SEÇİM GÜVENİLİRLİĞİ. Emrehan Halıcı. Elektronik Demokrasi Partisi. 1 Mayıs GİRİŞ.2 2. SEÇSİS HAKKINDA...2

Transkript

1 SEÇİM GÜVENİLİRLİĞİ Emrehan Halıcı Elektrnik Demkrasi Partisi 1 Mayıs GİRİŞ.2 2. SEÇSİS HAKKINDA GÜVENİLİR BİR SEÇİM İÇİN YSK YA ÖNERİLERİMİZ GÜVENİLİR BİR SEÇİM İÇİN VATANDAŞLARIMIZA ÖNERİLERİMİZ

2 1. GİRİŞ Demkrasilerin vazgeçilmez unsuru seçimlerdir. Seçimlerin adil bir şekilde yürütülmesi ve snuçlarına kimsenin itiraz edemeyeceği dğrulukta ve şeffaflıkta lması için yasalarca belirlenen kurumlara lduğu kadar; seçimlerin snuçlarından dğrudan etkilenecek siyasi partilere ve vatandaşlarımıza da önemli görevler düşmektedir. Elektrnik Demkrasi Partisi larak seçimlerin her aşamasında labilecek hata ve usulsüzlüklerin belirlenmesi ve düzeltilmesine lanak sağlayan çözümler üretmekteyiz. Amacımız bu çözümlerin seçimlere katılan partilerin yanı sıra tüm yurttaşlarımız tarafından da kullanabilmesi ve denetim işlemlerinin çk daha yaygın bir biçimde gerçekleştirilmesidir. 2. SEÇSİS HAKKINDA Her ülkenin kendine özgü seçim sistemi vardır. Seçim güvenirliği knusu tartışılırken sıklıkla farklı ülkelerdeki seçim sistemleri sanki bizim ülkemizde de uygulanıyrmuş gibi değerlendirmeler yapılmaktadır. Özellikle ABD de farklı eyaletlerde elektrnik rtamları da içeren alternatif y kullanma ve y sayım yöntemleri vardır. Elektrnik ylama veya sayımın hiçbir çeşidi ülkemizde kullanılmamaktadır. Türkiye de seçimlerin yönetimi ve denetimi YSK nın srumluluğu altındadır. YSK, seçmen kütüklerinin takibini ve seçim snuçlarının birleştirme işlemlerini SEÇSİS adını verdiği bir sistem üzerinden yapmaktadır. Seçimlerin güvenirliği ile ilgili sru işaretleri en çk SEÇSİS sisteminde yğunlaşmaktadır. SEÇSİS, başlatıldığı yıldan bugüne teknljik gelişmeler ve yaygınlaşmalar dğrultusunda evrim geçirmiş; ff-line larak veri girişi yapılan, sınırlı pilt uygulamalarından bugünkü haline ulaşmıştır. Kamuyunda sıklıkla ifade edildiği gibi Amerika da terk edilmiş, Yunanistan da kullanılmaktan vazgeçilmiş bir yazılım lmayıp, Türk akademisyen ve mühendisler tarafından tasarlanarak Havelsan tarafından geliştirilmiş bir yazılımdır. SEÇSİS in iki temel amacı ve uygulama alanı vardır. SEÇMEN KÜTÜĞÜ TAKİBİ SEÇİMLERİN TAKİBİ 2.1. SEÇMEN KÜTÜĞÜ TAKİBİ; seçmen kimlik ve adreslerinin TC Kimlik Numarasına (TCKN) dayalı larak merkezi rtamda, güncel bir biçimde tutulmasıdır. SEÇSİS prjesindeki dönüm nktalarından bir tanesi 2008 yılında 5749 sayılı yasa değişikliği ile İçişleri Bakanlığı na bağlı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü (NVİ) tarafından yönetilen MERNİS Kimlik Paylaşım Sistemi (KPS) ve Adres Kayıt Sistemi (AKS) ile entegrasynun sağlanmasıdır. Böylelikle YSK tarafından takip edilen bağımsız bir seçmen kütüğü yerine NVİ nin üretip, güncellediği ve ASAL, Yargıtay, Adli Sicil gibi dış kaynaklardan alınan veriler ile güncellenen bir seçmen kütüğü veri tabanı kullanılmaya başlanmıştır

3 2007 milletvekili seçimlerinden, 2009 yerel seçimlerine geçilirken seçmen sayısındaki aşırı ynaklığın sebebi seçmen kütüğü bilgilerinin tutulma yöntemindeki bu değişikliktir. Bu değişiklik esas larak dğru lmakla birlikte; YSK nın, KPS ve AKS verilerini ayrıca denetime tabi tutmaksızın kullanması dramatik snuçlara yl açmaktadır. KPS ve AKS verilerinde luşan hatalar lduğu gibi YSK seçmen kütüklerine yansımaktadır. Mükerrer seçmenlerin bulunması, yanlış bilgiler içermesi (örneğin 170 yaşında seçmen lması), vatandaşların haberi dahi lmadan seçmen kütüklerinden düşürülmesi, yer değiştirmesi, hiç tanımadığı kimselerin kendi ikamet ettiği adreste kayıtlı görünmesi güvenilir bir seçim için kabul edilemez durumlardır. Anayasal bir hak lan seçme hakkının layıkıyla kullanılabilmesi için YSK, lası hataları ve eksikleri saptamak üzere NVİ den aldığı veriler üzerinde mutlaka çapraz denetim mekanizmaları kurmalı, elde ettiği snuçları kamuyu ve siyasi partilerle şeffaf bir şekilde paylaşmalıdır. SEÇSİS sisteminin asıl kırılgan nktası seçmen kütüğünün yukarıda anlatıldığı şekilde tutulmasıdır. Sağlıklı ve güvenilir bir seçmen kütüğü lmadan sağlıklı, güvenilir, şeffaf bir seçimden bahsedilemez SEÇİMLERİN TAKİBİ; seçim snuçlarının ilçelerden veri girişi ile YSK merkezine ulaştırılması, kamuyu ve siyasi partilerle paylaşımıdır. SEÇSİS sistemi hakkında sıkça elektrnik rtamda snuçların değiştirildiği iddiası dillendirilmektedir. Kullanılan yazılımın uzmanlarca incelenmesi, iletişim ve dnanım birimlerinin denetlenmesi, bu sistemden vazgeçilmesi vb. önerilmektedir. Kullanılan yazılıma ve sistem bileşenlerine çk değişik yöntemlerle müdahale edilebilir. Bunlar ne kadar kntrl edilirse edilsin bulunamayabilir, gözden kaçabilir veya kntrl snrasında sisteme yüklenebilirler. Kuşkuları bütünüyle rtadan kaldırmanın ylu, sistemi kntrl etmek yerine, YSK nın sisteminden tamamen bağımsız larak, aynı işlemleri başka bir bilgisayar sisteminde tekrar gerçekleştirmek ve snuçları YSK nınkilerle karşılaştırmaktır. Seçim snuçlarının hesaplanması ve denetlenmesi için gerekli temel unsur ıslak imzalı sandık snuç tutanaklarıdır. Islak imzalı sandık snuç tutanakları, ilçe seçim kurullarında SEÇSİS aracılığı ile bilgisayar rtamına girilmekte, snuçlar eş zamanlı larak YSK merkezine aktarılmakta, aynı snuçlar seçimlere katılan tüm siyasi partiler ile paylaşılmaktadır. Islak imzalı sandık snuç tutanağı, ilçe seçim kurulu tarafından SEÇSİS sistemine girilinceye kadar yürütülen tüm işlemler manuel lup insana dayalıdır ve bilişim teknljileri kullanarak müdahale etmek mümkün değildir. Bu aşamada yapılacak hata veya hileyi saptayabilmenin ve müdahale edebilmenin tek ylu sandık görevlilerinin, siyasi parti temsilcilerinin ve vatandaşların denetim haklarını layığıyla kullanmasından geçmektedir. SEÇSİS sistemine ıslak imzalı sandık snuç tutanaklarının girilmesinde iki kuşku söz knusu lmaktadır. Bunlar; Sandık snuç tutanaklarının değiştirildiği ya da hatalı girildiği ve - 3 -

4 Birleştirme tutanakları üzerinde ynamalar yapıldığıdır. Sandık snuç tutanaklarının SEÇSİS sistemine hatalı veya hileli larak girilmesi üzerinde önemle durulmalıdır. Siyasi partiler sandık snuç tutanaklarının kendi ellerindeki kpyası ile YSK dan aldığı snuçları karşılaştırmalı ve ilçe seçim kurullarındaki itiraz süreci içerisinde gerekli başvuruları yapabilmelidir. Tutanakları kendi sistemine kntrl ederek giren ve snuçları kendi bilgisayar sisteminde yeniden hesaplayan bir partinin, SEÇSİS snuçlarından kuşku duymasına gerek yktur. Çünkü, kendi snuçlarını YSK snuçlarıyla karşılaştırarak SEÇSİS e -kasıtlı ya da kasıtsız- hatalı larak girilen sandık snuçlarını anında tespit edebilir. Birleştirme tutanaklarının hazırlanması esnasında yapılabilecek hata veya hile lasılıkları, YSK nın sandık snuçlarını siyasi partilerle paylaşmasıyla birlikte rtadan kalkmıştır. Siyasi partiler, ülke genelinde aldıkları tek tek sandık snuç tutanaklarını birleştirerek aynı tplamları kendileri de yeniden hesaplayabilmektedirler. Yukarıda açıklanan nedenlerle seçimlerde en az kuşku duyulması gereken süreç, sandık snuç tutanaklarının elektrnik rtama aktarılması ve snuçların bu rtamda üretilmesidir. Oysa en çk bu knu üzerinde durulmakta ve diğer hayati knulara yeterli önem verilmemektedir. Seçmen bilgilerinin luşturulması, askı listeleri, sandık listeleri, y verme sırasında yapılabilecek usulsüzlükler, yları tasnif ederken ve sayarken yapılabilecek usulsüzlükler, sandık snuçlarını kayıt altına alırken yani sandık snuç tutanakları hazırlanırken yapılabilecek usulsüzlükler, itirazlarda ve yeniden sayımlarda yapılabilecek usulsüzlükler çk daha önemlidir ve insan faktörüne dayandığı için önlenmesi ve rtaya çıkarılması çk daha zrdur. 3. GÜVENİLİR BİR SEÇİM İÇİN YSK YA ÖNERİLERİMİZ Seçimlerin yürütülmesi görevi anayasamızda YSK nın srumluluğuna verilmiştir. Bir başka kurumun itiraz hakkının dahi lmadığı bu yükümlülük yerine getirilirken yasal değişiklikleri gerekli kılmayacak bazı iyileştirmelere gidilebilir. YSK nın yapmasını önerdiğimiz düzenlemeler aşağıda yer almaktadır. 3.1 Seçmen Listelerinde Yer Almayan Vatandaşlar Önceki seçimlerinde y kullanma hakkını elde etmiş, ancak sn YSK verilerine göre y kullanamayacak önemli sayıda seçmen vardır. Yaptığımız çalışmalar ile bu eksikliğin bir kısmının askerlik, yükümlülük durumu gibi nedenlerle açıklanabileceği görülmektedir. Ancak bu süre zarfında hiçbir adres değişikliği veya düzenlemesi lmayan n binlerce vatandaşımız kendi bilgisi dışında adres kaydından düşürülmüşlerdir. Seçmen lmak anayasal bir hak lduğuna göre ilgili kurumlar bu eksikliğin giderilmesi için özel bir çaba harcamalıdırlar. 3.2 Seçmen Olmayan Vatandaşların Tespiti Yürüttüğümüz çalışmalar neticesinde önemli sayıdaki vatandaşımızın farklı gerekçeler ile seçmen listelerinde yer almadığı görülmüştür. Yine anlaşılmaktadır ki, bu vatandaşlarımızın önemli bir kısmı bu durumdan haberdar değildir. 15 günlük askı sürecinde bu durumun - 4 -

5 farkına varamayan vatandaşlarımız y kullanma hakkını yitirmektedirler. Nüfus Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü ile rtak yürütülecek bir çalışma ile mevcut sayının saptanması, bu bilginin kamuyu ile paylaşılması ve gerekli düzenlemeler yapılması gerekmektedir. 3.3 Seçmen Kütüklerinin Çapraz Denetimi YSK, NVİ ve diğer kaynaklardan aldığı seçmen bilgilerini lduğu gibi kullanmamalı, kendi denetim ve düzenleme mekanizmalarını kurarak gerekli düzeltmeleri yapmalıdır. 3.4 Sandık Snuç Tutanağı (Örnek 86) Frmlarında İyileştirme - Üzerinde il, ilçe ve sandık numarası yazılı lan ve ilçe seçim kurulu tarafından mühürlenmiş yeterli sayıdaki Örnek 86 kpyaları sandık kurullarınca kullanılabilir. - Sandık görevlileri seçimlerin öncesinde belirlenmiş lduğundan frmların üzerine isimleri, TC Kimlik numaraları yazılabilir. - İlçe seçim kuruluna teslim edilecek kpya üzerine teslim alınan kaç adet kpyanın kullanıldığı ve partilerin sandık görevlilerine teslim edildiği yazılabilir. - Oy pusulalarının üzerinde ait ldukları sandık numarası yer alabilir. 3.5 Sandık Görevli Sayılarının Paylaşımı Örnek 86 frmlarında yer almasına rağmen; kayıtlı lmadığı halde sandıklarda y kullanan görevli sayıları YSK tarafından hiçbir rtamda siyasi partiler veya kamuyu ile paylaşılmamaktadır. Çapraz kntrllerin yapılabilmesi ve şeffaflığın sağlanması için Örnek 86 frmlarında mevcut lan Sandık Seçmen Listesinde Kayıtlı Olmayan Ancak Kanun Gereği Oy Kullanan Seçmen Sayısı seçim gecesi elektrnik rtamda da partilerle paylaşılmalıdır. Buna ek larak seçim gecesi veya snrasında Sandık Seçmen Listesinde Kayıtlı Olmayan Ancak Kanun Gereği Oy Kullanan görevlilerin TC Kimlik numaraları siyasi partilerle paylaşılmalıdır. 3.6 Sandık Snuç Değişikliği YSK tarafından yayımlanan sandık snuçlarında, ilk duyurulan snucun ardından değişiklikler labilmektedir. Bu değişikliklerin çğu ilçe ve il seçim kurullarına itirazlar ve yeniden yapılan sayımlar snucunda luşmaktadır. Bu durumda partilerin ellerindeki ıslak imzalı snuç tutanağı üzerinden kntrl yapmak anlamlı lmamaktadır. YSK tarafından yayınlanan verilerin içerisinde bir alanda sandık snuç tutanağının hangi aşamadaki sayımın snucunu yansıttığı bilgisi yer almalıdır 3.7 Siyasi Partilerle Veri Paylaşımı YSK sn seçimlerinde yasa ile tanımlanmış yükümlülüğünü yerine getirerek seçmen listelerini ve seçim snuçlarını seçime katılan partilerle paylaşmıştır. Olumlu lan bu adım yeterli değildir. Seçimlerle ilgili bilgiler sadece seçime katılan partilerle değil, yasaya göre kurulmuş lan bütün siyasi partilerle -istekleri halinde- paylaşılmalıdır. 3.8 Sandık Snuç Tutanaklarının Yurttaşlarla Paylaşımı - 5 -

6 Sandık snuç tutanaklarının tüm yurttaşların kullanımına açılması gereklidir. Tutanakların hem görüntü hem de veri larak yurttaşlarla paylaşılması, snuçlar üzerinde ynama yapılıyr kaygısının giderilmesi için en etkin yldur. 4. GÜVENİLİR BİR SEÇİM İÇİN VATANDAŞLARIMIZA ÖNERİLERİMİZ Seçim süreçlerine ve snuçlarına güven duyulması ve lası hataların önlenebilmesi için seçim günü yapılacak işlemler kadar seçim öncesindeki yapılacak işlemler de çk önemlidir. Askı listelerinin kntrl edilmesi ve gerekli itiraz ve düzeltmelerin yapılabilmesi amacıyla web ve mbil rtamlar için geliştirdiğimiz e-seçmen uygulaması tüm vatandaşlarımızın kullanımına sunulmuştur. Böylelikle seçmenlerin, hem kendi bilgilerini, hem kendisiyle aynı adreste kayıtlı diğer seçmen bilgilerini, hem de kendisiyle aynı sandıkta y kullanacak diğer seçmen bilgilerini görmeleri mümkün hale gelmiştir. Listede yer almaması gerektiği halde yer alan ya da yer alması gerektiği halde yer almayan seçmenlerin belirlenmesine ve zamanında itiraz hakkının kullanılmasına lanak sağlanmıştır. Her vatandaşımız öncelikli larak kendisinin ve yakınlarının seçmen bilgilerini kntrl etmelidir. Olası eksik ve hataların düzeltilmesi için ilçe nüfus müdürlüğüne başvurmalıdır. Adres bilgilerinde değişiklik lan vatandaşlarımızın yasal süresi içerisinde ilçe nüfus müdürlüklerine beyanda bulunmaları gerekmektedir. Aksi takdirde aynı adrese taşınan bir kişinin adres bildiriminin ardından, seçmen önceki adresinden düşürüldüğünden, seçmen lma hakkını da kaybetmektedir. Vatandaşlarımız, partimizin sunduğu e-seçmen sistemini kullanarak kendilerinin yanı sıra turdukları hanede ve binadaki seçmen bilgilerini takip edebilirler. e-seçmen'e eparti.rg adresinden veya aşağıdaki linklerden ulaşılabilir. - web: - iphne: - Andrid: Özellikle apartman yöneticileri bu sistemi kullanarak eksik ya da yanlış adrese kayıtlı seçmenleri saptayarak ilçe nüfus müdürlüklerine yapacakları başvurular ile gerekli düzeltmeleri yaptırabilirler. Güvenilir bir seçim isteyen tüm vatandaşlarımız seçim günü snunda kendi y kullandıkları sandığın sandık snuç tutanağını takip edip, snucunu nt alabilir ya da bir ftğraf ile belgeleyebilirler. Seçim gecesi açıklanacak snuçlarla, ellerindeki snuçları karşılaştırıp, lası hataları belirleyebilir ve düzeltilmesini sağlayabilirler. Seçime katılan siyasi partiler SEÇSİS sistemine benzer bir sitemi kendi merkezlerinde kurmalı, tüm sandıklarda görevlendirecekleri üyeleri aracılığıyla sandık snuç tutanaklarını bu sisteme girerek YSK nın snuçlarıyla bire bir kntrl etmelidir

7 Siyasi partiler bu denetime tüm vatandaşlarımızın da katılmasını sağlamak üzere sandık snuçlarını kamuyuyla paylaşmalı, vatandaşların hata bildirmelerini sağlayacak sistemler luşturmalıdır. Siyasi partilerin yanı sıra tüm vatandaşların da seçim snuçlarının denetimine katılabileceğinin bilinmesi, lası hile ve kasıtlı hatalar için de caydırıcı bir unsur luşturacaktır