CAM SANAYİİNİN ÇEVREYE ETKİSİ VE MARMARA EREĞLİSİ NDE CAM FABRİKASI PROJESİ ÜZERİNE EKOLOJİK DEĞERLENDİRMELER. M. Doğan KANTARCI 1

Transkript

1 ÖZET VII. ULUSAL HAVA KİRLİLİĞİ VE KONTROLÜ SEMPOZYUMU 1-3 Kasım 217-Antalya CAM SANAYİİNİN ÇEVREYE ETKİSİ VE MARMARA EREĞLİSİ NDE CAM FABRİKASI PROJESİ ÜZERİNE EKOLOJİK DEĞERLENDİRMELER M. Doğan KANTARCI 1 1 İstanbul Üniversitesi Orman Fakültesi, Orman Mühendisliği Bölümü, Sarıyer/İstanbul Cam sanayii; kullandığı hammaddeler, enerji kullanımı, yakma sıcaklığı ve baca gazları ile üzerinde önemle durulması gereken bir hava kirletici niteliğindedir. Cam hammaddesi olan silisyumdioksit i ergitmek, sıcaklığını (25 C ) düşürmek (Daha az enerji kullanmak) için soda (Na₂CO₃) eklenmekte ve ergitme sıcaklığı C ye düşürülmektedir. Bu sıcaklıkta havadaki azot yanmakta ve oksijen yetersizliğinden azot oksitler (NOx = NO₂, NO, N₂O) oluşmaktadır. Cam sanayinde kullanılan katkı maddeleri de önemli miktarda azot oksitler ve flor, klor, sülfat gibi anyonlar ile sodyum, potasyum, kalsiyum vd. katyonlar da atmosfere verilmektedir (Tablo 1). Atmosfere verilen anyon ve katyonların bitkilere etkisi özetlenirse; (1) Atmosfere verilen azotoksitlerin nitrik asite dönüşmesi, HF ve HCl veya bunların oluşturdukları bileşiklerin yaprak yüzeylerinde asit madde birikimine (Örnek olarak; Peroksiasetilnitrat=PAN) ve mantar üremesine sebep olması ile mantar hüfleri yaprakların solunum gözeneklerini kapatmaktadır. (2) Atmosfere verilen NOx ve diğer asit nitelikli bileşikler yaprakların solunum gözeneklerinden içeri (CO₂) gibi alınmakta ve özümlemeyi (Karbonhidrat üretimini) yapan klorofilli hücreleri tahrip etmektedirler. Yeteri kadar şeker (C₆H₁₂O₆) üretilemeyince meyvalar (Üzüm, karpuz, kavun vd) tadsız olmaktadırlar. (3) Daha yoğun asit etkisi altında yapraklar ölmekte (Kavrulmakta) ve bitkiler de kurumaktadırlar. (4) Bacadan çıkan, çapları 1 µm ve 2,5 µm den küçük olan (PM<1 ve PM<2,5) bileşikler yaprak solunum gözeneklerinden içeri alınarak, iletim boruları ile bitkilerin her yanına yerleşmektedirler. Bu bitkileri yiyen insanlar ve hayvanlar üzerinde zararlı (Kanserojen vd) etkiler yapabilmektedirler. (5) Çapı <1 µm ve <2,5 µm olan bileşiklerin insanların solunum sistemleri yolu ile akciğerlere girdiği, kana karıştığı, beyine kadar ulaştığı ve başta akciğer kanseri olmak üzere çeşitli hastalıklara sebep oldukları bildirilmektedir. Sodyum florürün ise bir aptallaştırma bileşiği olduğu konusunda epeyce yayın vardır. ( ) mdkant@istanbul.edu.tr 781

2 1-3 Kasım 217-Antalya (6) Büyük Karıştıran daki cam sanayiinin (Kapasitesi 4 ton/yıl) bacalarından çıkan anyonlar ile katyonlar 2-24 km (Kuş uçuşu) mesafede Lüleburgaz çevresinde ölçülebilmiştir. Marmara Ereğlisi yerleşiminin 4 km kuzeyinde kurulması için girişim yapılan cam sanayiinin (Kapasite 365 ton/yıl) atık gazları ile bileşiklerinin canlılar üzerinde yapacağı olumsuz etkilerin ve ekolojik maliyetinin gözden uzak tutulmaması gerekmektedir. 1. GİRİŞ Marmara Ereğlisi nin 4 km kuzeyinde bir düz cam fabrikasının kurulması için Çevresel Etki Değerlendirmesi Başvuru Dosyası hazırlanmıştır (Harita 1). Cam sanayii ham maddeleri ile katkı maddelerini yüksek sıcaklıkta (155 C ve üzerinde) işleyen bir izabe sanayii olup, havadaki azot gazının da yanmasına sebep olmaktadır. Havadaki oksijen (% 21) hem azotu (% 78) hem de yakıt olarak kullanılan doğal gazı (CH4) yakmağa yetmemektedir. Oksijen yetersizliğinden ötürü önemli miktarda tam oksitlenmemiş CO, CO2 ile azot oksitler (N2O, NO, NO2), ve cam sanayiinde kullanılan ham maddeler ile katkı maddeleri de baca gazları ile havaya karışmaktadır. 2. ÇALIŞMA ALANI VE YÖNTEM Marmara Ereğlisi ni etkileyen rüzgâr yönleri ve esme sayıları en önemli iklim özelliği olarak incelenmiştir. Cam fabrikası kurulması öngörülen arazideki hurda demir işleyen bir demir-çelik tesisi ile doğal gazdan elektrik üreten bir enerji tesisi de dikkat çekicidir. Cam üretiminde kullanılan ham maddeler ile katkı maddeleri değerlendirmeye esas olmak üzere derlenmiştir (Tablo 1). Değerlendirmede Büyük Karıştıran-Trakya Cam Sanayii baca gazları ile çevreye salınan ve önemsenmesi gereken bazı anyon ve katyonların çiğ sularındaki varlığı ve miktarları üzerine tespitler de ele alınmıştır. Lüleburgaz daki araştırma Hamitabat Termik Santralının atmosfere saldığı azot oksitlerin belirlenmesi amacı ile yapılmıştır. Bu sebeple örnek alma yerleri Santralın yakın çevresinde seçilmiştir. Hava örnekleri; hava emme pompası ile sıralı gaz yıkama şişelerinden geçirilerek havadaki NO2 ve NO3 gazları ile bileşiklerinin sodyum hidroksit+sodyum arsenid çözeltisinde tutulması ile alınmıştır. Çiğ örnekleri özel tavalar ile otların yapraklarında biriken çiğ damlacıkları toplanarak alınmıştır. Yağmur suyu örnekleri özel tavalarda ve yağmur ölçerde biriken yağış sularıdır. Örnekler İst. Üni. Müh. Fkl. Çevre Blm. laboratuarlarında iyon kromotografisi (IC) aleti ile analiz edilmiştir (Analiz yöntemi Gökhale, S.29 ve VDI-1978). Elde edilen bulguların konu ile ilgili olanları bilgi olarak sunulmuş, insan ve hayvan sağlığı üzerine etkiler ilgili uzmanların değerlendirmesine bırakılmıştır. 3. CAM ÜRETİMİNDE KULLANILAN HAM MADDELER İLE KATKI MADDELERİ Cam üretiminin asıl ham maddesi kuvars kumudur (SiO2) ve/veya hurda camdır. Kumun ergitilmesi için soda (Na2CO3) ile dolomitik kireçtaşı (CaCO3+MgCO3) kullanılmaktadır. Ek olarak camın kalitesini yükseltmek veya çeşitli özellikler kazandırmak için katkı maddeleri de kullanılmaktadır. Çok önemli bir konu da yakıtın yüksek sıcaklıkta yakılmasıdır (Tablo 1). 782

3 1-3 Kasım 217-Antalya HARİTA 1. MARMARA EREĞLİSİ KUZEYİNDE SANAYİ BÖLGESİ, KURULMASI PLANLANAN CAM FABRİKASININ VE RÜZGÂR YÖNLERİ İLE ESME SAYILARI KÜÇÜK SEYMEN KB 175 BÜYÜK SEYMEN K 562 KD 375 KÖMÜR VD YAKIT VE MALZEME DEPO ALANI B 475 GB 63 LİMAN G 2737 GD 1557 D DEMİR-ÇELİK TESİSİ 2.DOĞAL GAZDAN ELK. ÜRETİM TESİSİ K 3. CAM FABRİKASI Harita 1. Marmara Ereğlisi kuzeyindeki sanayi bölgesi kurulması planlanan cam fabrikasının yeri 4. BÖLGEDEKİ SICAKLIK, YAĞIŞ VE RÜZGÂR YÖNLERİ İLE ESME SAYILARI Marmara Ereğlisi nde sadece yılları arasında yağış ölçmeleri yapılmıştır. Bu sebeple Ereğli nin iklim özellikleri coğrafi konumuna ve Çorlu ile Tekirdağ iklim ölçmelerine göre değerlendirilebilir. Ereğli Marmara Denizi kıyısında olduğu için deniz etkisinde olduğu kadar, kuzeydeki bozkırın karasal etkilerini getiren hâkim kuzey rüzgârlarının da etkisindedir. Çorlu da kışları daha soğuk, yazları daha serin karasal iklim etkilidir. Tekirdağ daha ılıman olup, sıcaklık değerleri bakımından Ereğli Tekirdağ a göre değerlendirilir. Bu sebeple yazlık yerleşimler de Marmara Denizi kıyısı boyunca gelişmiştir. Yağış miktarları Tekirdağ da biraz daha fazladır. Ancak bu fazlalık sıcaklık değerleri ile karşılaştırıldığında önemli değildir (Tablo 2). Çorlu da kuzey yönlerden esen rüzgârların sayısı belirgin olarak daha fazladır. Güney yönlerden esen rüzgârların esme sayıları azdır. Yaz aylarında güney rüzgârları daha da az esmektedirler (Harita 1. ve Şekil 1.). Rüzgârlar ile kuzeyden gelen hava kirliliği yıl boyunca Ereğli yi ve yaz aylarında kıyı kuşağında daha da yoğunlaşan halkı etkileyecektir. 783

4 1-3 Kasım 217-Antalya Tablo 1. Marmara Ereğlisi kuzeyindeki üç tesisin kullandığı yakıt ile hammaddeler TABLO 1. MARMARA EREĞLİSİ KUZEYİNDEKİ ÜÇ TESİSİN KULLANDIĞI YAKIT İLE HAMMADDELER HAM MADDE BACADAN ÇIKAN TESİSLER YAKIT YAKMA VE ÇIKAN TANELER SICAKLIĞI ORAN KATKILAR GAZLAR Ø 1 µm C % Ø 2,5 µm DEMİR- ÇELİK ELEKTRİK HURDA DEMİR HCl DEMİR VD. SO₂ NOx (N₂O, NO, NO₂) ELK. SANTR. DOĞALGAZ 12 C HAVADAKİ NOx (N₂O, NO, NO₂) CH₄ (METAN) AZOT TA CO VE CO₂ YANIYOR. SU BUHARI CAM FAB. 25 C 1713 AZOT TA NOx (N₂O, NO, DOĞAL GAZ C 155 C YANIYOR NO₂) (DOĞAL GAZ CO VE CO₂ DİĞER BİR KESİLİRSE; SU BUHARI VERİYE GÖRE İTHAL KÖMÜR VEYA ASIL HAM MADDELER ASIL HAM MADDELER ORAN PETROL KOKU) KUVARS (KUM) % 56 SiO₂ SiLİS, SiF₂ KUVARS % 46 DOLOMİTİK CaO KİREÇ TAŞI % 26 CaCO₃+MgCO₃ CO₂ VE (CaCO₃+MgCO₃) MgO HURDA CAM % 26 SODA (Na₂CO₃) % 15 Na₂CO₃ CO₂ Na₂O DOLOMİT % 11 KATKI MADDELERİ CaO % 3 SODYUM KLÖRÜR NaCl Cl VE HCL Na₂O SODA (Na₂CO₃) % 13 SODYUM SÜLFAT Na₂SO₄ SO₂ Na₂O Na₂SO₄ % 1 SODYUM FORÜR NaF F VE HF Na₂O SODYUM NA₂SiF₆ F VE HF Na₂O SİLİKAFLORÜR KRİYOLİT Na₃AlF₆ F VE HF Na₂O SODYUM NİTRAT NaNO₃ NOx Na₂O POTASYUM NİTRAT KNO₃ NOx K₂O AMONYUM SÜLFAT (NH₄)₂SO₄ NOx, SO₂ KALSİYUMFLORİT CaF₂ F VE HF CaO (FLORSPAR) ALÇITAŞI (JİPS) CaSO₄ SO₂ CaO BARYUMSÜLFAT BaSO₄ SO₂ BaO DEMİRSÜLFAT FeSO₄ SO₂ Fe₂O₃ BORAKS Na₂B₄O₇.1H₂O SUBUHARI NaO VE B₂O₃ ANHİDRİT BORAKS Na₂B₄O₇ NaO VE B₂O₃ BORİK ASİT H₃BO₃ B₂O₃ ARSENİK OKSİT As₂O₃ As₂O₃ ANTİMON OKSİT Sb₂O₃ Sb₂O₃ KURŞUN OKSİT PbO PbO ÇİNKO OKSİT ZnO ZnO KLORİTLER Cl VE HCL K₂O 5. LÜLEBURGAZ DA CAM SANAYİİ KAYNAKLI BULGULAR Lüleburgaz da Eski Taşlı ve Turgutbey köyleri ile Orman Fidanlığı nda 212 ilkbahar ve yaz aylarında hava, çiğ ve yağmur suları örneklerinde yaptığımız analizlerde Hamitabat Termik Santralından kaynaklanması mümkün olmayan bulgulara da rastlanmıştır (Kantarcı ve ark. 212 ve 213). Bunlar tarım alanlarından kaynaklanan fosfat, sülfat, potasyum, kalsiyum vb kimyasal gübre bileşikleri ile cam sanayiinde kullanılan ve Büyük Karıştıran daki cam fabrikasından kaynaklandığı tahmin edilen anyonlar ile katyonlardır. 784

5 1-3 Kasım 217-Antalya Tablo 2. Çorlu, Tekirdağ ve Marmara Ereğlisi nde ortalama sıcaklık ve yağış TABLO 2. ÇORLU, TEKİRDAĞ VE MARMARA EREĞLİSİ NDE ORTALAMA SICAKLIK VE YAĞIŞ TABLO 2.1. ÇORLU'DA AYLIK ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ YILLIK DÖNEMLER I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII ORT. C⁰ ,8 3,9 5,8 11, 16, 19,9 22,4 22,2 18,4 14, 1,4 5,7 12, ,7 4,3 6,6 11,3 15,6 2,4 22,3 21,4 18,1 14, 9,1 5,5 12, ,5 3,1 5,9 11,3 15,5 2,1 22, 21,8 18,7 13,8 8,6 5,1 12, ,8 4,5 7, 11,5 16,9 21,2 23,7 23,2 19,1 14,3 9,7 5,5 13,4 FARK 1,,6 1,2,5,9 1,3 1,3 1,,7,3 -,7 -,2 1, / TABLO 2.2. TEKİRDAĞ DA AYLIK ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ YILLIK DÖNEMLER I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII ORT.C ,3 5,2 6,7 11,5 16,6 2,9 23,4 23,5 19,7 15,3 11,4 7,3 13, ,5 5,5 7,4 11,8 16,5 21,1 23,2 22,7 19,4 15, 1,2 7,5 13, ,9 4,3 6,7 11,8 16,1 2,7 23, 23,2 19,8 15,1 1, 6,7 13, ,1 5,4 7,6 11,8 17,2 21,6 24,5 24,1 2,2 15,5 1,7 6,8 14,2 FARK,8,2,9,3,6,7 1,1,6,5,2 -,7 -,5,4 TABLO 2.3. ÇORLU'DA AYLIK ORTALAMA YAĞIŞ TOPLAMLARININ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ YILLIK DÖNEMLER I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII mm ,6 57, ,1 35,7 37,5 19,2 9,2 29,8 52,2 82,6 95,8 568, ,8 53,1 58,9 42,9 57,1 36,4 27,7 19,5 31,7 68,1 8,3 69,2 613, ,9 41, 38,2 47,2 44,4 36,7 26,2 11,5 15,6 42,1 69,7 66, 485, ,8 59,8 55,2 43,7 45,3 37, 29,4 24,9 49,4 65,2 69,1 78,3 61,1 FARK -19,8 2,5 -,8,6 9,6 -,5 1,2 15,7 19,6 13, -13,5-17,5 41, / TABLO 2.4. TEKİRDAĞ DA AYLIK ORTALAMA YAĞIŞ TOPLAMLARININ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ YILLIK DÖNEMLER I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII mm ,8 57,7 56, 43,1 35,7 37,5 19,2 9,2 29,8 52,2 82,6 95,8 59, ,8 53,1 55,5 39,8 45,1 34,7 2,6 18,8 31,2 67,1 83,6 6,3 576, ,3 4,8 48,7 47,9 4,6 43,4 26,8 1, 14, 37, 68,9 69,2 5, ,5 67,8 63,6 41, 34,4 31,7 25,1 19,1 5,7 67,8 68, 91,8 625,5 FARK -7,3 1 7,6-2,1-1,3-5,8 5,9 9, ,9 TABLO 2.5. MARMARA EREĞLİSİ NDE AYLIK ORTALAMA YAĞIŞ YILLIK DÖNEM I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII mm ,1 49,8 48,1 42,1 2 59,6 11,1 2,3 34,2 31,9 97,8 91,3 595,3 AÇIKLAMA: 1. Çorlu karasal iklim etkisi altındadır. Tekirdağ ve Marmara Ereğlisi deniz kıyısındadır. Çorlu da kış ayları daha soğuk, yaz ayları daha serindir. Kuzey rüzgârları etkisinde olmalarına rağmen Tekirdağ ve Marmara Ereğlisi daha ılımandır. 2. Tekirdağ Çorlu dan biraz daha fazla yağış almaktadır. Bu fark çok önemli değildir. 3. Marmara Ereğlisi nde yılları arasında yağış ölçmesi yapılmıştır. Sıcaklık ölçülmemiştir. 4. Marmara Ereğlisi iklimini Tekirdağ iklimine daha yakın olarak değerlendirmek gerekmektedir. 5. Kuzey rüzgârları (KB Karayel, K Yıldız ve KD Poyraz) esme sayıları ile hakim rüzgârlardır. Güney özellikle GD (Lodos) rüzgârları esme sayıları ile 2. sıradadırlar. Ancak deniz ile kara arasındaki sıcaklık farkından ötürü fırtınalar genellikle güneyden gelmektedir. KAYNAK: Devlet Meteoroloji İşleri Gnl. Md lüğü 1974 ve diğer ölçmelerinden derlenip, düzenlenmiştir. 785

6 1-3 Kasım 217-Antalya ŞEKİL ÇORLU DA RÜZGÂR ESME SAYILARININ AYLARA VE YÖNLERE GÖRE DAĞILIMI VE KARŞILAŞTIRILMASI ÇORLU'DA RÜZGÂRLARIN AYLARA VE YÖNLERE GÖRE ESME SAYISI BGB, B, BKB DKD, D, DGD ESME SAYISI I 848 II III IV V VI 1529 AÇIKLAMA KUZEY RÜZGÂRLARI HAKİMDİR. 2. GÜNEY RÜZGÂRLARI DAHA AZ ESMEKTEDİR. 3. GÜNEY RÜZGÂRLARI YAZ AYLARINDA AZALMAKTADIR. 4. DOĞU VE BATI RÜZGÂRLARI ÇOK AZ ESMEKTEDİRLER. 785 VII VIII IX X XI XII KB,KKB, K, KKD, KD GD, GGD, G, GGB, GB DKD, D, DGD BGB, B, BKB GD, GGD, G, GGB, GB KB,KKB, K, KKD, KD AÇIKLAMA 2 1. MARMARA EREĞLİSİ 4 km KUZEYİNDE KURULACAK CAM FABRİKASININ DOĞRUDAN ETKİSİ ALTINDA KALACAKTIR. 2. ÇORLU KUZEYİ VE GÜNEYİN- DEKİ SANAYİ TESİSLERİ VE TRAFİK İLE ISINMA AMAÇLI KÖMÜR KULLANIMLARINDAN HAVAYA VERİLEN TÜM KİRLE- TİCİLERİN ETKİSİ ALTINDADIR. 3. ÇORLU İLE MARMARA EREĞ- LİSİ KUZEYDE KURULACAK VE KÖMÜR İLE ÇALIŞTIRILACAK TERMİK SANTRALLAR İLE MARMARA EREĞLİSİ NDE KURULACAK CAM FABRİKASI- NIN OLUŞTURACAKLARI HA- VA KİRLİLİĞİ (CO₂, NOx, SO₂ GAZLARI İLE AĞIR METALLE- RİN) ETKİSİNDE KALACAKTIR. Şekil 1. Çorlu da rüzgâr esme sayılarının aylara ve yönlere göre dağılımı ve karşılaştırılması Eski Taşlı ve Turgutbey köyleri ile Orman Fidanlığı nda alınan çiğ suyu örneklerinin reaksiyonları ilkbaharda genellikle 6,-7,5 ph arasında, yaz aylarında 5,5-6, ve 6,-6,5 ph arasında bulunmuştur (Şekil 2). Ekinler biçildikten sonra anızdan gelen (kireçli) toprak tozlarına rağmen çiğ sularının ph değerlerinin 5,5-6, arasında olması çok önemlidir. Bu asit çiğ suyu bulguları havaya önemli miktarda asit karakterde bileşiklerin ve nem ile birleştiğinde asit bileşik oluşturan gazların salındığını göstermektedir. Çiğ ve yağmur sularındaki flor bulguları şekil 3 te verilmiştir. Çiğ sularındaki flor yağmur suyundaki flordan fazladır. Bunun sebebi yağmur damlalarının yükseklerde oluşması, çiğ damlalarının ise yeryüzüne yakın fotokimyasal pus tabakasında oluşmasıdır. Oksijen atomuna dar açı yaparak bağlanan hidrojen atomları su moleküllerinin (-) ve (+) iki kutuplu olmasını sağlamaktadırlar. Gece soğuyan havadaki nem yoğuşmakta, oluşan iki kutuplu su molekülleri de fotokimyasal pus içindeki anyon ve katyonları hidratlayarak çiğ damlaları halinde yer yüzüne indirmektedirler. Florik asit (HF) camı dahi eriten çok şiddetli asitlerden biridir. Çiğ sularındaki klor miktarları sınır değerin (3 mg/lt) çok üstünde bulunmuştur (Şekil 4). Klor da hava nemi ile 786

7 1-3 Kasım 217-Antalya birleştiğinde çok şiddetli bir asit olan klorik asite (HCl) dönüşmektedir. Brom miktarları da dikkat çekici sıçramalar yapmaktadır (Şekil 5). Brom da havadaki nem veya çiğ suları ile birleştiğinde şiddetli bir asit olan bromik asite (HBr) dönüşmektedir. Çiğ sularındaki sülfat miktarları ilkbaharda topraklar ekin ile kaplı iken mg/lt arasında, ekinler biçildikten sonra özellikle Turgutbey de 2-3 mg/lt arasında bulunmuştur. Turgutbey örnek alma yerinin çevresi kuru tarım alanlarıdır. Yaz aylarında anız tozaması ile tarlalara verilen amonyumsülfat gübresinin sülfat artıklarının havaya karıştığı tahmin edilmektedir. İlkbahardaki yüksek sülfatlar cam sanayiinde kullanılan sülfat bileşiklerinden kaynaklanmış olmalıdır (Şekil 6 ve tablo 1). Çiğ sularında çok az miktarda lityum (Şekil 7), önemli miktarda sodyum (Şekil 8), potasyum (Şekil 9), kalsiyum (Şekil 1) ve mağnezyum (Şekil 11) bulunmuştur. Lityum doğal olarak silikat bileşiklerinde bulunur. (Kuvars kumunun içinde bulunabilir). Örnek alma yerlerinin çevresinde tuzlu topraklar yoktur. Sodyumun kaynağı cam sanayiidir. Potasyum ile kalsiyum ve mağnezyum çevredeki karakepir (Kireçli kil) topraklarından gelen tozlarda da bulunmaktadır. Fakat bu elementlerin bahar aylarında çiğ sularında bulunuşu cam sanayii kaynaklı olmalıdır (Tablo 1). 787

8 1-3 Kasım 217-Antalya ŞEKİL LÜLEBURGAZ-ESKİTAŞLI VE TURGUTBEY KÖYLERİ İLE ORMAN FİDANLIĞINA DÜŞEN ÇİĞİN REAKSİYONU (ph) ÇİĞİN REAKSİYONU (PH) 8,5 8, 7,5 7, 6,5 6, 5,5 5, LÜLEBURGAZ-ESKİTAŞLI VE TURGUTBEY KÖYLERİ İLE ORMAN FİDANLIĞI'NA DÜŞEN ÇİĞ'İN REAKSİYONU ESKİTAŞLI ph FİDANLIK ph TURGUTBEY ph ph 7 (NÖTR) ,5 8, 7,5 7, 6,5 6, 5,5 5, LÜLEBURGAZ - ESKİTAŞLI VE TURGUTBEY KÖYLERİ İLE ORMAN FİDANLIĞI'NA DÜŞEN ÇİĞ'İN REAKSİYONU ESKİTAŞLI ph TURGUTBEY ph FİDANLIK ph ÇİĞ ph 8,5 8, LÜLEBURGAZ-ESKİTAŞLI VE TURGUTBEY KÖYLERİNE DÜŞEN ÇİĞ'İN REAKSİYONU ,5 7, 6,5 6, 5,5 5, ESKİTAŞLI ph TURGUTBEY ph ph 7 (NÖTR) ÇİĞ ph ÖRNEK TARİHİ KAYNAK: M. D. Kantarcı, B. Onat, Ü. Alver Şahin, S. Aydın 212 ölçmelerinden derlenip, yeniden çizilmiştir. Şekil 2. Lüleburgaz-Eski Taşlı ve Turgutbey ile Orman Fidanlığı nda çiğ suyu reaksiyonu (ph) 788

9 1-3 Kasım 217-Antalya ŞEKİL 1.1. LÜLEBURGAZ ESKİTAŞLI VE TURGUTBEY KÖYLERİ İLE ORMAN FİDANLIĞINDA ÇİĞ VE YAĞMUR SULARINDAKİ FLOR (F ) MİKTARLARININ (mg/lt) KARŞILAŞTIRILMASI ŞEKİL 1.2. LÜLEBURGAZ ESKİTAŞLI VE TURGUTBEY KÖYLERİ İLE ORMAN FİDANLIĞINDA ÇİĞ VE YAĞMUR SULARINDAKİ FLOR (F ) MİKTARLARININ (mg/lt) KARŞILAŞTIRILMASI ÇİĞ VE YAĞMUR SUYUNDA FLOR (F ) (mg/lt) 4,5 4, 3,5 3, 2,5 2, 1,5 1,,5,,8739 4,1665,549 ESKİTAŞLI ÇİĞ (n=19) LÜLEBURGAZ-ESKİTAŞLI VE TURGUTBEY KÖYLERİ İLE ORMAN FİDANLIĞINDA ÇİĞ VE YAĞMUR SUYUNDA FLOR (F ) MİKTARLARI (mg/lt) Nisan 212,119,4527,22 ESKİTAŞLI YAĞMUR (n=15),297,84937,929 TURGUTBEY ÇİĞ (n=19),75,25199,68 TURGUTBEY YAĞMUR (n=3),5799,8771,2826 FİDANLIK ÇİĞ (n=2) NİSAN ORT. max. min.,447,1161,5 FİDANLIK YAĞMUR (n=5) ÇİĞ VE YAĞMUR SUYUNDA FLOR (mg/lt) 2, 1,8 1,6 1,4 1,2 1,,8,6,4,2,,9699 1,4687,2 ÇİĞ VE YAĞMUR SUYNDA FLOR (F ) (mg/lt) Temmuz 212,754,383,1554 ESKİTAŞLI ÇİĞ (n=21) ESKİTAŞLI YAĞMUR (n=4) TURGUTBEY ÇİĞ (n=22) TURGUTBEY YAĞMUR (n=5),3455 1,263,3 TEMMUZ ORT. max. min.,452,866,2 ÇİĞ VE YAĞMUR SUYUNDA FLOR (mg/lt) 2, 1,8 1,6 1,4 1,2 1,,8,6,4,2,,2252 LÜLEBURGAZ-ESKİTAŞLI VE TURGUTBEY KÖYLERİ İLE ORMAN FİDANLIĞINDA ÇİĞ VE YAĞMUR SUYUNDA FLOR (F ) (mg/lt) (Mayıs 212),813,187 ESKİTAŞLI ÇİĞ (n=19),255,899,48 ESKİTAŞLI YAĞMUR (n=14),1241,315,2 TURGUTBEY ÇİĞ (n=15),177 1,993,86 TURGUTBEY YAĞMUR (n=8),3412,6517,37 FİDANLIK ÇİĞ (n=2) MAYIS ORT. max. min.,254,696,268 FİDANLIK YAĞMUR (n=3) ÇİĞ VE YAĞMUR SUYUNDA FLOR (mg/lt) 2, 1,8 1,6 1,4 1,2 1,,8,6,4,2,,2 ÇİĞ VE YAĞMUR SULARINDA FLOR (F ) (mg/lt) (Ağustos 212),2,2,413,726,2 ESKİTAŞLI ÇİĞ (n=3) ESKİTAŞLI YAĞMUR (n=4) TURGUTBEY ÇİĞ (n=4) TURGUTBEY YAĞMUR (n=),4627,6956,274 AĞUSTOS ORT. max. min. ÇİĞ VE YAĞMUR SUYUNDA FLOR (mg/lt) 2, 1,8 1,6 1,4 1,2 1,,8,6,4,2, ÇİĞ VE YAĞMUR SUYUNDA FLOR (F ) (mg/lt) (Haziran 212),431 1,4687,2,2373,3192,1554 ESKİTAŞLI ÇİĞ (n=19) ESKİTAŞLI YAĞMUR (n=3) TURGUTBEY ÇİĞ (n=28) TURGUTBEY YAĞMUR (n=3) KAYNAK: M. D. Kantarcı, B. Onat, Ü. Alver Şahin, S. Aydın 212 ölçmelerinden derlenip, düzenlenmiştir. 1,9569,519,62 HAZİRAN ORT. max. min.,6341,978,1833 ÇİĞ VE YAĞMUR SUYUNDA FLOR (mg/lt) 2, 1,8 1,6 1,4 1,2 1,,8,6,4,2,,2,2,2 ÇİĞ VE YAĞMUR SULARINDA FLOR (F ) (mg/lt) (Ekim-kasım 212),913 KAYNAK: M. D. Kantarcı, B. Onat, Ü. Alver Şahin, S. Aydın 212 ölçmelerinden derlenip, düzenlenmiştir.,3677,2 ESKİTAŞLI ÇİĞ (n=3) ESKİTAŞLI YAĞMUR (n=4) TURGUTBEY ÇİĞ (n=4) TURGUTBEY YAĞMUR (n=),28,5 EKİM-KASIM ORT. max. min.,2,853,2519,2 Şekil 3. Lüleburgaz Eski Taşlı ve Turgutbey köyleri ile Orman Fidanlığı nda çiğ ve yağmur sularındaki flor (F - ) miktarlarının (mg/lt) karşılaştırılması 789

10 ŞEKİL LÜLEBURGAZ-ESKİTAŞLI VE TURGUTBEY KÖYLERİ İLE ORMAN FİDANLIĞINDA ÇİĞ SUYUNDA KLOR (mg/lt) ÇİĞ SUYUNDA KLOR (mg/lt) LÜLEBURGAZ-ESKİTAŞLI VE TURGUTBEY KÖYLERİ İLE ORMAN FİDANLIĞINDA ÇİĞ SUYUNDA KLOR MİKTARLARI (mg/lt) ESKİTAŞLI KLOR mg/lt TURGUTBEY KLOR mg/lt FİDANLIK KLOR mg/lt VII. ULUSAL HAVA KİRLİLİĞİ VE KONTROLÜ SEMPOZYUMU 1-3 Kasım 217-Antalya Anorganik gaz halindeki Cl için sınır değer 3 mg/n m³ (,3 mg/lt) ŞEKİL LÜLEBURGAZ-ESKİTAŞLI VE TURGUTBEY KÖYLERİ İLE ORMAN FİDANLIĞINDA ÇİĞ SUYUNDA BROM (mg/lt) ÇİĞ SUYUNDA BROM (mg/lt),8,7,6,5,4,3,2,1 LÜLEBURGAZ-ESKİTAŞLI VE TURGUTBEY KÖYLERİ İLE ORMAN FİDANLIĞI ÇİĞ SUYUNDA BROM (Br ) (mg/lt) ESKİTAŞLI BROM mg/lt TURGUTBEY BROM mg/lt FİDANLIK BROM mg/lt ÇİĞ SUYUNDA KLOR (mg/lt) ÇİĞ SUYUNDA KLOR (mg/lt) LÜLEBURGAZ-ESKİTAŞLI VE TURGUTBEY KÖYLERİ İLE ORMAN FİDANLIĞINDA ÇİĞ SULARINDA KLOR MİKTARLARI (mg/lt) ESKİTAŞLI KLOR mg/lt TURGUTBEY KLOR mg/lt FİDANLIK KLOR mg/lt KAYNAK: M. D. Kantarcı, B. Onat, Ü. Alver Şahin, S. Aydın 212 ölçmelerinden derlenip, yeniden çizilmiştir ÇİĞ SUYUNDA KLR MİKTARLARI (mg/lt) mg/m³ Cl sınır değeri ESKİTAŞLI KLOR mg/lt TURGUTBEY KLOR mg/lt mg/m³ Cl sınır değeri Şekil 4. Lüleburgaz-Eski Taşlı ve Turgutbey köyleri ile Orman Fidanlığı nda çiğ suyunda klor (mg/lt) ÇİĞ SUYUNDA BROM (mg/lt) ÇİĞ SUYUNDA BROM (mg/lt),8,7,6,5,4,3,2,1 3 2,5 2 1,5 1,5 LÜLEBURGAZ - ESKİTAŞLI VE TURGUTBEY KÖYLERİ İLE ORMAN FİDANLIĞI ÇİĞ SUYUNDA BROM (Br ) MI KTARLARI (mg/lt) ESKİTAŞLI BROM mg/lt TURGUTBEY BROM mg/lt FİDANLIK BROM mg/lt DİKKAT ÇEKİCİ ARTIŞ! ÇİĞ SUYUNDA BROM (Br ) MİKTARLARI (mg/lt) KAYNAK: M. D. Kantarcı, B. Onat, Ü. Alver Şahin, S. Aydın 212 ölçmelerinden derlenip, yeniden çizilmiştir. ESKİTAŞLI BROM mg/lt TURGUTBEY BROM mg/lt Şekil 5. Lüleburgaz-Eski Taşlı ve Turgutbey köyleri ile Orman Fidanlığı nda çiğ suyunda brom (mg/lt) 79

11 1-3 Kasım 217-Antalya ŞEKİL LÜLEBURGAZ-ESKİTAŞLI VE TURGUTBEY KÖYLERİ İLE ORMAN FİDANLIĞINDA ÇİĞ SUYUNDA SÜLFAT (mg/lt) ÇİĞ SUYUNDA SÜLFAT (SO₄ ²) (mg/lt) ÇİĞ SUYUNDA SÜLFAT (SO₄ ²) (mg/lt) ÇİĞ SUYUNDA SÜLFAT (SO₄ ²) (mg/lt) LÜLEBURGAZ-ESKİTAŞLI VE TURGUTBEY KÖYLERİ İLE ORMAN FİDANLIĞINDA ÇİĞ SUYUNDA SÜLFAT (SO₄ ²) MİKTARLARI (mg/lt) ESKİTAŞLI SÜLFAT mg/lt TURGUTBEY SÜFAT mg/lt FİDANLIK SÜLFAT mg/lt LÜLEBURGAZ-ESKİTAŞLI VE TURGUTBEY KÖYLERİ İLE ORMAN FİDANLIĞI ÇİĞ SUYUNDA SÜLFAT (SO₄ ²) MI KTARLARI (mg/lt) ESKİTAŞLI SÜLFAT mg/lt TURGUTBEY SÜFAT mg/lt FİDANLIK SÜLFAT mg/lt BİÇER/DÖĞER TOZUTMASI ÇİĞ SUYUNDA SÜLFAT (SO₄ ²) MİKTARLARI (mg/lt) ANIZ TOZAMASI KAYNAK: M. D. Kantarcı, B. Onat, Ü. Alver Şahin, S. Aydın 212 ölçmelerinden derlenip, yeniden çizilmiştir. ANIZ TOZAMASI ESKİTAŞLI SÜLFAT mg/lt TURGUTBEY SÜFAT mg/lt Şekil 6. Lüleburgaz-Eski Taşlı ve Turgutbey köyleri ile Orman Fidanlığı nda çiğ suyunda sülfat (mg/lt) ŞEKİL LÜLEBURGAZ-ESKİTAŞLI VE TURGUTBEY KÖYLERİ İLE ORMAN FİDANLIĞINDA ÇİĞ SUYUNDA LİTYUM (mg/lt) ÇİĞ SUYUNDA LİTYUM (mg/lt) çiğ suyunda lityum (MG/LT) ÇİĞ SUYUNDA LİTYUM (mg/lt),4,35,3,25,2,15,1,5,,4,35,3,25,2,15,1,5,,4,35,3,25,2,15,1,5, LÜLEBURGAZ - ESKİTAŞLI, TURGUTBEY KÖYLERİ İLE ORMAN FİDANLIĞI'NDAKİ ÇİĞ SULARINDA LİTYUM (Li+³) MİKTARLARI (mg/lt) ESKİTAŞLI LİTYUM mg/lt TURGUTBEY LİTYUM mg/lt FİDANLIK LİTYUM mg/lt KAYNAK: M. D. Kantarcı, B. Onat, Ü. Alver Şahin, S. Aydın 212 ölçmelerinden derlenip, yeniden çizilmiştir LÜLEBURGAZ - ESKİTAŞLI, TURGTBEY KÖYLERİ İLE ORMAN FİDANLIĞI'INDAKİ ÇİĞ SULARINDA LİTYUM (Lİ+³) MİKTARLARI (mg/lt) ESKİTAŞLI LİTYUM mg/lt TURGUTBEY LİTYUM mg/lt FİDANLIK LİTYUM mg/lt LÜLEBURGAZ - ESKİTAŞLI VE TURGUTBEY KÖYLERİNDE ÇİĞ SULARINDA LİTYUM (Li+³) MİKTARLARI (mg/lt) ESKİTAŞLI LİTYUM mg/lt TURGUTBEY LİTYUM mg/lt Şekil 7. Lüleburgaz-Eski Taşlı ve Turgutbey köyleri ile Orman Fidanlığı nda çiğ suyunda lityum (mg/lt) 791

12 ŞEKİL LÜLEBURGAZ-ESKİTAŞLI VE TURGUTBEY KÖYLERİ İLE ORMAN FİDANLIĞINDA ÇİĞ SUYUNDA SODYUM (mg/lt) ÇİĞ SUYUNDA SODYUM (Na+) (mg/lt) ÇİĞ SUYUNDA SODYUM (Na+) (mg/lt) YUNDA SODYUM (Na+) (mg/lt) LÜLEBURGAZ-ESKİTAŞLI VE TURGUTBEY KÖYLERİ İLE ORMAN FİDANLIĞINDA ÇİĞ SUYUNDA SODYUM (Na+) MİKTARLARI (mg/lt) ÖRNEK TARİHİ ESKİTAŞLI SODYUM mg/lt TURGUTBEY SODYUM mg/lt FİDANLIK SODYUM mg/lt LÜLEBURGAZ-ESKİTAŞLI VE TURGUTBEY KÖYLERİ İLE ORMAN FİDANLIĞINDA ÇİĞ SUYUNDA SODYUM (Na+) MİKTARLARI (mg/lt) ÖRNEK TARİHİ KAYNAK: M. D. Kantarcı, B. Onat, Ü. Alver Şahin, S. Aydın 212 ölçmelerinden derlenip, yeniden çizilmiştir VII. ULUSAL HAVA KİRLİLİĞİ VE KONTROLÜ SEMPOZYUMU 1-3 Kasım 217-Antalya ÇİĞ SUYUNDA SODYUM (Na+) MİKTARLARI (mg/lt) ESKİTAŞLI SODYUM mg/lt TURGUTBEY SODYUM mg/lt FİDANLIK SODYUM mg/lt ESKİTAŞLI SODYUM mg/lt TURGUTBEY SODYUM mg/lt Şekil 8. Lüleburgaz-Eski Taşlı ve Turgutbey köyleri ile Orman Fidanlığı nda çiğ suyunda sodyum (mg/lt) ŞEKİL LÜLEBURGAZ-ESKİTAŞLI VE TURGUTBEY KÖYLERİ İLE ORMAN FİDANLIĞINDA ÇİĞ SUYUNDA POTASYUM (mg/lt) ÇİĞ SUYUNDA POTASYUM (mg/lt) ÇİĞ SUYUNDA POTASYUM (mg/lt) ÇİĞ SUYUNDA POTASYUM (mg/lt) LÜLEBURGAZ - ESKİTAŞLI VE TURGUTBEY KÖYLERİ İLE ORMAN FİDANLIĞI'NDA ÇİĞ SULARINDAKİ POTASYUM (K+) MİKTARLARI (mg/lt) ESKİTAŞLI POTASYUM mg/lt TURGUTBEY POTASYUM mg/lt FİDANLIK POTASYUM mg/lt KAYNAK: M. D. Kantarcı, B. Onat, Ü. Alver Şahin, S. Aydın 212 ölçmelerinden derlenip, yeniden çizilmiştir LÜLEBURGAZ - ESKİ TAŞLI VE TURGUTBEY KÖYLERİ İLE ORMAN FİDANLIĞI'NDA ÇİĞ SUYUNDA POTASYUM (K+) MİKTARLARI (mg/lt) ESKİTAŞLI POTASYUM mg/lt TURGUTBEY POTASYUM mg/lt FİDANLIK POTASYUM mg/lt LÜLEBURGAZ - ESKİ TAŞLI VE TURGUTBEY KÖYLERİ İLE ORMAN FİDANLIĞI'NDA ÇİĞ SULARINDAKİ POTASYUM (K+) MİKTARLARI (mg/lt) ESKİTAŞLI POTASYUM mg/lt TURGUTBEY POTASYUM mg/lt FİDANLIK POTASYUM mg/lt Şekil 9. Lüleburgaz-Eski Taşlı ve Turgutbey köyleri ile Orman Fidanlığı nda çiğ suyunda potasyum (mg/lt) 792

13 1-3 Kasım 217-Antalya I KALSİYUM mg/lt BEY KALSİYUM mg/lt ÇİĞ SUYUNDA MAGNEZYUM (mg/lt) LÜLEBURGAZ - ESKİTAŞLI VE TURGUTBEY KÖYLERİNDE ÇİĞ SULARINDA MAGNEZYUM (Mg+²) MİKTARLARI (mg/lt) ESKİTAŞLI MAGNEZYUM mg/lt TURGUTBEY MAGNEZYUM mg/lt tir. Şekil 1. Lüleburgaz-Eski Taşlı ve Turgutbey köyleri ile Orman Fidanlığı nda çiğ suyunda kalsiyum (mg/lt) KAYNAK: M. D. Kantarcı, B. Onat, Ü. Alver Şahin, S. Aydın 212 ölçmelerinden derlenip, yeniden çizilmiştir. Şekil 11. Lüleburgaz-Eski Taşlı ve Turgutbey köyleri ile Orman Fidanlığı nda çiğ suyunda mağnezyum (mg/lt) 793

14 1-3 Kasım 217-Antalya 6. SONUÇLAR (1) Büyük Karıştıran daki cam fabrikasının bacadan atmosfere saldığı anyonlar ile katyonlar kuzeybatısındaki Eski Taşlı, Turgutbey köyleri ile Orman Fidanlığı nda aldığımız çiğ suyu örneklerinde belirlenmiştir. (2) Lüleburgaz ve çevresinde de hâkim rüzgâr yönü kuzeybatı, kuzey ve kuzeydoğudur. Cam fabrikasından salınan maddelerin hâkim rüzgâr yönüne rağmen örnek alma yerlerinde belirlenmesi ilginçtir. (3) Bu oluşum; örnek alanlar ve çevresinde ısınan hava ve bu hava içinde yükselen sıcak baca gazları ile ince toz boyutundaki taneciklerin ( PM 1µm) ve ( PM 2,5µm) fotokimyasal pus (Smog) oluşturması, gece soğuyarak yoğuşup, çiğ halinde alçak araziye akması ve çökelmesi olayına bağlıdır. (4) Güneydeki yerleşim ve tarım alanları hâkim kuzey rüzgârları altında cam fabrikasının baca gazlarından daha fazla etkilenmiş olabilirler. (5) Bu bulgulara ve arazi yapısına göre; Marmara Ereğlisi kuzeyinde kurulması planlanan cam fabrikasının da kuzey rüzgârları altında Ereğli ve çevresinde, güney rüzgârları altında da Çorlu Çerkezköy Büyük Kılıçlı yayı içinde etkili olması olağan görünmektedir. KAYNAKLAR Gokhale, S., 29. Air Pollution Sampling and Analysis (Laboratory Manual), Department of Civil Engineering, Indian Institute of Technology, Guwahati. Assam, India. Kantarcı, M.D., Onat, B., Alver Şahin,Ü., Aydın, S The Measurements NOx emmissions and effects of the Hamitabat Power Plant, Lüleburgaz, Turkey İncecik, S., Kâhya, C., Air Quality Management at Urban, Regional and Global Scales 4 th International Symposium and IUAPPA Regional Conference, 1-13 Eylül 212. ISBN: , Maslak, İstanbul. pp 151. Kantarcı, M.D., Onat, B., Alver Şahin, Ü., Aydın, S Lüleburgaz tarım alanlarına çökelen çiğ ve yağmur suyunun inorganik iyon içeriğinin değerlendirilmesi ve kirletici kaynakların tartışılması, Hava Kirliliği ve Kontrolü Sempozyumu. Eylül 213. Eskişehir. Edit. H., Altuğ, O.D., Hava Kirlenmesi Araştırmaları ve Denetimi Türk Millî Komitesi. ISBN: , Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir. sf Kaptan Demir Çelik End A. Ş., Düz Cam Üretim Tesisi çevresel etki değerlendirmesi (ÇED) başvuru dosyası, Parsel No: 3826, 383, ve Mart 217. Ankara. VDI-1978 (Verein Detscher Ingenieure) Richtlinie 231 (B 1.2. SO 2; B 1.3. HF, B 1.4. NO 2), Federal Almanya. 794