ethem derman Emekli Öğretim Üyesi

Transkript

1 ethem derman Emekli Öğretim Üyesi

2 Rakamların Dili Var Mı? Evet, mecazi anlamda sayıların dili var deriz... Niçin? Somut kavram içerdiğinden dolayı... Örnekliyelim...

3 Rakamların Dili Var Mı? Fenerbahçe nin taraftarı var... Kişi başına yıllık gelir $... Fizik sınavında bir kişi 100 aldı... Ahmet Altan ın kitabı sattı... Spor-Loto bu hafta 1 trilyon TL veriyor... Meryem Uzerli en güzel sinema sanatçısıdır!...

4 Rakamların Dili Var Mı? Konu Gökbilim olunca maalesef sayıların dili kalmıyor, rakamlar konuşamaz oluyor... AHRAZ Sağır ve dilsizler için eskiden bu terim kullanılırdı..

5 Rakamların Dili Var Mı? Bize yaşam olanağı veren Güneşimizi ne kadar tanıyoruz?? İyi biliriz... Nesini biliyorsunuz? Uzaklığını... Çapını...

6 Rakamların Dili Var Mı? Güneş ile Dünyamız arasındaki ortalama uzaklık KiloMetre dir. Güneşin çapı ise KiloMetre dir Bu sayılar size ne ifade ediyor?

7 Rakamların Dili Var Mı? Bana bir şey ifade etmiyor? Doğal olarak size de bir şey ifade etmiyor. Yani bu sayı konuşmuyor... Bu sayıyı nasıl konuştururuz? Sorusunu sorduğumuzda beynimiz devreye girer ve bildiği bir takım bilgilerle karşılaştırmaya başlar.

8 Rakamların Dili Var Mı? Biraz basit matematik yapalım. Otobüs ile Güneş e gitmeye karar verelim. Yolda herhangibir ihtiyaç molası vermeyelim. Yemeyelim, içmeyelim ve tuvalete gitmeyelim. Sürücü uyumasın, sürekli sürsün ve otobüs hiç durmasın. Ne kadar zamanda Güneş e varırız?

9 Rakamların Dili Var Mı? Biraz daha daha matematik / 100 = saat / 24 = gün / 365 = 171 yıl Şimdi iyi bir karşılaştırma yapabiliriz. Sayıyı biraz daha iyi anlayabiliriz.

10 Rakamların Dili Var Mı? Beynimiz bu tür kavramları kolayca algılasın diye genellikle model, maket yaparız. Bunlardan en basiti haritalardır. Örneğin kez küçültülmüş yeryüzünün haritasını çıkarırız ve 1/20000 ölçeklidir deriz. Ev planları ve maketleri de aynı kategoriye girer. Model veya maket yaparken en önemli kavram ÖLÇEK tir

11 Rakamların Dili Var Mı? Gelin hep beraber Evrenimizin modelini yapalım. Bunu yapmadan önce gökbilimde uzaklıkların ve cisimlerin boyutlarının ne denli büyük olduğunu unutmayalım. Astronomik bir rakam terimini hep biliriz...

12 Rakamların Dili Var Mı? Biraz daha 2 matematik yapalım... Güneşimizin çapı = km dir. Bunu 10 cm çaplı bir portakal büyüklüğüne getirmek için kaç kez küçültmeliyiz? Önce km yi cm ye çevirelim km= m = cm. Sonra 10 cm e bölelim / 10 = Kısaca 14 milyar kez küçülmemiz gerekiyor.

13 Rakamların Dili Var Mı? Evrenin modelini yapmak için ölçeğimizi saptadık. Her cismi ve her uzaklığı 14 milyar kez küçülteceğiz. Örneğin Güneş-Dünya uzaklığı modelimizde nedir km / = km km = 10.7 metre.

14 Rakamların Dili Var Mı? Dünya mızın çapı km km = m = cm / = 0.09 cm. Bir başka deyişle 0.9 milimetre. İri bir kum tanesi diyebiliriz. Şimdi sadece Dünya için değil güneş sistemimizde bulunan tüm gezegenler için benzer hesapları Yaparsak ve bir çizelgede bunları gösterirsek...

15 Rakamların Dili Var Mı? Gezegenler Uzaklıkları Büyüklükleri Merkür 4.07 m 0.3 mm Venüs 7.72 m 0.8 mm Dünya 10.7 m 0.9 mm Mars 16.3 m 0.5 mm Jüpiter 55.6 m 10 mm Satürn 102 m 9 mm Uranüs 205 m 4 mm Neptün 322 m 3.4 mm Pluto 421 m 0.2 mm

16 Rakamların Dili Var Mı? Büyüklük ve uzaklıkları daha iyi kavramak için Modelimizi bir harita üzerine yerleştirelim. Bir çok açıdan bu harita işimize yarayacak. Portakalımızı (pardon güneşimizi) Ankara da Kızılay meydanının ortasına koyalım. Dünya iri bir kum tanesi büyüklüğünde Gima nın yanındaki meşhur büyük postahanenin önündedir.

17 Rakamların Dili Var Mı?

18 Rakamların Dili Var Mı?

19 En Yakın Yıldız Nerede? Güneş sistemimizin modelini yaptığımıza göre artık bu modele yıldızları da koymamız gerekir. (Gökyüzünde yalnız gezen yıldızlar...) En yakın yıldız Proxima Centauri Üçlü bir sistemin en sönük üyesi Uzaklığı 4.24 Işık yılı Bu yıldız bizim modelimizde acaba nerede?

20 En Yakın Yıldız Nerede? Ankara dan Antalya ya gelirken Genel Kurmay, Milli Kütüphane, ODTÜ, Bilkent, Hacettepe... Acaba Nerede?

21 Rakamların Dili Var Mı? Bu soruya herkes yanıt verebilir... Vereceğiniz yanıtlar sadece sizin beklentilerinizdir Işık yılı çok küçük bir rakam ama uzaklık da gerçekten çok mu küçük? Rakamların dili var mı? Bu sorunun yanıtı da yine biraz Matematikle ilgili...

22 Rakamların Dili Var Mı? Biraz daha 5 matematik yapalım... Bir ışık yılı, ışığın bir yılda aldığı yol... Işık bir yılda ne kadar yol alır? Işığın hızı saniyede km olduğunu doğduğumuzda(!!!) öğreniyoruz Bir yılda aldığı yolu bulabilir miyiz? EVET

23 Bir Işık Yılı Ne Kadardır? Işığın Hızı Saniyede km O zaman bir dakikada ne kadar yol alır? 1 Dakikada * 60 = km O zaman bir saatde ne kadar yol alır? 1 Saatde * 60 = km O zaman günde ne kadar yol alır? 1 Günde * 24 = km O Zaman bir yılda ne kadar yol alır? 1 Yılda * 365 = km Demek ki yaklaşık 9.5 trilyon km

24 En Yakın Yıldızın Uzaklığı Proxima Centauri 4.24 IY uzaklıktaydı * 4.24 = km En yakın Yıldız Yaklaşık 40 Trilyon km. Bu uzaklığı modelimize koymak için daha önce Yaptığımız gibi belirli bir ölçeğe indirgememiz gerekiyor, yani 14 milyara bölmemiz gerekiyor / =???? km

25 En Yakın Yıldızın Uzaklığı Proxima Centauri 4.24 IY uzaklıktaydı * 4.24 = km En yakın Yıldız Yaklaşık 40 Trilyon km. Bu uzaklığı modelimize koymak için daha önce Yaptığımız gibi belirli bir ölçeğe indirgememiz gerekiyor, yani 14 milyara bölmemiz gerekiyor / = km

26 En Yakın Portakal Nerede? Bizim Kızılay meydanındaki portakaldan Ne kadar uzak olduğunu anlamamıza yaradı mı? Bizim portakalımıza en yakın portakal biraz dolaşa dolaşa gittiğimizi varsayarsak Barcelona da oluyor Samanyolu sisteminde bu portakallardan çok var mı? Ne kadar?

27 Gökada Kümeleri

28 Gökada Kümeleri

29 Rakamların Dili Var Mı? 200 milyar tane gökada sistemi var. Evrende kaç tane portakal var? Biraz matematik * = Dünyamızdaki toplam kum sayısından 50 kat daha fazla olduğunu biliyor musunuz? Gelelim işin felsefesine...

30 ÖTEGEZEGENLER Çok sayıda güneşler var; çok sayıda dünyalar bu güneşlerin çevresinde dolanıyorlar, aynı bizim güneş sistemimizde güneşin çevresinde dolanan yedi gezegen gibi. Bu dünyalarda yaşayanlar vardır.." - Giordano Bruno, onaltıncı yüzyılda yaşamış İtalyan keşişi

31 Kaç Tane Dünya Var? Kepler Teleskopu verilerinden hareket eden gökbilimcilere göre Samanyolu'nda en az 100 milyar Dünya benzeri gezegen* olmalı? * Dr. Phil Yock, Auckland Üniversitesi Fizik Bölümü, 2013

32 Kaç Tane Dünya Var? Peki bunlar nerede?

33

34 Son yıllara kadar 2 yıldızdan birinin gezegenleri olduğunu anladık Şu anda Samanyolu nda 300 milyar yıldız ve her iki yıldızdan birinin 1 ila 10 gezegeni olduğunu biliyoruz Sadece bizim gökadamızda trilyonlarca gezegen var Gökadamızda her yıl ortalama 10 yeni yıldız oluşmakta ~Yılda yeni 5 gezegen sistemi oluşmakta ~Her yıl yeni 5-50 gezegen sistemi.

35 Güneş Sistemi Nasıl Oluştu?

36 Teknolojimiz Mevcut teknolojimiz çok ileride görülse de gökbilimcilerin istediği kadar değil. Parlak bir yıldızı ancak nokta kadar görebiliyoruz. Yıldızdan çok küçük ve sönük olan gezegeni bulmak için büyük çaba sarfediliyor. Kepler, Corot, Hubble gibi uzay teleskopları bile istenileni karşılayamıyor.

37 KEŞİF YÖNTEMLERİ 1) DİKİNE HIZ 2) ASTROMETRİ 3) GEÇİŞ 4) MİKROLENSİNG 5) GÖRÜNTÜLEME Çekim kuvvetinin savaşı Dikine hız: Yıldızın bize yaklaşması ve uzaklaşması sonucu tayfında ortaya çıkan Doppler kayması Astrometri: Yıldız görüntülerinde yakalanan gökyüzü düzleminde bir yandan diğer yana yıldızın hareketi. Gezegenlerin yıldızını örtmesi sonucu ışıkta azalma Işık eğrisinde bu parlaklık azalmasının saptanması. Arka planda bulunan bir yıldızın ışığının bükülmesi sonucu ışık şiddetinin artmasına gezegenin katkısı Işık eğrisinde bu küçük artmanın saptanması. Gezegen yıldızının ışığını yansıtması sonucu görünmesi Çok Zor: Yıldızın ışığının kesilmesi gerekir.

38 GEZEGEN SİSTEMLERİ BİR DÜZLEMDE BULUNURLAR Verilen bir gezegen sisteminin eğimi, düzleminin bize tam bakıyor (face-on) hali ile o düzlemi kenarından (edge-on) görüşümüze kadar değişir. edge-on - yüksek eğim (yukarıdaki şekil gibi) face-on - düşük eğim (sağdaki şekle benzer) demek ki eğim tanımı neymiş?

39 GEÇİŞ YÖNTEMİ (ötegezegenin örtmesi sonucu parlaklık değişimi). Güneş sistemimizde gezegenlerin Güneş e göre büyüklükleri.

40 Geçiş Yöntemi (ötegezegenin örtmesi sonucu parlaklık değişimi) Ötegezenin yörünge düzlemi bakış doğrultusunda olmalıdır. Bu küçük ışık değişimini saptayacak ışık ölçümü aleti. Unutma eğer güneş sistemini gözlüyorsan 10 yıllarca beklemen gerekir. Güneş lekesine benzer bir leke olmadığından emin olman gerekir.

41 Geçiş Yöntemi (ötegezegenin örtmesi sonucu parlaklık değişimi)

42 Geçiş Yöntemi (ötegezegenin örtmesi sonucu parlaklık değişimi)

43 KEPLER UZAY TELESKOBUNUN BULDUĞU GEÇIŞ GÖSTEREN GEZEGENLER

44 GÖRÜNTÜLEME YÖNTEMİ (Yıldız ışığını yansıtan ötegezegenin keşfi)

45

46

47 GÖRÜNTÜLEME YÖNTEMİ 129 ışık yılı uzakta Kanatlıat takımyıldızında bulunan ve 30 milyon yıl yaşındaki genç HR 8799 yıldızının çevresindeki 4 ötegezegen görüntüleme yöntemi ile saptandı.

48 GÖRÜNTÜLEME YÖNTEMİ

49 7 Nisan 2014 KEŞİFLERİN YILLARA GÖRE DAĞILIMI

50 9 Temmuz 2018 TOPLAM SAYI 3801 Ötegezegen keşfedildi 2842 Gezegen sistemi 633 Çoklu gezegen sistemi Birkaç bin gezegen adayı var Samanyolunda en az 100 milyar Dünya benzeri gezegen* * Dr. Phil Yock, Auckland Üniversitesi Fizik Bölümü, 2013

51 YAŞANABİLİR BÖLGE

52

53 YAŞANABİLİR BÖLGE

54

55 ESI, YERE BENZERLİK İNDEKSİ

56 ÖTEGEZEGENLERİN KİMYASAL YAPILARINA GÖRE KÜTLE - YARIÇAP İLİŞKİSİ

57 ÖTEGEZEGENLERİN YAPILARI VE BOYUTLARI

58

59 YAŞAM VAR MI? (Su ve Ozon önemli) Venüs, Dünya ve Mars CO 2 içeriyor Model of Earth Yer ise ayrıca H 2 O ve O 3 Data Simulated Spectrum Tüm bu tayflar kırmızıöte bölgede (unutmayın!)

60 ÇOK GEZEGENLİ SİSTEMLER

61 ÇOK GEZEGENLİ SİSTEMLER

62 ÇOK GEZEGENLİ SİSTEMLER

63

64 Ötegezegen Nasıl Bulunur

65 Trappist-1 Gezegenleri

66 Trappist-1 Gezegenleri

67 Trappist-1 Gezegen Özellikleri

68

69

70 Şimdi O Dünyalarda Yaşasaydık!!!

71 Ötegezegen Sistemleri

72 ÇOK GEZEGENLİ SİSTEMLER

73 ÖTEGEZEGENLERİN AYLARI VAR MI? Kepler 22b de ilk kez uzun zamandır aranan öteay bulundu. Ötegezegen Yaşanabilir bölgedeydi ve yarıçapı yerin 2.4 katı. Gezegen büyük olduğu için en azında ayında yaşam olabilir

74

75 ÖTEGEZEGENLERİN ÖKSÜZ VEYA YETİM OLANI DA VAR 2006 ve 2007 yıllarında Samanyolu üzerinde gerçekleştirilen bir tarama ile 10 serbest gezegen keşfedildi. Bu gezegenler sistemlerinden kovulmuş, adeta bir yetim gibi kendi başlarına kalmışlar. Bu gezegenleri fark etmek ise hiç kolay değil. Gecenin zifiri karanlığında en az 10 km ileride uçan bir kara sineği görmek gibi.. Yeni keşfedilen böylesi bir gezegen ise ile ışık yılı arasında bir uzaklıkta yer alıyor.

76 YER BENZERİ ÖTEGEZEGEN ÇOK MU? Bir grubun taraması sonucu 22 yıldız çevresinde dolanan 33 ötegezegen buldu. Bunların kütle dağılımları.

77 Resmi Yazı

78 Seydişehir UFU su

79 Seydişehir UFO su

80

81 Uyutmaya Devam

82

83 Uzaylılar Türkçe Konuşuyor

84 Uzaylılar Müslüman mı?

85

86 Uzaylılar Müslüman mı?

87 Gökten Düşen Yeşil Buz

88 Gökten Düşen Yeşil Buz

89 Gökten Düşen Yeşil Buz

90 Gökten Düşen Yeşil Buz

91 Gökten Düşen Yeşil Buz

92 Sabah Gazetesi Gökten bir yeşil buz düştü... Gölbaşı'nda uzaydan geldiği sanılan yeşil buz, uçak tuvaleti atığı çıktı Ankara'nın Gölbaşı İlçesi'ne bağlı Yavrucak Köyü'nde hafta başından bu yana büyük bir heyecan yaşanıyordu. Gökyüzünden yemyeşil bir buz parçası düşmüştü ve kimse bu buzun ne olabileceği hakkında bir fikre sahip değildi. Hemen Maden Tetkik Arama Enstitüsü'ne haber verildi. Uzmanların biri gelip biri gidiyordu. Ankara Üniversitesi'nden de Fen Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölüm Başkanı Prof. Dr. Ethem Derman buz üzerinde araştırmalarına başladı. Köylülerin uzaydan geldiğini iddia ettiği, buzdolabında saklayıp tadına bile baktığı yeşil renkli buz parçası enine boyuna incelendi. Ve dün araştırmalar ilk sonuçlarını verdi.

93

94