ve önümüzdeki döneminde imzalanması beklenmektedir. Her ne kadar baskılara maruz kalınsada, mali açığın önümüzdeki döneminde azalması beklenmektedir. Bundaki temel etken görece hızlı büyüyen ekonomi, vergi kayıp kaçağının azaltılması yönünde baskılar, maliyetli sübvansiyonlarda yapılan azaltımlar olarak düsünülebilir. Bunda düşen petrol fiyatları sayesinde petrole verilen sübvansiyonda yapılan azaltmanında etkisi vardır. İmalat ve hizmetler sektöründe yaşanan olumlu gelişmelerden dolayı Reel GSYİH büyümesinin yılları arasında yüzde 4.4 seviyesinde gercekleşmesi beklenmektedir. Ayrıca fasın temel ihracat pazarı ve turist merkezi avrupa ekonomisinde yaşanan olumlu gelişmelerin buna katkı vermesi beklenmektedir. Fasa yatırım yapılmasının temel sebepleri olarak Fas lı yetkililerdeki algılama aşağıdaki başlıklar altında özetlenebilir. - Politik istikrar - Sürekli ekonomik büyüme - Gelişen limanlar - Stratejik coğrafi pozisyonu Kuzey Afrikada görülen ekonomik istikrarsızlıklara rağmen Fas parlamentosunun yetkilerini artıran anayasa değişiklikleri gerçekleştirilmiş olması önemlidir. Söz konusu değişikliklerle insan haklarının geliştirilmesi, bireysel özgürlüklerin artırılması, muhalefetin statüsütü tanıma ve yasa yapma konularında yetkiler genişletilerek adımlar atılması olumludur. Enflasyon düşük düzeylerde kalırken ekonomik büyüme istikrarlı seviyelerini korumuştur. Bu dönemde Avrupa ya yakınlığının avantajlarını kullanabilmek adına altyapı yatırımları gerçekleştirilmiş özellikle Tangier-Med limanı Afrika nın en işlek limalarından bir tanesidir ve Avrupa ya olan yakınlığı ile çok önemsenmelidir yılına kadar 8 milyon konteyner kapasitesi bulunmaktadır. Liman, demiryolu ve havayolu ile endüstriyel parka ve serbest bölgeye bağlıdır. Ayrıca dünyanın önemli limanlarına geçiş için önemli bir noktadadır, bu durum Fas ın global bir ihracatçı olması için en önemli avantajlarından bir tanesidir. Sanayi ürünleri açısından fas a bakıldığında aşağıdaki yorumları yapmak mümkün görünmektedir. Fas Afrika ülkeleri arasında 5 nci büyük ekonomidir. Dünya ekonomik

5 forumu tarafından Kuzey Afrika nın en rekabetçi ekonomisi seçilmiştir. Ayrıca EIU (Economic Intelligence Unit) tarafından Güney Afrika, Tunus ve Cezayir in arkasından kaliteli yaşam indeksi sıralamasında 4 ncü sırada yer almaktadır. Hizmetler sektörü GSYİH nın yaklaşık yarısını oluşturmaktadır. Madencilik, inşaat ve imalat sektörü ise yaklaşık olarak % 25 lik bir pay almaktadır. En yüksek büyüme oranları turizm, telekom ve tekstil sektöründe gerçekleşmiştir. Tüm bu olumlu gelişmelere rağmen GSYİH seviyesi tarım sektörüne ve dolayısıyla mevsimler yağışlara göre dalgalanmaktador. Tarım sektörü GSYİH nin % 15 ini oluşturmasına rağmen çalışan nüfusun yaklaşık % ini istihdam etmektedir. Yarı nemli iklim özelliği ile Fas ın GSYİH sı yağmurlar ve tarım sektöründeki üretime paralel değişiklik göstermektedir. Fas ın ana ekonomik partneri olan Avrupa da devam eden ekonomik sıkıntılara rağmen Fas ekonomisinin 2014 yılında gerçekleşen % 2,4 lük büyüme rakamının üzerine çıkarak 2015 yılında % 4 büyümesi beklenmektedir. Bunun arkasında yatan temel sebep ise 2014 yılında düşük üretim gerçekleştiren ve tüketim üzerinde doğrudan etkisi olan tarım sektöründe yaşanan toparlanmadır yılına kadar söz konusu büyümenin istikrarını koruması ve 2019 yılında % 5 lik bir rakamın yakalanması beklenmektedir. Söz konusu büyüme rakamlarının bu şekilde beklenmesinin altında yatan temel neden olarak, Fas ın Ortadoğu ülkeleri ile olan ticaret ve ekonomik bağlarını kuvvetlendirmesi, Avrupa ekonomilerinde ve Sahra altı Afrika ülkelerinde yaşanan olumlu ekonomik gelişmeler söylenebilir. Öte yandan, işgücünü ve yatırımı artırmayı hedefleyen ve ekonominin daha rekabetçi hale gelmesi için yapılan reformlardaki ilerlemenin görece yavaş olması uzun dönemde daha hızlı büyümenin önündeki engel olarak görülmektedir. Ekonomik büyüme temel olarak tarımdışı sektörlerde yaşnan olumlu gelişmeler sebebiyle büyümüştür. Sermaye harcamalarındaki artışlar ve istikrarlı bir fiyat politikası birkaç yıllık geçiş döneminden sonra fosfat sektöründe toparlanma gerçekleşmesine sebep olmuştur. Yenilenemez ve yenilenebilir enerji kaynaklarının kapasitesinin artırılmasına yönelik yatırımlar sonrasında elektrik üretiminin 2019 yılına kadar artarak devam etmesi beklenmektedir. Otomotiv ve uzay endüstrilerininde içinde yer aldığı katma değer yaratan üretim ve imalat sektörüne yabancılar tarafından gerçekleştirilen yatırımlar sonrasında hızlı bir büyüme izlenmiştir. Fakat sanayi sektörünün toplam büyümesine bakıldığında tekstil gibi geleneksel üretim yapan sektörlerdeki kötü performans sebebiyle büyüme ve gelişme oranının bastırıldığı görülmektedir. Finans, Ticaret ve telekomünikasyon gibi hizmetler sektörü göreceli olarak olumlu gelişmeler sergilemektedir. Öte yandan Fas için kritik sektörlerden birisi olan turizm Kuzey Afrika da yaşanan güvenlik problemleri ve Avrupa ülkelerinde yaşanan ekonomik yavaşlama kaynaklı gelir azalması sebebi ile 2014 yılında bir gelişme göstermeyerek aynı seviyeyi korumuştur. Önümüzdeki 5 yıl içinde yağmurun yağışına göre üretim seviyeleri belirlenen tarım sektöründeki performans temel risk olarak ekonomik büyümenin önünde durmaktadır. Fas Türkiye Dış Ticaret İstatistik Türkiye ile Fas arasındaki ihracat ve ithalat rakamları ve değişimleri (Türkiye-USD-TÜİK) Yıllar Değişim İhracat İthalat Dış Ticaret Hacmi Hacimdeki Değişim ,377, ,902, ,279, ,594, ,460, ,054,780 % ,768, ,519,629 1,318,288,274 %

6 ,540, ,729, ,269,911 % ,957, ,797,914 1,020,755,339 % ,895, ,945,329 1,340,841,273 % ,014,905, ,482,084 1,444,387,624 % ,192,899, ,205,825 1,765,105,782 % ,406,816, ,849,090 2,046,665,478 % STA ın sadece Türkiye faydalanıyor demek aslında çokda doğru değildir. Keza yukarıdaki Tablo incelendiğinde 2008 yılında Fas ın Türkiye ye ihracatını önemli ölçüde artırdığı, 2010 yılında keza Türkiye nin Fas a ihracatı neredeyse sabit kalırken Fas ın % 69 civarında bir artış gerçekleştirdiği, yine 2013 yılında Fas ın ihracatında göreceli olarak artış gerçekleştiği görülmektedir. Yıllar itibari ile dış ticaret hareketlerinde meydana gelen değişmeler STA dan kaynaklı değil ülke ekonomilerinde ve dünyada yaşanan ekonomik gelişmelere paralel değişimler olduğu görülmektedir yılından bu yana 2014 yılına kadar kümülatif artışa bakıldığında ise Türkiye nin Fas a olan ihracatının 551,377,105 USD den 1,406,816,388 USD ye çıktığı ve yaklaşık % 155 lik artışı gösterirken, Fas ın ülkemize olan ihracatı ise yine 2006 yılında 173,902,433 USD iken 2014 yılında 639,849,090 USD olarak gerçekleşmiştir. Buda yaklaşık % 267 lik bir artışı göstermektedir. Dolayısıyla STA dan sadece ülkemizin faydalandığı söylemek rakamlardan da görüleceği üzere mümkün değildir. Hatta yürürlüğe girdiği 2006 yılından bu yana Fas tarafının ülkemize ihracatı daha fazla artmıştır. Ürün Grubu Bazında İhracat ve İthalat (SITC Sınıflandırması-USD) Ürün Grubu İhracat İthalat Canlı hayvanlar Süt, süt ürünleri ve yumurtalar Balıklar ve diğer deniz ürünleri Hububat, hububat ürünleri Meyve ve sebzeler Şeker, şeker ürünleri ve bal Kahve, çay, kakao, baharat ve ürünleri Hayvanlar için gıda maddeleri Çeşitli yenilebilir ürünler (yağ, homojenize ürünler, sos, maya vb.) İçkiler Tütün ve tütün mamülleri Yağlı tohumlar, yağ veren meyveler 77.5 Ham kauçuk (tabii ve sentetik) Mantar, odun ve kereste Kağıt hamuru ve kullanılmış kağıt Dokuma elyafı ve bunların artıkları Hayvansal ve bitkisel gübreler, tuz, kükürt, topak, alçı gibi mineral maddeler Metal cevherleri, döküntüleri, hurdaları Başka yerde belirtilmeyen hayvansal ver bitkisel menşeli hammaddeler Taş kömürü, kok kömürü ve biriket kömürü Petrol, petrolden elde edilen ürünler

7 Hayvansal sıvı ve katı yağlar Bitkisel sıvı yağlar ve franksiyonları (rafine edilmiş olsun olmasın, kmyasal işlem görmemiş) İşlem görmüş bitkisel ve hayvansal katı/sıvı yağlar, mumlar Organik kimyasal ürünler İnorganik kimyasal ürünler Debagat ve boyacılıkta kullanılan hülasalar, tanen, boya, pigment, macun, mürekkep Tıp ve eczacılık ürünleri Uçucu yağlar, parfüm, kozmetik, tuvalet müstahzarları Mineral kimyasal gübreler İlk şekillerde plastikler İlk şekilde olmayan plastikler (boru, hortum, levha, yaprak, plaka, şerit, film vb.) Başka yerlerde belirtilmeyen kimyasal maddeler ve ürünler Başka yerde belirtilmeyen İşlenmiş deri ve köseleler Kauçuk ve kauçuktan eşya Mantar ve ahşap eşya (mobilya hariç) Kağıt,karton ve kağıt hamurundan eşya Teksitil ürünleri (iplik, kumaş, yer kaplamaları, hazır eşya) Taş, alçı, çimento, amyant, cam, seramik vb. maddeden eşya Demir ve çelik Demir ihtiva etmeyen madenler Demir, çelik, bakır, nikel, aluminyum ve diğer adi metallerden eşya Güç üreten makineler ve araçlar özelliği olan belirli sanayiler için makinalar ve aksamı Metal işleme makineleri Diğer genel endüstri makina/cihazların aksamları Büro makinaları ve otomatik veri işleme makinaları Haberleşme,ses kaydetme ve sesi tekrar vermeye yarayan cihaz ve araçlar Elektrik makinaları,cihazları ve aletleri, vb.aksam,parçaları Motorlu kara taşıtları, bisiklet ver motosikletler, bunların aksam ve parçası Demir, deniz, havayolu taşıtları ile bunların aksam, parçaları Prefafabrik yapılar; sıhhi su tesisatı, ısıtma ve sabit aydınlatma cihazları Mobilya; yatak takımı,yatak payandaları ve yastıklar Seyahat eşyası,el çantaları vb. taşıyıcı eşya Giyim eşyası ve bunların aksesuarları Ayakkabılar ve aksamı Başka yerde belirtilmeyen mesleki,ilmi,kontrol alet ve cihazlar Fotograf, sinemacılıkta kullanılan alet ve cihazlar ile optik eşya vb. Tanklar ve diğer zırhlı savaş taşıtları (motorlu) (silahla donatılmış olsun/olmasın) Altın, parasal olmayan (altın cevheri ve konsentrası hariç) Gemi ve uçak kumanyası, zati eşya, naklihane eşyası TOPLAM ürün grubunda Fas ın ülkemize rekabet avantajı varken, 46 ürün grubunda ülkemizin Fas a karşı rekabet avantajımız bulunmaktadır. Fas ın son 2 yıla ilişkin ihracat ve ithalat rakamları aşağıda yer almaktadır. (USD) İthalat *October

8 Değer % Değer % 1 İspanya Fransa ABD Çin Suudi A İtalya Almanya Rusya Türkiye TOPLAM İhracat * Değer % Değer % 1 Fransa ,16 2 İspanya ,97 3 Brezilya ,26 4 ABD ,88 5 İtalya ,43 6 Hindistan ,37 7 Hollanda ,63 8 İngiltere ,95 9 Almanya ,79 10 Belçika ,80 11 Türkiye ,18 Fas ın Dünyadan İthalatında Başlıca Ülkeler ve Türkiye (USD) Fas Yatırım İstatistik Fas ülkesinde yıllar itibari ile yapılan yatırımlar aşağıda listelenmiştir. Sektör * Değişim (%) Sanayi 996, ,13 87 Gayrimenkul 894,09 916,77 3 Turizm 204,88 406,11 98 Enerji ve Maden 681,93 335,29-51 Ticaret 180,45 242,76 35 İnşaat 110,12 227, Holding 103,15 216, Banka 215,20 181,15-16 Ulaştırma 35,91 108, Tarım 10,45 36, Telekomünikasyon 6,63 28, Sigorta 255,46 14,43-94 Eğitim 27,00 13,00-52 Balıkçılık 0,33 7, Diğer hizmetler 183,88 215,74 17 Çeşitli 7,93 11,20 41 TOPLAM 3 913, ,10 23 * Geçici

9 Fas İstatistik Ofisi (1 USD=8,2 Dirhem) Fas ülkesinde tüm dünyadan gerçekleştirilen yatırımların 2012 yılı kesin rakamları ile 2013 yılı en güncel geçici tahminlerine aşağıda yer verilmektedir. (milyon USD) Sıra Ülke * Pay (%) 1 Fransa 1 493, , Birleşik Arap Emirlikleri 949,96 413, Singapur 4,67 396, İsviçre 152,15 338, İngiltere 92,13 313, Suudi Arabistan 147,66 233, Lüksemburg 36,07 228, Birleşik Devletler 227,28 205, Almanya 67,89 160, İspanya 193,65 135, Hollanda 132,04 103, Maurice 36,43 77, Belçika 53,20 65, Katar 65,78 47, Süet 1,79 40, Kuveyt 11,35 39, İtalya 34,02 38, Türkiye 5,54 24, Bahreyn 29,01 22, Lübnan 12,85 14, Kanada 14,67 13, Polonya 14,55 13, Tunus 22,96 12, Gabon 11,07 12, Monako 9,44 8, Kore Cumhuriyeti 0,11 7, Tanzanya 0,02 7, Portekiz 26,62 7, Hong Kong 1,94 7, İrlanda 3,48 6, Çin 0,43 6, Hindistan 13,94 4, İzlanda 1,99 3, Mısır 1,90 3, Norveç 1,29 2, Ürdün 0,40 2, Kıbrıs 4,61 2, Gine - 2, Andorra 0,21 2, Finlandiya 0,38 2, Çek Cumhuriyeti - 1, Moritanya 0,95 1, Estonya - 1, Bahamalar 0,01 1, Japonya 0,05 1, Avusturya 2,40 0, Kongo 4,02 0, Libya 2,68 0, Lihtenştayn 2,27 0, Avustralya 3,84 0, Suriye 3,17 -

10 52 Filipinler 1,68 - Diğer Ülkeler 15,55 8,62 0 TOPLAM 3 913, , * Geçici 1 USD = 8,2 Dirhem (Fas İstatistik Ofisi) Avantajlar - Fasın stratejik coğrafi konumu dolayısıyla, ülkede yapılacak yatırımlarla sadece Fas pazarı değil, komşularına ve özellikle Avrupa ile Sahra altı ülkelerde ve hatta Amerika kıtasında fırsatların yakalanma ihtimali. Bu ihtimalin realize edilmesinde Fas ın, Ülkemiz, ABD ve AB ile yaptığı Serbest Ticaret Anlaşmaları ve Agadir anlaşmasının rolü -Görece siyasi ve ekonomik istikrar -Fas pazarında ülkemiz malları imajının ucuz, kaliteli ve iyi olması -Nakliye sürelerinde ve imkanlarında yaşanan olumlu gelişmeler -Vize uygulamasının bulunmaması ve uçuş kolaylıklarının iş adamlarımıza serbest seyahat imkanı sunması, -Kültürel benzerlik, tarihi bağlar, özellikle aynı dinden oluşumuz, pek çok sektörde ortak proje gerçekleştirme yeteneğinin bulunması, bu ülkede değişik projeler üstlenmiş olan firmaların deneyimleri ve olumlu imajları, ülkemiz insanına duyulan genel sempati -Zenginleşen ekonomi ve buna bağlı tüketim malları talebinin karşılanmasında, ülke içi üretimin ve teknolojinin yetersiz kalması -Ülkede konut açığının kapatılması projeleri ve kentsel dönüşüm, yol yapımı, liman, baraj, şehirlerde toplu taşıma projeleri, elektrik ve su dağıtım şebekelerinin yenilenmesi gibi alt yapı yatırımlarına hız verilmesi, orta ve batı afrika ülkelerinde ki projelere ortak katılma imkanı ve olasılığının bulunması -Çalışma ve yabancı sermaye mevzuatlarının uluslararası standartlar açısından görece ve yeterince liberal olması, ülkede yabancıların şirket kurması, yatırım yapması ve yabancı işçi çalıştırmasına izin verilmesi, ufak detaylar dışında yerli ile yabancı ayrımının yapılmaması -Serbest Bölge uygulamaları, vergisel ve yatırımsal teşvikler, pazara giriş engellerini aşmak ve diğer pazarlara uygun koşullarda ihracat yapabilmek için Tanger-Med serbest bölgesi başta olmak üzere ülke genelinde sunulan avantajlar Tehditler ve Zayıf Yanlar -STA kapsamında uygulanması gereken gümrük vergilerine ilişkin anlaşma dışı tarife dışı engeller, -AB ülkelerinin, özellikle Fransa ve İspanyanın, coğrafi yakınlıkları ve ihracat teşvikleri

11 - Tarım sektöründe kota uygulamaları ve gümrük vergileri yüksekliği -İki ülke arasında Sosyal Güvenlik Anlaşmasının bulunmaması -Hukuki ve idari sistemin zaman zaman ağır çalışması, yeni alınan veya uzatılan oturum izinlerinde bürokrasinin çok yavaş işlemesi - Firma yetkililerimizden İngilizce dili ile ticaret yapmaya çalışmaları - Bazı firmallar tarafından pazara girişte gösterilen sabırsız yaklaşımlar yanısıra, pazar ve özellikle ithalatçı firma hakkında gerekli araştırmalar yapılmadan gönderdikleri malların bedellerini tahsil edememeleri ve belli zararlara katlanmak zorunda kalmaları -Yabancı işçi çalıştırılması konusunda zaman zaman yaşanan zorluklar Öne Çıkan Sektörler -Makine ve Teçhizat, (tarım makinaları, ahşapi PVC ve aluminyum işleme makinaları, inşaat makinaları, ambalaj makinaları, motor ve jeneratörler, endüstriyel temizlik makinaları, değirmen makinaları) -Demir Çelik Mamulleri, -İnşaat ve İnşaat Malzemeleri, -Yedek Parça,( arabalar, römorklar, tarım makinaları) -Elektronik Sanayi ve Küçük Elektrikli Cihazlar -Turizm/seyahat sektörü -Haberleşme, -Tarım, -Gıda İşleme ve Paketleme, -Çevre, Su ve Atık Yönetimi, -Bankacılık ve Sigorta Hizmetleri, -Balıkçılık, -Tekstil (ev tekstili, döşemelik kumaş, hazır giyim erkek ve kadınlar için, halılar, iç çamaşırı ve pijama, iplik sanayi) -Turizm -Kozmetik -Hazır Giyim -Mobilya -Kağıt ve Kağıt Ürünleri -Tıbbi Ürünler -İlaç ve Kozmetik Ürünleri -Plastik Ambalaj Ve Boru -Temizlik Ürünleri -Soğutma ve İklimlendirme -Asansör

12