MESLEKİ REHBERLİK ve Kariyer Danışmanlığı

Transkript

1 MESLEKİ REHBERLİK ve Kariyer Danışmanlığı *Yeşilyaprak, Binnur (2014). Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığı (Kuramdan Uygulamaya). Pegem Akademi,Ankara.

2 Bölüm 1. Mesleki Rehberlik ve Kariyer Danışmanlığına Giriş Bölüm 2. Kariyer Gelişim Sürecini Etkileyen Faktörler Bölüm 3. Özellik- Faktör Uyumlu Kuramlar Bölüm 4. Psikodinamik Yaklaşımlar Bölüm 5. Gelişimsel Yaklaşımlar Bölüm 6.Sosyal- Bilişsel Yaklaşımlar Bölüm 7. Yeni Yaklaşım ve Modeller Bölüm 8. Kariyer Danışmanlığı süreci Bölüm 9. Kariyer Eğitim Programları Bölüm 10. Kariyer Danışmanlığında Değerlendirme

3 BÖLÜM 1. MESLEKİ REHBERLİK VE KARİYER DANIŞMANLIĞINA GİRİŞ Eğitim, bireyin tüm olarak gelişmesi ve yaşamdaki bütün rollerini en iyi şekilde yerine getirmesi için gerekli olan nitelikleri kazandırmaya yönelik bir süreçtir. Birey olarak Sosyal bir varlık olarak Meslek elemanı olarak

4 Freud a göre; İŞ bireyin gerçekle bağlantısıdır. Sağlıklı insan sevebilen ve çalışabilen kişidir.

5 Meslek; Bir kimsenin hayatını kazanmak için yaptığı, kuralları toplumca belirlenmiş ve belli bir eğitimle kazanılan bilgi ve becerilere dayalı etkinlikler bütünüdür. Kişinin sahip olduğu yetenekleri kullanma ve geliştirme olanağı

6 İş; Mesleği icra ederken yapılan görev ve aktivitelerdir. Örn; öğretmenlik- meslek ders planı hazırlamak, sınav ve değerlendirme yapmak -iş

7 Kariyer; İş ve mesleğe ilişkin rollerde ilerleme, duraklama ve gerilemeleri içeren bir süreçtir. Meslek seçilir, kariyer oluşturulur.

8 Kavram Amerika; 1909 Frank Parsons- Mesleki rehberlik 1913 Ulusal Mesleki Rehberlik Derneği 1985 Ulusal Kariyer Gelişimi Derneği (NCDA) Mesleki Rehberlik bireyin mesleki seçim yapmasına ve mesleki kararlar vermesine yardım Kariyer Danışmanlığı yaşam boyu kariyer gelişim sürecine yardım süreci

9 Kariyer Danışmanları İyi bir ilişki Danışanın durumunu değerlendirme Danışmanın amaçlarını belirleme Kariyer gelişimini destekleyici müdahale yöntemleri Değişimleri değerlendirme Sonlandırma

10 NCDA(Ulusal Kariyer Gelişim Derneği) ya göre kariyer danışmanlığı; Bireyin mesleklere, kariyerlere, kariyer rollerine, ve sorumluluklarına, kariyer kararları verme, kariyer planlama, serbest zaman aktiviteleri planlama, kariyer yolları ve diğer kariyer gelişim aktiviteleri (örn; özgeçmiş yazma, iş görüşmesi, iş arama teknikleri) gibi onların kariyerleri ile ilgili çatışma ve sorunlara yönelik bireysel ve grupla sürdürülen danışma sürecidir.

11 Kariyer Danışmanı ne yapar? Danışanlarının kendi kariyer gelişimlerini etkili bir biçimde yönetmeleri için onların aşağıdaki bilgi ve becerilerini kazanmalarına yardımcı olurlar; Karar verme yaklaşım ve stratejilerini nasıl kullanacağını öğrenmek, Yaşamdaki rollerin önemini fark etmek, Yaşamdaki belirsizlik, değişim ve geçişlerle baş etmek, Mesleki ve kariyer farkındalığını geliştirmek ve sürdürmek, Mesleklerle ilgili gerekli bilgi ve becerilerin nasıl geliştirileceğini öğrenmek,

12 Yaşam boyu öğrenme fırsatlarına erişmek ve bu fırsatları sürdürmek, İş arama becerileri kazanmak ve etkili kullanmak, Kariyer yönetimini kolaylaştırmak ve etkili sürdürmek için destek almak, Farklı kültürlere yönelik farkındalık ve iletişim becerilerini geliştirmek ve sürdürmek.

13 Kariyer Danışmanlığına ilişkin yanlış inançlar; Kariyer danışmanları ellerinde var olan standart testlerle bireylere seçeceği uygun mesleği söylerler. Mesleki rol kararı, yaşamdaki diğer rollerden ayrı olarak ele alınır. Kariyer danışmanları, kişisel sorunlarla ilgilenmezler. Kariyer danışmanlığı yapmak için uzmanlık gerekmez. Kariyer danışmanı, danışanın içinde bulunduğu kültürel çevre ve koşulları ile ilgilenmezler.

14 Kariyer danışmanlığı, sadece kariyer kararı verilirken yapılan bir yardımdır. Bu yardım kariyer kararı verildiğinde sona erer. Mesleki rehberlik ve kariyer danışmanlığı ile işsizlik problemine çözüm bulunabilir. Bu hizmetler ile üniversite önündeki yığılmalar ortadan kaldırılabilir. Bireyin yetenek ve ilgilerini ne kadar küçükken saptarsak, uygun mesleğe yönelmesi o kadar isabetli olur.

15 Kariyer Danışmanlığı Yeterlilikleri Kariyer Gelişimi Kuramları Bireysel ve Grupla Psikolojik Danışma Bireysel ve Grup değerlendirmeleri Kariyer bilgileri/kaynakları Program hazırlama, yönetme ve yürütme Koçluk yapma, Konsültasyon ve performans geliştirme Farklı gruplar Süpervizyon Etik/yasal konular Araştırma/değerlendirme Teknoloji

16 Tarihsel bir yolculuk ABD Başlangıç 1905 Frank Parsons kolej- mesleki eğitim ve rehberlik hizmetleri 1906 Frank Parsons Geleceğin Kenti Konferans 1909 Frank Parsons -Meslek Seçimi Kitabı- Özellik Etmen Kuramı 1913 Ulusal Mesleki Rehberlik Derneği 1940 larda rehberlik; yöneltme ve uyum 1942 Carl Rogers Danışma ve Psikoterapi kitabıdanışan merkezli danışma teknikleri 1951 Ginzberg- meslek seçimini bir oluşum ve gelişme süresi olarak değerlendirme

17 1957 Donald Super- Kariyer Psikolojisi- meslek seçimi yaşam boyu devam eden bir süreç olarak değerlendirme Roe- Meslekler Psikolojisi-psikanalitik yaklaşım Bireylerin niteliklerini ölçen test ve envanterler İşleri tanımlayan ve analiz eden çeşitli kataloglar 1966 Holand- Mesleki Seçimi Psikolojisi- tipoloji kuramı Testlere ilişkin tepki (insan hakları- kadın hakları) 1970 lerden itibaren Kariyer Danışmanlığı- yaşam boyu-bütünsel yaklaşım Norman Gysbers Kapsamlı Kariyer Gelişim Modeli

18 1980- Kariyer Gelişimi kavramı-önem Bilgisayar destekli hizmetler 1980 Amerika da çok kültürlü yaklaşımlar 1986 Bandura- Sosyal Öğrenme Kuramına dayalı mesleki gelişim yaklaşımı 1990 yeni sosyal ve bilişsel kuramlar 1990 ekonomik kriz- yeni kuram ve modeller 2000 post modern yaklaşım- yapılandırmacı yaklaşımlar

19 Türkiye de Rehberlik Hizmetleri TR de mesleki rehberliğin en önemli işlevi; Ekonomik kalkınmaya hizmet edecek üretken bireyi yetiştirmek için onun ilgi ve yeteneklerine uygun bir mesleği seçmesine yardım Avrupa Birliğine girme çabası Marshall Planı *Başlangıç dönemi ( ) *Arayış dönemi ( ) *Gelişme dönemi ( )

20 Başlangıç dönemi( ) Amerikalı uzmanlar ve Amerika da yetişen Türk uzmanlar MEB Test Araştırma Bürosu Rehberlik Merkezlerinin Açılması Çevirilerin yanında kültüre özgü ölçek geliştirme denemeleri Gazete Haberleri Testi (1972)-Hasan Tan-İlgi Envanteri

21 1960lı yıllar eğitim şuralarında Mesleki rehberlik Rehberlik servislerinin kurulması Ankara Üniversitesi ilk lisans programı Hacettepe Üniversitesi ilk lisansüstü program Gazi Eğitim Enstitüsü Rehberlik ve danışma dersi 1946 yılı itibariyle İŞKUR- eşleştirme

22 Arayış dönemi ( ) Amaç: öğrencilerin ilgi ve yeteneklerini erkenden saptayıp, mesleki ve teknik eğitim alanlarına yönlendirmek Test ve envanterler; *Özoğlu (1977) Kuder İlgi Alanları Envanteri *Kuzgun (1989) Edwars Kişisel Tercih Envanteri *Kuzgun (1988) Kendini Değerlendirme Envanteri *1989 Üniversiteler, Yüksek Öğretim Programları ve Meslekler Rehberi

23 1982 yılı 2547 sayılı Yüksek Öğretim Kanunu ile PDR personeli yetiştirmek üzere Eğitim Fakülteleri lisans programlarının açılması 1983 Özel Eğitim ve Rehberlik hizmetleri Dairesi Başkanlığı 1989 Psikolojik Danışma ve Rehberlik Derneği 1993 İŞKUR bünyesinde ilk Meslek Danışma Merkezi

24 Gelişme dönemi ( ) Sistematik çözüm arayışları Mesleki gelişim süreci ve mesleki gelişim görevleri Eğitimdeki gelişmeler; * yıllık eğitim sonunda genel değerlendirmeyöneltme tavsiyesi (genel akademik liseler- mesleki ve teknik liseler- sanat liseleri) *9.sınıf 2 saatlik tanıtım ve yönlendirme dersi * ilköğretim ve Ortaöğretim Kurumları Sınıf Rehberlik Programı (orgm.meb.gov.tr)

25 Kitaplar Yeşilyaprak ve diğ. (1995) Eğitsel ve Mesleki Rehberlik Kuzgun (1999) Meslek Danışmanlığı: Kuramlar ve Uygulamalar Kariyer Geliştirme: Kuram ve Uygulama İşletmelerde Kariyer Planlaması Kariyer Yolculuğu

26 İstihdam sektöründeki gelişmeler; İŞKUR- kalkınma planları İKDAM (İnsan Kaynakları Yönetimi ve Kariyer Danışmanlığı Araştırma ve Uygulama Merkezi) KAR-DER (Kariyer Danışmanlığı Derneği) Hayat Boyu Öğrenme ve Hayat Boyu Rehberlik Hizmetlerine yönelik AB tarafından incelemeler

27 EUROGUI-DANCE -Ulusal Mesleki Rehberlik ve Yönlendirme- İŞKUR a devir 2004 Özel İstihdam Büroları (İŞKUR) 2006 Mesleki Yeterlik Kurumu ( MYK) YÖK kararı ile Mesleki Rehberlik ve Danışma Uygulamaları Dersi zorunlu

28 2006 Bahçeşehir Üniversitesi Kariyer Danışmanlığı Sertifika Programı Mesleki Planlama ve Yerleştirme Birimleri (Bazı Üniversitelerde) Mesleki Bilgi Sistemi (MBS) (mbs.meb.gov.tr) sertifika programı ile 3920 iş ve meslek danışmanı

29 Türkiye ye ilişkin saptamalar Henüz sistematik değil Eleman yetersiz Psikolojik danışman bulunmayan okullar Psikolojik danışmana düşen öğrenci sayısı Lisans ve lisansüstü eğitimde eksiklikler İŞKUR da eksiklikler Yanlış inanışlar

30 Meslekler ve iş dünyasına ilişkin sistematik olmayan bilgiler Bilgisayar destekli mesleki rehberlik ve kariyer danışmanlığı henüz yeterli değil Üniversitelerde mesleki rehberlik ve kariyer danışmanlığı hizmetleri yetersiz Giderek artan gereksinim

31 Yeni Paradigmalar Eski Paradigmalar Bir meslekte bir ömür Tek bir işe odaklanma Adanmışlık ve özdeşleşme Sınırlı bir alanda uzmanlaşma Belirlenmiş rol ve görev tanımları İyi bir eğitim- iyi bir meslek- iyi bir şirket garantisi Yeni Pradigmalar Yaşam süresince 3-7 iş/alan/meslek değiştirme Aynı zanda birkaç işi yürütme Daha uygun seçenekler araştırma Pek çok alana aktarılabilir beceriler ve yeterlikler geliştirme Dinamik, değişen, rol ve görevler Doğrusal olmama, yordanmazlık, pozitif belirsizlik

32 Eski Paradigmalar Diploma-unvan-statü dengesi Devlet kapısı güvencesi Var olanı sürdürme, kalıplara dayalı tutarlılık Sabit iş yeri Düzenli çalışma saatleri İş i bütünsel ve statik bir yapı içinde ele alma Nitelikli tek bir yere odaklanma Yeni Pradigmalar Yaşam boyu eğitim,sürekli gelişim, değişim, uyum Güvencenin az olduğu bir iş ortamına uyum sağlama Girişimci, yenilikçi, yaratıcı olmaya prim verme Bulunduğum yer, iş yeri yerimdir İş in gerektirdiği esnek zamanlama Proje bazında iş yapısı Uyumlu ekip çalışmasına odaklanma

33 Mesleki ve Kariyer Danışmanlığı Hizmetleri Anlayışındaki Değişme Eski Paradigmalar Bireyin özelliği ile işin niteliğini eşleştirme Yöneltme ve yerleştirme hizmetleri Mesleki bilgi verme hizmeti Yeni Paradigmalar Birey x çevre etkileşim uygunluğunu sağlama Kariyer gelişim görevlerini gerçekleştirme Kendini ve iş dünyasını keşfetme yardımı yaş grubuna hizmet etme Farklı yaş gruplarına hizmet etme Bireyin var olan niteliklerini saptama Meslek seçmeye yardım Doğru tercih-uygun seçim Uygun potansiyel alanlarını ortaya çıkarma Yaşam boyu kariyer gelişimini destekleme Uygun yöneliş, alternatifli seçimler, değişime açık kararlar

34 Eski Paradigmalar Yeni Pradigmalar Süreklilik-tutarlılık-yordanabilirlik Doğrusal olmama, yordanmazlık, pozitif belirsizlik Yerel iş gücü arzını esas alma Yerel ve evrensel iş gücü arzına odaklanma Bireyin özelliklerine statik yaklaşım Bireye dinamik bir yapı ve değişim içinde yaklaşım Var olan seçenekleri daraltarak karar verme Seçenekleri genişletme ve alternatifler yaratma Okul/kurum/organizasyon sorumluluğu Bireysel sorumluluk yükleme Kariyer yolunu oluşturma Bireysel kariyer öyküsünü oluşturma Kariyer planlama Bütünsel yaşamı yapılandırma

35 Günümüz kariyer danışmanından beklenen temel rol; Kestirilemeyen hızlı değişmelerin yarattığı iş yaşamına bireylerin kişisel gelişimlerini yapılandırarak, kendi bireysel kariyer gelişimlerini yönetmeleri için gerekli anlayış ve tutumları kazanmalarını desteklemek