ERGENLİK ÇAĞINDAKİ GENÇLERDE SAĞLIKLI YAŞAM BİÇİMİ ARAŞTIRMASI

Transkript

1 ERGENLİK ÇAĞINDAKİ GENÇLERDE SAĞLIKLI YAŞAM BİÇİMİ ARAŞTIRMASI Türkan FIRINCI* Özet: Bu çalışmanın amacı, ergenlerin sağlıklı yaşam biçimi davranışları ile sosyo-demografik özellikleri arasındaki ilişkinin araştırılmasıdır. Araştırmada tarama modeli kullanılmış ve Pender in Sağlığın Teşviki modeli temele alınmıştır. Araştırmada veriler Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği-HPLP II ile toplanmıştır. Veri analizinde Kruskal Wallis, Cramer s V ve Spearman Correlation analizleri yapılmıştır. Araştırma sonucunda bulguların Pender in modelini desteklediği ve ergenlerin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarında yetişkinlerde olduğundan farklı bazı özellikler gösterdikleri ortaya konmuştur. Buna göre gençlerin daha az olumludan daha olumluya olacak biçimde, sağlıklı yaşam şekli ile ilgili davranışlarının sırasıyla sağlık sorumluluğu, beslenme, fiziksel aktivite, stres yönetimi, kişilerarası iletişim ve manevi gelişim davranışı gösterdikleri sonucuna varılmıştır. Anahtar Sözcükler: Sağlıklı Yaşam Biçimi, Sağlığı Geliştirme Modeli, Ergenlik Çağı. Abstract: The aim of this study is to investigate the correlation between healthy lifestyle behaviors and socio-demographic characteristics of adolescents. While survey model is employed in this study, Pender s Health Promotion Model is also used as a base. Data is collected via Health Promotion Lifestyle Profile (HPLP-II) questionnaire and it is analyzed through Kruskal Wallis, Cramer s V and Spearman Correlation tests. It is proved that findings back up Pender s model, showing that there are some specific differences between the healthy lifestyle behaviors of adolescents and of adults. Accordingly, it is concluded that adolescents healthy lifestyle behaviors has increasingly positive character in the following course: health responsibility, nutrition, physical activity, stress management, interpersonal communication and moral development. Key Words: Healthy Lifestyle, Health Promotion Model, Adolescence. *Gazi Üniversitesi, Doktora öğrencisi. turkanfirinci@gmail.com 1

2 GİRİŞ Dünya Sağlık Örgütü (WHO) sağlığın teşvikinin esas olarak; sağlıklı yaşam biçimine özendirme, sağlığı destekleyen bir çevre sağlama, toplumsal faaliyeti güçlendirme, sağlık hizmetlerine yeniden yön verme ve buna göre sağlık politikası oluşturulma olarak tanımlamaktadır (Goeppinger, 1993). Yukarıdaki yaklaşıma uygun olarak, lise çağındaki gençlere yönelik gerçekleştirilen bu araştırmada Pender in Sağlığı Geliştirme Modeli temele alınmıştır. Bu model kişilerin sağlıklarını geliştirmelerini motive eden biyofiziksel süreçleri araştırmada bir rehber olarak kullanılmaktadır (Pender, 1996). Pender bu bağlamda iki önemli kavramı vurgular ve buna göre: Sağlığın teşviki ile hastalıktan korunma sağlık sektöründeki öncelikli konular olmalıdır. Sağlığın geliştirilmesi, bireyin kendi sağlığını geliştirmesi ve kendi sağlığı üzerindeki kontrolünü arttırma gücünü kazanması olarak tanımlanmaktadır. Hastalıklardan korunmada, erken tanıda bulunmada ve sağlığın sürdürülmesinde sağlığı geliştirici davranışların kullanılması temel olarak karşımıza çıkar (Owens, 2006). Pender e (1992) göre ise sağlıklı yaşam biçiminde sağlık sorumluluğu, manevi gelişim, kişilerarası ilişkiler, stres yönetimi, beslenme ve fiziksel aktivite olmak üzere 6 alt boyut söz konusu olmaktadır. Walker ve Arkadaşları'nın (1987) geliştirdiği, daha sonra Walker ve Hill- Polerecky'nin (1996) psikometrik değerlendirmesini yaptığı söz konusu bu alt boyutlara ilişkin tanımlar yapılmıştır: Buna göre; sağlık sorumluluğu, bireyin kendi iyilik hali için aktif olarak sorumluluk hissetmesidir. Fiziksel aktivite, hafif, orta ve ağır egzersizleri düzenli olarak uygulamayı kapsar., bireyin öğünlerini seçme, düzenleme ve yiyecek seçimindeki değerini belirler. Manevi gelişim, iç kaynakların gelişimi üzerine odaklanır. Gelişim, ilişki kurma ve iç huzuru/dengeyi sağlama ile gerçekleşebilir. Kişilerarası ilişkiler, başkaları ile olan ilişkileridir, nedensel gereklilikler dışında anlamlı bir ilişki kurabilmek için iletişimi kullanmayı gerektirir. İletişim sözel ve sözel olmayan mesajlarla düşünceleri, duyguları paylaşmayı içerir. Stres yönetimi ise, gerilimi azaltmak ya da etkin bir şekilde kontrol edebilmek için bireyin fizyolojik ve psikolojik kaynakları belirleyebilmesi ve harekete geçirebilmesidir Srof ve Velsor-Friedrich (2006) araştırmalarında Pender in sağlığın teşviki modeli (health promotion model) ile ergenlerin nasıl kendilerine has sağlık düşünceleri oluşturduklarını ortaya koymaktadırlar. Buna göre ergenlik çağında gençler, ebeveyn-kontrollü sağlık bakımından kişisel sağlık sorumluluğuna doğru bir geçiş süreci yaşarlar. Callaghan (2005:94) ise araştırmasında ergenlerde manevi gelişim (sağlığı geliştirici kişisel bakım davranışı) ile kişisel bakım faaliyeti (selfcare agency) arasında güçlü bir ilişki olduğunu bulgulamıştır. Gençlerin gelişimsel ve psikometrik özelliklerini ortaya koyan önemli bir diğer araştırma ise Hendricks, Murdaugh, ve Pender (2006) tarafından yapılarak ergenlerin davranışlarını konu edinmiştir. Ülkemizde ise konuyla ilgili olarak üniversite öğrencilerini nesne edinen araştırmalarda genellikle gençlerin sağlıklı yaşam davranışlarını etkileyen çeşitli faktörler incelemiştir (Karadeniz ve Diğerleri, 2008; Tuğut ve Bekar, 2008; Çelik ve Diğerleri, 2009; Kocaakman ve Diğerleri, 2010; Tambağ, 2011). 2

3 ARAŞTIRMANIN AMACI Bu çalışmanın amacı gençlere yönelik sağlık bilinci kazandırmaya yönelik uygulanan Kansere Karşı Duyarlı Okullar 1 projesi faaliyetlerinde aktif olarak yer alan lise öğrencilerinin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarının değerlendirilmesidir. İkincil bir amaç olarak ise belirli bir ergen grubunun sağlık davranışları ile sosyoekonomik düzeyleri arasındaki ilişkileri gözlemlemektir. Araştırma Sorusu: Ergenlik çağındaki gençler söz konusu olduğunda, Cinsiyet, Annenin Eğitim Durumu, Babanın Eğitim Durumu, Ailenin Ekonomik Durumu, ile İlgili Bilgi Edinmede Kullanılan İletişim/Medya Kaynakları ve Öğrencilerin Boy- Kilo Endeksleri değişkenleri ile Ölçek Alt Boyutları 2 arasındaki ilişkiler nelerdir? YÖNTEM VE TEKNİKLER Model: Tarama modeli kullanılan bu araştırma, Kansere Karşı Duyarlı Okullar adlı proje kapsamında ve projenin uygulama aşamasında gerçekleştirilmiştir. Resmi olarak projede yer almayan okullar araştırma kapsamı dışında bırakılmıştır ve araştırmanın sınırlılığı proje okulları çerçevesinde olmakla birlikte pilot bir uygulama olarak ele alınmıştır. Böylece araştırma evrenini, MEB Ankara Güzel Sanatlar ve Spor Lisesi (GSL), Jale Tezer Lise ve Fen Lisesi (JTL), Bostancı Doğa Anadolu Lisesi (DAL), Özel Işıkkent Lisesi (ÖIL) nden yaş aralığındaki toplam 1232 lise öğrencisi oluşturmaktadır. Araştırmaya aktif olarak katılan öğrenciler ise ağırlıklı olarak adı geçen okullardaki yaş grubundaki 9. ve 10. sınıf öğrencilerinden oluşturmaktadır. Araştırmada proje süresince seminer faaliyetlerini aktif olarak izleyecek olan toplam 558 (TABLO 1) öğrenci yer almıştır. TABLO 1: Okullara Göre Araştırmaya Dâhil Edilen Öğrenci Sayıları OKUL ADI ÖĞRENCİ SAYISI GSL 82 DAL 123 ÖIL 122 JTL 133 TOPLAM 450 Yapılan incelemede anket formları gözden geçirilmiş ve bunlardan 108 tanesi geçersiz olduklarından araştırma kapsamı dışında bırakılmıştır. 1 Söz konusu proje LÖSEV- (Lösemili Çocuklar Vakfı) koordinasyonunda eğitim-öğretiim yılı süresince proje kapsamındaki pilot okullarda gerçekleştirilmiştir. Ayrıntılı Bilgi İçin Bkz. 2 Ölçek Alt Boyutları: Sağlık Sorumluluğu, Fiziksel Aktivite,, Manevi Gelişim, Kişilerarası İlişkiler ve Stres Yönetimi. 3

4 Edinilen veriler SPSS 17.0 paket programına girilmiş ve veri setine yönelik analizler gerçekleştirilmiştir. Veri Toplama Aracı: Bu araştırmada sağlıklı yaşam biçimi ölçüm aracı olarak Pender in Sağlığı Geliştirme Modeli ne dayalı olarak Walker ve Arkadaşları (1984) tarafından geliştirilen Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği II 3 kullanılmıştır. Bu ölçeğin gençlerle ilgili araştırmalarda sıklıkla kullanıldığı gözlenmiştir. Örneğin Felton, Liu, Parsons ve Geslani (1998) şehirli ergen kızların sağlıkla ilgili davranışlarını araştırmak için bu ölçeği kullanmışlardır. Black ve Ford-Gilboe (2004) ergen annelerle ilgili araştırmalarında, Choi-Hu (2002) ve Carlson (2000) ise öğrencilerin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını belirlemede kullanmışlardır. Bozo, Tunca ve Şimşek (2009) HPLP II yi Türk Kültürü ne adapte ederek kullanmışlardır. Ölçek 52 madde ve altı faktörden oluşmaktadır. Bunlar; manevi gelişim, kişilerarası ilişkiler, beslenme, fiziksel aktivite, sağlık sorumluluğu ve stres yönetimidir. Bu araştırmada HPLP II nin Türkçe 4 versiyonu kullanılmış olmakla birlikte ölçeğin uygulandığı kitle ergenlerden oluştuğu için bazı maddeler çıkarılarak ölçek 45 madde ile sınırlı tutulmuş ve sadeleştirme yoluna gidilmiştir. Güvenirlik çalışması N=450 üzerinde yapılan ölçeğin, Cronbach's Alpha değeri.897 olarak tespit edilmiştir. Ölçeğin genel puanı sağlıklı yaşam biçimi davranışları puanını vermektedir. Ölçeğin tüm maddeleri olumludur. Derecelendirme 4 lu Likert şeklindedir. Hiçbir zaman (1), bazen (2), sık sık (3), düzenli olarak (4) olarak kabul edilmektedir. Ölçek alt boyutları öğrencilerin soru gruplarına verdikleri puanların ortalaması olarak alınmıştır. Daha sonra ölçek alt boyut değerleri belli puan aralıkları için aşağıdaki gibi yeniden kodlanmıştır: => => => => => => => 4.0 Toplam 450 gence uygulanan anket formunun 1. Bölümü sosyodemografik özellikleri belirlemeye yönelik 6 sorudan oluşmaktadır. Anketin 2. Bölümü ise PHLP II testinin sorularından oluşmaktadır. BULGULAR Proje kapsamındaki pilot okullardan 226 kız öğrenci ve 224 erkek öğrenci araştırmaya dahil edilmiştir. Gençlerin annelerinin eğitim düzeyi % 50 oranında üniversite, % 39 lise, % 5 ortaokul, % 5 ilkokul ve % 1 oranında ise okur-yazar değil olarak tespit edilmiştir. Babanın eğitim durumuna bakıldığında üniversite 3 Health-Promoting Lifestyle Profile II / (HPLP II). 4 Bahar ve Diğerleri (2008). Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği nin Geçerlilik ve Güvenirlik Çalışması. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 12 (1),

5 mezunu babalar % 65, lise mezunu % 28, ortaokul mezunu % 4, ilkokul mezunu % 2 ve okur-yazar olmayan babalar ise % 1 oranındadır. Okullardan 3 ünün özel ve 1 tanesinin ise devlet okulu olmasının ailelerin eğitim düzeylerinin yüksek çıkmasına sebep olduğu gözlenmiştir. Araştırmaya katılan gençlerin sosyo-demografik özelliklerinden ekonomik gelir düzeyi oranları ise %13 çok yüksek, % 64 yüksek, % 20 orta ve % 2 ise düşük olarak gözlenmiştir. Öğrencilerin boy-kilo endeksleri hesaplanmış ve bunun sonucunda araştırmaya dahil olan gençlerin % 1 oranında obez, % 7 oranında şişman, % 65 oranında normal ve % 27 oranında ise zayıf oldukları bulgulanmıştır (GRAFİK 1). GRAFİK 1: Lise Öğrencilerinin Boy-Kilo Endeksi Oranları Araştırma soruları arasında gençlerin beslenme alışkanlıklarında bilgi edinme kaynağını tespit etmeye yönelik bir soru da yer almıştır. Projenin diğer faaliyetleri ile ilgisi bakımından yöneltilen bu soruya verilen cevaplardan ise, gençlerin %52 oranında anne-babalarından bilgi edindikleri, televizyonun % 16, internetin % 14, gazete-dergi gibi kaynaklardan % 14 ve son olarak ise öğretmenlerinin % 4 oranında etkili olduğu görülmüştür (GRAFİK 2). Araştırmanın hipotezlerini test etmede öncelikle Test of Normality uygulanmış ve araştırma ile ilgili değişkenlerin normal dağılıma uymadığı tespit edilmiştir. Bu nedenle Kruskal Wallis analizi yapılarak hipotezlerin test edilmesi tercih edilmiştir. Analiz sonucunda cinsiyet değişkeni ile gençlerin fiziksel aktivite davranışları arasında anlamlı bir ilişki olduğu bulgulanmıştır. Böylece cinsiyet ile fiziksel aktivite, ayrıca cinsiyet ile kişilerarası ilişkiler arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir ilişki olduğunu %95 güvenle söyleyebiliriz (TABLO 2). [(α=0,05);(sig.=0,00<0,05);(sig.=0,014<0,05)]. 5

6 GRAFİK 2: Lise Öğrencilerinin ile İlgili Bilgi Edinmede Kaynak Seçimi TABLO 2: Test Statistics a,b / Cinsiyet Değişkeni CİNSİYET Sağlık Fiziksel Manevi Kişilerarası Stres Sorumluluğu Aktivite Gelişim İlişkiler Yönetimi Ortalama Chi-Square,154 30,242 1,048,146 6,102,393 3,258 df Asymp. Sig.,695,000,306,702,014,531,071 a. Kruskal Wallis Test b. Grouping Variable: Cinsiyet CİNSİYET Sağlık Fiziksel Manevi Kişilerarası Stres Sorumluluğu Aktivite Gelişim İlişkiler Yönetimi Ortalama M V M V M V M V M V M V M V K 1,93,25 2,20,42 2,36,23 2,98,27 3,00,21 2,73,23 2,53,15 E 1,95,31 2,56,54 2,40,25 2,99,38 2,88,26 2,70,22 2,58,16 K- Kız Öğrenci E- Erkek Öğrenci Çapraz tabloda simetrik ölçümler sonucunda ise Cinsiyet ve fiziksel aktivite arasındaki ilişkinin şiddetini istatistiksel olarak belirleyebilmek için yapılan analizde bu ilişkinin zayıf olduğu belirlenmiştir. (Cramer s V= 0,292). Buna karşılık cinsiyet ve kişilerarası ilişkiler arasındaki ilişkinin (Cramer s V=0,170) başarı durumunu %17 oranında açıklamaktadır. Kız öğrenciler ve erkek öğrencilerin yanıtlarına ilişkin puanların ortalamaları karşılaştırıldığında, kız öğrencilerin kişilerarası ilişkilerde ve 6

7 manevi gelişimde yüksek değerler aldıkları gözlenmiştir. Erkek öğrencilerin sağlık sorumluluğu ile ilgili sorulara verdikleri cevapların puan ortalamaları 1,95 tir. Öğrencilerin sorulara verdikleri puanların ortalamaları dikkate alındığında; erkek öğrencilerin sağlık sorumluluğu, fiziksel aktivite, beslenme, manevi gelişim konularında kız öğrencilere göre daha duyarlı oldukları söylenebilir. Kız öğrencilerinin ise kişilerarası ilişkiler konusunda erkek öğrencilere göre daha duyarlı oldukları söylenebilir (TABLO 2). TABLO 3: Test Statistics a,b / Anne-Baba Eğitim Düzey ANNE- EĞİTİM DÜZEYİ Sağlık Fiziksel Manevi Kişilerarası Sorumluluğu Aktivite Gelişim İlişkiler Stres Yönetimi Ortalama Square 2,174 4,793 8,471 4,998 9,832 4,187 5,133 df Asymp. Sig.,704,309,076,288,043,381,274 a. Kruskal Wallis Test b. Grouping Variable: Annenin Eğitim Düzeyi Chi- BABA- EĞİTİM DÜZEYİ Sağlık Fiziksel Manevi Kişilerarası Sorumluluğu Aktivite Gelişim İlişkiler Stres Yönetimi Ortalama Chi- Square 3,098 4,220 5,515 4,214 11,356 4,700 5,812 df Asymp. Sig.,542,377,238,378,023,320,214 a. Kruskal Wallis Test b. Grouping Variable: Babanın Eğitim Düzeyi Diğer bir bulgu ise, Annenin Eğitim Düzeyi ile Kişilerarası İlişkiler arasında % 95 güvenle ortaya çıkan anlamlı ilişkidir. Benzer bir durum Babanın Eğitim Düzeyi ile gençlerin Kişilerarası İlişkiler davranışları için de gözlenmiştir. (TABLO 3). [(α=0,05);(sig.=0,043<0,05);(sig.=0,023<0,05)]. Öğrencilerin teste verdikleri yanıtların puanlarının ortalamaları incelendiğinde; annesi okur-yazar olmayan öğrencilerin manevi gelişime daha önem verdiği, annesi üniversite mezunu olan öğrencilerin ise manevi gelişim ve kişilerarası ilişkilerinin kuvvetli olduğu gözlemlenmiştir. Sağlık konusunda annesi okur-yazar olmayan öğrencilerin, fiziksel aktivite, beslenme, kişilerarası ilişkiler ve stres yönetimi konusunda annesi üniversite mezunu 7

8 olan öğrencilerin, manevi gelişim konusunda annesi ortaokul mezunu olan öğrencilerin daha duyarlı oldukları gözlenmiştir. Buna karşılık babası okur-yazar olmayan öğrencilerin manevi gelişime daha fazla önem verdiği, babası üniversite mezunu olan öğrenciler manevi gelişimleri nin ve kişilerarası ilişkilerinin kuvvetli olduğu gözlemlenmektedir. Sağlık sorumluluğu, manevi gelişim ve stres yönetimi konusunda babası lise mezunu olan öğrenciler, fiziksel aktivite, beslenme, kişilerarası ilişkiler konusunda babası üniversite mezunu olan öğrencilerin daha duyarlı oldukları gözlemlenmiştir. Araştırmada kullanılan ölçek alt boyutları ile (değişkenler) Ailenin ekonomik durumu arasında da anlamlı bir ilişki bulgulanmıştır. Ekonomik durum ile tek tek fiziksel aktivite, manevi gelişim, kişilerarası ilişkiler ve ölçek alt boyutlarının ortalaması arasında anlamlı bir ilişki olduğunu %95 güvenle söyleyebiliriz (TABLO 4). [(α=0,05)(sig.=0,04<0,05);(sig.=0,016<0,05);(sig=0,02<0,05);(sig =0,039<0,05)] Gençlerin ailelerinin ekonomik durumu ile kişilerarası ilişkiler davranışları arasındaki ilişki katsayısı (spearman correlation) ise 0,166 olarak bulgulanmıştır. TABLO 4: Test Statistics a,b / Ailernin Ekonomik Durumu EKONOMİK DURUM Sağlık Fiziksel Manevi Kişilerarası Sorumluluğu Aktivite Gelişim İlişkiler Stres Yönetimi Ortalama Chi-Square 3,028 8,292 3,000 10,381 14,361 3,715 8,372 df Asymp. Sig.,387,040,392,016,002,294,039 a. Kruskal Wallis Test b. Grouping Variable: Ekonomik Durum KONOMİK DURUM Sağlık Fiziksel Manevi Kişilerarası Sorumluluğu Aktivite Gelişim İlişkiler Stres Yönetimi Ortalama M V M V M V M V M V M V M V Düşük 2,05,24 2,27,47 2,10,48 2,53,29 2,82,29 2,47,41 2,37,21 Orta 2,01,33 2,42,65 2,37,19 2,95,32 2,87,26 2,69,22 2,55,16 Yüksek 1,90,27 2,32,49 2,37,25 2,98,33 2,93,23 2,73,23 2,54,15 Çok Yüksek M: Mean V: Variance 1,99,29 2,62,37 2,48,26 3,12,31 3,12,22 2,74,21 2,68,15 8

9 Test puanlarının ortalamalarına bakıldığında; ailesinin geliri düşük olan öğrencilerin kişilerarası ilişkiler davranışlarında, ailesinin geliri çok yüksek olan öğrencilerin ise manevi gelişim ve kişilerarası ilişkiler davranışlarında daha duyarlı oldukları söylenebilir. Sağlık sorumluluğu konusunda düşük gelirli öğrencilerin; fiziksel aktivite konusunda orta gelirli öğrencilerin; beslenme, manevi gelişim, kişilerarası ilişkiler ve stres yönetimi konusunda ise ailesi çok yüksek gelire sahip öğrencilerin daha duyarlı oldukları söylenebilir (TABLO 4). Ergenlik çağındaki gençlerde beslenme ile ilgili bilgi edinmede kaynak seçimleri ile ayrı ayrı beslenme, manevi gelişim, kişilerarası ilişkiler ve ölçek alt boyutlarının ortalaması arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. (TABLO 5). [(sig.<0,05); (0,011<0,05);(0,033<0,05); (0,015<0,05);(0,038<0,05)]. TABLO 5: Test Statistics a,b: Sağlık/ ile İlgili Bilgi Kaynağı BİLGİ KAYNAĞI SEÇİMİ Sağlık Fiziksel Sorumluluğu Aktivite Manevi Gelişim Kişilerarası İlişkiler Stres Yönetimi Ortalama Chi-Square 5,434 1,624 13,058 10,512 12,281 5,102 10,168 df Asymp. Sig.,246,804,011,033,015,277,038 a. Kruskal Wallis Test b. Grouping Variable: ile İlgili Bilgi Edinmede Kaynak Seçimi BİLGİ KAYNAĞI SEÇİMİ Sağlık Fiziksel Manevi Kişilerarası Stres Sorumluluğu Aktivite Gelişim İlişkiler Yönetimi Ortalama M V M V M V M V M V M V M V Televizyon 1,92,33 2,34,53 2,20,17 2,82,36 2,76,39 2,60,26 2,44,17 Internet 1,96,31 2,43,49 2,31,30 2,86,43 2,83,25 2,67,23 2,51,18 Okul/öğretmen 2,10,27 2,41,47 2,48,16 3,26,19 3,14,08 2,89,14 2,71,08 Anne/ baba 1,91,28 2,36,54 2,43,26 3,02,30 2,98,21 2,75,22 2,57,15 Gazete/ dergi 1,99,23 2,45,44 2,41,19 3,08,27 3,05,18 2,74,20 2,62,11 M: Mean V: Varians Öğrencilerin sağlık/beslenme konusunda bilgi edinme yerleri ile beslenme alışkanlığı arasındaki ilişki katsayısı (Cramer's V) 0,137 olarak bulgulanmıştır. Öğrencilerin sağlık/beslenme konusundaki bilgileri edinme yerlerinin beslenme alışkanlıklarını açıklama payı%14 tür. 9

10 Sağlık sorumluluğu, beslenme, manevi gelişim, kişiler arası ilişkiler ve stres yönetimi konusunda daha duyarlı olan öğrencilerin sağlık/beslenme ile ilgili konuları daha çok okulda öğretmenlerinden öğrendikleri bulgulanmıştır. Fiziksel aktivite konusunda daha duyarlı olan öğrenciler ise sağlık/beslenme ile ilgili bilgileri gazete veya dergilerden edindikleri gözlenmiştir (TABLO 5). TABLO 6: Boy-Kilo Endeksi BOYKİL O ENDEK Sİ Sağlık Sorumluluğ u Fizikse l Aktivit e Beslenm e Manev i Gelişi m Kişilerara sı İlişkiler Stres Yöneti mi Ortalam a M V M V M V M V M V M V M V Zayıf 1,96,28 2,2 6 Normal 1,93,28 2,4 3 Şişman 1,99,31 2,3 1 Obez 1,80,37 2,7 5 M:Mean V:Varians,44 2,38,26 2,9 9,53 2,37,23 2,9 9,55 2,43,27 2,9 2,52 2,48,32 2,8 3,30 2,94,24 2,76,21 2,55,15,33 2,95,25 2,71,23 2,56,15,47 2,81,21 2,67,25 2,52,18,25 3,27,09 2,51,18 2,61,09 Araştırmada gençlerin boy ve ağırlık ölçüleri de sorulmuş ve bu yolla boykilo endeksleri hesaplanmıştır. Boy kilo endeksine göre zayıf olan öğrencilerin kişiler arası ilişkilerde diğer öğrencilere göre daha duyarlı olduğu gözlemlenmiştir. Diğer gruplardaki öğrencilerin ise ( normal, şişman ve obez ) manevi gelişme konusunda daha duyarlı oldukları bulgulanmıştır. Sağlık sorumluluğu, fiziksel aktivite, beslenme alışkanlığı, kişiler arası ilişkiler konusunda obez öğrencilerin, manevi gelişim konusunda zayıf ve normal öğrencilerin, stres yönetimi konusunda ise zayıf öğrencilerin daha duyarlı oldukları söylenebilir (TABLO 6). SONUÇ VE YORUMLAR Araştırma sorusu ile ilgili yapılan Kruskal Wallis Testi analizlerine göre aşağıdaki sonuçlar elde edilmiştir. Cinsiyet ve ile ilgili kaynak seçimi konusunda elde edilen sonuçların yorumu için ayrıca Cramer s V analizi yapılmıştır. Anne-baba eğitim düzeyi ile Ailenin ekonomik durumu konusundaki sonuçların yorumu içinse Spearman Correlation analizi yapılarak sonuçlar elde edilmiştir. 10

11 1. Gençlerin cinsiyetleri ile aşağıdaki davranışları arasında anlamlı ilişkiler vardır. a) Fiziksel Aktivite b) Kişilerarası İlişkiler Erkek öğrencilerin sağlık sorumluluğu, fiziksel aktivite, beslenme, manevi gelişim konularında kız öğrencilere göre daha duyarlı oldukları, kız öğrencilerinin ise kişilerarası ilişkiler konusunda erkek öğrencilere göre daha duyarlı oldukları gözlenmiştir. Bu bulgular genellendiğinde ise erkek öğrencilerin kız öğrencilerden sağlıklı yaşam biçimi davranışlarında daha başarılı oldukları söylenebilir. 2. Gençlerin anne ve babalarının eğitim düzeyleri ile aşağıdaki davranışları arasında anlamlı bir ilişki vardır. a) Kişilerarası İlişkiler Araştırmada anne ve babanın eğitim düzeyinin sağlıklı yaşam biçimi davranışlarına etkisinin büyük olması beklenirken, sadece gençlerin kişilerarası ilişkilerinde etkili bir faktör görüntüsü vermesi şaşırtıcı olmamıştır. Çünkü pilot okullardaki gençlerin annelerinin % 50, babalarının ise % 65 inin üniversite mezunu oldukları görülmüştür. Bu nedenle anne babanın diğer eğitim düzeylerinin (örneğin okur-yazar değil) gençlerin sağlıklı yaşam biçimi davranışları üzerindeki etkisini iyi bir şekilde gözlemlememiz mümkün olamamaktadır. Ancak annebabalarının eğitim düzeyi yüksek olan öğrencilerin kişilerarası ilişkilerdeki davranışlarını etkilediği ve aralarında anlamlı bir ilişki olduğu sonucuna varılabilmektedir. 3. Gençlerin ailelerinin ekonomik durumu ile aşağıdaki davranışları arasında anlamlı bir ilişki vardır. a) Fiziksel Aktivite b) Manevi Gelişim c) Kişilerarası İlişkiler d) Sağlıklı Yaşam Biçimi (Tüm alt boyutların ortalaması) Araştırma kapsamındaki gençlerin ailelerinin ekonomik durumunun % 77 oranında yüksek ve çok yüksek olduğu gözlenmiştir. Gençlerin gelir düzeyi yüksek ailelerden geliyor olmalarının manevi gelişimlerini ve kişilerarası ilişkilerini etkilediği, yanı sıra egzersiz ve spor yapma olanaklarına erişimlerini arttırdığı öngörüsü ile sağlıklı yaşam biçimi davranışlarını olumlu yönde desteklediği söylenebilir. 4. Gençlerin beslenme ile ilgili bilgi edinmede kullanılan iletişim/medya kaynakları ile aşağıdaki davranışları arasında anlamlı bir ilişki vardır. a) Fiziksel Aktivite b) Manevi Gelişim c) Kişilerarası İlişkiler d) Sağlıklı Yaşam Biçimi (Tüm alt boyutların ortalaması) Kansere Karşı Duyarlı Okullar Projesi kapsamında yapılan bu araştırmada da, proje aktivitelerinde geniş yer tutan sağlıklı ve dengeli beslenmeye yönelik bulgular elde edilmiştir. Gençlerin, % 65 oranında normal kiloda oldukları % 35 oranında ise normalin altında ya da üstünde bir kiloda oldukları gözlenmiş; 11

12 buna karşılık beslenme ile ilgili bilgi edinmede % 52 oranında anne-babalarına başvurdukları % 30 oranında ise televizyon ve internetten bilgi edindikleri saptanmıştır. Böylece, beslenme ile ilgili bilgi kaynağı seçimleri ile öğrencilerin sağlıklı yaşam biçimi davranışları arasında anlamlı bir ilişki olduğu sonucuna varılmıştır. 5. Araştırmada ölçek alt boyutları olarak verilen çeşitli davranış örüntülerine yönelik toplam puanların genel ortalamaları bakımından karşılaştırılması ile, öğrencilerin daha az olumludan daha olumluya olacak biçimde, sağlıklı yaşam şekli ile ilgili davranışlarının sırasıyla aşağıdaki gibi olduğu saptanmıştır. Sağlık Sorumluluğu (1,9) < (2,37) < Fiziksel Aktivite (2,38) < Stres Yönetimi (2, 71) < Kişilerarası İlişkiler (2, 94) < Manevi Gelişim (2,98). Araştırmaya katılanların yaşlarının yaş aralığında olması ve ergenlik çağındaki gençlere has bazı özellikleri de söz konusu yapmaktadır. Öğrencilerin manevi gelişim ve kişilerarası ilişkiler bazında daha olumlu davranış geliştirmiş olmaları, ergenlik çağında akran ilişkilerinin öneminin artmasına ve kişilerarası ilişkilerde anne-babadan bağımsız hareket etme eğiliminde olmaları ile açıklanabilir. Bu durum, Pender in Sağlığın Teşviki Modeli nde, ergenlerin nasıl kendilerine has sağlık düşünceleri oluşturduklarına yönelik tespiti ile örtüşmekte ve bu görüşü desteklemektedir. Ergenlik çağındaki gençler bir taraftan kişilerarası ilişkiler ve kişiliklerinin oluşması anlamında manevi gelişimleri bakımından anne-babanın etkisinden çıkarken, diğer taraftan ekonomik bağımlılıkları ve çocuk olma rolleri gereğince, kendi sağlık sorumluluklarını almada ya da beslenme alışkanlıkları ile ilgili davranışlarında henüz anne-babaların tercihlerine bağlı bulundukları ortaya çıkmıştır. Pender de, ergenlik çağındaki gençlerin ebeveyn-kontrollü sağlık bakımından kişisel sağlık sorumluluğuna doğru bir geçiş süreci yaşadıkları tespitinde bulunur. Araştırmaya dahil edilen gençlerin fiziksel aktivitede bulunma ve stres yönetimi konularında ise orta düzeyde olumlu davranış gösterdikleri, bu sonucun da her iki davranış tipinin, anne-baba ya da arkadaş kontrollü olmaktan uzak, bireysel tercihlere bağlı bulunmasından kaynaklandığı söylenebilir. KAYNAKÇA BAHAR ve Diğerleri (2008). Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Ölçeği nin Geçerlilik ve Güvenirlik Çalışması. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 12 (1), BOZO, Ö.; TUNCA, A.; ŞİMŞEK, Y. (2009). The Effect of Death Anxiety and Age on Health-Promoting Behaviors: A Terror Management Theory Perspective. The Journal of Psychology; Interdisciplinary and Applied, 143 (4),

13 BLACK, C; FORD-GILBOE M. (2004). Adolescent Mothers: Resilience, Family Health Work and Health Promoting Practices, Journal of Advanced Nursing, 48 (4): CALLAGHAN, D.M. (2005). The Influence of Spiritual Growth on Adolescents Initiative and Responsibility for Self-Care. Pediatric Nursing. (31) 2, CARLSON E.D. (2000). A Case Study in Translation Methodology Using the Health Promoting Lifestyle Profile II, Public Health Nursing, 17 (1): ÇELİK, G.O. ve Diğerleri. (2009). Sağlık Yüksekokulu Öğrencilerinin Sağlığı Geliştirme Davranışlarını Etkileyen Etmenlerin İncelenmesi. Anatolian Journal of Clinical Investigation (AJCI), 3 (3): FELTON, G. M.; LIU, Q., PARSONS, M. A., & GESLANI, G. P. (1998). Health- Promoting Behaviors of Rural Adolescent Women. Women & Health, 27(4), GOEPPINGER, J. (1993). Health Promotion for Rural Populations: Partnership Interventions. Family Community Health, 16, HENDRICS, C.; MURDAUGH, C., & PENDER, N. (2006). The Adolescent Lifestyle Profile: Development and Psychometric Characteristics. Journal of National Black Nurses Association. 17 (2) KARADENİZ, G. ve Diğerleri. (2008). Üniversite Öğrencilerinin Sağlıklı Yaşama Biçimi Davranışları. TAF Preventive Medicine Bulletin, 7 (6), KOCAAKMAN, M.; AKSOY, G. ve EKER, H.H. (2010) İstanbul İlindeki Hemşirelik Yüksekokulu Öğrencilerinin Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları. S.D.Ü. Tıp Fakültesi Dergisi. 17 (2), OWENS, L. (2006). The Relationship of Health Locus of Control, Self Efficacy, Health Literacy and Health Promoting Behaviors in Older Adults. A dissertation presented for the doctor of philosophy degree The University of Memphis. PENDER NJ, BARKAUSKAS VH, HAYMAN L, RICE VH, ANDERSON ET. (1992). Health Promotion and Disease Prevention: Toward Excellence in Nursing Practice and Education. Nursing Outlook, 40 (3): PASİNLİOĞLU, T ve GÖZÜM, S. (1998). Birinci Basamak Sağlık Çalışanları Sağlık Personelinin Sağlık Davranışları. C.Ü.Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi. 2 (2), SROF BRENDA J. & VELSOR-FRIEDRICK B. (2006). Health Promotion in Adolescents: A Review of Pender s Health Promotion Model. Nursing Science Quarterly, (19) 4,

14 TAMBAĞ, H. (2011). Hatay Sağlık Yüksekokulu Öğrencilerinin Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları ve Etkileyen Faktörler. Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Dergisi, 18 (2), TUĞUT, N. ve BEKAR, M. (2008). Üniversite Öğrencilerinin Sağlığı Algılama Durumları ile Sağlıklı Yaşam Biçimi Davranışları Arasındaki İlişki. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 11 (3), WALKER, S. N., & HILL- POLERECKY, D. M. (1996). Psychometric evaluation of HPLP II. Unpublished Manuscript, University of Nebraska Medical Center. WALKER S.N, SECHRIST K.R. & Pender N.J. (1987). The Health Promoting Lifestyle Profile Development and Psychometric Characteristics. Nursing Research, 36 (2):