EMET BELEDĐYESĐNDE MUHASEBE BĐLGĐLERĐNĐN FĐNANSAL ANALĐZ TEKNĐKLERĐ ĐÇĐNDE YER ALAN EĞĐLĐM YÜZDELERĐ YÖNTEMĐ ĐLE BĐLGĐ AMAÇLI OLARAK KULLANILMASI

Transkript

1 1 EMET BELEDĐYESĐNDE MUHASEBE BĐLGĐLERĐNĐN FĐNANSAL ANALĐZ TEKNĐKLERĐ ĐÇĐNDE YER ALAN EĞĐLĐM YÜZDELERĐ YÖNTEMĐ ĐLE BĐLGĐ AMAÇLI OLARAK KULLANILMASI ÖZET Öğr. Gör. Ali Haydar GÜNGÖRMÜŞ Belediyelerde şu anda kullanılan muhasebe sisteminden elde edilen bilgiler çok yeterli olmasa da finansal kontrol ve yönetim amaçlı olarak kullanılabilir bir yapıdadır. Fakat belediyelerin büyük bir kısmı bu yönde herhangi bir çalışma yapmamaktadır. Bunun en önemli nedeni belediye yöneticilerinin çok çeşitli meslek mensuplarından bu görevlere seçimle gelmiş olmaları işletme yönetimi, muhasebe sistemi hakkında yeterli bir bilgi ve birikime sahip olmamaları nedeniyle bu konunun önemini tam olarak kavrayamamalarından kaynaklanmaktadır. Kanunda da bu yönde belediye yönetimlerini zorlayıcı bir hükmün olmaması bu konunun tamamen gündem dışına itilmesine neden olmaktadır. Anahtar : Belediye, Finansal Kontrol ABSTRACT With this new accountancy system municipality aimed to make accountancy of budget cash and liguidity situations, movable and immouablegoods debit and credits income and expenditures.as a result of this the accountancy imformation system that uses in munucipality it is impossile to find another imformation system that uses in municipality give imformation abaut money that it is uses legal or illegal.and except these properties,directions and control purposeful imformations produced. In accountancy system that formed you can see concerning to serviceses the sources that not only where they use,how why and spend which outputs that want to optain in municipality development of financial control and direction purposeful sources more prodctine and use more controled. Fatih Üniversitesi ahgungor@fatih.edu.tr

2 2 Key Words : Municipality, Financial Control 1.GĐRĐŞ Belediyelerde de sistemin işleyişi belirli aralıklarla kontrol edilmeli ve bu bilgiler analiz edilerek üst yönetime raporlar şeklinde sunulmalıdır. Günümüzde belediyelerde sadece resmi raporlara yer verilmekte ve kontrole yönelik bir analiz söz konusu olmamaktadır. Bu da ileriye dönük olarak belediyenin gelir gider dengesinin bozulmasını ve asli görevi olan hizmet sunumunun, hizmet kalitesini olumsuz yönde etkilemektedir. Belediyeler yıl içinde muhasebe sisteminden elde ettikleri verileri gelir ve gider kesin hesaplarında toplamaktadır. Belediyelerde düzenlenen muhasebe sistemlerinde merkezi yönetimin istediği bilgilerin dışında bilgi üretilmesi mümkün olmamaktadır. Ülkemizdeki geleneksel uygulamada harcamaların usulüne uygun olarak yapılıp yapılmadığı denetlenmekte, harcanan paralar karşılığı elde edilen değerler üzerinde yeterince durulmamaktadır. Belediyelerde yönetim, finansal kontrol amacıyla muhasebe bilgilerini yasal bir zorunluluk olmadığı için kullanmamaktadır. 2.EĞĐLĐM YÜZDELERĐ (TREND) ANALĐZĐ Eğilim Yüzdeleri yöntemi finansal tablolarda yer alan kalemlerin yıllar içerisinde göstermiş oldukları değişimlerin saptanması ve yorumlanmasını sağlar. Eğilim yüzdeleri analizi, işletme için her yönden normal olan bir temel yıla kıyasla finansal tablolarda yer alan kalemlerdeki değişiklikleri gösteren bir indeks olarak düşünülebilir. Eğilim Yüzdeleri analizinde temel olarak alınan yıldaki bütün kalemler 100 olarak kabul edilir ve her kalemin temel alınan yıldaki kaleme göre artış ve azalışları temel yıla bölünerek bulunur. Temel yılı izleyen yıllarda tablo kalemlerinin değeri temel yıla oranla daha küçükse, eğilim yüzdesi 100 den daha az, büyükse eğilim yüzdesi 100 ün üstünde olmaktadır. (Akgüç,1994:112) Eğilim yüzdeleri yönteminin verimli olarak uygulanabilmesi için, incelemeye alınan yılların uzun olması gerekir.( en az beş yıl) Analiz edilecek dönemin birkaç yıl olması durumunda istenen analiz sağlıklı olarak yapılamayacaktır. Eğilim yüzdeleri analiz tekniğinin yapılmasındaki gaye birbiriyle bağlantılı olan kalemlerin göstermiş oldukları değişimlerin

3 3 karşılaştırılması ve analiz edilmesi yoluyla işletmenin gidişatıyla ilgili olumlu veya olumsuz sonuçlara ulaşmaktır. Finansal tablolarda tek bir kalemdeki değişimler fazla aydınlatıcı ve bilgi verici olmayabilir. 3. BELEDĐYELERDE EĞĐLĐM YÜZDELERĐ (TREND) ANALĐZĐ Belediyelerin gelir ve gider kalemlerinde uzun süreli olarak incelenmesi, birbirini izleyen yıllara göre gösterdikleri eğilimlerin belirlenmesi, eğilim yüzdeleri yöntemi ile yapılabilir. Eğilim yüzdeleri yönteminde, ilk olarak belediyenin her hangi bir yılına ait gelir veya gider tablolarındaki tutarlar temel olarak alınır ve bu yıldaki her kaleme ait değerler 100 olarak kabul edilir; diğer yıllardaki aynı kaleme ait değerler de temel yılın bir yüzdesi olarak ifade edilir. Temel alınan yılın belediyenin faaliyetleri itibariyle istikrarlı ve olağan bir yıl olması gerekir. Diğer yıllara ait yüzdelerin 100 ün altında olması, kalemlerin diğer yıllara ait değerlerinin temel yılın değerlerinden az olduğuna; 100 ün üstünde olması durumunda ise temel yıldan daha fazla bir değere sahip bulunduklarına işaret eder. (Koç Yalkın,1975:141) Belediyelerde eğilim yüzdeleri yönteminde belli yıllar arasındaki tablolar analize konu olmaktadır ve değişiklikler temel yıla oranla incelendiğinden dinamik bir analiz söz konusu olmaktadır. Belediyelerde bu yöntem uygulanırken uzun bir inceleme dönemi düşünülerek yapılmalıdır. Eğilim yüzdeleri her kalemin diğer yıla ait değerinin, temel yıldaki değerine bölmek suretiyle bulunur. Örneğin bir belediyede 1999 yılında vergi gelirleri TL sı iken 2000 yılında TL sıdır yılı temel yıl olarak alınırsa, eğilim yüzdesi şu şekilde hesaplanır, 2000 yılı vergi gelirleri = = % yılı vergi gelirleri EMET BELEDĐYESĐNDE GELĐR VE GĐDERLERĐN EĞĐLĐM YÜZDELERĐ ANALĐZĐ YOLU ĐLE ĐNCELENMESĐ 4.1. Emet Belediyesi nde Gelirlere Yönelik Eğilim Yüzdeleri Tablosunun Analizi

4 4 Emet Belediyesi nde yılları arası gelirlere yönelik eğilim yüzdeleri tablosunda 1995 yılı baz alındığında Đller Bankası ndan aktarılan vergi gelirlerinin Belediyenin yerel vergilerine göre daha fazla artış gösterdiği görülmektedir. Aynı dönemde vergi gelirleri 1995 yılına göre 2000 yılında yaklaşık 32 kat artarken yerel vergiler ancak 6 kat artmıştır. Vergi gelirlerindeki bu düşüşün nedenlerinden birincisi bu tür vergilerin yıllar itibariyle artış oranının Bakanlar Kurulu tarafından belirlenirken enflasyon oranının çok aşağılarında tespit edilmesidir. Vergi tahsilatının düşmesindeki ikinci neden ise Emet Belediyesi nin ödenmeyen vergiler konusunda sıkı bir takibat yapmamasıdır. Bunun bir nedeni belediye yönetiminin oy kaygısı nedeniyle vergi takibinde çok ısrarcı olmaması ve bu konuda ortaya çıkan cezaları da özellikle seçim dönemlerinde uygulamadan kaçınmasıdır. Đkincisi ise kayıt sistemindeki düzensizliktir. Emet belediyesinde vergi gelirlerinin izlenmesinde ve tahsilatının takibinde kullanılan bilgisayar programı istenen kalite ve özelliklerde olmaması nedeniyle yanlışlıklar yapılmakta ve verginin kimden tahsil edilip kimden tahsil edilemediği tam olarak kayıtlarda tutulamamaktadır. Bunun giderilmesi amacıyla 2000 yılı içinde yeni bir sistem getirilmiş ve bilgisayar ortamında daha düzenli bir şekilde bu gelirlerin kaydı tutulmaya çalışılmaktadır. Emet Belediyesinin en önemli işletme karı, su işletmesinden elde ettiği karlardır. Yıllık enflasyon ve yapılan bakım onarım giderlerine göre tespit edilmesi gereken suyun ücreti bu unsurlar yıllardır göz ardı edilerek fiyatlar belirlendiği için çok düşük bir rakamda kalmıştır. Emet Belediyesi ilçeye yılda yaklaşık olarak bir milyon ton su basmaktadır. Yıllık tahsilat oranı ise yaklaşık olarak yıllık dört yüz bin tona tekabül etmektedir. Aradaki bu farkın nedeni ise belediyeye ait kaplıca, motel, umuma açık tuvaletler ve yeşil alanların sulanmasında kullanılan suyun kayıt altına alınmamasından kaynaklanmaktadır. Belediye yönetimi kendi müesseselerinde de olsa kullanılan suyun miktarını sağlıklı bir maliyetleme yapabilmek için kayıt altına almalıdır. Belediye kendisinin çalıştırdığı Motel ve Kaplıcalara su saati takarak burada kullanılan suyu bir gider olarak gösterip KDV. Đndiriminden yararlanabilir. Aynı zamanda umuma açık tuvaletlerin ihale ile üçüncü şahıslara verilmesine rağmen bu yerlerde su saatinin 1 Kütahya Đline bağlı Nüfuslu Đlçe

5 5 olmaması belediyeyi bir gelir kaybına uğratmakta ihalede alınan tutarlar su kullanımı dikkate alınırsa çok düşük olarak gerçekleştiği görülmektedir. Verilen hizmetlerde belediyeler maliyetlerinin dışında makul bir kârı da düşünmek zorundadır. Bu sayede elde edilen kardan sermaye varlıklarının yenilenmesi ve hizmetlerin daha kaliteli olarak sunulması sağlanabilir. Emet Belediyesi malları gelirlerinde ise yıllar itibariyle bir artış gözlenmektedir ile 2000 yılları arasında 112 katlık bir artış olmuştur. Bunun en önemli sebebi belediyeye ait olup işletmesi özel sektöre devredilen motel ve kaplıca işletmelerinin tekrar belediye bünyesine alınarak faaliyetinin bu bünyede sürdürülmesidir yılında tekrar belediye bünyesinde çalıştırılmaya başlanan moteller belediyenin gelirlerinin artmasını sağlamıştır. Yine belediye malları gelirleri içinde yer alan kira gelirlerinde 2 yıllar itibariyle bakıldığında toplam gelir içindeki payının çok düşük olduğu görülmektedir. Bunun en büyük nedeni kira gelirlerinin enflasyon oranında artırılamamasıdır. Günümüz şartlarına göre tekrar kira fiyatlarının güncellenmesi gerekir. Bu durumda Emet Belediyesi nin dışa bağımlı bir yapıya sahip olduğu görülmekte ve dışa bağımlı gelirlerde bir kayıp söz konusu olduğunda belediyenin gelir gider dengesinde olumsuz gelişmeler olabilecektir. Bu nedenle belediye öz gelirlerini artırma yoluna gitmelidir Emet Belediyesi nde Giderlere Yönelik Eğilim Yüzdeleri Tablosunun Analizi Emet Belediyesi nde yılları arası giderlere yönelik eğilim yüzdeleri tablosuna bakıldığında baz aldığımız 1995 yılına göre yatırım harcamaları 1996 yılında 116 ya, 1997 yılında 220 ye, 1998 yılında 214, 1999 yılında 698 e, 2000 yılında 1846 ya çıkmaktadır. Aynı dönem içinde cari harcamalar içinde yer alan personel giderlerinde 1996 yılında bir önceki yıla göre 189 a, 1997 yılında 436, 1998 yılında 1120 ye, 1999 yılında 1879 a, 2000 yılında da 2793 e yükselerek baz alınan yıla göre 28 katlık bir artış göstermiştir. Yatırım harcamaları son yıllarda rakamsal olarak bir artış göstermesine rağmen trend olarak baktığımızda personel harcamaları 2 Emet Belediyesi nin kiraya verdiği yerler arasında cay bahçeleri, kafeterya ve dükkanlar vardır.

6 6 çok daha fazla artmış ve 1999 yılında belediye gelirleri ile personel harcamaları karşılanamaz duruma gelmiştir. Yatırım harcamalarındaki rakamsal artışa rağmen hizmet sunumu olarak, gelirin büyük bir kısmının cari giderleri yönelmesi sonucunda hizmet sunumu durma noktasına gelmiştir. Personel ücretlerindeki artışın sebebi 1999 yılında yapılan yerel seçimlerdir yılında yapılacak seçimler dolayısıyla belediye ye yaklaşık olarak 60 adet geçici işçi alınmış, geçmiş yıllarda personele ödenmeyen sosyal hakları bu yıl içinde ödenmiş ve bir anda gelir gider dengesi altüst olmuş ve belediyenin toplam gelirleri personel giderlerini bile karşılayamaz duruma gelmiştir. Emet Belediyesi nde alınan işçilerin vasıfsız olması nedeniyle kalifiye elemana olan ihtiyaçta 60 personel alınmasına rağmen karşılanamamıştır. Özellikle küçük belediyelerde 100 veya 200 oy farkla belediye başkanlığı seçimlerinin neticelendiği düşünülürse bu tür günlük düşüncelerin belediye politikalarına yansıdığı görülmekte, bunun sonucu olarak da belediyelerin gelir gider dengesi telafisi zor bir şekilde bozulmaktadır. Bu noktadan sonra çözüm alınan işçilerin işten çıkarılması olmamalıdır. Bu sosyal sorumluluk anlayışıyla da bağdaşmaz. Bu noktadan sonra Emet Belediyesi nde personelden en fazla verimi alacak şekilde çalıştırılmanın yolları araştırılmalıdır. Özellikle Emet Belediyesi bu konumda olan atıl işçilerini Eti Bor A.Ş. nin açmış olduğu ihalelere girerek burada istihdam edebilir. Böylece işçilerin belediyeye olan gider yükü azaltılabilir. Emekliliği gelen personel emekliye sevk edilerek personel sayısı azaltılabilir. Kurumlar arası nakil yolu ile başka kurumlara geçmek isteyen personel hızlı bir şekilde aktarılarak yine personel azaltımı yoluna gidilebilir. Belediye yönetimi vasıfsız nitelikteki bu işçileri inşaatına devam edilen otel ve buna bağlı olarak yapımı süren olimpik yüzme havuzunun inşaatında kullanarak atıl işgücünü kullanabilir hale getirebilir. Belediye bünyesinde hizmet içi eğitimle personelin daha nitelikli ve verimli olarak kullanılması sağlanabilir.

7 Tablo: 1 : Gelirlere Ait Eğilim Yüzdeleri Tablosu EMET BELEDĐYESĐ GELĐRLERĐ EĞĐLĐM YÜZDELERĐ (TRENT) TABLOSU GELĐRLER 1995 YILI 1996 YILI 1997 YILI 1998 YILI 1999 YILI 2000 YILI G.Bütç.Alınan Pay Belediye Vergileri Belediye Harçları Harc. Katılma Payı , Maden Đşl Al. Pay Đşletme Karları BelediyeMal. Geliri Ücretler Cezalar Çeşitli Gelirler Yardım ve Fonlar Toplam Kaynak, Emet Belediyesi Muhasebe Servisi

8 Tablo 2. Giderlere Ait Eğilim Yüzdeleri Tablosu E EMET BELEDĐYESĐ GĐDERLERĐ EĞĐLĐM YÜZDELERĐ (TREND) TABLOSU 1995 YILI 1996 YILI 1997 YILI 1998 YILI 1999 YILI 2000 YILI CARĐ HARCM Personel Giderleri Diğer Cari Gid YATIRIM HARC TRANSFER HAR TOPLAM YILI 1996 YILI 1997 YILI 1998 YILI 1999 YILI 2000 YILI Personel Yolluklar Hizmet Alımları Tüketim Harc Demirbaşlar Makine Teçhizat Yapı Tesis Yatırım Diğer Transfer Harc TOPLAM Kaynak, Emet Belediyesi Muhasebe Servisi

9 5.Sonuç Belediyelerde, muhasebe sisteminin, gelir ve giderlerin mevzuata uygun olarak yapılıp yapılmadığının denetlendiği, diğer bir ifade ile hukuki kontrolün sağlanmaya çalışıldığı bir nakit muhasebesi şeklinde yapılandığı, muhasebenin çağdaş anlayışı içinde yer alan planlama, karar verme, kontrol ve başarı değerlemesinde elde edilen muhasebe bilgilerinin kullanılmadığı görülmüştür. Belediyelerde mevcut muhasebe sistemi bu haliyle, yönetimin ihtiyaç duyduğu dinamik finansal yönetim sisteminin ihtiyaçlarını karşılamadan çok uzaktır. Belediyelerde ilk etapta gelir ve gider kesin hesaplarından elde edilen muhasebe bilgilerinin kullanılır hale getirilmesi gerekir. Bu amaçla yönetim finansal analiz tekniklerini kullanarak ilgili analizleri yapmalıdır. Ortaya çıkan olumsuzlukları giderme yönüne giderek hem maliyet azaltımına gitmeli hem de gelir artırıcı önlemleri almalıdır. Gelir ve gider dengesine yönelik sürekli olarak bilgi alan belediye yönetimleri finansal kontrol yolu ile aldıkları bilgiler doğrultusunda düzeltici önlemleri de alacaklardır. Gelir ve giderlerdeki artış ve azalışların hangi kalemlerden kaynaklandığı tespit edilecek ve gider kalemlerindeki artışın nedenleri araştırılarak gider azaltıcı önlemler alınırken, gelir kalemlerindeki azalışların nedenleri bulunarak gelirleri artırıcı işlemler yapılacaktır. 1. KAYNAKLAR AKGÜÇ Öztin,, Finansal Yönetim, Avcıol Basım Yayın, Đstanbul,1994. ÇALIŞKAN Adnan,(1996), Emet Đlçesinin Ekonomik Analiz Yönelimli Gelişim Stratejilerinin Saptanması, D.P.Ü., Sosyal Bilimler Enstitüsü, ( Yüksek Lisans Tezi), Kütahya,1996. ASKER Ekber Ali KILINÇOGLU A. Yüksel, Belediye Bütçe ve Muhasebe Sistemi,Ankara, BOLAK Mehmet, Đşletme Finansı, Birsen Yayınevi, Đstanbul, CEYLAN Ali, Đşletmelerde Finansal Yönetim, Uludağ Üniversitesi Güçlendirme Vakfı Yay: 52, ÇÖMLEKÇĐ Ferruh,, Finansal Kararlarda Kullanılacak Bilginin Mali Analizle Üretilmesi, Eskişehir Anadolu Üniversitesi Đ.Đ.B.F. Dergisi, Eskişehir,1990. EMRAALP Sadun, Belediyelerde Mali Yönetim, IULA EMME, Toplu Konut Dairesi Başkanlığı, Kent Basım Evi, Đstanbul,1993. GÖKÇEN Gürbüz, Belediyelerde Muhasebe Sistemi ve Organizasyonu, Der Yayınları, Đstanbul,1998. GÜNGÖRMÜŞ Ali Haydar, Belediyelerde Finansal Kontrol Sistemi, Mali Yönetim ve Denetim Dergisi, Ocak-Şubat 2003, yıl 4 S.18. GÜNGÖRMÜŞ Ali Haydar Belediyelerde Gelir Ve Gider Kesin Hesap Cetvellerinden Elde Edilen Muhasebe Bilgilerinin Karar Alma Sürecinde Kullanılması Mali Hukuk Dergisi Eylül Ekim 2003 Yıl 18 Sayı 107 GÜNGÖRMÜŞ Ali Haydar, Maliyet Muhasebesi Ders Notları, Emet GÜNGÖRMÜŞ Ali Haydar Belediyelerde Finansal Kontrol ve Yönetim Eksenli Muhasebe Sistemi ve Emet Belediyesinde Uygulama, D.P.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yüksek Lisans Tezi), Kütahya,2001. KELEŞ Ruşen, Belediye Gelirleri, Amme Đdaresi Dergisi,S.4, Aralık,1987 KEPEKCĐ Celal, Đşletmelerde Đç Kontrol Sistemi, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir , Đşletmelerde iç Kontrol Sistemini Sağlamada Đç Denetimin Rolü, Eskişehir Ticari Đlimler Akademisi Yay. No: 251/171, Eskişehir,1982. KOÇ YALKINYüksel, Đşletmelerde Mali Analiz Teknikleri,Sevinç Matbaası Ankara,1975

10 OLUKLU Yılmaz, Belediyelerde Uygulanan Muhasebe Sistemleri, Sayıştay Dergisi, S.6, Ekim Aralık, , Belediye Muhasebesi, Mali Hukuk Dergisi,S.39, Mayıs Haziran, PĐRLER Orhan, Belediye Muhasebe Mevzuatı Đle Đlgili Đki Öneri Amme Đdaresi Dergisi ÖZER Mevlüt, Mali Tablolar ve Finansal Analiz, Özkan Matbaacılık, Ankara,1997. SATICI Gül Gonca, Yönetim Bilgi Sisteminin Tasarımıı, Dokuz Eylül Üniversitesi Đ.Đ.B.F. Dergisi, C: 7 S.2, SEVĐM Şerafettin, Mali Tablolar Analizi, Ekspres Matbaası, Kütahya,2001. SEVĐM Şerafettin- GÜNGÖRMÜŞ Ali Haydar, Belediyelerde Muhasebe Bilgilerinin Gelir Gider Rasyoları Analizi Đle Finansal Kontrol ve Yönetim Amaçlı Olarak Kullanılması, D.P.Ü. Sosyal Bilimler Dergisi, 10 Yıl Özel Sayısı, Haziran Y.5, S.6. SEVĐMLĐ Abdullah, (1999), Belediye Bütçe ve Muhasebe Sistemi, Sayıştay Dergisi, S.35 Ekim-Aralık,1999. SODAN Ramazan- IŞIT Salih, Belediye Bütçe ve Muhasebe Usulü Yönetmeliği Açıklaması, Mahalli Đdareler Derneği Yay. Ankara, URAS Oğuz, Đşletme yönetiminde Muhasebe Bilgi Sistemi,Đ.Ü.Sosyal Bilimler Enstitüsü,(Basılmamış Doktora Tezi) Đstanbul,1976. ÜSTÜN Rifat, Muhasebe Bilgilerinin, Finansal Kontrol Amacıyla Bölüm Yöneticilerine Đletilmesi ve Bir Anket Uygulaması, Eskişehir, T.Đ.A. Yay. No: 242/162, Eskişehir,1982. Emet Belediyesi Personel ve Muhasebe Servisi