KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ BAŞBAKANLIK DEVLET PLANLAMA ÖRGÜTÜ 2017 YILI EKONOMİK VE SOSYAL GÖRÜNÜM

Transkript

1 KUZEY KIBRIS TÜRK CUMHURİYETİ BAŞBAKANLIK DEVLET PLANLAMA ÖRGÜTÜ 2017 YILI EKONOMİK VE SOSYAL GÖRÜNÜM Kasım 2018

2

3 ÖNSÖZ Devlet Planlama Örgütü, 40 yılı aşan bilgi birikimiyle KKTC'nin ekonomik, sosyal ve kültürel hedeflerine ulaşılması konusunda çalışmalar yürütmektedir. Devlet Planlama Örgütü'nün ürettiği resmi istatistikler, plan ve programlar yanında görev alanına giren diğer konularda çıkardığı yayınlar da bulunmaktadır. Ekonomik ve Sosyal Görünüm 2017 kitabı, ekonomik ve sosyal hayat ile ilgili makroekonomik veriler ve sektörel bilgileri sunmayı, ilgilenen kurum, kuruluş, araştırmacı ve öğrencilerin bu konudaki ihtiyaçlarını karşılamayı amaçlamaktadır. Ekonomik ve Sosyal Görünüm 2017 kitabı Örgütümüzün yayını olup, bu yayının içerisinde Büyüme hızı ve GSMH nin bileşimi, Ekonominin Genel Dengesi, Sabit Sermaye Yatırımlarının Sektörel Dağılımı, Tüketim Harcamaları, Kamu Gelirleri, Kamu Giderleri, Kamu Kesimi Genel Dengesi, Kamu Borç Stoğu, Özel Kesim Dengesi, Devlet Bütçe Dengesi, Dış Ticaret Dengesi, Cari İşlemler Dengesi, Ödemeler Dengesi, Fiyat Hareketleri ve Tüketici Fiyatları Endeksi, Banka Mevduatları ve Krediler konularında veriler bulunmakta, ayrıca Bitkisel Üretim, Hayvancılık, Ormancılık, Su Ürünleri, İmalat, Sanayi, Elektrik, Su, Taşocakçılığı, Serbest Liman ve Bölgesi, Ticaret ve Pazarlama, Turizm, Ulaştırma-Haberleşme, İlk ve Ortaöğretim, Yükseköğretim, Özel Eğitim Sağlık, Çalışma ve Sosyal Güvenlik ve Yerel Yönetimler olmak üzere toplamda 19 sektöre ait bilgiler yer almaktadır. Devlet Planlama Örgütü tarafından yayınlanan bu kitabın hazırlanması için veri sağlayan ve katkı koyan tüm kurum, kuruluş, personel ve DPÖ çalışanlarına teşekkür eder, tüm kullanıcılara faydalı olmasını dilerim. Ödül Muhtaroğlu Müsteşar

4

5 İÇİNDEKİLER Sayfa No BİRİNCİ BÖLÜM MAKROEKONOMİK GELİŞMELER 1. Büyüme Hızı ve GSMH nın Bileşimi Kaynakların Kullanımı Ekonominin Genel Dengesi Sermaye Birikimi Sermaye Birikiminin Kaynakları Sabit SermayeYatırımların Sektörel Dağılımı Tüketim Harcamaları Finansman Dengesi Kamu Gelirleri Kamu Giderleri Kamu Kesimi Genel Dengesi Kamu Borç Stoku Özel Kesim Genel Dengesi Devlet Bütçe Dengesi Ödemeler Dengesi Dış Ticaret Görünmeyen İşlemler Cari İşlemler Dengesi Sermaye Hareketleri Rezerv Hareketleri Fiyat Hareketleri Banka Mevduatları ve Krediler Banka Mevduatları Türk Lirası Mevduat Gelişmeleri Döviz Mevduat Gelişmeleri Krediler 37

6 İKİNCİ BÖLÜM SEKTÖREL GELİŞMELER Sayfa No 1. Tarım Mevcut Durum ve Gelişmeler Tarımın Genel Ekonomi İçindeki Yeri Bitkisel Üretim Hayvancılık Ormancılık Su Ürünleri Sorunlar Tarım Sektörü Genel Sorunları Bitkisel Üretimde Sorunlar Hayvansal Üretimde Sorunlar Ormancılıktaki Sorunlar Su Ürünlerindeki Sorunlar Sanayi-Elektrik-Su Mevcut Durum ve Gelişmeler Katma Değer İmalat (Üretim) Sanayi Dışsatım ve Rekabet Edilebilirlik İstihdam Sabit Sermaye Yatırımları Teşvik ve Krediler Taşocakçılığı Enerji Elektrik Su (İçme ve Kullanma Suyu) Serbest Liman ve Bölgesi Sorunlar Ticaret ve Pazarlama Mevcut Durum ve Gelişmeler Toptan ve Perakende Ticaret Dış Ticaret Sorunlar Turizm Mevcut Durum ve Gelişmeler Yolcu Sayısındaki Gelişmeler Geceleme ve Doluluk Oranı Ulaşım Tercihleri Turizm Hizmetleri Arzı Turizm Gelirleri Devlet Planlama Örgütü Tarafından Teşvik Belgesi Verilen Turizm Projelerinin Bölgelere ve Yıllara Göre Dağılımı Sorunlar 105 ii

7 Sayfa No 5. Ulaştırma-Haberleşme Mevcut Durum ve Gelişmeler Ulaştırma Karayolu Ulaştırması Havayolu Ulaştırması Denizyolu Ulaştırması Haberleşme Telekomünikasyon Hizmetleri Posta Hizmetleri Radyo ve Televizyon Sorunlar Eğitim Mevcut Durum ve Gelişmeler Örgün Eğitim Okul Öncesi Eğitim İlk Öğretim Orta Öğretim Orta Okullar Liseler Genel Liseler Mesleki Teknik Öğretim Yüksek Öğretim KKTC deki Yüksek Öğretim Kurumları Atatürk Öğretmen Akademisi Doğu Akdeniz Üniversitesi Lefke Avrupa Üniversitesi Girne Amerikan Üniversitesi Yakın Doğu Üniversitesi(NEU) Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi Ortadoğu Teknik Üniversitesi (ODTÜ) Kuzey Kıbrıs Kampüsü İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ) Kuzey Kıbrıs Eğitim-Araştırma Yerleşkeleri Akdeniz Karpaz Üniversitesi Kıbrıs İlim Üniversitesi Girne Üniversitesi Anadolu Üniversitesi Kıbrıs Amerikan Üniversitesi Kıbrıs Sosyal Bilimler Üniversitesi Uluslararası Final Üniversitesi Kıbrıs Sağlık ve Toplum Bilimleri Üniversitesi Bahçeşehir Kıbrıs Üniversitesi Ada Kent Üniversitesi Türkiye ve Üçüncü Ülkelerde Okuyanlar Özel Eğitim Lefkoşa Özel Eğitim ve İş Eğitim Merkezi Girne Özel Eğitim Merkezi Yeşilyurt Özel Eğitim Merkezi 146 iii

8 Sayfa No Rauf Raif Denktaş Görme Engellileri Eğitim Okulu Gazimağusa Özel Eğitim Merkezi Yaygın Eğitim Sorunlar Sağlık Mevcut Durum ve Gelişmeler Kamu Tarafından Yürütülen Sağlık Hizmetleri Temel Sağlık Hizmetleri (Koruyucu Hekimlik Hizmetleri) Yataklı Tedavi Hizmetleri İlaç ve Eczacılık Hizmetleri Laboratuvar Hizmetleri Sağlık Harcamaları Sağlık Yatırımları Özel Kesimde Yürütülen Sağlık Hizmetleri Sorunlar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Çalışma Yaşamı Mevcut Durum ve Gelişmeler Hanehalkı İşgücü Anketine Göre İstihdam İstihdamı Destekleme Merkezi Çalışma Dairesi Asgari Ücret Sendikalar Mukayyitliği Sorunlar Sosyal Güvenlik Mevcut Durum ve Gelişmeler Sosyal Güvenlik Yasası Sosyal Sigortalar Yasası Emeklilik Yasası İhtiyat Sandığı Yasası Sosyal Hizmetler Dairesi Sorunlar Yerel Yönetimler Mevcut Durum ve Gelişmeler Sorunlar 199 iv

9 Tablo No Tablo Adı Sayfa No 1 GSYİH'daki Sektörel Gelişmeler 4 2 Ekonominin Genel Dengesi 7 3 Sabit Sermaye Yatırımlarının Sektörel Dağılımı 9 4 Sabit Sermaye Yatırımlarının Kesimler İtibarıyla Dağılımı 11 5 Sabit Sermaye Yatırımlarının Kesimler ve Sektörler İtibarıyla Yüzde Dağılımı 11 6 Tüketim Harcamaları 14 7 Kamu Kesimi Genel Dengesi 17 8 Kamu Borç Stoku 20 9 Özel Kesim Genel Dengesi Devlet Bütçe Dengesi Ödemeler Dengesi Tüketici Fiyatları Endeksi Aylık Ortalama Amerikan Doları Kur Değişimleri Aylık Ortalama Euro Kur Değişimleri Aylık Ortalama İngiliz Sterlini Kur Değişimleri Mecduat Gelişmeleri Banka Kredilerinin Sektörel Dağılımı KKTC'de Arazi Dağılımı Ekilen Arazi Miktarının Ürün Çeşidine Göre Dağılımı Tarımsal Üretimin Ürün Çeşitlerine Göre Dağılımı Sulu Arazi Dağılımı Tarımsal Makine, Araç-Gereç Parkı Hayvan Sayısı Hayvansal Üretim Tatbik Edilen Koruyucu Aşıların Yıllara Göre Dağılımı Fidan Dağıtımı ve Ağaçlandırılan Alanlar Yapacak ve Yakacak Odun Üretimi Kayıtlı Balıkçı Sayısı ve Balıkçı Tekneleri Sanayi Bölgelerindeki İşletmelerin 2017 Yılı Faaliyet Alanları Toplam İhracat İçindeki Önemli Sanayi Ürünlerinin Değerleri Yeşil Hat Tüzüğü Kapsamında İhraç Edilen Sanayi Ürünlerinin (Tarım Hariç) Değeri İşgücü Anketleri İle Genel Sanayi ve İşyeri Sayımı Sonuçlarına Göre Sanayi Sektöründeki İstihdamın Durumu Sanayi Sektörü Sabit Sermaye Yatırımlarının Toplam Sabit Sermaye Yatırımları İçerisindeki Yeri /2000 sayılı Yasa kapsamında Devlet Planlama Örgütü nde Teşvik Belgesi Almış Sanayi Yatırım Projeleri Sanayi Dairesi Tarafından Sağlanan Devlet Destek ve Teşvikleri Ticaret Dairesi nin Sanayi Ürünlerine Sağladığı Navlun ve Teşvik Primi Değerleri Yıllara Göre Süt Ürünlerine Sağlanan İhracat Teşvik Primi (Sübvansiye) Tutarları 72 v

10 Tablo No Tablo Adı Sayfa No 38 KKTC Kalkınma Bankası ile KKTC Merkez Bankası Denetimindeki Bankaların Sanayi ve KOBİ Sektörüne Kullandırdığı Krediler Toplamı KOBİGEM Tarafından Koordinasyonu Yapılarak Sanayi Yatırımlarına Yönelik Kullandırılan Faiz Destek Programı ile İstihdam Endeksli Faizsiz Kredi Programı Yılı Taş Ocakları Faaliyet Durmları Mevcut Taş Ocaklarının Malzeme Üretimi ve Kullanılan Patlayıcı Miktarı Mevcut Elektrik Santrallerinin Üretim Değerleri Mevcut Elektrik Santrallerinin Aylara Göre Elektrik Üretimi (Mwh) Tüketici Sayısı ile Tüketimin Tüketici Gruplarına Göre Dağılımı (Mwh) Bölgelere Göre Ruhsatlandırma Onayı Verilen Kuyu Sayıları Aylara Göre Belediyelerin Kullanımına Sunulan Su Miktarı (m 3 ) Belediyelerin Kullanımına Sunulan Yıllık Su Miktarı (m 3 ) Mevcut Göletlerin Kapasite, Yıl İçerisinde Ölçülen Doluluk Miktarları ve Kullanılan Su Miktarı (m 3 ) Gazimağusa Serbest Liman ve Bölgesi nde Faaliyet Gösteren Firma Sayısı, Gelen-Giden Yük Miktarı ve Bölgenin Faaliyetleri Neticesinde Sağladığı Gelirleri Dış Ticaretin Ülkelere Göre Dağılımı ( ) Dış Ticaret Hacminin Ülkelere Göre Dağılımı ( ) Ülkelere Göre Dış Ticaret Dengesi ( ) Yeşil Hat Tüzüğü Kapsamında Güney Kıbrıs la Olan Ticaret ( ) KKTC Dışsatımının Yapısı ( ) Ana Mal Gruplarına Göre Dışalım ( ) Yolcu Sayısında ve Yapısında Gelişme KKTC ye Hava ve Deniz Yolu ile Gelen Yolcuların Uyruklarına Göre Dağılımı (KKTC Uyruklular Hariç) Turistik Konaklama Tesislerde Geceleme ve Doluluk Oranları Ulaşım Tercihleri Turizm Hizmetleri Arzı Konaklama Tesislerinin Sınıflarına Göre Dağılımı Konaklama Tesislerinin Bölgelere Göre Dağılımı Turizm Gelirleri ve Döviz Gelirlerindeki Payı Devlet Planlama Örgütü Tarafından Teşvik Belgesi Verilen Turizm Projelerinin Bölgelere ve Yıllara Göre Dağılımı Yurtdışı Yük ve Yolcu Taşımacılığı ( ) Havayolu Yük, Yolcu ve Sefer Sayıları ( ) Denizyolu Yük ve Yolcu Taşıması ( ) Gazimağusa Limanına Taşınan Yük Miktarları ve Taşıyan Gemilerin Milliyetleri( ) Bölge Santralları ve Hat Kapasiteleri Radyo ve Televizyon Şebekesi Gelişim Tablosu 118 vi

11 Tablo No Tablo Adı Sayfa No 71 TV Kanal Sayısı Radyo Kanal Sayısı Okul Öncesi Eğitim Özel ve Devlet İlkokullar Özel ve Devlet Ortaokulları Özel ve Devlet Genel Liseleri Mesleki Teknik Liseler Doğu Akdeniz Üniversitesi'ndeki Öğrencilerin Yıllar İtibarıyla Uyruklarına Göre Dağılımı Lefke Avrupa Üniversitesi'ndeki Öğrencilerin Yıllar İtibarıyla Uyruklarına Göre Dağılımı Girne Amerikan Üniversitesi'ndeki Öğrencilerin Yıllar İtibarıyla Uyruklarına Göre Dağılımı Yakın Doğu Üniversitesi'ndeki Öğrencilerin Yıllar İtibarıyla Uyruklarına Göre Dağılımı Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi'ndeki Öğrencilerin Yıllar İtibarıyla Uyruklarına Göre Dağılımı Ortadoğu Teknik Üniversitesi Kuzey Kıbrıs Kampüsü ndeki Öğrencilerin Yıllar İtibarıyla Uyruklarına Göre Dağılımı İstanbul Teknik Üniversitesi KKY deki Öğrencilerin Yıllar İtibarıya Uyruklarına Göre Dağılımı Akdeniz Karpaz Üniversitesi deki Öğrencilerin Yıllar İtibarıyla Uyruklarına Göre Dağılımı Kıbrıs İlim Üniversitesi ndeki Öğrencilerin Yıllar İtibarıyla Uyruklarına Göre Dağılım ( ) Girne Üniversitesi ndeki Öğrencilerin Yıllar İtibarıyla Uyruklarına Göre Dağılımı Anadolu Üniversitesi'ndeki Öğrencilerin Yıllar İtibarıyla Uyruklarına Göre Dağılımı Kıbrıs Amerikan Üniversitesi ndeki Öğrencilerin Yıllar İtibarıyla Uyruklarına Göre Dağılımı ( ) Kıbrıs Sosyal Bilimler Üniversitesi ndeki Öğrencilerin Yıllar İtibarıyla Uyruklarına Göre Dağılımı Uluslararası Final Üniversitesi ndeki Öğrencilerin Yıllar İtibarıyla Uyruklarına Göre Dağılım ( ) Kıbrıs Sağlık ve Toplum Bilimleri Üniversitesi ndeki Öğrencilerin Yıllar İtibarıyla Uyruklarına Göre Dağılım ( ) Bahçeşehir Kıbrıs Üniversitesi ndeki Öğrencilerin Yıllar İtibarıyla Uyruklarına Göre Dağılımı ( ) Ada Kent Üniversitesi ndeki Öğrencilerin Yıllar İtibarıyla Uyruklarına Göre Dağılımı ( ) Yüksek Öğretimde Öğrenci Dağılımı Yaygın Eğitim 148 vii

12 Tablo No Tablo Adı Sayfa No 97 Kamu Sağlık Servislerinde Çalışan Personel Sayısı Kamu Sağlık Servislerinde Çalışan Personelin Bölgelere Göre Dağılımı (2016) Kamu ve Özel Sağlık Kuruluşlarının Yatak Sayılarının İlçelere Göre Dağılımı (2016) Kamu Sağlık Harcamalarının Devlet Bütçesi ve GSMH'ya Oranı ( ) Kamu Sağlık Yatırımlarının Toplam Yatırımlar ve Bütçe İçerisindeki Payı ( ) Özel Sağlık Kuruluşlarının ve Yatak Sayılarının İlçelere Göre Dağılımı(2016) Hanehalkı İşgücü Anketine Göre İstihdamın İktisadi Faaliyet Kollarına Göre Dağılımı ( ) Hanehalkı İşgücü Anketine Göre Bazı Temel Göstergeler ( ) İstihdam Destek Merkezi Kapsamındaki Kişi Sayısı Kayıtlı Tamamen İşsizlerin İstihdamı Genel Görünüm Tablosu ( ) Yabancı Uyruklulara Verilen Çalışma ve İş Kurma İzinleri( ) Kayıtlı Aktif İşsizlerin Eğitim Seviyelerine Göre Dağılımı( ) İşe Yerleştirilenlerin Kamu ve Özel Sektör Ayrımına Göre Dağılımı İşe Yerleştirilenlerin İşsizlerin Ana Meslek Gruplarına Göre Dağılım ( ) İş Kazaları ve Neticeleri( ) Asgari Ücretteki Gelişmeler( ) KKTC nde Faaliyet Gösteren Sendika ve Sendika Federasyonlarının Üye Sayısı( ) İşyeri Tescillerinin Görünümü ( ) Sigortalı Tescillerinin Görünümü ( ) Sosyal Güvenlik Yasası ve Sosyal Sigortalar Yasası na Göre Aktif-Pasif Sayıları ( ) Sosyal Güvenlik Yasası na Göre Prim Oranları Prime Esas Kazançların Alt ve Üst Sınırları ( ) Sosyal Sigortalardan Yapılan Maaş Ödemelerinin Alt ve Üst Sınırları( ) Sosyal Sigortalar Yasası na Göre Tescilli Olup Fiilen Çalışan İşyerlerinin Dağılımı ( ) Sosyal Sigortalardan Maaş Alanların Kategorilerine Göre Dağılımı( ) Sosyal Sigortalardan Maaş Alanların Statülerine Göre Dağılımı( ) Sosyal Sigortalar Yapılan Maaş Ödemelerinin Fon ve Devlet Ayrımı( ) 179 viii

13 Tablo No Tablo Adı Sayfa No 124 Sosyal Sigortalardan Bildirilen İşsizlik Vakalarının Seyri( ) Sosyal Sigortalar Yasası na Göre( Tarihinden İtibaren) Prim Oranları Kamu Görevlilerinin Emeklilik İştirak Payı Kesintileri İhtiyat Sandığına Yatırım Yapan Kişi Sayıları( ) İhtiyat Sandığınca Yapılan Tahsilatların Nevine Göre Dağılımı İhtiyat Sandığından Ödenen Kişi Sayısı( ) Sosyal Hizmetler Dairesi'nce Yapılan Ödemelerin Nevine Göre Dağılımı ve Ödenen Miktarlar( ) Cihaz Yardımı Alan Kişi Sayısı ve Kişi Başı Miktarı( ) Sosyal Hizmetler Dairesince Yapılan Ödemelerin Çeşitleri ile Miktarları( ) Belediyelerin Devleet Bütçesi nden Aldıkları Katkı Miktarları ( ) Belediyelerin Gelirleri( ) Belediyelere Yapılan Devlet Katkısının Mahalli Gelirler İçindeki Payı( ) Belediyelerin Giderleri( ) Belediyelerdeki Memur, İşçi ve Sözleşmeli Personel Sayıları( ) İlçelere Göre Belediyeleşme Oranı (2011) Nüfus Büyüklüklerine Göre Belediye Sayısı ve Nüfus (2011) Belediyelerin Araç Durumu ( ) 199 ix

14 GRAFİKLER Grafik No Sayfa No 1 Büyüme Hızı 1 2 Sabit Sermaye Yatırımları 10 3 Sabit Sermaye Yatırımlarının Sektörel Dağılımı 13 4 Fert Başına GSMH 14 5 Kamu Finansman Gereği/Gayri Safi Milli Hasıla 18 6 Yıllar İtibarıyle Devlet Bütçe Dengesi Ana Kalemlerinin GSMH İçindeki Yüzde Payı 27 7 TÜFE ve Döviz Kur Değişimleri 32 x

15 BİRİNCİ BÖLÜM KKTC EKONOMİSİNDEKİ GELİŞMELER 1. Büyüme Hızı ve GSYİH nın Bileşimi Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ekonomisinde yıllarında gerçekleşen %3.7 ve %3.9 luk büyümenin ardından 2012 ve 2013 yıllarında büyüme yavaşlayarak devam etmiş, GSYİH reel olarak sırasıyla %1.8 ve %1.1 artmıştır. 2014, 2015 ve 2016 yıllarında ise GSYİH reel olarak sırasıyla %4.8, %4.0 ve %3.6 lık artış göstermiştir yılında ise reel büyüme %5.4 olarak gerçekleşmiştir. (tablo 1, grafik-1). 20 Grafik-1 Büyüme Hızı Reel Büyüme (%) 5 Reel Büyüme Yıllar ( )

16 Ana sektörler itibarıyla reel gelişmeler incelendiğinde; 2015 yılında % 19.5 ile Sanayi, % 14.5 ile Tarım ve % 9.5 ile Serbest Meslek ve Hizmetler sektörlerinin en fazla büyüyen sektörler olduğu görülmektedir yılında %7.3 ile Sanayi, %5.7 ile İnşaat ve %5.3 ile Ulaştırma- Haberleşme sektörleri en fazla büyüyen sektörler olmuştur yılında ise %10.6 ile İnşaat, %9.0 ile Ticaret-Turizm ve %7.7 ile Serbest Meslek ve Hizmetler en fazla büyüyen sektörler olmuşlardır. (tablo 1). Tarım sektöründe 2015 yılında gerçekleşen % 14.5 lik büyümenin ardından 2016 yılında yaşanan kuraklığa bağlı olarak Tarım sektöründe %7.3 daralma gerçekleşmiştir yılında ise %4.9 luk reel büyüme gerçekleşmiştir. Sanayi sektöründeki gelişmelere bakıldığında; 2015 yılında özellikle imalat sanayi ve taşocakçılığı alt sektörlerindeki yüksek artışla % 19.5 düzeyinde bir büyüme görülmektedir yılında Sanayideki büyüme %7.3 seviyesinde gerçekleşmiştir yılında ise %4.4 lük bir büyüme gerçekleşmiştir. İnşaat sektöründe 2015 yılında % 6.5, 2016 yılında %5.7 ve 2017 yılında ise %10.6 düzeyinde reel büyüme gerçekleşmiştir. Ticaret-Turizm sektörüne bakıldığında, 2015 yılında döviz kurlarındaki yaklaşık %25 lik artışın da etkisiyle, bitkisel ürün ticareti ve ithal mal ticaretindeki düşüşlerden dolayı % 0.8 lik bir daralma gerçekleşmiştir yılında reel büyüme %4.8 olarak gerçekleştikten sonra 2017 yılında özellikle Turizm sektöründeki %22.4 lük artışın da etkisiyle %9.0 luk bir büyüme gerçekleşmiştir. Ulaştırma-Haberleşme sektöründe 2015 yılında %5.7, 2016 yılında %5.3 ve 2017 yılında %6.9 düzeyinde büyümeler gerçekleşmiştir. Mali Müesseseler sektöründe 2015 yılında %1.7, 2016 yılında %2.0, ve 2017 yılında %3.1 düzeyinde büyümeler gerçekleşmiştir. Serbest Meslek ve Hizmetler sektörü, 2015 yılında yükseköğretimdeki %11.0 lık artışın etkisiyle %9.5 büyümüştür yılında büyüme %3.6 seviyesinde gerçekleşmiş olup, bu oran 2017 yılında %7.7 olarak gerçekleşmiştir. 2

17 Konut Sahipliği sektörü yıllarında sırasıyla %3.0, %3.5 ve %3.8 oranında büyümüştür. Kamu Hizmetleri sektörü 2015 yılında %0.1 oranında büyüdükten sonra, 2016 yılında % yılında ise % 0.8 daralmıştır. Yukarıda bahsedilen sektörlerdeki gelişmeler sonucunda GSYİH, 2015 yılında %4.0, 2016 yılında %3.6 ve 2017 yılında %5.4 oranında bir büyüme kaydetmiştir. 3

18 TABLO - 1 GSYİH'DAKİ SEKTÖREL GELİŞMELER Sektörler Sabit Fiyatlarla (TL) Cari Fiyatlarla (Milyon TL) 1. Tarım 1.513, , ,6 609,7 647,6 658, Bitkisel 742,9 623,6 599,2 291,7 309,3 279, Hayvancılık 684,3 673,4 738,0 283,5 295,3 308, Ormancılık 19,3 32,7 38,4 1,4 2,7 3, Balıkçılık 66,5 73,3 96,0 32,9 40,3 67,3 2. Sanayi 1.789, , ,3 937, , , Taşocakçılığı 53,3 57,2 62,0 69,8 80,1 136, İmalat Sanayii 1.385, , ,5 381,2 427,7 476, Elektrik-Su 350,9 371,4 387,9 486,7 556,9 800,2 3. İnşaat 1.524, , ,3 480,5 511,7 836,4 4. Ticaret-Turizm 3.348, , , , , , Toptan ve Perakende Ticaret 2.623, , , , , , Otelcilik ve Lokantacılık 724,3 771,4 944,6 916, , ,1 5. Ulaştırma-Haberleşme 1.273, , ,7 896,6 965, ,6 6. Mali Müesseseler 675,1 688,8 710,4 719,4 887, ,8 7. Konut Sahipliği 859,7 890,2 924,1 456,2 535,3 655,6 8. Serbest Meslek ve Hizmetler 2.023, , , , , ,8 9. Kamu Hizmetleri 1.931, , , , , ,1 10. İthalat Vergileri 1.785, , ,1 971, , ,5 11. GSYİH , , , , , ,8 12. Net Dış Alem Faktör Gelirleri -19,2 6,3 8,7-11,7 4,2 6,9 GSMH , , , , , , Sektörler Büyüme Oranı (%) GSYİH'daki Payı (%) 1. Tarım 14,5-7,3 4,9 6,0 5,6 4, Bitkisel 30,3-16,1-3,9 2,9 2,7 1, Hayvancılık 2,4-1,6 9,6 2,8 2,6 2, Ormancılık 53,4 70,0 17, Balıkçılık -5,3 10,2 31,0 0,3 0,3 0,5 2. Sanayi 19,5 7,3 4,4 9,2 9,2 9, Taşocakçılığı 14,2 7,5 8,3 0,7 0,7 0, İmalat Sanayii 23,9 7,7 4,2 3,7 3,7 3, Elektrik-Su 5,7 5,9 4,4 4,8 4,8 5,5 3. İnşaat 6,5 5,7 10,6 4,7 4,4 5,8 4. Ticaret-Turizm -0,8 4,8 9,0 19,7 19,7 20, Toptan ve Perakende Ticaret -2,2 4,3 5,2 10,7 11,0 11, Otelcilik ve Lokantacılık 4,2 6,5 22,4 9,0 8,7 9,0 5. Ulaştırma-Haberleşme 5,7 5,3 6,9 8,8 8,3 8,0 6. Mali Müesseseler 1,7 2,0 3,1 7,0 7,6 6,9 7. Konut Sahipliği 3,0 3,5 3,8 4,4 4,6 4,5 8. Serbest Meslek ve Hizmetler 9,5 3,6 7,7 13,9 14,5 15,7 9. Kamu Hizmetleri 0,1-0,2-0,8 16,8 15,9 15,1 10. İthalat Vergileri -9,6 9,0 0,5 9,5 10,2 9,7 11. GSYİH 4,0 3,6 5,4 100,0 100,0 100,0 12. Net Dış Alem Faktör Gelirleri 41,9 133,0 37, GSMH 4,1 3,8 5, Kaynak: Devlet Planlama Örgütü 4

19 2. Kaynakların Kullanımı 2.1. Ekonominin Genel Dengesi KKTC ekonomisi 2015, 2016 ve 2017 yıllarında büyümeye devam ederek, GSMH da reel olarak 2015 yılında %4.1, 2016 %3.8 ve 2017 yılında %5.5 oranlarında büyümenin gerçekleştiği görülmektedir (tablo-2). GSMH ve dış açıktan oluşan Toplam Kaynaklar, reel olarak 2015 yılında %3.7 lik bir düşüş gözlemlenirken, 2016 ve 2017 yıllarında ise sırası ile %3.5 ve %5.6 oranlarında artarak cari fiyatlarla 2017 yılında 13,476,906,779.1 TL olarak gerçekleşmiştir. Ekonominin gelecekteki büyümesinde en önemli etkenlerden biri, toplam kaynakların yatırımlara dönüşme oranıdır. Toplam yatırımlarda; 2015, 2016 ve 2017 yıllarında sırası ile %14.3, %2.5 ve %33.5 oranlarında artışlar gözlemlenmiştir. Toplam tüketimde ise 2015 yılında %6.7 oranında bir düşüş gerçekleşmiş ve 2016 ve 2017 yıllarında ise reel olarak toplam tüketim sırası ile %3.7 ve %0.01 oranlarında artmıştır. Böylece 2015 ve 2016 yıllarında sırası ile toplam kaynakların %16.8 i ve %16.6 sı toplam yatırımlara dönüşürken 2017 yılında bu oran %21.04 ü olarak gerçekleşmiştir ve 2016 yıllarında ise sırası ile toplam kaynakların %86 sı ve%83.4 nün toplam tüketime dönüşürken 2017 yılında toplam kaynakların %78.96 sının tüketime ayrıldığı gözlemlenmektedir. Toplam Tüketim 2015 ve 2016 yıllarında sırası ile 7,878,062,633.1 TL ve 8,948,766,653.9 TL olarak gerçekleşirken 2017 yılında cari fiyatlarla 10,640,890,300.5 TL olarak gerçekleşmiştir yılında toplam tüketimin %25.9 u kamu tüketimine ayrılırken %74.1 i ise özel tüketime ayrılmıştır yılında Toplam Yatırımların, GSYİH içerisindeki payı %19.5 oranında gerçekleşirken, toplam tüketimin payı ise %73.2 oranında gerçekleşmiştir. Kamu harcanabilir geliri 2015, 2016 ve 2017 yıllarında sırası ile reel olarak %13.2, %7.3 ve %16.5 oranlarında artarak 2017 yılında sabit fiyatlarla 4,336.4 TL olarak gerçekleşmiştir. Kamu harcanabilir geliri, GSYİH içerisindeki payı ise, bahse konu yıllarda sırası ile %20.7, %21.5 ve %23.7 oranlarında olduğu gözlenmektedir. Özel harcanabilir gelir ise 2015 ve 2016 yıllarında reel olarak %2.0 ve %2.9 oranlarında artış gözlemlenirken 2017 yılında da bu artma eğilimi devam etmiş ve %2.5 lik bir artış gerçekleşmiştir. 5

20 Toplam yurtiçi tasarruflarda, 2015 ve 2016 yıllarında reel olarak sırası ile %71.0 ve %4.0 oranlarında artışlar gözlemlenirken 2017 yılında %23.8 oranında artmış ve cari fiyatlarla 3,910,870,878.7 TL ye ulaşmıştır (tablo 2) ve 2016 yıllarında toplam yurtiçi tasarrufların, GSYİH içerisindeki payı sırası ile %22.8 ve %22.9 olarak gerçekleşirken 2017 yılında ise söz konusu rakamın %26.9 olarak gerçekleştiği gözlenmektedir. Kamu tasarruf açığında ise reel olarak 2015, 2016 ve 2017 yıllarında sırası ile %81.9, %239.7 ve %358.2 oranlarında azalmalar gerçekleşerek 2016 ve 2017 yıllarında Kamu tasarrufu artıya geçmiş ve 2017 yılında cari fiyatlarla 691,875,995.1 TL olarak gerçekleşmiştir. Özel tasarruflarda ise reel olarak 2015 yılında %32.6 lık bir artış ve 2016 yılında ise %4.4 lük bir düşüş gerçekleşmiş ve 2017 yılında ise %7.0 oranında bir artış gözlemlenerek cari fiyatlarla 3,218,994,883.6 TL ye ulaşmıştır yılında kamu tasarruf-yatırım farkı reel olarak %362,4 oranında artışla cari fiyatlarla 309,170,814.3 TL düzeyine ulaşmıştır yılında ise özel tasarruf yatırım farkı reel rakamlarda %33.5 azalarak cari fiyatlarla 765,683,585.7 TL düzeyinde gerçekleşmiştir (tablo 2). 6

21 Tablo - 2 Ekonominin Genel Dengesi Yılı Fiyatlarıyla (TL) Cari Fiyatlarla (Milyon TL) 1. Toplam Kaynaklar 15, , , ,470,187, ,736,103, ,476,906, GSMH 16, , , ,210,731, ,605,460, ,551,761, Dış Açık -1, , , ,544, ,357, ,074,854, Toplam Yatırımlar 2, , , ,592,124, ,787,336, ,836,016, Sabit Sermaye 2, , , ,541,021, ,814,128, ,728,719, Kamu ,019, ,676, ,189, Özel 2, , , ,268,002, ,586,451, ,349,530, Stok Değişimleri ,102, ,792, ,297, Kamu ,945, ,568, ,515, Özel ,047, ,223, ,781, Toplam Tüketim 12, , , ,878,062, ,948,766, ,640,890, Kamu Harcanabilir Geliri 3, , , ,120,771, ,492,542, ,451,068, Kamu Tüketimi 3, , , ,203,794, ,365,535, ,759,192, Kamu Tasarrufu ,022, ,007, ,875, Kamu Yatırımı ,074, ,108, ,705, Kamu Tasarruf-Yatırım Farkı ,096, ,101, ,170, Özel Harcanabilir Gelir 13, , , ,089,959, ,112,917, ,100,692, Özel Tüketim 9, , , ,674,268, ,583,230, ,881,697, Özel Tasarruf 3, , , ,415,691, ,529,686, ,218,994, Özel Yatırım 2, , , ,338,050, ,561,228, ,453,311, Özel Tasarruf-Yatırım Farkı 1, , ,077,641, ,458, ,683,585.7 Özel Tasarruf Oranı (%) Toplam Yurtiçi Tasarruflar 3, , , ,332,669, ,656,693, ,910,870,878.7 Yatırımlar/GSMH (%) Tasarruflar/GSMH (%) Toplam Tüketim/GSMH (%) Fert Başına Toplam Tüketim (TL) , , ,877.4 Fert Başına GSMH (TL) , , , Değişim(%) GSYİH 'daki Pay ( %) 1. Toplam Kaynaklar GSMH Dış Açık -2, Toplam Yatırımlar Sabit Sermaye Kamu Özel Stok Değişimleri Kamu Özel Toplam Tüketim Kamu Harcanabilir Geliri Kamu Tüketimi Kamu Tasarrufu Kamu Yatırımı Kamu Tasarruf-Yatırım Farkı Özel Harcanabilir Gelir Özel Tüketim Özel Tasarruf Özel Yatırım Özel Tasarruf-Yatırım Farkı Toplam Yurtiçi Tasarruflar Yatırımlar/GSMH (%) Tasarruflar/GSMH (%) Toplam Tüketim/GSMH (%) Fert Başına Toplam Tüketim (TL) Fert Başına GSMH (TL) Revize yapılmıştır. 2 Toplamlarda oluşan farklılıklar rakamların yuvarlanmasından kaynaklanmaktadır. Kaynak:Devlet Planlama Örgütü. 7

22 2.2. Sermaye Birikimi Sermaye Birikiminin Kaynakları 2015 yılında toplam yatırımlar 1,592,124,467.1 TL olarak gerçekleşirken, yurt içi tasarrufların 2,332,669,027.1 TL olduğu gözlemlenmiştir yılında ise toplam yatırımlar 1,787,336,444.5 TL, yurt içi tasarruflar ise 2,656,693,724.5 TL olarak gerçekleşmiştir yılında ise toplam yatırımlar 2,836,016,478.7 TL olarak gerçekleşirken, yurt içi tasarruflar 3,910, TL olarak gerçekleşmiş ve son iki yılda olduğu gibi yurt içi tasarruflar, toplam yatırımların tümünü karşılamıştır Sabit Sermaye Yatırımlarının Sektörel Dağılımı Sabit Sermaye Yatırımlarının, 2015 ve 2016 yıllarında sırası ile reel olarak %21.4 ve %7.5 oranlarında artış gerçekleştirirken 2017 yılında Sabit Sermaye Yatırımlarının %26.5 oranındaki bir artışla cari fiyatlarla 2,728,719,347.7 TL olarak gerçekleştiği gözlemlenmiştir (tablo 3) Yılında en yüksek değişimler sırası ile Mali Müesseseler, Serbest Meslek ve Hizmetler ile Ulaştırma-Haberleşme sektörlerinde gerçekleşmiştir. Mali Müesseseler sektöründeki sabit sermaye yatırımları %133.3 lük bir artış gösterirken, Serbest Meslek ve Hizmetler sektöründe %91.1 ve Ulaştırma-Haberleşme sektöründe ise %41.5 oranında artış gözlemlenmiştir. Mali Müesseseler sektörünün Gayri Safi Yurt İçi Hasıladaki payının %1.4, Serbest Meslek ve Hizmetler sektörünün Gayri Safi Yurt İçi Hasıladaki payının %15.0 ve Haberleşme sektörünün ise %5.2 oranlarında olduğu gözlemlenmiştir (tablo 3) Yılında ise en yüksek değişimler sırası ile Kamu Hizmetleri sektörü, Ticaret- Turizm sektörleri ve Tarım sektöründe yaşanmıştır. Kamu Hizmetlerinde %149.3 lük bir artış gözlemlenirken bu artışın en önemli nedenleri arasında; Devlet bütçesindeki Kamu Hizmetleri Sabit Sermaye Yatırımlarında Eğitim sektörü hariç, Sağlık ve Diğer Kamu olarak ayrılan kalemlerindeki ciddi artış ve Yerel Yönetimlerin Kamu hizmetlerindeki Sabit sermaye yatırımlarındaki önemli artışlar ile KT Tütün Endüstrisinin Sabit sermaye yatırımlarındaki üretime yönelik gerçekleştirdiği sabit sermaye yatırımlarındaki kayda değer artışlar sıralanabilir. Ticaret ve Turizm sektöründeki %51.2 lik artışın %96.9 luk bölümünü Turizm sektöründeki sabit sermaye yatırımları oluşturmaktadır. Tarım Sektöründe ise %43.2 oranında sabit sermaye artışı olmuştur. Kamu Hizmetleri sektörünün Toplam Yatırımlar içindeki payının %7.6, Ticaret ve Turizm sektörünün Toplam Yatırımlar içindeki payının %13.6 ve Tarım sektörünün ise %2.6 oranlarında olduğu gözlemlenmiştir (tablo 3). 8

23 Tablo - 3 Sabit Sermaye Yatırımlarının Sekörel Dağılımı 1.TARIM 2.SANAYİ 2.1. Taşocakçılığı 2.2. İmalat 2.3. Elektrik-Su 3.İNŞAAT 4.TİCARET-TURİZM 4.1. Ticaret 4.2. Turizm 5.ULAŞTIRMA 5.1. Ulaştırma 5.2. Haberleşme 6.MALİ MÜESSESELER 7.KONUT 8.SERBEST MESLEK VE HİZMETLER 9.KAMU HİZMETLER Toplam 1.TARIM 2.SANAYİ 2.1. Taşocakçılığı 2.2. İmalat 2.3. Elektrik-Su 3.İNŞAAT 4.TİCARET-TURİZM 4.1. Ticaret 4.2. Turizm 5.ULAŞTIRMA 5.1. Ulaştırma 5.2. Haberleşme 6.MALİ MÜESSESELER 7.KONUT 8.SERBEST MESLEK VE HİZMETLER 9.KAMU HİZMETLER Toplam Yılı Fiyatlarıyla Cari Fiyatlarla ,107, ,065, ,926, ,894, ,679, ,018, ,253, ,201, ,383, ,956, ,375, ,675, ,684, ,102, ,959, ,141, ,587, ,808, ,032, ,760, ,696, ,188, ,490, ,494, ,844, ,270, ,202, ,136, ,956, ,852, ,686, ,020, ,624, ,449, ,936, ,227, ,274, ,246, ,279, , , ,580, ,246, ,136,032, ,872, ,732, ,018, ,981, ,853, ,085, , , , ,541,021, ,814,128, ,728,719, Değişim(%) Toplam Yatırımlar İçindeki Pay (%) Yılı Sabit Sermaye Yatırımları Rakamlarında revize yapılmıştır. Kaynak: Devlet Planlama Örgütü 9

24 Sabit sermaye yatırımlarının kesimler itibarıyla dağılımı tablo 4'de görülmektedir. Grafik 2 de ise kesimler itibarıyla sabit sermaye yatırımlarında son altı yılda meydana gelen reel gelişmeyi göstermektedir yılında toplam sabit sermaye yatırımlarının içinde %17.7 oranındaki paya sahip olan Kamu Kesimi yatırımları, cari fiyatlarla 273,019,533.7 TL olarak gözlemlenirken toplam yatırımlar içinde %82.3 lük paya sahip olan özel kesim yatırımları ise cari fiyatlarla 1,268,002,243.4 TL olarak gerçekleşmiştir yılında ise Kamu Kesimi yatırımları, toplam sabit sermaye yatırımları içerisinde %12.6 lık bir paya sahip olmuş ve cari fiyatlarla 227,676,886.1 TL olarak gerçekleşmiştir. Özel kesim yatırımları ise Toplam Sabit Sermaye Yatırımları içerisinde %87.4 oranı ile 1,586,451,909.0 TL sine ulaşmıştır yılında ise kamu kesimi yatırımları %40.1 oranında artarak içindeki payı %13.9 olarak gerçekleşmiş ve cari fiyatlarla 379,189,235.8 TL olarak gözlemlenmiştir. Özel Kesim yatırımları ise %24.6 oranında büyüyerek, Toplam Sabit Sermaye Yatırımları içerisinde %86.1 lik bir pay almış ve cari fiyatlarla 2,349,530,111.8 TL olarak gerçekleşmiştir. (tablo 4, grafik 2). Grafik 2 Sabit Sermaye Yatırımları Kamu Özel yılında ise Kamu Kesimi yatırımları içerisindeki en yüksek paya %37.7 oranıyla Kamu Hizmetleri sahiptir. Kamu Hizmetleri sektörünü sırası ile %23.4 Ulaştırma ve %22.1 oranıyla Elektrik Su sektörü izlemiştir. Özel Kesim yatırımlarında ise %45.5 oranıyla Konut %14.1 oranıyla Turizm ve %10.2 oranıyla Serbest Meslek ve Hizmetler sektörlerinde yoğunlaşmıştır. 10

25 Tablo - 4 Sabit Sermaye Yatırımlarının Kesimler İtibarıyla Dağılımı Kamu Kesimi ,019, ,676, ,189, Devlet ,133, ,175, ,469, Diğer Kamu Kurumları ,885, ,501, ,719, Özel Kesim 2, , , ,268,002, ,586,451, ,349,530,111.8 Toplam 2, , , ,541,021, ,814,128, ,728,719, Değişim (%) Sabit Sermaye Yatırımlarındaki Pay (%) 1.Kamu Kesimi Devlet Diğer Kamu Kurumları Özel Kesim Toplam KİT, Döner Sermayeli Kuruluşlar ve Yerel Yönetimler Rakamlarında revize yapılmıştır. Kaynak: Devlet Planlama Örgütü Tablo- 5 Sabit Sermaye Yatırımlarının Kesimler ve Sektorler İtibarıyla Yüzde Dağılımı (%) 2015 Kamu Özel Toplam Kamu 2016 Özel Toplam Kamu 2017 Özel Toplam 1.Tarım Sanayi Taşocakçılığı İmalat Elektrik-Su İnşaat Ticaret-Turizm Ticaret Turizm Ulaştırma-Haberleşme Ulaştırma Haberleşme Mali Müesseseler Konut Serbest Meslek ve Hizmetler Kamu Hizmetleri Toplam Makine ve Teçhizat Yatırımları Kaynak Devlet Planlama Örğütü 11

26 Toplam yatırımlar en fazla Konut sektöründe %37.9 oranıyla yoğunlaşırken, Konut sektörünü % 17.1 Ticaret- Turizm, %14.6 ile Sanayi ve %8.8 oranıyla Ulaştırma-Haberleşme takip etmişlerdir. Bu gelişmeler sonucunda toplam yatırımlarda ilk üç sırayı Konut, Ticaret-Turizm ve Sanayi almıştır yılında ise Kamu Kesimi yatırımları içerisindeki en yüksek paya %34.3 oranıyla Ulaştırma sektörü sahiptir. Ulaştırma sektörünü sırası ile %30.7 Kamu Hizmetleri Sektörü ve %18.8 oranıyla Elektrik Su sektörü izlemiştir. Özel Kesim yatırımları ise %45.7 oranıyla Konut, %17.1 oranıyla Serbest Meslek ve Hizmetler ve %11.8 oranıyla Turizm sektörlerinde yoğunlaşmıştır. Toplam yatırımlar en fazla Konut sektöründe %40.3 oranıyla yoğunlaşırken, Konut sektörünü %15 oranıyla Serbest Meslek ve Hizmetler, %12.1 ile Sanayi ve %11.6 oranıyla Ulaştırma-Haberleşme takip etmişlerdir Bu gelişmeler sonucunda toplam yatırımlarda ilk üç sırayı Konut, Serbest Meslek ve Hizmetler ve Sanayi almıştır. Grafik 3 toplam yatırımların 2016 yılında yoğunlaştığı sektörleri göstermektedir yılında Kamu kesimi yatırımları içerisinde %54.6 oranı ile en yüksek paya sahip Kamu hizmetleri sektörünü %21.9 oranı ile Ulaştırma ve Haberleşme sektörü ve %17.3 oranı ile Sanayi sektörü takip etmektedir. Özel kesim sabit sermaye yatırımlarında ise %48.1 oranıyla Konut sektörü sahipken, % 15.2 pay oranı ile Ticaret Turizm sektörü ve %13.8 pay oranı ile Serbest Meslek ve Hizmetler Konut sektörünü takip etmektedir. Bu gelişmeler sonucunda toplam yatırımlarda en yüksek payı sırası ile Konut, Ticaret-Turizm ve Sanayi sektörleri almıştır (Grafik-3). 12

27 Grafik 3 Sabit Sermaye Yatırımlarının Sektörel Dağılımı (2017) TARIM SANAYİ Taşocakçılığı İmalat Elektrik Su İNŞAAT TİCARET TURİZM Ticaret Turizm ULAŞTIRMA Ulaştırma Haberleşme MALİ MÜESSESELER KONUT SERBEST MESLEK KAMU HİZMETLERİ Series Tüketim Harcamaları Fert başına GSMH, 2015 yılında reel de %1.8 lik bir artışla cari fiyatlarla 37,412.8 TL, 2016 yılında reel olarak %2.6 oranında artarak cari fiyatlarla 42,022.3 TL sına ulaşmıştır yılında ise reel olarak %3.7 oranında artarak cari fiyatlarla 51,798.5 TL sına ulaşmıştır. GSMH'nın ABD Doları karşılığı ise, 2015,2016 ve 2017 yıllarında dalgalı bir seyir izleyerek sırası ile 13,721.4 dolar, 13,902.0 dolar ve 14,187.5 dolar olarak gerçekleşmiştir (tablo 6). Grafik 4 dolar bazında fert başına GSMH nın son üç yıldaki gelişimini göstermektedir. Fert başına toplam tüketimin, 2015 yılında 28,865.7 TL, 2016 yılında 32,402.6 TL ve 2017 yılında 37,877.4 TL değerine yükselmiştir fiyatlarıyla fert başına toplam tüketimde, 2015 yılında %8.8 oranında daralma yaşandığı gözlemlenirken 2016 yılında %2.6 oranında artış gerçekleşmiştir 2017 yılında ise %1.7 oranında daralma gerçekleşmiştir (tablo 6). Toplam tüketimin GSYİH içerisindeki payının ise 2015 ve 2016 yıllarında %77.1, oranında gerçekleşmişken 2017 yılında %73.2 oranında gerçekleştiği gözlenmektedir (tablo 6). 13

28 Tablo - 6 Tüketim Harcamaları Sektörler 1977 Yılı Fiyatlarıyla Cari Fiyatlarla 1. GSMH 16, , , ,210,731, ,605,460, ,551,761, Toplam Tüketim 12, , , ,878,062, ,948,766, ,640,890, Kamu Tüketimi 3, , , ,203,794, ,365,535, ,759,192, Özel Tüketim 9, , , ,674,268, ,583,230, ,881,697,306.2 Toplam Tüketim/GSMH (%) Fert Başına Toplam Tüketim , , ,877.4 Fert Başına GSMH , , ,798.5 Fert Başına GSMH ($) , , , Değişim(%) GSYİH'daki Pay (%) 1. GSMH Toplam Tüketim Kamu Tüketimi Özel Tüketim Toplam Tüketim/GSMH (%) Fert Başına Toplam Tüketim Fert Başına GSMH Fert Başına GSMH ($) Revize yapılmıştır Kaynak:Devlet Devlet Planlama Örgütü Grafik -4 Fert Başına GSMH $ Yıllar 14

29 3. Finansman Dengesi 3.1 Kamu Gelirleri 2015 yılında cari fiyatlarla 3,747,936,193.4 TL sı olan kamu gelirleri, 2016 yılında 4,306,597,171.1 TL sına ulaşmış ve 2017 yılında da artarak 5, 549, 136, 675 TL düzeyinde olmuştur. Kamu finansman gereği ise 2015 yılında cari fiyatlarla 337, 096, TL sı iken, 2016 yılında 99,101,241.9 TL sına gerilemiş, 2017 yılında ise 309,170,814.2 TL sı kamu finansman fazlası görülmüştür yılı fiyatlarıyla, 2015 yılında 6,130.9 TL sı olarak gerçekleşen kamu gelirleri 2016 yılında %4.9 oranında artarak 6,433.8 TL sı olmuş, 2017 yılında ise %8.4 oranında arış göstererek 6,972,7 TL düzeyine ulaşmıştır yılında reel olarak %4.2 oranında artış gösteren dolaysız vergiler, 2017 yılında %5.7oranında artış göstermiştir yılında dolaylı vergilerde ise reel %8.5 oranındaki artış ve 2017 yılındaki dolaylı vergilerde reel %0.2 oranı gibi daha düşük bir oranda gerçekleşen artış, toplam vergi gelirlerinde 2016 yılında reel % 6.7, 2017 yılında ise reel olarak % 2.5 oranında artışa neden olmuştur. Vergi dışı gelirlere bakıldığında 2016 yılında reel olarak %10.1 oranında artış olurken, 2017 yılında %30.4 oranında ciddi bir artış göze çarpmaktadır. Faktör ve fon gelirlerinde ise aynı yıllarda sırasıyla reel olarak %0.8 ve % 14.2 oranında artışlar kaydedilmiştir yılında toplam kamu gelirlerindeki reel %8.4 oranındaki artışta, toplam vergi gelirlerindeki reel olarak %2.5 oranındaki artışın yanında, vergi dışı gelirlerdeki %30.4 oranındaki artış ve özellikle faktör ve fon gelirlerinde %14.2 oranındaki artış etkili olmuştur. 3.2 Kamu Giderleri Kamu giderleri toplamı, cari fiyatlarla, 2015 yılında 4,085,032,928.6 TL olurken 2016 yılında 4,405,698,412.9 TL sına, 2017 yılında ise 5,239,965,860.8 TL sına ulaşmıştır yılı fiyatlarıyla, toplam kamu giderleri 2015 yılında 6,682.4 TL sı olarak gerçekleşirken, 2016 yılında reel olarak %1.5 oranında gerileyerek 6,581.8 TL sı düzeyinde gerçekleşmiş, 2017 yılında ise reel olarak %0.04 gibi çok düşük bir oranında artarak 6,584.2 TL olmuştur yılında toplam kamu giderlerindeki reel %0.04 oranındaki artışta, transfer giderlerindeki reel %2.7 oranındaki düşüşe ve kamu cari giderlerindeki reel %1.9 oranındaki gerilemeye rağmen, kamu yatırımlarındaki reel olarak %42.4 oranındaki ciddi artış etkili olmuştur. 15

30 3.3 Kamu Kesimi Genel Dengesi Kamu gelirlerinin 2016 yılında reel olarak %4.9 oranında artmasıyla birlikte transfer giderlerinin de reel olarak %1.8 gibi düşük bir oranında artması kamu harcanabilir gelirin reel olarak %7.3 oranında artmasıyla sonuçlanmıştır. Kamu harcanabilir gelirin artması ve kamu cari giderlerinde reel olarak %2 oranında bir gerileme gerçekleşmesi, yıllardır kamu tasarrufu açığı kaydedilirken 2016 yılında cari fiyatlarla 127milyon TL, sabit fiyatlarla TL, kamu tasarrufu sağlanmasına neden olmuştur. Kamu yatırımlarında reel olarak %18.7 oranında bir daralmanın etkisiyle, kamu finansman gereğinde reel olarak %73.2 oranında ciddi bir gerileme kaydedilmiştir yılında ise Sosyal Sigortalar Kurumu ndaki olumlu mali gelişmeler neticesinde artan gelirlerin yanında İhtiyat Sandığı ve Merkez Banka sının gelirlerinin artması faktör ve fon gelirlerini pozitif yönde etkilemiş ve reel olarak %14.2 oranında artırmıştır. Vergi dışı gelirlerin reel olarak %30.4 oranında ve faktör ve fon gelirlerinin de %14.2 oranında artması toplam vergi gelirlerindeki reel %2.5 oranındaki artışla birlikte kamu gelirlerinin reel olarak %8.4 oranında artmasını sağlamıştır. Kamu gelirlerindeki reel olarak %8.4 artış ve transfer giderlerinde reel olarak % 2.7 oranında gerileme kamu harcanabilir gelirin % 16.5 oranında artmasına neden olmuştur. Kamu cari giderlerinde %1.9 oranında gerilemenin kaydedilmesiyle birlikte kamu tasarrufunda reel olarak %358.2 oranında artış sağlanmıştır. Kamu yatırımlarında reel olarak %42.4 oranındaki yüksek artışa rağmen 2017 yılında kamu finansman dengesinde cari fiyatlarla milyon TL,1977 yılı fiyatlarıyla TL, kamu finansman fazlası meydana gelmiştir yılında %9 olan kamu finansman gereğinin gayri safi milli hasılaya oranı 2014, 2015 ve 2016 yıllarında sürekli düşüş kaydederek sırasıyla %7.4, %3.3 ve %0.9 oranlarında gerçekleşmiştir yılında ise kamu kesimi genel dengesinde kamu finansman fazlası meydana gelmesiyle, Kamu Finansman Gereği / Gayri Safi Milli Hasıla grafiğinde( grafik 5) de görüldüğü üzere kamu finansman gereğinin gayri safi milli hasılaya oranı % -2.1 oranında gerçekleşmiştir. 16

31 Tablo -7 Kamu Kesimi Genel Dengesi Yılı Fiyatlarıyla (TL) Cari Fiyatlarla (TL) 1. Kamu Gelirleri 6, , , ,747,936, ,306,597, ,549,136, Vergiler 3, , , ,220,710, ,593,635, ,160,994, Dolaysız Vergiler 1, , , ,899, ,084,741, ,363,797, Dolaylı Vergiler 2, , , ,269,811, ,508,893, ,797,196, Vergi Dışı Gelirler ,178, ,460, ,982, Faktör ve Fon Gelirleri 2, , , ,258,046, ,388,501, ,885,159, Transferler 2, , , ,627,164, ,814,054, ,098,067, Kamu Harcanabilir Gelir 3, , , ,120,771, ,492,542, ,451,068, : Kamu Cari Giderleri 3, , , ,203,794, ,365,535, ,759,192, Kamu Tasarrufu ,022, ,007, ,875, Kamu Yatırımı ,074, ,108, ,705, Sabit Sermaye ,019, ,676, ,189, Stok Değişimi ,945, ,568, ,515, Kamu Finansman Gereği ,096, ,101, ,170, Değişim (%) GSYİH'daki Pay (%) 1. Kamu Gelirleri Vergiler Dolaysız Vergiler Dolaylı Vergiler Vergi Dışı Gelirler Faktör ve Fon Gelirleri Transferler Kamu Harcanabilir Gelir : Kamu Cari Giderleri Kamu Tasarrufu Kamu Yatırımı Sabit Sermaye Stok Değişimi Kamu Finansman Gereği Not: İhtiyat Sandığı Dairesi için kurumun kendi yapmış olduğu tahmin rakamları kullanılmıştır. Kaynak: Devlet Planlama Örgütü 17

32 Grafik -5 Kamu Finansman Gereği/GSMH 10.0 Kamu Finansman Gereği/GSMH % Kamu Finansman gereği/gsmh

33 3.4. Kamu Borç Stoku Yıllar itibariyle gerçekleşen toplam kamu borç stoku incelendiğinde, 2015 yılı toplam kamu borç stoku 16,050.4 milyon TL sı olmuş ve bu rakam GSYİH nın %157.0 sına karşılık gelmektedir yılında GSYİH nın %165.4 si seviyesinde 19,187.7 milyon TL sına yükselmiştir yılında ise toplam kamu borç stoku 20,704.9 milyon TL sına yükselmesine karşılık GSYİH nın %142.4 seviyesine ulaşmıştır (tablo 8). ABD doları cinsinden toplam borç stoku incelendiğinde, yılları arasında kurlarda yaşana değişikliklere bağlı olarak değişim göstermektedir yılında 5,510.3 milyon $ olan kamu toplam borcu 2016 yılında 5,442.5 milyon $ ı olarak gerçekleşmiştir yılında bu rakam 5,671.0 milyon $ seviyesine ulaşmıştır (tablo 8). Tablo 8 de görüleceği üzere iç borç stoku, 2015 yılında 5,151.4 milyon TL sı düzeyine yükselmiştir. Toplam iç borç stokunun GSYİH içindeki payı 2015 yılında %50.4 seviyesinde gerçekleşti yılında toplam iç borç stoku GSYİH nın %49.9 sı seviyesinde gerçekleşerek 5,783.6 milyon TL sına yükselmiştir yılında ise GSYİH nın %42.0 ı seviyesinde gerçekleşen iç borç stoku 6,109.6 milyon TL sına yükselmiştir. Kamunun dış borç stoku ise, 2015 yılında 10,899.0 milyon TL sı seviyelerine yükselmiştir. Dış borç stokunun GSYİH içindeki payına bakıldığında ise, 2015 yılında %106.6 sı düzeyine yükseldiği görülmektedir yılında ise dış borç stoku GSYİH nın %115.5 i düzeyinde 13,404.1 milyon TL sı seviyesine yükselmiştir yılında ise dış borç stoku GSYİH nın %100.3 i düzeyine gerilerken kurlarda yaşanan artışlar nedeniyle cari olarak 14,595.3 milyon TL sı seviyesine yükselmiştir (tablo 8). 19

34 TABLO - 8 KAMU BORÇ STOKU İç Borç Stoku 1 Milyon TL 5, , ,109.6 Milyon $ 3 1, , ,673.4 GSYİH' daki Payı (%) Dış Borç Stoku 2 Milyon TL 10, , ,595.3 Milyon $ 3 3, , ,997.6 GSYİH' daki Payı (%) Toplam Borç Stoku Milyon TL 16, , ,704.9 Milyon $ 3 5, , ,671.0 GSYİH' daki Payı (%) Hazine ve diğer Kamu kurumlarının Merkez Bankası, Ticari Bankalar ve İhtiyat Sandığına olan borçlarını ifade eder. Bu borç toplamına belediyelerin sadece bankalara olan borçları dahil edilirken diğer kamu borçları dahil edilmemiştir 2 Hazinenin dış kaynaklı borcunu ifade eder Aralık resmi döviz satış kurları kullanılmıştır. 4 Kaynak: KKTC Maliye Bakanlığı, Merkez Bankası, ve Devlet Planlama Örgütü. 3.5 Özel Kesim Genel Dengesi 2015 yılında, 1977 yılı fiyatlarıyla 13,233.7 TL olan özel harcanabilir gelir, 2016 yılında reel olarak %2.9 oranında artarak 13,614.1 TL olmuştur yılında ise özel harcanabilir gelir reel olarak %2.5 oranında artmış ve 13,948.3 TL düzeyinde gerçekleşmiştir yılında, özel harcanabilir gelirin, 1977 yılı fiyatlarıyla %2.9 oranında artmasına karşın özel tüketimin reel olarak % 6 oranında artması, özel tasarrufun reel olarak %4.4 oranında gerilemesine neden olmuştur yılında ise, özel harcanabilir gelir reel olarak %2.5 oranında artarken, özel tüketimin reel olarak %0.7 gibi çok düşük oranda artması özel tasarruf da reel olarak % 7 oranında artışa neden olmuştur. Özel yatırımlara bakıldığında 2016 yılında reel olarak %6.6 oranında artması özel kesimin kamu kesimine sunduğu kaynak miktarını %17.9 oranında azaltmıştır yılında ise, özel yatırımların reel olarak %32.2 gibi ciddi bir oranında artması, özel kesimin kamu kesimine sunduğu kaynağın %33.5 oranında azalmasına neden olmuştur yılında, özel kesimin kamu kesimine sunduğu kaynak, 1977 yılı fiyatlarıyla, TL düzeyinde kalmıştır. 20

35 Yılı Fiyatlarıyla (TL) Cari Fiyatlarla (TL) 1. Özel Harcanabilir Gelir 13, , , ,089,959, ,112,917, ,100,692, Özel Tüketim 9, , , ,674,268, ,583,230, ,881,697, Özel Tasarruf 3, , , ,415,691, ,529,686, ,218,994, Özel Yatırım 2, , , ,338,050, ,561,228, ,453,311, Sabit Sermaye 2, , , ,268,002, ,586,451, ,349,530, Stok Değişimi ,047, ,223, ,781, Kamu Kesimine İkraz 1, , ,077,641, ,458, ,683, Değişim (%) GSYİH'daki Pay (%) 1. Özel Harcanabilir Gelir Özel Tüketim Özel Tasarruf Özel Yatırım Sabit Sermaye Stok Değişimi Kamu Kesimine İkraz Kaynak: Devlet Planlama Örgütü Tablo - 9 Özel Kesim Genel Dengesi 3.6. Devlet Bütçe Dengesi Devlet bütçe hacmi 2015 yılında 3,841.9 milyon TL olarak gerçekleşirken, 2016 yılında 2015 yılına göre %8.3 oranında bir artışla 4,160.3 milyon TL olarak gerçekleşmiştir yılında ise %20.1 artış göstererek 4,995.3 milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Devlet bütçe hacmi yılları arasında cari bazda artış göstermiş olmasına rağmen, ayni dönem içerisinde GSMH içerisindeki payı azalan bir seyir izlemiş ve 2015 yılında %37.6, 2016 yılında %35.8 ve 2017 yılında ise %34.3 seviyesine gerilemiştir (tablo 10). Bütçe yerel gelirleri içerisinde en önemli gelir kalemi olan vergi gelirleri, 2015 yılında reel olarak %1.2 lik oranında gerileme yaşanırken bu oran 2016 yılında %6.7 lik artış göstermiştir yılında ise 2016 yılına göre reel olarak vergi gelirlerinde %2.7 oranında artış görülmektedir. Vergi gelirlerinin alt kalemlerinden dolaysız vergiler 2015 yılında reel olarak %2.7 oranında gerileme göstermesine karşılık, 2016 yılında %4.4 oranında reel olarak artış olmuştur yılında ise %6.1 oranında artış yaşanmıştır. Dolaylı vergilerde ise reel olarak 21

36 2015 yılında %0.1 oranında azalış göstermesine karşılık 2016 yılında reel olarak %8.4 oranında artış yaşanırken, 2017 yılında sadece %0.2 oranında artış yaşanmıştır (tablo 10). Yerel gelirlerin içerisinde yer alan diğer gelirlerde, 2015 yılında ise Telefon telgraf ve teleks ücretleri, Chip kart satış gelirleri, sabit görüntülü radar sistemleri ceza gelirlerinde yaşanan gerileme nedeni ile diğer gelirler kaleminde reel olarak %10.9 düzeyinde gerileme gözlemlenmiştir yılında ise bazı gelir kalemlerinde gerileme olmasına karşılık ayni katarori içerisinde yeralan diğer gelir kalemlerinde yaşanan artış diğer gelirlerde reel olarak %11.5 oranında artışa neden olmuştur yılında ise diğer gelirler kaleminde %32.3 oranında artış olmuştur (tablo 10). Fon gelirlerinde 2015 yılında Spor Fonu, Emekli sandığı fonu, vetasfiye Edilen Fon gelirleri başta olmak üzere toplam fon gelirleri kaleminde reel olarak %6.3 oranında gerileme gözlemlenmiştir yılında ise fon gelirlerinde reel olarak %12.6 oranında artış sağlanmıştır yılında ise Spor Fonu, Turizm Teşvik fonu, Fiyat İstikrar Fonu ve Tasfiye Edilen Fon gelirleri başta olmak üzere toplam fon gelirleri kaleminde cari fiyatlarla %5.6 oranında artış yaşanmasına karşılık, reel olarak %11.2 oranında gerileme söz konusu olmuştur. Bütçe gelirleri içerisinde yer alan dış yardımlar, 2015 yılında cari fiyatlarla milyon TL ile bütçe gelirleri içerisinde % 15.8 ı ve GSMH nın %5.4 dü kadar paya sahipti yılında bu pay %12.8 ine ulaşırken, 2017 yılında %14.5 i seviyelerinde gerçekleşti yılında reel olarak %0.9 oranında azalarak GSMH nın %5.4 ü kadar paya sahip olmuştur yılında ise dış yardımlar da reel olarak %15.9 gerileme olurken GSMH nın %4.4 ü kadar paya sahip olmuştur yılında ise dış yardımlar da reel olarak %17.4 artış olurken GSMH nın %4.9 ü kadar paya sahip olmuştur. Tamamına yakını Türkiye Cumhuriyeti nden sağlanan dış yardımlar 2015 yılında cari fiyatlarla milyon TL olarak gerçekleşirken, 2016 yılında milyon TL olarak gerçekleşmiştir yılında ise cari fiyatlarla milyon TL olarak gerçekleşmiştir. Toplam gelirler içerisinde yerel gelirler cari fiyatlarla 2015 yılında %84.2 oranında bir paya sahip olurken bu oran 2016 yılında %87.2 ye yükselirken; 2017 yılında ise %85.5 oranında bir paya sahip olmuştur yılları arasında yerel gelirlerde cari fiyatlarla %20.7 lik artış olmasına karşılık reel olarak %5 oranında gerileme olduğu gözlemlenmiştir. 22

37 Bütçe giderleri açısından gelişmelere bakıldığı zaman, 2015 yılında 3,841.9 milyon TL düzeyinde gerçekleşen bütçe cari olarak %5.7artış ve reel %4.8 lik gerileme göstermiştir yılında 4,160.3 milyon TL ile cari olarak %8.3 artış ve reel olarak %1.1 lik gerileme yaşanmıştır yılında ise bütçe giderleri cari fiyatlarla %20.1 oranında artış ile 4,995.3 milyon TL düzeyinde gerçekleşen bütçe reel olarak %1.0 oranında artış göstermiştir. Personel giderlerinin yıllar itibariyle bütçe giderleri içindeki payına bakıldığı zaman 2015 yılında %34.5 seviyelerinden 2016 yılında %34.3 i seviyesine gerilerken cari fiyatlarla %7.6 ve reel olarak ise %1.7 oranında gerileme göstermiştir yılında personel giderleri %32.9 oranında pay alırken personel giderleri cari fiyatlarla %15.4 lik artış göstermesine karşılık reel olarak %2.9 oranında gerilemiştir yılında bütçe giderlerinde reel olarak personel giderleri %3.7, diğer cari giderler %3.4, transfer giderleri %6.3, savunma giderleri %4.6 ve yatırım giderlerinde %2.5 oranında gerileme olmuştur yılında ise bütçe giderlerinde reel olarak personel giderleri %1.7, diğer cari giderler %3.7, savunma giderleri %4.3 ve yatırım giderlerinde %22.8 oranında gerileme olmasına karşılık, transfer giderleri %5.4 oranında artış göstermiştir yılında ise bütçe giderlerinde reel olarak personel giderleri %2.9, transfer giderleri %3.1 oranında gerileme olmasına karşılık, diğer cari giderler %2.8, savunma giderlerinde %1.7 ve yatırım giderlerinde %39.6 oranında artış göstermiştir yılı bütçe giderleri içindeki gider kalemlerinin paylarına bakıldığı zaman, transfer harcamalarının bütçe giderlerinin %42.8; 2016 yılında %45.6, 2017 yılında ise %43.7 oranında pay ile bütçeye önemli bir yük oluşturmaya devam ettiği görülmektedir. Bütçe gelirleri ile bütçe giderlerini karşılayamayan KKTC bütçesi; 2015 yılında finansman ihtiyacı milyon TL olmasına karşılık TC kredileri olanaklarından milyon TL düzeyinde sağlanan kredi sayesinde, bütçe ihtiyaç görülen milyon TL lik miktarı iç finansman olanaklarıyla karşılanmıştır yılında devlet butçesi finansman ihtiyacı milyon TL olmasına karşılık TC kredileri olanaklarından milyon TL düzeyinde sağlanan kredi sayesinde, bütçe ihtiyaç görülen kaynaktan fazlasını sağlamış olması nedeniyle 20.8 milyon TL lik miktar finansman fazlası vermiştir. Ayni durum 2017 yılında da yaşanmış ve bu yılda da ihtiyaç duyulan finansman ihtiyacı milyon TL olmasına karşılık TC kredileri 23

38 olanaklarından milyon TL düzeyinde sağlanan kredi sayesinde, bütçe ihtiyaç görülen kaynaktan fazlasını sağlamış olması nedeniyle milyon TL lik miktar finansman fazlası vermiştir yılında yerel gelirlerin GSMH ya oranı %28.6 sı seviyesine ulaştı; 2016 yılında ise %29.8 sı seviyesine yükselmesine karşılık 2017 yılında yerel gelirlerin GSMH ya oranı %28.7 si seviyesine ulaştı. Dış yardımların ise GSMH payı 2015 de %5.4, ve 2016 yılında ise %4.4 düzeylerinde gerçekleşmiştir yılında ise %4.9 seviyesine ulaştı. Yerel gelirlerin önemli bir bölümünü oluşturan gelir vergisi ağırlıklı dolaysız vergilerin GSMH'ya oranı, 2015 yılında %11.9 seviyesine gerilerken 2016 yılında %12.4 e yükseldi.2017 yılında ise %11.8 seviyesine geriledi. Bu gelişmeler sonucunda vergi gelirleri toplamının GSMH'ya oranı 2015 yılında %20.9 oranından, 2016 yılında ise %21.5 olarak gerçekleştiği, 2017 vergi gelirleri toplamının GSMH'ya oranı %20.9 düzeyine gerilediği görülmektedir (tablo 9). Devlet bütçesi giderleri, 2015 yılında %37.6 i düzeyinde gerçekleşmiş, 2016 yılında ise %35.8 lik payla seviyesine gerilemiştir yılında ise %34.3 lük payla son dönemlerin en düşük seviyesine gerilemiştir (tablo 10, grafik 6). Bütçe giderleri, bir önceki yıla göre reel olarak 2015 yılında %4.8 ve 2016 yılında ise %1.1 oranında gerileme göstermiştir yılında ise reel olarak %1.0 seviyesinde gerçekleşmiştir. Devlet yatırımlarının ise bütçe giderleri içerisindeki payı 2015 yılında %10.2 ve 2016 yılında %8.0 seviyesine ulaşırken 2017 yılında %11.0 yükseldiği görülmektedir. Yatırımların yıllar itibariyle GSMH içindeki paylarına bakıldığında 2013 yılında %4.0 olan payı, 2014 yılında %4.1 ve 2015 yılında %3.8 seviyesinde gerçekleşirken 2016 yılında %2,9 luk paya sahip olmuştur yılında ise bu oran %2.1 düzeyinde gerçekleşmiştir yılında bütçe gelirlerinde görülen %2.7 oranındaki reel gerileme ve bütçe giderlerindeki %4.8 lik reel gerileme karşısında bütçe bu yıldada GSMH nın %3.7 si oranında açık vermiştir yılında ise bütçe gelirlerinde görülen %4.4 oranındaki reel artış a karşılık bütçe giderlerindeki %1.1 lik reel gerileme karşısında bütçe bu yılda ise GSMH nın %1.7 si oranında açık vermiştir yılında ise bütçe gelirlerinde görülen %2.3 oranındaki reel gerileme karşılık bütçe giderlerindeki %1.0 lik reel gerileme karşısında bütçe bu yılda ise GSMH nın %0.8 oranında açık vermiştir. 24

39 Yıllar itibariyle Devlet Bütçe dengeleri incelendiğinde Bütçenin finansmanı için gerekli olan iç ve dış kaynak ihtiyacının sürdürülebilir bir yapıda olmadığı ve sürekli bütçe açıkları nedeni ile kamu borç yükünün artması ülke ekonomisinin gelişmesine engel oluşturduğu görülmektedir. 25

40 TABLO - 10 Devlet Bütçe Dengesi 1977 Yılı Fiyatlarıyla (TL) Cari Fiyatlarla (Milyon TL) I.BÜTÇE GELİRLERİ 5, , , , , , Yerel Gelirler 4, , , , , , Vergi Gelirleri 3, , , , , , Dolaysız Vergiler 1, , , , , Dolaylı Vergiler 1, , , , , , Diğer Gelirler Fon Gelirleri , Dış Yardımlar Türkiye Cumhuriyeti Diğer II.BÜTÇE GİDERLERİ 6, , , , , , Cari Giderler 2, , , , , , Personel Giderleri 2, , , , , , Diğer Cari Giderler Transferler 2, , , , , , Savunma Giderleri Yatırımlar Sabit Sermaye Yatırımları Diğer Yatırımlar III.BÜTÇE DENGESİ IV. AVANSLAR IIV.FİNANSMAN DENGESİ IV. FİNANSMAN Türkiye Cumhuriyeti Kredileri Diğer Değişim (%) GSMH'daki Pay (%) I.BÜTÇE GELİRLERİ Yerel Gelirler Vergi Gelirleri Dolaysız Vergiler Dolaylı Vergiler Diğer Gelirler Fon Gelirleri Dış Yardımlar Türkiye Cumhuriyeti Diğer II.BÜTÇE GİDERLERİ Cari Giderler Personel Giderleri Diğer Cari Giderler Transferler Savunma Giderleri Yatırımlar Sabit Sermaye Yatırımları Diğer Yatırımlar III.BÜTÇE DENGESİ IV. AVANSLAR IIV.FİNANSMAN DENGESİ IV. FİNANSMAN Türkiye Cumhuriyeti Kredileri Diğer Kaynak: Devlet Planlama Örgütü 26

41 27