Nail GÜNEY 1 Talat AYTAN 2 AKTİF KELİME HAZİNESİNİ GELİŞTİRMEYE YÖNELİK BİR ETKİNLİK ÖNERİSİ: TABU

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 2, Sayı: 5, Eylül 2014, s Nail GÜNEY 1 Talat AYTAN 2 AKTİF KELİME HAZİNESİNİ GELİŞTİRMEYE YÖNELİK BİR ETKİNLİK ÖNERİSİ: TABU Özet Dil göstergeleri olan kelimeler, anlama ve anlatma becerilerinin üstlenicisi, sosyal rollerin belirleyicisi ve üst zihinsel becerilerin taşıyıcısıdır. Bilinen kelime sayısı ve onların etkin kullanımı, üst zihinsel becerilerin kullanımını doğrudan etkiler. Türkiye de kelime alanında yapılan çalışmaların çoğu sıklık çalışmalarına, metinlerdeki kelime sayılarının tespitine yöneliktir. Aktif kelime hazinesini geliştirmeye yönelik çalışmalar çok azdır. Bu çalışma, konuşmaya dayalı ve oyunlaştırılmış bir kelime öğretimi etkinliğidir. Türkiye deki öğretmenlerin kullandığı kelime öğretim yöntem ve teknikleri programda gösterilenlerle sınırlıdır. Türkçe Programında Kelime Öğretimi başlığında değinilen öğrencilerin sözlük kulanım becerilerinin verileri, bu bakış açısıyla açıklanabilir. Bu etkinliğin amacı, konuşmaya dayalı ve oyunlaştırılmış bir kelime öğretimi etkinliği oluşturmaktır. Çalışmanın örneklemini Ordu ilinde alt, orta ve üst sosyo-ekonomik öğrenci profiline sahip bir ortaokulda öğrenim gören 102 öğrenci oluşturmaktadır. Öğrenciler seçkisiz örnekleme yoluyla belirlenmiştir. Kelimelerin çözümlenmesinde betimsel analiz yöntemi kullanılmış, sıklık analizi yapılmıştır. Aktif kelime hazinesini geliştirmeyi amaçlayan bu etkinlik önerisinin, kelime öğretimini daha başarılı, eğlenceli ve hayatla iç içe sunacağı düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler: Kelime Öğretimi, Aktif Kelime Hazinesi, Oyun, Tabu A PROPOSAL OF ACTIVITY TO IMPROVE ACTIVE VOCABULARY: TABU Abstract The words, the signifiers of language, are the holders of the ability of understanding and narrating, the determiners of social roles and the carriers of 1 Yrd. Doç. Dr., Canik Başarı Üniversitesi, Türkçe Eğitimi Bölümü, nail_guney@hotmail.com 2 Yrd. Doç. Dr., Yıldız Teknik Üniversitesi, Türkçe Eğitimi Bölümü, talataytan@gmail.com

2 Nail Güney - Talat Aytan 618 upper intellectual skills. The number of words that are known and their active usage affect the upper intellectual skills directly. Many of the studies on the words in Turkey are mainly related to the frequency studies and the detection of word numbers in the texts. The studies that target to improve active vocabulary are rare. This study is based on speaking and it is an activity of playful vocabulary teaching activity. Vocabulary teaching methods and techniques, which teachers use in Turkey, are limited with those demonstrated in the program. Data related to the student skills on dictionary usage, mentioned under the title of Vocabulary Teaching in Turkish Language Program, can be explained from this perspective. The purpose of this activity is to create a speech-based and dramatized vocabulary teaching activity. The sample study is based on 102 students studying in Ordu city at a secondary school having a lower, middle and upper socio-economical student profile. The students are selected by the way of random sample. In the analyzing process of the words, descriptive analysis is used and frequency analysis is made. It is considered that this activity proposal that is aiming to improve active vocabulary will present vocabulary learning more successful, enjoying and related to life. GİRİŞ Key words: Word Teaching, Active Vocabulary, Play, Tabu. Dil ve Kelime İlişkisi İster kişisel ister akademik olsun tüm öğrenmeler ev, okul, toplum gibi sosyo-kültürel çevrelerde oluşur (Antonacci and O Callaghan, 2012: 84). Öğrenmelerin üstlenicisi ise dildir. Kişinin toplumdaki rolü, insan ilişkileri ve diğer kazanımlar dil aracılığıyla gerçekleşir. Kişi bir dile ne kadar hâkim ise bir konuda düşünce üretme, bir yargıya varma, mukayese etme, sonuç çıkarma, yorumlama gücü de o kadar ileridir (Barın ve Demir, 2006). Dil aynı zamanda bireyin sosyal beceriler edinmesinin ve bu becerileri kullanmasının da aracı ve ön koşuludur (Özbay ve Melanlıoğlu: 2008b: 31). Kelime, dili anlamada gerekli bir elementtir (Lopez, 2014: 48). Karatay (2007: 142) kelimeleri düşünsel veya simgesel olan varlık ve kavramların ses veya yazı olarak karşılığı şeklinde tanımlar. Özbay ve Melanlıoğlu (2008a: 50) ise ifade edilmek istenen düşüncelerin, tavırların ve davranışların göstergesi olarak tanımlar. Tanımlardan anlaşılacağı üzere kelime anlama ve anlatma becerilerinin gerçekleştiricisi; sorun çözme, eleştirme, ürün ortaya koyma, öğrenme ve öğretme gibi üst zihinsel becerilerin üreticisidir. Kelime sayısı ve onları kullanabilme becerisi, anlamayı doğrudan etkiler. Baumann (2009) anlama ve kelime becerisi arasında pozitif yöndeki güçlü ilişkiye dikkat çeker. Anlamanın kazanımı akademik başarıdır. Antonacci ve O Callaghan, (2012: 83) ile Lieury, (1995; Aktaran Güneş: 2013) çalışmalarında okul başarısı ile çok kelime bilme arasında doğrudan ilişki olduğunu, çok kelime bilen öğrencilerin zihinsel becerilerinin ve okul başarılarının yüksek olduğunu ortaya koymuştur. Okuma alışkanlığı anlamayı geliştirir ve kelime hazinesini zenginleştirir. Anderson ve Nagy (1992) ve Stahl (1998), okumayı sözcük hazinesinin gelişmesinde tek başına önemli bir güç olarak görmektedir. Anderson ve arkadaşları (1988) da okuma-kelime sayısı ve akademik başarı arasındaki pozitif yönde güçlü ilişkiyi nicel olarak göstermektedir. Araştırma sonuçlarına göre yılda 6 milyon kelime civarında okuyan öğrenciler testlerde % 95 in üzerinde başarılı

3 619 Aktif Kelime Hazinesini Geliştirmeye Yönelik Bir Etkinlik Önerisi: Tabu olurken, kelime civarında okuyan öğrenciler % 45 civarında başarılıdır. Graves (2006) diğer araştırmacılardan farklı olarak okumayı sözcük öğrenimini geliştiren tek beceri olarak görmemiştir. Bilgi çağı olarak da adlandırılan günümüzde bireyin özellikle de çocuğun etkilendiği kaynaklar kitle iletişim araçlarıdır yılında bilgi akışını ve kelime girdisini araştıran rapora göre zihinde işlenen günlük kelime ve bilgilerin % 41 inin televizyondan, % 27 sinin bilgisayardan, % 11 inin radyodan, % 9 unun basılı ürünlerden, çok azı telefon, müzik ve bilgisayar oyunlarından alınmaktadır (Report, 2009: 12). Yıldırım ve arkadaşları (2011: 1532) da ziyaret edilen internet sayfalarının yaklaşık olarak % 95 inin bilgi edinme amacıyla gerçekleştirildiğini belirtmektedir. Akıllı telefonların özellikle gençlerin ve çocukların dünyasındaki yeri ve işlevi düşünülürse kelime girdisinde kitabın yerinin gittikçe azalacağı çıkarımı yapılabilir. Bu sonuç görsel okuma, medya okuryazarlığı ve internet okuryazarlığını öne çıkarmaktadır. Bu uygulamalar Antonacci ve O Callaghan ın (2012: 84) okumaya yüklediği sosyal bir uygulama tanımlamasıyla örtüşmektedir. Bireyin sahip olduğu kelimelerin tamamı kelime hazinesini meydana getirir. Kişinin sözlü ve yazılı anlatım becerilerinde bilinçli olarak kullandığı kelimeler aktif kelime hazinesi ni; anlatım faaliyetlerinde kullanamadığı fakat okuma ve dinleme becerinde karşılaştığında anlamlandırabildiği kelimeler pasif kelime hazinesi ni oluşturur. Jalongo ve Sobolak (2010) pasif kelime hazinesinin aktif kelime hazinesinin yaklaşık dört katı olduğunu ifade eder. Kelime hazinesini etkileyen faktörlerden bazıları ön bilgi, ailenin sosyo-ekonomik yapısı, çevre ve öğrenim görülen okuldur. Pilancı (2009: 349) 7-9 yaş arasındaki çocukların kelime dağarcığındaki gelişimi incelemiştir. Kelime dağarcığı gelişiminde ön bilgi, ailenin sosyoekonomik yapısı, çevre ve okulun doğrudan etkili olduğunu ortaya koymuştur. Özkan (2013: 2111) yerleşim yerinin kelime hazinesinde etkin bir değişken olduğunu ileri sürmektedir. Türkiye de hangi yaş aralığında ne kadar kelime bilinmesi gerektiği, hangi kelimelerin eğitim-öğretim araçlarında bulunacağı veya çocukların kelime öğrenme hızı belirlenmemiştir. Giasson (2008) 9-12 yaşları arasındaki bir öğrencinin yılda arası yeni kelime,10-15 yaşları arasındaki bir öğrenci ise yılda arası yeni kelime öğreneceğini belirtmektedir (Aktaran: Güneş, 2013). Fakat buna benzer çalışmalar Türkiye de mevcut değildir. Türkiye de kelime bilgisi üzerine akademik çalışmalar kelime sıklıkları üzerine yoğunlaşmıştır. Ders kitaplarındaki kelime sayılarının tespitine yönelik çalışmalardan bazıları Göz (2003), Karadağ (2005), Avkapan (2006), Tekşan ve Güneş (2010), Karadağ ve Kurudayıoğlu (2010) dur. En güncel araştırmalardan biri Gür ve arkadaşlarının (2013: 1565) çalışmasıdır. Gür ve arkadaşları (2013: 1565) ilkokul 2, 3 ve 4. sınıf ders kitaplarındaki kelime sayılarını incelemiştir. İkinci sınıflarda 19204, üçüncü sınıflarda 11381, dördüncü sınıfta ise toplam kelime vardır. Farklı kelime sayıları incelendiğinde ise ikinci sınıflarda 2275, üçüncü sınıflarda 2822, dördüncü sınıfta ise 3330 verisine ulaşılmıştır. Öğrencilerin aktif kelimesini saptamaya yönelik çalışmalardan bazıları ise Özbay ve arkadaşlarının (2011: ) ve Avkapan ın (2006) incelemeleridir. Özbay ve arkadaşları (2011: ) 7. sınıf öğrencilerinin yazılı anlatımda kullandığı sözcük dağarcıklarını tespit etmeye çalışmışlardır. Avkapan (2006) ise 11. sınıf öğrencilerinin sözcük dağarcıklarını tespit etmek amacıyla 200 öğrenciye yazılı anlatım çalışması yaptırmıştır. Türkçe Programında Kelime Öğretimi 2005 yılında yapılandırmacı anlayışla oluşturulan hem 1-5. sınıf hem de 6-8. sınıf Türkçe programlarında kelime öğretiminin nasıl gerçekleştirileceği hakkında bir bilgi verilmemiştir;

4 Nail Güney - Talat Aytan 620 fakat kelime öğretimine kazanımlarda yer verilmiştir. Kelime öğretimine yönelik olarak 1-5. sınıf Türkçe programında okuma becerisi içinde Söz varlığını geliştirme alt başlığıyla aşağıdaki kazanımlar sunulmuştur. Görsellerden yararlanarak söz varlığını geliştirir. Kelimelerin eş ve zıt anlamlarını bulur. Eşsesli kelimelerin anlamlarını ayırt eder. Bilmediği kelimelerinin anlamlarını araştırır. Ekleri kullanarak kelimeler üretir. Seslerden heceler, hecelerden kelimeler, kelimelerden cümleler oluşturarak okur. Kelimelerin gerçek, mecaz ve terim anlamlarını ayırt eder (MEB, 2005a). Kelime öğretimi, 6-8. sınıf Türkçe programında müstakil olarak işlenmemiştir. 1-5 programından farklı olarak hem Okuma hem de Dinleme becerisi içinde Söz Varlığını Zenginleştirme alt başlığıyla sunulmuştur. Okuma ve dinleme becerisi içinde yer verilen kelime öğretimi ilgili kazanımlar aşağıdadır: Okuma Becerisi-4.Söz varlığını zenginleştirme Kelimeler arasındaki anlam ilişkilerini kavrayarak birbiriyle anlamca ilişkili kelimelere örnek verir. Aynı kavram alanına giren kelimeleri, anlam farklılıklarını dikkate alarak kullanır. Okuduğu metinde geçen kelime, deyim ve atasözlerini cümle içinde kullanır. Okuduklarından hareketle öğrendiği kelimelerden sözlük oluşturur (MEB, 2005b) Dinleme Becerisi-4. Söz varlığını zenginleştirme Kelimeler arasındaki anlam ilişkilerini kavrayarak birbiriyle anlamca ilişkili kelimelere örnek verir. Aynı kavram alanına giren kelimeleri, anlam farklılıklarını dikkate alarak kullanır. Dinlediklerinde/izlediklerinde geçen kelime, deyim ve atasözlerini cümle içinde kullanır. Dinlediklerinden/izlediklerinden hareketle yeni öğrendiği kelimelerden sözlük oluşturur (MEB, 2005b) 6-8. sınıf Türkçe programında dinleme ve okuma becerileri içinde verilen kelime öğrenimi yöntemleri aynıdır. Aralarındaki fark elde edilirken kullanılan aktif beceri alanıdır Sınıf Türkçe programıyla 6-8. sınıf Türkçe programı arasındaki fark genel olarak ilkokul programının pasif kelime hazinesini; ortaokul programının ise aktif kelime hazinesini geliştirmeyi hedef almasıdır. 6-8 Sınıf Türkçe programında yer verilen yöntemler kelimeleri, deyimleri ve atasözlerini cümle içerisinde kullanma ve sözlük çalışmasıdır. 1-5 programında görseller, kelimenin yapı analizi, anlam ilişkilerini ayırt edebilme ve sözlük çalışmaları işe koşulmuştur. İki Türkçe programı arasında göze çarpan ortaklık sözlük kullanımıdır.

5 621 Aktif Kelime Hazinesini Geliştirmeye Yönelik Bir Etkinlik Önerisi: Tabu Yaman (2010: 741) ortaokul öğrencilerinin sözlük kullanma alışkanlıkları üzerine yaptığı araştırmasında öğrencilerin % 72 si, okuduğu metindeki bilmediği kelimelerin anlamını öğrenmek için hemen sözlüğe bakmayı tercih etmektedir. Melanlıoğlu (2013) ise sınıf seviyesi arttıkça sözlük kullanma sıklığının arttığını ifade etmektedir. Özkan (2013: 2111) ise kız öğrencilerin erkek öğrencilere göre, sözlük kullanımında daha iyi olduğunu aktarmıştır. Kelime Öğretimi Anlama gücünün geliştirilmesi için kelime dünyasının genişliğinin büyük önemi vardır. Okunan veya dinlenen bir metin yahut dinlenen bir konuşma anlamlı parçalar olan sözlerden/ kelimelerden meydana gelmektedir. Kusursuz bir anlam için metinde geçen kelimelerin bilinmesi, tek başına yeterli olmasa da temel bir şart niteliğindedir (Çeçen,2002). Okul öncesine kadar dinleme ve konuşmaya dayalı olarak oluşan kelime hazinesi, okulla beraber okuma ve yazma becerisini de sürece dâhil eder. Okul yaşantıları ve eğitim programları çocuğun kelime öğrenimini planlı hale getirecektir. Biemiller (2000) kelime öğretiminde, öğretim programlarının etkisini vurgulamaktadır. Kelime öğretiminin amacı öğrencinin kelimeleri aktif olarak öğrenmesi, günlük yaşamında kullanması, kelime bilgi ve becerilerini geliştirerek yaşamına yön vermesidir (Güneş, 2013: 7). Edinilen kelimenin kullanım yeri aktif alan olmalıdır. İletişim becerilerinde kullanılabilen kelime kazanımı, bireye veya çocuğa özgüven, üst zihinsel becerilerin kullanımı, duygu ve fikir aktarımlarında rahatlık sunar. Kelime öğretiminde kullanılan araçlardan biri metinlerdir. Kelime öğretimini hedefleyen bir metin iyi organize edilmelidir. Fakat kelimelerin farklı anlamları, özellikleri, cümle ve metin içinde kullanımı, günlük yasamda kelimelerden nasıl yararlanılacağı, çeşitli becerileri geliştirmek için nasıl kullanılacağına yönelik çalışmalar üzerinde fazla durulmamıştır (Güneş, 2013: 7). Kelime öğretiminde üzerinde durulması gereken bir diğer nokta kelimenin sıklığıdır. Güneş (2013: 4) bir kelimenin zihinde depolanması için öğrencinin o kelimeyle en az 12 kez yazılı veya sözlü olarak karşılaşması ve tanıma işlemlerini yapılması gerektiğini söyler (Güneş, 2013: 4). Metinlerin oluşturulurken kelimenin tekrar edilebilirliği üzerinde durulmamıştır. Kelime öğretiminde en etkin yol bağlamdan harekettir. (McCarten, 2007: 14) Report (2009) verilerinde görüldüğü üzere zihinde işlenen kelimelerin %79 u medya araçları üzerinden gelmektedir. Metin içerisinde bilinmeyen kelimeler mutlaka olacaktır. Medya araçlarının akışkanlığı dikkate alındığında öğrencilerin kelimeler metinden öğrendiği/öğreneceği sonucu ortaya çıkar. Metinden hareket etme, basılı materyallerde de etkin bir yöntemdir. Gür (2014) kelime öğretiminde Bağlam Temelli Öğretim i deneysel olarak uygulamış ve başarılı sonuç elde etmiştir. Kelime bilgisi bir anda gerçekleşmez, aşamalı bir süreçtir. Öğrenci diğer kelimelerle ilişki kurduğu, zihninde anlam haritası oluşturduğu ve cümlede bağlama uygun olarak kullandığı sürece gelişir (Antonacci and O Callaghan, 2012: 83). Bağlama uygun olarak işlenen derslerin öğretim süreci öğrencinin kutsallarını göz önünde bulundurmalıdır. Bir çocuk için en değerli öge oyundur. Oyunun özellikle ilk ve ortaokul seviyesinde derslere adapte edilmesi faydalı olacaktır. Gülsoy (2013) kelime öğretiminde oyunlardan yararlanmıştır. Çalışma sonucunda oyunlar aracılığıyla işlenen kelime öğretimi derslerinin öğrencilerin yaratıcılıklarını ortaya çıkardığını ve derse karşı olumlu tutum geliştirdiğini belirtmiştir. Yaman ve Gülcan (2009) ise sözcük dağarcığını geliştirmeye yönelik olarak 7. sınıf düzeyinde deyimlerin öğretiminde gösteri tekniğini kullanmıştır.

6 Nail Güney - Talat Aytan 622 Etkinliğin Amacı Kelime öğretiminde amaç, kelimeleri öğrencilerin aktif kelime hazinesine katabilmektir. Bu nedenle öğretim süreci dinleme, okuma, konuşma ve yazma becerilerini de kapsayıcı şekilde gerçekleşmelidir. Shen (2003: 189) kelime öğretiminde özellikle konuşmaya dayalı bir anlayışın önemi üzerinde durur. Okur un ( 2013: 22) ifade ettiği gibi çocuğun aktif ve pasif kelime hazinesi arasındaki büyük farkın önemli nedenlerinden biri kelime öğretiminin pasif kelime hazinesi üzerine kurulmasıdır. Konuşmaya ve yazmaya dayalı kelime öğretim etkinliklerinin azlığıdır. Kelime öğretiminde dünya literatüründeki yöntem çeşitliliğine karşın Türkiye de öğretmenlerin kullandığı yöntemler sınırlıdır. Uçar (2012) ve Yağcı vd. (2012: 8) sınıf öğretmenleri üzerinde yaptığı çalışmada öğretmenlerin programda yer verilen ve öğretmen kılavuz kitapta sunulan kelime öğretim yöntem ve tekniklerini kullandığını ortaya koyar. Uçar (2012) parmak ile kelime öğretimi ve zihinsel imaj ile kelime öğretimi gibi tekniklerin örneklem dâhilindeki hiçbir öğretmen tarafından bilinmediğini dile getirir. Türkiye deki öğretmenlerin kullandığı kelime öğretim yöntem ve teknikleri programda gösterilenlerle sınırlıdır. Türkçe Programında Kelime Öğretimi başlığında değinilen öğrencilerin sözlük kulanım becerilerinin verileri, bu bakış açısıyla açıklanabilir. Bu etkinliğin amacı, konuşmaya dayalı ve oyunlaştırılmış bir kelime öğretimi etkinliği oluşturmaktır. YÖNTEM Araştırmanın Modeli Bu çalışma, aktif kelime hazinesini geliştirmeye yönelik bir kelime öğretimi etkinliğidir. Verilerin toplanmasında (yasaklı kelimelerin belirlenmesi) tarama modeline başvurulmuştur. Tarama modelleri, geçmişte ya da hâlen var olan bir durumu, var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan bir araştırma yaklaşımıdır. Araştırmaya konu olan olay, birey ya da nesne, kendi koşulları içinde ve olduğu gibi tanımlanmaya çalışılır (Karasar, 2008: 77). Genel tarama modelleri, çok sayıdan oluşan bir evrende, evren hakkında genel bir yargıya varmak amacı ile evrenin tümü ya da ondan alınacak bir grup, örnek ya da örneklem üzerinde yapılan tarama düzenlemeleridir (Karasar, 2008: 79). Evren ve Örneklem Çalışmanın örneklemini Ordu ilinde alt, orta ve üst sosyo-ekonomik öğrenci profiline sahip bir ortaokulda öğrenim gören 102 öğrenci oluşturmaktadır. Öğrenciler seçkisiz örnekleme yoluyla belirlenmiştir. İşlem Tabu, anlatma esasına dayalı bir oyundur. Seçili kelimeyi, belirli kelimeleri kullanmadan ifade edebilmek oyunun kuralıdır. Oyun özelliği ve konuşma becerisini geliştirmesi artı özellikleridir. Hangi kelimelerin kullanılmayacağını belirlemek amacıyla alt, orta ve üst sosyoekonomik öğrenci profiline sahip Gölköy Atatürk Ortaokulunda öğrenim gören 102 altıncı sınıf öğrencisine bilgi kâğıtları dağıtılmıştır. Kâğıtların amacı her kelime için kullanılmayacak üç

7 623 Aktif Kelime Hazinesini Geliştirmeye Yönelik Bir Etkinlik Önerisi: Tabu kelimeyi belirlemektir. Bu amaçla yukarıda verilen her kelime için Bu kelimeyi gördüğünüzde aklınıza gelen üç kelime nedir? sorusu yöneltilmiştir. Alınan cevaplardan hareketle her kelime için tabu kartları oluşturulmuştur. Öğrenci kartta yazan üç kelimeyi kullanmadan hedef kelimeyi anlatmaya çalışacaktır. Verilerin Analizi Öğrencilerin cevaplarındaki kelimelerin çözümlenmesinde betimsel analiz yöntemi kullanılmıştır. Betimsel analiz, verilerin düzenli ve yorumlanmış bir şekilde okuyucuya sunulmasını hedefleyen, yüzeysel analiz biçimidir. Betimsel analizde, elde edilen veriler öncelikli olarak okunup özetlenerek betimlenir (Yıldırım ve Şimşek, 2006). 6. Sınıf MEB ders kitabındaki Nasrettin Hoca ve Hoşgörüler Diyarı Mardin metinlerindeki sözcük çalışmalarında yer alan her kelime için Bu kelimeyi gördüğünüzde aklınıza gelen üç kelime nedir? sorusu yöneltilmiştir. Alınan cevaplar tasnif edilmiş, sıklık analizine tabi tutulmuştur. Her kelimeyi tanımlayan üç veya dört kelime belirlenmiştir. Kelime sayısının farklılık gösterme nedeni kelime sayılarının birbirine yakınlığıdır. Bu şekilde her kelime için tabu kartları oluşturulmuştur. Öğrenci kartta yazan üç kelimeyi kullanmadan hedef kelimeyi anlatmaya çalışmıştır. BULGULAR Etkinlik ortaokul 6. Sınıf MEB ders kitabındaki Nasrettin Hoca ve Hoşgörüler Diyarı Mardin metinlerinin sözcük çalışmalarına alternatif olarak düzenlenmiştir (MEB, 2013). Metinlerde öğrencilere kazandırılmak istenen kelimeler şunlardır: Nasrettin Hoca Hoşgörüler Diyarı Mardin Kazandırılm ak İstenen Kelimeler ve Kelime Grupları Hemşehri Merhum Allah rahmet eylesin Miskin Kusura bakmamak Haber vermek Hayrola Marifet Cimri Felaket Allah göstermesin İflas etmek Nazır Açık hava müzesi Sit alanı Manastır Panaroma Antik kent Mezopotamya Ezan Çan Cami Kilise

8 Nail Güney - Talat Aytan 624 Oluşturulan etkinlik önerisinde yer alan tabu kartlarından bazıları şunlardır: Çan Kilise Hıristiyan İnek Papaz Felaket Deprem Afet Sel Cimri Pinti Para Eli sıkı Akrep Varyemez Marifet Manastır Haber vermek Becerikli Yetenek Hamarat- Sümela Trabzon Din Söylemek İletmek Bildirmek Telefon SONUÇ Kelime servetini kazandırmadaki en etkin yolların başında okuma gelir. Kelime kazanımı amacıyla yapılan bağımsız okuma çalışmaları öğrencilerin pasif kelime hazinesini geliştirmeye yöneliktir (Güneş, 2013: 7). Gündoğdu (2012: 206) çalışmasında 6. sınıf düzeyinde kelime öğretimi çalışmalarında konuşma becerine yer verilmediğini ortaya koymuştur. Etkinlikte kullanılmayacak kelimeleri saptamak amacıyla öğrencilere sorular yöneltilmiştir. Ortaya çıkan sonuçlar öğrencilerin bilgi kaynakları hakkında önemli bilgiler vermektedir. Nasrettin Hoca metninde verilen Mezopotamya kelimesinde öğrencilerin en sık kullandığı sözcükler Fırat, Dicle ve Uygarlık tır. Bu kelimenin öğrenilme kaynağı Sosyal Bilgiler dersidir. Amerika Birleşik Devletleri nin raporuna göre (2009) öğrencilerin temel kelime kaynağı medya araçlarıdır. Anlamı sorulan Miskin kelimesi için öğrencilerden üçü Garfield, yedisi ise kedi cevabını vermiştir. Garfield çizgi film kahramanıdır. Tembelliğiyle ünlü bir kedidir. Öğrencilere tanımlaması için Manastır kelimesi verilmiştir. Öğrencilerin en sık kullandığı cevaplar Sümela ve Trabzon dur. Yanıtların kaynağı, çalışma grubunun yakınlığından ziyade televizyon programları ve sinema filmleridir. Sümela nın Şifresi filmi öğrencilerin kelimeyi tanımlama sürecinde etkin rol oynamıştır. Bir başka veri, Kilise kelimesinin sonucudur. Kelimeyi tanımlarken öğrencilerin dördü mum, sekizi rahip/rahibe, ikisi ise Pazar günü ifadelerini kullanmıştır. Bu kelimelerin hiçbirisi metinde geçmemektedir. Kiliselerin mumlarla aydınlatılması, rahip veya rahibelerin kiliselerde görevli kişiler olması ve pazar günleri dini

9 625 Aktif Kelime Hazinesini Geliştirmeye Yönelik Bir Etkinlik Önerisi: Tabu törenlerin yapılması öğrencinin medya araçları aracılığıyla kazandığı bilgilerdir. Yine öğrenciler Hayrola kelimesini görünce metni hatırlamasına rağmen Hande Yener (dört kişi) cevabını vermektedir. Öğrenci her ne kadar dersi ana öğrenim merkezi olarak görse de verilen yanıtlar medya araçlarının önemli bir bilgi kaynağı olduğunu göstermektedir. Öğrencilerin kelimeleri ifade etmede etkilendiği diğer kaynak kültürel alışkanlıklardır. Nasrettin Hoca metninde geçen Marifet kelimesi için öğrencilerin en sık kullandığı tanımlayıcılar Becerikli, Yetenek ve Hamarat tır. Ayrıca altı öğrenci Marifet i güzel yemek yapmak olarak tarif etmiştir. Dokuz tane de temizlik, ev işi, ev hanımı gibi doğrudan bayanlara yönelik ifade vardır. Öğrencilerin Marifet kelimesinin metindeki anlamından farklı sonuçlara ulaşması, toplumsal rollerin bakış açısı ve öğrenme üzerindeki etkisini gösterir. Öğrencilerin kelimelerine anlam yükleyen bir başka merkez, yaşanılan çevre ve yaşam koşullarıdır. Hoşgörüler Diyarı Mardin metninde yer alan Çan kelimesini tanımlamak için öğrencilerden beşi İnek cevabını vermiştir. Öğrenciler metni okumuş ve dinlemiştir. Fakat Çan ı tanımlarken öncelikleri yaşamlarındaki işlevidir. Örneklem grubundaki öğrencilerin ailelerinin çoğu geçimini tarım ve hayvancılıkla sağlamaktadır. Bu durum, kelime öğreniminin bireyselliğini göstermektedir. Aktif kelime hazinesini geliştirmeyi amaçlayan bu etkinlikte, konuşma becerisi kullanılmıştır. Serarslan (2010: 115) aktif kelime dağarcığı gelişimi için konuşma ve yazma becerilerinin önemini vurgulamaktadır. Kelime öğretimine yönelik etkinliklerin oluşturulmasında öncelik, yazma ve konuşma becerilerini kullanmak olmalı, aktif kelime hazinesinin geliştirilmesi amaçlanmalıdır. KAYNAKLAR ANDERSON, Richard.C. and Nagy, William E. (1992), The Vocabulary Conundrum, American American Educator, 16 (4), ANDERSON, Richard. C., WILSON, Pete T., ve FIELDING, Linda. G. (1988). Growth In Reading And How Children Spend Their Time Outside Of School. Reading Research Quarterly, 23, ANTONACCİ, Patricia A. and M. O CALLAGHAN, Catherine (2012). Promoting Literacy Development 50 Research-Based Strategies for K-8 Learners "Section IV: Essential Strategies for Teaching Vocabulary" AVKAPAN, Altan (2006). Orta Öğretim 11. Sınıf Türk Dili ve Edebiyatı Ders Kitaplarında Kelime Hazinesinin Öğretimi Üzerine Bir Araştırma, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara. BARIN, Erol ve DEMİR, Celal (2006). Türk Dil Bilgisi 1, Ses Bilgisi. Ankara: Öncü Kitap. BIEMILLER, Andrew (2000). Teaching Vocabulary Early, Direct and Sequential. International Dyslexia Association Quartely Newsletter, Perspectives, 26 (4).

10 Nail Güney - Talat Aytan 626 ÇEÇEN, Mehmet Akif (2002). İlköğretim Öğrencilerinde Kelime Hazinesinin Geliştirilmesi. İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. GRAVES, Michael F. (2006), The Vocabulary Book: Learning and Insruction, USA, NCTA&IRA. GÖZ, İlyas. (2003). Yazılı Türkçenin Kelime Sıklığı Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları. GÜLSOY, Hasan (2013). Teaching Vocabulary To Sixth Graders Through Games, Unpublished Master's Thesis, Çağ University Institute Of Social Sciences, Mersin. GÜNDOĞDU, Ayşe Eda (2012). İlköğretim Altıncı Sınıf Türkçe Dersi Sözcük Öğretimi Etkinliklerinin Çeşitli Değişkenler Açısından İncelenmesi, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 1/ GÜNEŞ, Firdevs (2013). Kelimelerin Gücü ve Zihinsel Sözlük, Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sayı 1, GÜR, Tahir, COŞKUN, İbrahim ve SAĞLAM, Ferhat (2013). İlkokul 2, 3 ve 4. sınıf Türkçe Ders Kitapları Bütüncesinin Kelime Hazinesini Geliştirme Eğitimi Açısından İncelenmesi, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter, GÜR, Tahir (2014). Bağlam Temelli Öğretimin İlkokul Üçüncü Sınıf Öğrencilerine Kelime Öğretiminde Kullanılması, Uluslararası Türk Eğitim Bilimleri Dergisi Yıl:2, Sayı:2, JALONGO, Mary P. ve SOBOLAK, Michelle J. (2010) Supporting Young Children s Vocabulary Growth: The Challenges, the Benefits, and Evidence-Based Strategies. Early Childhood Educ J (2011) 38: DOI /s x. KARADAĞ, Özay (2005). İlköğretim II. Kademe Öğrencilerinin Kelime Hazinesi Üzerine Bir Araştırma. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü: Ankara. KARADAĞ, Özay ve KURUDAYIOĞLU, Mehmet (2010). "2005 Türkçe Programına Göre Hazırlanmış İlköğretim Birinci Kademe Türkçe Ders Kitaplarının Kelime Hazinesi" Türklük Bilimi Araştırmaları, Türkçe Öğretimi Özel Sayısı, Bahar, KARASAR, Niyazi (2008). Bilimsel Araştırma Yöntemi: Kavramlar- İlkeler- Teknikler, Ankara: Nobel Yayıncılık. KARATAY, Halit (2007). Kelime Öğretimi, Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 27, Sayı: 1, LOPEZ Campillo R.M. (1994) Teaching and Learning Vocabulary: An Introduction for English Students. Retrieved from file:///c:/users/ng/downloads/dialnet- TeachingAndLearningVocabulary pdf ( ).

11 627 Aktif Kelime Hazinesini Geliştirmeye Yönelik Bir Etkinlik Önerisi: Tabu MCCARTEN, Jeanne (2007). Teaching Vocabulary Lessons From the Corpus Lessons for the Classroom, Cambridge University Press. MEB (2005a) İlköğretim Türkçe Dersi Öğretim Programı ve Kılavuzu (1-5. Sınıflar), Devlet Kitapları Müdürlüğü Basım Evi ANKARA. MEB (2005b) İlköğretim Türkçe Dersi Öğretim Programı (6-8. Sınıflar), Devlet Kitapları Müdürlüğü Basım Evi ANKARA. MEB (2013). İlköğretim Türkçe 6 Öğretmen Kılavuz Kitabı, MEB Devlet Kitapları, Ankara. MELANLIOĞLU, Deniz (2013). Ortaokul Öğrencilerinin Sözlük Kullanma Alışkanlıkları: Nitel Bir Araştırma, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi Sayı: 2/2, OKUR, Alparslan (2013). Yaşam Boyu Okuma İçin Okuma Öğretimi, Yaşam Boyu Okuma Eğitimi, Editör: Alparslan Okur, Pegem Akademi, Ankara. ÖZBAY, Murat ve MELANLIOĞLU, Deniz (2008a). Kelime Öğretiminde Örneklemenin Önemi, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt:5, Sayı:10, ÖZBAY, Murat ve MELANLIOĞLU, Deniz (2008b). Türkçe Eğitiminde Kelime Hazinesinin Önemi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Dergisi. Haziran, Cilt:V, Sayı: I, ÖZBAY, Murat, BÜYÜKİKİZ, Kadir Kaan ve UYAR, Yusuf (2011). İlköğretim yedinci Sınıf Öğrencilerinin Yazılı Anlatımlarındaki Kelime Hazineleri Üzerine Bir İnceleme, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C:8, S:15, 2011, s. ( ). ÖZKAN, Erdost (2013). İlköğretim 8. Sınıf Türkçe Ders Kitaplarında Öğrencilere Kazandırılması Hedeflenen Sözcüklerin Öğretimi ve İç Sözlük Ilişkisi (Mersin İli Örneği), Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter, PİLANCI, Hülya (2009). 7-9 Yaş Arasındaki Türk Öğrencilerin Kelime Dağarcığının Gelişimi, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, The Journal of International Social Research, Cilt 2, Sayı: 9, REPORT (2009). Report on American Consumers, San Diego, 9 Aralık SERARSLAN, Nalân (2010). Konya Ereğli Atatürk ilköğretim okulu 6. Sınıf Öğrencilerinin Kelime Hazineleri Üzerinde Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya. SHEN, Wei-Wei (2003). Current Trends of Vocabulary Teaching and Learning Strategies for EFL Settings, Feng Chia Journal of Humanities and Social Sciences, No:7, STAHL: Steven A. (1998), Four Quastion About Vocabulary, Learning From Text Across Conceptual Domains, (Ed. C.R. Hynd), Mahway: NJ: Erlbaum,

12 Nail Güney - Talat Aytan 628 TEKŞAN, Keziban ve GÜNEŞ, Mehtap. (2010) İlköğretim II. Kademe Türkçe öğretimi kitaplarında Yer Alan Metinlerdeki Sözcüklerin Nitelik ve Nicelik Yönünden İncelenmesi. Uluslararası V. Dil, Yazın, Deyisbilim Sempozyumu Dilbilim, Dil Öğretimi ve Çeviribilim Yazıları Cilt 1 s UÇAR, Süleyman (2012)..İlköğretim Sınıf Öğretmenlerinin Kelime Öğretiminde Kullanılan Yöntem ve Tekniklerden Haberdar Olma ve Kullanma Sıklıkları Düzeyleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uşak. YAĞCI, Esed,, KATRANCI, Mehmet,, ERDOGAN, Özge ve UYGUN, Mehmet (2012). Sınıf Öğretmenlerinin Kelime Öğretiminde Karsılaştıkları Sorunlar ve Kullandıkları Yöntem-Teknikler, Uluslararası Eğitim Programları ve Öğretim Çalışmaları Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 4, YAMAN, Havva ve GÜLCAN, Fatma (2009). Sözcük Dağarcığını Zenginleştirme Etkinliği Olarak Deyim Öğretimi: Gösteri Tekniği Uygulaması, Sakarya Üniversitesi Fen Edebiyat Dergisi, S:2, YAMAN, Havva (2010). Öğrencilerinin Sözlük Kullanma Alışkanlıkları Üzerine Bir Değerlendirme, Türklük Bilimi Araştırmaları, S.27, YILDIRIM, Ahmet ve ŞİMŞEK, Hasan (2006). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri, Ankara: Seçkin Yayıncılık. YILDIRIM, Kasım, YILDIZ, Mustafa ve ATEŞ, Seyit (2011). Kelime Bilgisi Okuduğunu Anlamanın Anlamlı Bir Yordayıcısı mıdır ve Yordama Gücü Metin Türlerine Göre Farklılaşmakta mıdır?, Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 11(3),