27 Şubat 2009 Cuma YÖNERGE Sayı :21

Transkript

1 T.C. RECEP TAYYİP ERDOĞAN ÜNİVERSİTESİ HAYVAN DENEYLERİ YEREL ETİK KURUL YÖNERGESİ (Değişik S.T: /55) Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi bünyesinde kurulmuş bulunan Deney Hayvanları Etik Kurulunun amacı, çalışma ilkeleri, yetkileri, görevleri, işleyişi ve kurula başvurma koşulları aşağıda açıklanmaktadır. Amaç Madde-1: (Değişik S.T: /55) Bu yönerge Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi bünyesinde yapılacak olan deneysel, test ve eğitim amaçlı olarak kullanılacak tüm deney hayvanlarının üretim, bakım, barındırma, nakledilme, kullanılma ve üzerinde gözlem yapılması ile ilgili tüm süreçlerin kabul edilebilir etik standartları saptamak ve araştırma önerilerini incelemek üzere kurulmuştur. "Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu" (RTEÜ-HADYEK); araştırma, uygulama ve eğitim çalışmalarında, ulusal ve/veya uluslararası standartlara uygunluğu incelemek, görüş bildirmek, karar vermek, izlemek, gerektiğinde yeni kurallar koymak ve ilgili ilkeleri saptanmakla görevlidir. Ayrıca Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi dışındaki başka kurumlardan teklif edilen diğer araştırma ve eğitim projelerini de aynı ilke ve esaslar yönünden değerlendirmeye tabi tutar. Kapsam Madde-2: (Değişik S.T: /55) Bu Yönerge Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesinde Madde 1 kapsamında kullanılacak hayvanların kullanımından önce alınması gereken izinleri, bu amaçla RTEÜ-HADYEK'in oluşturulması, çalışma usul ve esasları, görevleri, eğitim, denetim ve yükümlülüklerini kapsar. Dayanak Madde-3: Bu Yönerge 1 Temmuz 2004 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanunu'nun ve 6 Temmuz 2006 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurullarının Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelik'in ilgili Maddelerine dayanılarak hazırlanmıştır. Tanımlar Madde-4: Bu Yönerge'de geçen; a) Rektör: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Rektörünü, b) Başkan: Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurul Başkanını, c) Etik Kurul: Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelikte belirtilen Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulunun (HADYEK) karşılığı olan RTEÜ-HADYEK'in, d) Deney: Hayvan yetiştiriciliği ve ıslahı ile ilgili deneysel olmayan uygulamalar ile koruyucu, tanı amaçlı ve/veya tedavi edici veteriner hekimliği uygulamaları dışında hayvanlar üzerinde yapılacak olan her türlü uygulamayı, e) Deney Hayvanı: Deneyde kullanılan veya kullanılacak olan hayvanı, f) Deney Hayvanı Kullanıcısı: Deney hayvanı kullanarak her türlü eğitim, araştırma, uygulama ve test yapmak isteyen veya bu programların yapılmasında deney hayvanlarına dokunarak ve gözlemleyerek katkıda bulunan öğrenciler, araştırmacılar, akademik, sağlık, teknik ve idari personeli, g) Çiftlik Hayvanı: Çiftlik ortamında yetiştirilen at, sığır, koyun ve keçi ile kanatlı (tavuk, hindi, sülün vb.) hayvanları, h) Araştırma Projesi: Uygulanmasına başlanmamış olan projeyi, ı) Başvuru Formu: Uygulanmasına başlanmamış olan proje ile ilgili olarak düzenlenen ve Etik Kurula sunulan formu, i) Deney Hayvanları Üretim ve Araştırma Laboratuarı: Çevre ve Orman Bakanlığı ile Tarım ve Köyişleri Bakanlığının ilgili yönetmelikleri uyarınca deney hayvanı üretilmesi, yetiştirilmesi ve bakımına ilişkin esaslara uygun olarak kurulmuş birimi, 1

2 j) Hayvan Kullanım Ünitesi: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi bünyesinde deneysel ve bilimsel amaçlarla hayvanlara müdahale yapılan birimi, k) Hayvan Barındırma Ünitesi: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi bünyesinde deneysel ve bilimsel amaçlarla kullanılacak hayvanların refahları için gerekli koşulların sağlanarak barındırıldıkları birimi, l) Yetkili Kişi: Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi bünyesinde deney hayvanları yetiştiren ve barındıran birimlerle, Hayvan Kullanım Laboratuarları'nın sorumlusunu, m) 3R Prensibi: W.M.S Russell ve R.L. Burch tarafından 1959'da geliştirilen ve baş harflerinden dolayı 3R'ler olarak anılan Replacement: Yerine Koyma, Reduction: Azaltma ve Refinement: Arındırma ilkelerini ifade eder. Deney Hayvaninin Kullanilma Amaçları Madde-5: Deney hayvanları a) İnsanlar, hayvanlar, bitkilerdeki hastalık, sağlıksızlık veya diğer anormallikleri yada bunların etkilerinden kaçınılması, önlenmesi, teşhisi, tedavisi ve söz konusu canlılardaki özelliklerin değerlendirilmesi, tespiti, düzenlenmesi veya değiştirilmesi amacıyla; ilaçların, aşıların, gıdaların diğer madde veya ürünlerin geliştirme, imalat, kalite, etkinlik ve güvenlik testlerinin yapılması, b) İnsan, hayvan ve bitkilerde fizyolojik, metabolik ve moleküler düzeyde mekanizmaların belirlenmesi, düzenlenmesi veya değiştirilmesi, c) Doğal çevrenin insan veya hayvanların sağlık yada refahı yararına korunması, d) Eğitim, öğretim, e) Adli soruşturma, f) İnsan, hayvan veya bitkilerdeki davranışsal özelliklerin değerlendirilmesi, tespiti, düzenlenmesi veya değiştirilmesi, g) Bilimsel araştırma için kullanılabilir. Etik Kurulun Kuruluşu ve Üyelerin Nitelikleri Madde-6: RTEÜ-HADYEK, a) Kurum bünyesinde Deney Hayvanları Üretim ve Araştırma Laboratuarında deney hayvanı üretilmesi, yetiştirilmesi ve bakımından sorumlu bir veteriner hekimden, b) Kurum bünyesinde Temel, Dahili ve Cerrahi Tıp Bilimleri bölümlerinden veya Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesinin diğer kurumlarından seçilecek öğretim üyelerinden, c) Kurumla çıkar ilişkisi olmayan sivil toplum kuruluşuna kayıtlı T.C. vatandaşı bir üyeden, d) Kurumla çıkar ilişkisi olmayan ve kendisi ya da yakınları deney hayvanları ile çalışmayan T.C. vatandaşı sivil bir üyeden, e) Bu Kurul en az 6 en fazla 9 üyeden oluşur. Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kuruluna Atanma ve Görev Süresi Madde-7: a) Etik Kurul'un Başkanı, Başkanvekili ve üyeleri Yönetim Kurulunun uygun görüşü ile Rektör tarafından atanır. Oluşturulan liste, Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kuruluna bildirilir. b) Etik Kurul üyelerinin görev süresi dört yıldır. Görev süresi dolan üye yeniden atanabilir. Bir takvim yılı içerisinde izinsiz ve mazeretsiz olarak üst üste 3 toplantıya katılmayan üyenin Etik Kurul üyeliği kendiliğinden düşer. Üyelik sıfatının ölüm, emeklilik, ayrılma gibi herhangi bir nedenle sona ermesi veya üyeliğin düşmesi halinde, yerine aynı usulle ve kalan süreyi tamamlamak üzere ayrılan üyenin niteliklerini taşıyan yeni bir üye seçilir/atanır. ETİK KURULUN ÇALIŞMA YÖNTEMİ Madde-8: a) Etik Kurul, Başkanın belirleyeceği gündemle en az ayda bir defa ve salt çoğunlukla toplanır ve her kurul kendi çalışma usul ve esaslarını belirleyen bir yönerge hazırlar. Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Senato'su tarafından onaylanan bu yönerge Merkezi Etik Kurul tarafından onaylandıktan sonra işlerlik kazanacaktır. Recep Tayyip 2

3 Erdoğan Üniversitesi yerel etik kurul sekreteryasını yürütmek üzere gerekli tedbirleri alacaktır. Etik Kurul toplantıları başkanın yokluğunda başkan vekili başkanlığında yürütülür. b) Etik Kurul kararları üye tam sayısının yarıdan bir fazlası ile alınır. Oy eşitliği halinde Başkanın oyu yönünde karar verilir. Etik Kurulun Görevleri Madde-9: a) Deney hayvanları üzerinde yapılacak tüm işlemlerin etik yönden kabul edilebilir sınırlarını belirlemek, kendisine iletilen araştırma projeleri ile ilgili başvuruları onaylamak veya gerekçeli olarak reddetmek, b) Kurum içinde deney hayvanı kullanılması sürecinin etik kurallara uygun olarak sürdürülmesini denetlemek, bu amaçla gerekli düzenlemeleri yapmak, c) Deney hayvanları üzerinde gerçekleştirilecek işlemlerin, onaylanmış şekline uygun olarak yapılmasını sağlamak, aksi bir durumun tespitinde gerekli işlemleri başlatmak, d) Deney hayvanlarıyla çalışacak personelin gerekli eğitimi almasını sağlamak. Bu amaçla sertifika programları düzenlemek. Deney Hayvanı Kullanım Sertifikası olmayanların, hayvan deneyleri yapmasına izin vermemek, e) Deney hayvanlarının üretim, yetiştirme, barındırma ve nakil koşulları ile deneylerin yapıldığı laboratuvar koşullarının ve ekipmanının etik yönden uygun olup olmadığını denetlemek, uygun bulmadığı durumlarda deney hayvanı kullanılmasını engellemek, f) Yetkili Kişiler tarafından tutulan deney hayvanı kullanımı ile ilgili her türlü veriyi toplamak, deney hayvanları kullanımı yıllık raporunu hazırlamak ve Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kuruluna sunmak, g) Deneysel çalışmalar sonunda ortaya çıkan ölü hayvanlar ile tıbbi ve diğer atıkların 2872 sayılı Çevre Kanunu ve ilgili mevzuat çerçevesinde bertarafını sağlamak, h) 5199 sayılı Hayvanları Koruma Kanununun ve ilgili mevzuatın getirdiği hükümler çerçevesinde; deney hayvanlarının kayıt altına alınmalarını ve izlenebilmelerini sağlamak. ı) Etik Kurul, çiftlik hayvanları üzerinde yapılması planlanan deneysel olmayan tüm çalışmalarda veteriner hekimin yer alması durumunda eğitim sertifikası zorunluluğu aramaz. Etik Kurulun Çalışma İlkeleri Madde-10: a) Etiğin yaşama saygı ilkesi her türlü hayvan türü için geçerli kabul edildiğinden, bilimsel araştırmalarda kullanılması zorunlu olan deney hayvanlarına kötü uygulamalardan kaçınmak. b) Deney hayvanlarının bu Yönergenin 5 inci Maddesinde belirtilen amaçlar kapsamında kullanılmasını sağlamak. c) Ağır acı, stres ya da buna denk eziyet veren deneylerde bir hayvanın bir defadan fazla kullanılmamasını sağlamak. ç) Eğitim için sunum amacıyla kongre, konferans ve seminerlerde ağrılı deneylerin yapılmamasını sağlamak. d) Hayvanlara mümkün olduğu kadar az acı çektirerek ve en az strese sokarak bilimsel açıdan güvenilir veri elde edilmesini sağlamak. e) Araştırmalar süresince kullanılan deney hayvanlarına, türüne uygun şartlar hazırlamak ve en iyi fizyolojik, davranışsal ve çevresel koşulların teminini sağlamak. f) Uygun şekilde eğitilmiş personel tarafından uygun koşullarda deney hayvanı bakımını sağlamak. g) Canlı hayvanlarda yapılacak deneysel çalışmaların veteriner hekim tarafından ya da ehil kişilerin denetiminde yapılmasını sağlamak. ğ) Araştırıcılar tarafından deneysel hedef noktaların belirlenmesini sağlamak. h) Araştırılan bilginin elde edilmesinde geçerliliği kanıtlanmış alternatif yöntemler varsa hayvan deneylerini etik olarak uygun görmemek ve daha önceden ayrıntılı olarak yapılmış deneylerin tekrar edilmesinin önlenmesini sağlamak. ı) Deney için en uygun hayvan ve yöntemin seçilmesini ve bilimsel sonucu verebilecek en az sayıda hayvan kullanılmasını sağlamak. 3

4 i) Deney hayvanlarına gereksiz acı ve ağrı verecek deneylerin uygun bir anestezi yöntemi uygulanmasını ve araştırmalarda uygun ağrı kesici ve anestezi kullanılmasını sağlamak. j) Anestezinin, hayvan için deneyin kendisinden daha fazla travmatik olması ve deneyin amacına uygun olmaması durumunda deneyin yapılmasını engellemek. k) Deneyin etik ilkeler çerçevesinde yapılması ve amacına uygun olması için; anesteziden çıktığında önemli oranda acıya maruz kalacak olan hayvanın ağrı kesici araçlarla tedavi edilmesi, bu mümkün değilse insancıl bir metotla öldürülmesi ve deney hayvanının araştırma sürecinde ya da sonunda yaşamına son verilmesi işlemlerinin uygun gerekçelerle yapılmasını sağlamak. l) Şiddetli ve sürekli ağrı çeken veya normal yaşamını sürdüremeyecek duruma gelen deney hayvanları ile kamu sağlığı ve çevresi için risk oluşturabilecek deney hayvanlarının en uygun yöntemle acı duymayacak şekilde yaşamlarına veteriner hekimin kararından sonra son verilmesini sağlamak. m) Hayvan hayatta bırakılacaksa sağlığının yeniden kazandırılmasında geçen süre boyunca uygun bakımını sağlamak, hayvanın yetiştirilmesi, üretilmesi ve bakımından sorumlu veteriner hekim gözetiminde olmasını sağlamak. n) Deneyin insan veya hayvanların hayati ihtiyaçlarının karşılanması için yeterli önem taşımadığı kanaatine varıldığında, hayvanın uzun süreli ağır acı yasayacağı ya da yasayabileceği bir deneye tabi tutulmasının önlenmesini sağlamak. o) Araştırmada kullanılan ve yaşamlarını sürdüren deney hayvanlarına, deney sonunda sağlıklı yasam koşullarının teminini sağlamak. p) Hayvanları ağır ve uzun süreli acıya maruz bırakacak deneylerin yerel etik kurul tarafından etik ilkeler çerçevesinde uygun görülmesinden sonra yapılmasını sağlamak. Etik Kurula Başvuru Madde-11: Aşağıda belirtilen çalışmalarda Etik Kurulun onayının alınması zorunludur; a) Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi bünyesinde yapılacak olan her türlü araştırma projesi, tez (uzmanlık, bilim uzmanlığı ve doktora) çalışmasına yönelik hayvan deneyleri ve gözlemleri, b) Eğitim amacıyla yapılacak öğrenci pratikleri ve demonstrasyonlar, c) Bir metodun öğrenilmesi ve el alıştırması için yapılacak testler ve çalışmalar, d) Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi personeli olmamakla birlikte Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi bünyesinde deney hayvanı kullanacakların yapacakları çalışmalar. Madde-12: a) Etik Kurul başvuruları, "Hayvan Deneyleri Yerel Etik Kurulu Başvuru Formu, taahhütname, deney hayvanı kullanım sertifikası ile birlikte Kurul Sekreterliğine teslim edilir. b) Başvurular, tez çalışmalarında "Yürütücü" sıfatıyla "Danışman Öğretim Üyesi" tarafından, diğer araştırma projelerinde ise öğretim görevlisi veya öğretim üyesi statüsündeki "Araştırma Yürütücüsü" tarafından yapılır. c) Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi personeli olmayanların, Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesinde yapacakları çalışmalar için çalışmanın yapılacağı birimden alınmış izin belgesini başvuru belgelerine eklemeleri zorunludur. Başvuruların Değerlendirilmesi ve Karar Madde-13: a) Etik Kurul, usulüne uygun olarak yapıldığı saptanan başvuruları kayıt altına alır, incelenmek üzere kendi belirleyeceği raportör(ler)e iletir. Raportör(ler) başvuru ile ilgili incelemelerini, gerekli gördüğünde araştırmacılarla da görüşerek bir sonraki Etik Kurul toplantısına kadar tamamlar. Raportörün görüşünü hazırlamasını takiben, ilk Etik Kurul toplantısında başvuru gündeme alınarak değerlendirilir. İkinci Etik Kurul toplantısında başvuru hakkında kesin karar verilerek başvuru sahibine bildirilir. 4

5 b) Etik Kurul onayı alındıktan sonra araştırma projesinde ve/veya çalışmaya katılacak kişilerde değişiklikler yapılacaksa, bu durum, Etik Kurula yazılı olarak bildirilir ve onayı alınır. Etik kurulun onayı alınmaksızın hiçbir protokol değişikliği uygulanamaz. Çalışmada etik kurulca onaylanmamış protokol değişikliklerinin uygulanması durumunda çalışma durdurulur. c) Etik Kurul yaptığı değerlendirme neticesinde "uygun", "düzeltilmesi gerekir", "koşullu olarak uygun" ya da "uygun değildir" şeklinde karar verir. Etik Kurul tarafından verilen başvurunun reddine ilişkin karara karşı Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kuruluna itiraz edilebilir. d) "Düzeltilmesi gerekir" kararı verilen başvurular, başvuru sahibi tarafından düzeltildikten sonra Etik Kurul tarafından tekrar değerlendirilir. "Koşullu olarak uygun" kararı verilen projeler, Etik Kurul tarafından belirlenecek bir süre boyunca izlenip, istenen koşulların yerine getirilip getirilmediği değerlendirildikten sonra "uygun" ya da "uygun değildir" şeklinde karara bağlanır. e) Etik Kurul üyelerine ait başvurular görüşülürken, ilgili kurul üyesi görüşmelere katılamaz ve oy kullanamaz. f) Tarih ve sayı numarası verilerek kayıt altına alınan tüm başvuru ve kararlar, en az beş yıl süreyle korunmak zorundadır. Etik Kurul toplantı tutanakları da gerektiğinde ulaşılabilecek şekilde en az beş (5) yıl boyunca saklanır. Tüm kayıtlar, Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kurulu ve Çevre ve Orman Bakanlığının denetimine açık tutulur. Deneylerde Kullanılacak Hayvanlar Madde-14: Etik Kurul tarafından yapılan düzenlemelere uygun olarak alınmış bir genel veya özel istisna olmadıkça, deneylerde kullanılacak; Fare, Sıçan, Tavşan, Kobay, Golden Hamster, Köpek, Kedi, Bıldırcın, insan dışındaki primat türlerinin kayıtlı yasal deney hayvanı üreticisi ve tedarikçilerinden alınmış olması şartı aranır. Kedi, köpek gibi evcil hayvan türlerinin sokakta başıboş olanları deneylerde kullanılamaz. Deney Hayvani ile Uğraşacak Personelin Eğitimi Madde-15: a) Etik Kurul, deney hayvanı ile çalışacak kişilerin ehil olup olmadıklarını belirler ve Üniversite dahilinde Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından yayımlanan yönetmelikte belirtilen nitelikte eğitim alanlara "Deney Hayvanı Kullanım Sertifikası" verir. Deney hayvanı kullanıcıları, sertifika almadan bu hayvanlar üzerinde deney, eğitim, test amacıyla işlem yapamaz ve çalışma mekanlarında bu hayvanları barındıramazlar. b) Etik Kurulun onayına sunulan çalışmalarda deney hayvanı kullanan kişinin kullanım sertifikası bulunmaması halinde Etik Kurulca çalışmaya onay verilmez. Ancak, araştırma yürütücüsü olarak başka kişilerle ortak çalışma yapmak amacıyla RTEÜ-HADYEK'e başvurabilir. Kendisinin katıldığı, ancak doğrudan deney hayvanlarıyla işlem yapmayan araştırmacılar, sertifikalı deney hayvanı kullanıcılarının yardımıyla deneylerini sürdürebilirler. Madde-16: Deney hayvanı kullanım sertifikası alacaklar asgari olarak aşağıda belirtilen konularda eğitim almak zorundadır: a) Deney hayvanları morfolojisi (anatomisi + histolojisi), b) Deney hayvanları fizyolojisi, c) Hayvan deneyleri etiği ve alternatif deney metotları, d) Deney hayvanları kullanım teknikleri (teorik + pratik) 1) Tutuş teknikleri, 2) Enjeksiyon teknikleri, 3) Kan alma teknikleri, 4) Anestezi - Ötenazi teknikleri, e) Hayvan deneyleri laboratuvarları kuruluş ve işletmesi, f) Temel laboratuvar güvenliği, g) Hayvan refahı ve davranış özellikleri, h) Deney hayvanları üretimi, 5

6 i) Deney hayvanları biyokimyası. Alınacak eğitim, Üniversite bünyesindeki dersler, yapılacak özel nitelikte çalıştay, kurs ve programlardan oluşabilir. Hangi derslerin ya da etkinliklerin sertifika almak için gerekli koşulları sağladığına, yapılacak inceleme sonucu Deney Hayvanları Etik Kurulu karar verir ve Üniversite çapında ilan eder. Değişim programları ya da karşılıklı işbirliği anlaşmaları ile başka kurumlara giden ve yönergede belirtilen nitelikte oldukları belgelenen eğitimler de dikkate alınır. Onay Zorunluluğu Madde-17: a) Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi birimlerinde, RTEÜ-HADYEK Yönergesi Madde 1'de yer alan etkinliklerle ilgili uygulama yapacak olan tüm araştırmacılar yazılı olarak başvurarak Etik Kurul Onayı almak zorundadırlar b) RTEÜ-HADYEK Yönergesi Madde-1'de yer alan etkinliklerle ilgili araştırmalara ilişkin ulusal ya da uluslar arası nitelikli her türlü bilimsel yayında "Etik Kurul Onayı Alınmıştır" veya "Etik Kurul İlkelerine Uyulmuştur" ifadesine yer verilmek zorundadır. c) Etik Kurula başvurulmadan RTEÜ-HADYEK Yönergesi Madde- 1'de yer alan etkinliklerle ilgili araştırmalara ilişkin ulusal ya da uluslar arası nitelikli her türlü bilimsel yayında yer alacak olan "Etik Kurul Onayı Alınmıştır" veya "Etik Kurul İlkelerine Uyulmuştur" beyanından doğabilecek etik sorunların tüm sorumluluğu, yayının yazar / yazarlarına aittir. Gizlilik Madde-18: Etik Kurul yazışmaları gizli olup, ilgili mevzuat ve Hayvan Deneyleri Etik Kurullarının Çalışma Usul ve Esaslarına Dair Yönetmelikte belirtilen yetkili kurumlar dışında üçüncü şahıslara bilgi verilemez. Geçerlilik Süresi Madde-19: Etik Kurul olurları, verilen süre boyunca geçerlidir. Bitirilemeyen projeler için ek süre talep edilebilir. Yürürlük Madde-20: Bu Yönerge, Üniversite Senatosu Kararı ile kabul edildikten sonra Hayvan Deneyleri Merkezi Etik Kuruluna sunulur ve bu kurul tarafından onaylandıktan sonra yürürlüğe girer. Kabul tarihinden sonra yapılacak çalışmalar için uygulanır. Yürütme Madde-21: Yönerge hükümleri Rektör tarafından yürütülür. Yönergenin Kabul edildiği Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Senatosunun Tarihi Sayısı 27/02/ Yönerge'de Değişiklik Yapıldığı Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi Senatosunun Sayısı 03/05/