ÇÖZÜM SOSYAL GÜVENL KTE ÜÇLÜ F NANSMAN S STEM : S GORTA PR MLER NE DEVLET KATKISI SMMMO YAYIN ORGANI. Murat GÖKTAfi* I-G R fi

Transkript

1 HAKEMS Z YAZILAR MAL SOSYAL GÜVENL KTE ÜÇLÜ F NANSMAN S STEM : S GORTA PR MLER NE DEVLET KATKISI I-G R fi Murat GÖKTAfi* Kamuoyundan içeri i ve tekni i bak m ndan yo un elefltiriler alan sonra 5510 say l Sosyal Sigortalar ve Genel Sa l k Sigortas Kanunu(Resmi, 2006, 26098) Anayasa Mahkemesi nin baz hükümlerini iptal etmesi nedeniyle uzun ertelemeler sonucu tarihinde yürürlü e girmifltir. Kanunun yürürlü e girmesi ile birlikte, teflvik yasalar kapsam ndaki iflverenlerin primlerinin bir bölümü ile kapsam dar süresi k sa tutulan 5073 say l Sosyal Sigortalar Kanunu, Tar m flçileri Sosyal Sigortalar Kanunu, Esnaf ve Sanatkârlar ve Di er Ba ms z Çal flanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu ile Tar mda Kendi Ad na ve Hesab na Çal flanlar Sosyal Sigortalar Kanununa Göre Gelir veya Ayl k Almakta Olanlar n Gelir ve Ayl klar nda Art fl ve Baz Kanunlarda De ifliklik Yap lmas Hakk nda Kanun un (Resmi, 2004, 25360) 13. maddesi 2. f kras hükmüne göre sigorta primine esas kazanç ile asgari ücret aras ndaki farka ait primlerin tamam n n Hazine taraf ndan karfl lanmas uygulamas n saymaysak, Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde sigorta primlerine devlet katk s fiilen bafllam flt r say l Kanunun 81. maddesinin 1. f kras n n ( ) bendi ile Türk Sosyal Güvenlik Sisteminde ilk kez uygulanacak olan, hizmet akdi ile si- * stanbul Sosyal Güvenlik l Müdür Yard mc s -SGK Müfettifli 209 EYLÜL - EK M 2008 SMMMO YAYIN ORGANI

2 MAL HAKEMS Z YAZILAR gortal çal flt ran özel sektör iflverenlerinden, sigortal n n malullük, yafll - l k ve ölüm sigortas (MYÖ) priminin iflveren hissesine isabet eden k sm ndan 5 puan indirilmesi ve indirilen 5 puanl k k sm n Hazine taraf ndan karfl lanmas uygulamas n n usul ve esaslar yaz m z n konusunu oluflturmaktad r. II-SOSYAL GÜVENL KTE ÜÇLÜ F NANSMAN TEKN Sosyal sigorta tekni i ile çal flan primli sosyal güvenlik rejimlerinde sosyal sigortalar n bafll ca gelir kayna n primler oluflturmaktad r. Bu primleri; a-sadece iflçiler, b-sadece iflverenler, c- flçi ve iflverenler, d- flçiler, iflverenler ve Devlet, e- flverenler ve devlet, f-sadece Devlet, ödeyebilir. Birçok ülkede iflçi-iflveren, baz lar nda da iflçi-iflveren ve devlet olmak üzere taraflar n tamam prim öder.(yazgan, 1992, 139) Ülkelerin yaklafl k yar s Üçlü Finansman Sistemi ni (tripartite financing system) benimsemifllerdir. (fiakar, 2007, 62) flçi ve iflverenlerle birlikte, Devletin de sosyal güvenli in finansman na katk s genel bir kural haline gelmifl, öyle ki devlet katk s gittikçe artma e ilimi göstermifltir. Devletin sosyal güvenlik finansman na kat lmas esas nda Devletin vatandafllar na sosyal güvenlik hakk sa lamas - n n anayasal bir hak olarak verilmesi ile ilintilidir. Ayr ca sosyal güvenli e devlet katk s, ayn zamanda çeflitli gruplar aras ndaki dayan flman n da zorunlu bir sonucudur. (Güzel ve Okur, 2004, 68) Ülkemizde sosyal güvenli in finansman na Devletin düzenli katk s sadece Sosyal Güvenlik Kurumu na devredilen Emekli Sand ile s n rl SMMMO YAYIN ORGANI EYLÜL - EK M

3 HAKEMS Z YAZILAR MAL kalm fl ancak finansman aç nedeniyle SSK ve Ba -Kur a da her y l artan oranda bütçeden kaynak aktar lm flt r. Bu aç dan de erlendirildi inde sosyal güvenli e devlet katk s n n dolayl olarak yap ld n söyleyebiliriz. Yine çeflitli kanunlarla teflvik amaçl olarak s n rl say daki iflverenlerin sigorta primlerinin bir bölümünün de hazine taraf ndan karfl land n görmekteyiz. Bu katk lar n sürekli olmamas, yer ve zamanla s n rland r larak kapsam n n da dar tutulmas birlikte de erlendirildi inde Devlet katk s n n genel olmad, katk n n tüm iflverenleri kapsamad çok aç kt r tarihleri aras nda uygulanan ve sigorta primine esas kazanç ile asgari ücret aras ndaki farka ait sigorta primlerinin tamam n n Devlet taraf ndan karfl lanmas n bu uygulamalara örnek olarak verebiliriz say l Kanunun yürürlü e girmesi ile birlikte Devlet ilk defa sistemli bir biçimde iflçi-iflveren primlerinin yan nda finansmana kat lmaya bafllam flt r. Uzun vadeli sigorta kolu olan MYÖ sigortalar n n iflveren hissesine isabet eden 11 puanl k k sm n n 5 puan n n Devlet taraf ndan karfl lanmas yla birlikte iflçilik maliyetleri düflece inden iflverenler uluslararas piyasalarda rekabet avantaj kazanacaklard r. Vergi iadesinin kald r lmas ile birlikte asgari geçim indirimi uygulamas n n bafllamas sonucu ülkemizde iflçi ücretlerinin genellikle net maafl üzerinden belirlenmesi nedeniyle asgari geçim indiriminden kaynaklanan vergi avantaj yan nda sigorta primine Devletin de katk yapmas iflçilik maliyetleri üzerindeki bask y biraz olsun hafifletti i gibi kay t d fl istihdam da uzun vadede göreceli olarak düflürecektir. III-PR MLERE DEVLET N KATILMASININ KOfiULLARI Devletin Sigorta primlerine katk s belli koflullar n varl halinde mümkündür ve bu katk dan sadece hizmet akdine tabi sigortal çal flt - ran di er bir anlat mla 4/a statüsünde sigortal çal flt ran iflverenler yarar- 211 EYLÜL - EK M 2008 SMMMO YAYIN ORGANI

4 MAL HAKEMS Z YAZILAR lanabilmektedir. Yine, 5 puanl k indirim uzun vadeli sigorta kollar na tabi sigortal çal flt ran özel sektör iflverenleri ile s n rland r lm fl olup sosyal güvenlik destek primi ve k sa vadeli sigorta kollar na ait primlerin iflveren hissesi için Devletin herhangi bir katk s olmayacakt r say l fl Kanunu ve Baz Kanunlarda De ifliklik Yap lmas na Dair Kanun un (Resmi, 2008, 26887) 24. maddesi ile 5510 say l Kanunun 61. maddesinin 1. f kras n n ( ) bendine eklenen hükme göre iflverenlerin 5 puanl k indirimden yararlanabilmesi için sigortal lara ait ayl k prim ve hizmet belgelerinin yasal süre içersinde Kuruma vermesi, tahakkuk eden primlerin yasal süre içinde ödenmesi, iflverenin Sosyal Güvenlik Kurumu na idari para cezas, prim ve prime iliflkin borcunun bulunmamas ya da bu nitelikteki borçlar n n yap land r larak ödeme plan na ba lanm fl olmas yan nda yap lan denetimlerde iflverenin sigortas z iflçi çal flt rd n n saptanmam fl olmas gerekmektedir. Bu flartlar n herhangi birinin ihlali halinde 5 puanl k indirimden yararlanmak mümkün olmad gibi, yap lan denetimlerde iflverence sigortas z iflçi çal flt r ld n n tespiti halinde, di er koflullar sa lanm fl olsa bile 1 y l süre ile iflveren 5 puanl k indirimden yararlanamaz. Bu flart n kay t-d fl istihdamla mücadele çerçevesinde yapt r m yüksek ve olumlu bir düzenleme oldu unu söyleyebilir. A-AYLIK PR M VE H ZMET BELGELER N N YASAL SÜRE ÇERS NDE KURUMA VER LMES Ayl k prim ve hizmet belgelerinin yasal süre içerisinde Kuruma verilmesi 5 puanl k indirimden yararlanman n ilk koflulu olup yasal süre ay içinde çal flan sigortal lar n çal flt ay takip eden ay n en son 23. günüdür. Ayr ca el ile manüel olarak düzenlenen ayl k prim ve hizmet belgelerinin kanun türü bölümüne 5510 say l Kanun yazmak, e-bildirge vas - tas ile verilen bildirgelerde ise 5510 say l Kanun bölümünü seçmek ge- SMMMO YAYIN ORGANI EYLÜL - EK M

5 HAKEMS Z YAZILAR MAL rekmektedir. Sigorta primlerinin yasal süre içersinde ödenmifl olmas koflulu ile belge türü seçilmeden verilen bildirgelerin sonradan iptal edilerek belge türü seçilmifl ek belgenin verilmesi halinde de 5 puanl k indirimden yararlan ld gibi iflverenlere idari para cezas uygulanmamaktad r. 5 puanl k indirimden yararlanmak üzere 5510 say l Kanun türü seçilmifl ayl k prim ve hizmet belgelerinin e-bildirge sistemiyle internet üzerinden verilmesi aflamas nda iflverenin idari para cezas, sigorta primi ve prime iliflkin di er borçlar sorgulanmakta, borcu olan ya da borcu olmad halde borç kayd görünen iflverenin bildirge vermeleri mümkün olmamaktad r. Özellikle, daha önce yap land rma kapsam nda borç ödeyen, sigorta primlerini vergi iade alaca ndan mahsup ettirmek suretiyle ödeyen, sigorta primlerinin iflsizlik sigorta primi, idari para cezas gibi di er prim türlerine yat ran ya da bankalarca sehven di er prim türü hesaplar na yat r lan, veri taban nda donmufl prim gecikme zamm, tasarrufu teflvik fonu gibi borç görünen iflverenler bu nitelikteki borçlar bulunmasa bile Kurum veri taban nda düzeltme yap lmad sürece 5510 say l Kanun türünü seçerek bildirge veremeyeceklerdir. Örnek olarak 100,00 YTL tutar ndaki 2003/5 ay iflsizlik sigorta primi tutar n n sehven prim hesab na al nm fl olmas halinde Kurumca düzeltme yap lmad sürece bu iflveren e-bildirge yöntemiyle 5510 say l Kanun türünü seçerek bildirge veremeyecektir. Bu nitelikteki iflverenlere ait iflyerlerinde düzeltme yap lmad için 5510 say l Kanun türünün seçilerek bildirge gönderilememesi halinde bildirgeye ait primin (5 puan düflülmüfl k sm n) yasal süre içersinde ödenmesi halinde düzeltme bildirgesi ile yasadan yararlanmas mümkündür. Bunun için yap lmas gereken tek fley kanun türü seçilmeden verilen bildirgeye ait iptal bildirge düzenlemek ve el ile manuel düzenlenen kanun türü seçili bildirgeyi yasal süre d fl nda da olsa Kuruma vermektir ki, bu seçenek, iflverenler için kaç n lmaz görünmektedir. Ancak yasal süre d fl nda verilen ve 213 EYLÜL - EK M 2008 SMMMO YAYIN ORGANI

6 MAL HAKEMS Z YAZILAR yasal süre içerisinde ilk bildirgede kay tl olmayan sigortal lara ait sigorta primlerinin iflveren hissesinden 5 puan indirim yap lmas söz konusu de ildir. Özetle as l bildirgenin yasal süre içinde verilmifl olmas kofluluyla bildirgede kay tl sigortal say s, sigorta primine esas kazanç ve gün say s nda de ifliklik olmad sürece yasal süre d fl nda bildirgenin kanun türünün de ifltirilmesiyle 5 puanl k indirimden yararlanmak mümkündür ve bu ifllem nedeniyle iflverene idari para cezas da uygulanamaz B-TAHAKKUK EDEN PR MLER N YASAL SÜRE Ç NDE ÖDENMES Sigortal ya ait MYÖ sigortalar primleri iflveren hissesine isabet eden 5 puanl k k sm n n Devlet taraf ndan karfl lanmas n n ikinci koflulu cari aya ait primlerin yasal süre içerisinde ödenmesidir. Yasal süre içerisinde ödenmesi gereken prim sadece 5510 say l Kanun türü seçili olan tahakkuklarla s n rl olmay p kanun türü seçilmeden ya da di er kanun türleri seçilerek Kuruma verilen bildirgelere ait tahakkuklar n da tamam n n yasal süre içerisinde ödenmesi gerekmektedir. Örne in emekli oldu u halde çal flan sigortal ya ait SGDP priminin ödenmemesi ya da ödenmeyen k sm n n daha sonra gecikme zamm ile birlikte sonradan ödenmesi halinde 5 puanl k indirim hakk kaybedilmifl olacakt r. 5 puanl k indirim sadece MYO sigorta primlerine iliflkin oldu undan herhangi bir nedenle cari ayda ödenemeyen ya da eksik ödenen iflsizlik sigortas priminin bulunmas halinde iflveren, 5 puanl k indirimden o ay yararlanabilecek takip eden ayda ise eksik ödenen ya da ödenmeyen iflsizlik sigortas priminin tamam n da ödenmek kofluluyla yararlanmaya devam edebilecektir. SMMMO YAYIN ORGANI EYLÜL - EK M

7 HAKEMS Z YAZILAR MAL C- fiveren N DAR PARA CEZASI, PR M VE PR ME L fik N BORCUNUN BULUNMAMASI YADA BORÇLARIN ÖDEME PLANINA BA LANMIfi OLMASI MYO sigortas primlerinin iflveren hissesinin 5 puanl k k sm n n Devlet taraf ndan karfl lanmas n n üçüncü koflulu iflverenlerin vadesi geldi i halde ödenmemifl idari para cezas, sigorta primi ve prime iliflkin borçlar n n bulunmamas d r. 5 puanl k indirimden yararlanamaya dönük borç sorgulamas iflyeri dosyas ile s n rl olup birden fazla iflyeri bulunan iflverenlerin iflyeri dosyalar ayr ayr sorgulanarak borcu bulunmayan iflyeri 5 puanl k indirimden yararlanabilecek, borcu bulunan iflyeri ise 5 puanl k indirimden yararlanamayacakt r. Örne in iflverenin Kad - köy Sosyal Güvenlik Merkezinde ifllem gören iflyeri için Kuruma borcu yoksa bu iflyeri için 5 puanl k indirim söz konusu olup, ayn iflverenin Bak rköy Sosyal Güvenlik Merkezinde ifllem gören iflyeri nedeniyle Kuruma borcu varsa borçlu oldu u bu iflyeri için 5 puanl k indirimden yararlanamayacakt r. Kuruma borcu bulunan iflverenler borcun tamam n ödemeleri halinde 5 puanl k sigorta primi indirimine hak kazanacaklard r. Bu durumda 5 puanl k indirim borcun ödendi i tarihten sonra yasal süre geçirilmeden verilecek bildirgelere iliflkin tahakkuklar için geçerli olacakt r. TL den YTL ye geçifl nedeniyle para biriminin dönüflümü ile ilgili olabilecek hatalar nedeniyle 1,00 YTL nin alt nda borcu bulunan iflverenler de indirimden yararlanabilecektir. Esas nda 5 puanl k indirimden yararlan lmas na dönük borç opsiyonunun 1,00 YTL olarak belirlenmesi gerçekçi bir tespit de ildir. Örne in 100 Bin YTL prim tahakkuku bulunan bir iflverenin sehven gözden kaç rarak eksik ödedi i 10,00 YTL borç nedeniyle indirimden yararlanamayacak olmas düflündürücüdür. Esas nda 5 puanl k indirime hak kazanmaya esas borç opsiyonunun bir brüt asgari ücrete ç kar lmas yerinde olacakt r. 215 EYLÜL - EK M 2008 SMMMO YAYIN ORGANI

8 MAL HAKEMS Z YAZILAR 5510 say l Kanunun 6. madde hükmü gere i, alt iflveren (tafleron) çal flt ran as l iflverenler Kanunun iflverene yükledi i yükümlülüklerden alt iflveren ile birlikte sorumlu tutulmas nedeniyle alt iflverenin borcunun bulunmas halinde kendi çal flt rd sigortal lardan dolay Kuruma borcu bulunmasa da 5 puanl k indirimden yararlanamayacaklard r. Alt iflvereni bulunan as l iflverenin bu hususu dikkate alarak titiz davranmalar yerinde olacakt r. Ancak, alt iflverenin borcunun bulunmamas durumunda as l iflverenin borcu olsa bile alt iflveren 5 puanl k indirimden yararlanabilecektir. Kuruma idari para cezas, prim ve prime iliflkin borcu bulundu u halde bu borçlar n tamam n çeflitli kanunlar gere i taksitlendiren ya da borcunu 6183 say l Kanuna göre ödeme plan na ba layarak taksitlendiren iflverenler, anlaflmalar n devam etmesi yani taksitlerin yap land rma anlaflmas n bozmayacak düzende ödenmesi kofluluyla 5 puanl k indirimden yararlanabileceklerdir. fiayet Kuruma borcu bulundu u halde borcun tamam n tek bir seferde ödeyemeyen iflverenlerin 5 puanl k indirimden yararlanabilmesi için 6183 say l Kanunun 48. maddesi hükmü do rultusunda borçlar n tecil ve takside ba lamalar n tavsiye ederim. D-S GORTASIZ (KAYIT-DIfiI) fiç ÇALIfiTIRMAMA MYO sigortas primlerinin iflveren hissesinin 5 puanl k k sm n n Devlet taraf ndan karfl lanmas n n dördüncü ve son koflulu çal flan iflçilerin tamam n n sigorta tescillerinin yap lmas d r. Di er bir ifade ile iflverenin sigortas z iflçi çal flt rmamas 5 puanl k indirimden yararlanman n ön kofluludur. Sigortas z iflçi çal flt rmama kavram, yap lan denetimlerde iflverence sigortas z iflçi çal flt r ld n n tespiti halinde söz konusu olup, iflçilerin iflverenlerce sehven unutularak tescilinin geriye dönük olarak geç yap lmas 5 puanl k indirimden yararlanmaya engel de ildir. Yap lan denetim ve kontrollerde çal flt rd sigortal lar Kuruma tes- SMMMO YAYIN ORGANI EYLÜL - EK M

9 HAKEMS Z YAZILAR MAL cil ettirmedi i saptanan iflverenler 1 y l süre ile 5 puanl k indirimden yaralanamayacaklard r. 5 puanl k indirim için kay t-d fl iflçi çal flt rmama koflulunun bulunmas sigortal lar için olumlu bir düzenleme olup ayn zamanda iflverenler üzerinde psikolojik bir bask yaratmas nedeniyle gereklidir. Yapt r m böylesi a r bir düzenleme hiç kuflkusuz kay t-d fl ile mücadelede etkin neticeler verecektir. IV-SONUÇ 5510 say l Kanunun tarihinde yürürlü e girmesi ile birlikte Türk sosyal güvenlik sisteminde üçlü finans sistemine geçilmifl, ilk kez Devletin sigorta primlerine katk s bafllam flt r. Belirli koflullara ba lanan sigorta primlerine Devlet katk s, ayn zamanda iflverenin sigorta prim yükünü azaltt için uzun vadede istihdam geniflletme ve iflverenlere d fl piyasalarda rekabet avantaj sa lama gibi bir misyonu da üstlenecektir. Sigorta primlerine Devletin katk yapmas n n koflullar ndan birisinin kay t-d fl iflçi çal flt rmamak olmas sigorta primlerine devletin kat lmas n daha fazla anlamland rmaktad r. Sigorta primlerine Devletin kat l m belirli koflullara ba lanm fl olup bu koflullar tüm iflverenler taraf ndan kolayca yerine getirilebilecek niteliktedir. Ayl k prim ve hizmet belgelerini yasal süre içersinde Kuruma veren, tahakkuk eden sigorta primlerini yasal süre içinde ödeyen, Sosyal Güvenlik Kurumu na idari para cezas, prim ve prime iliflkin borcu bulunmayan ya da bu nitelikteki borçlar n yap land ran iflverenler çal flt rd iflçilerin sigorta yükümlülüklerini yerine getirdi i sürece Devletin ödemeyi üstlendi i 5 puanl k indirime hak kazanacakt r. Bu ba lamda tüm iflverenlerin sigorta primlerinden yap lacak 5 puanl k Devlet katk - s ndan yararlanabilmeleri için bu yükümlülüklerini aksatmamalar menfaatlerine olacakt r. 217 EYLÜL - EK M 2008 SMMMO YAYIN ORGANI

10 MAL HAKEMS Z YAZILAR KAYNAKÇA Güzel, Ali ve Okur, A.R za (2004). Sosyal Güvenlik Hukuku. stanbul : [yayl.y.] fiakar, Müjdat (2004). Sosyal Sigortalar Uygulamas. stanbul: [yayl.y.] T.C. Yasalar (2006) say l Sosyal Sigortalar ve Genel Sa l k Sigortas Kanunu. Ankara: Resmi Gazete (26098) T.C. Yasalar (2006). Sosyal Sigortalar Kanunu, Tar m flçileri Sosyal Sigortalar Kanunu, Esnaf ve Sanatkârlar ve Di er Ba ms z Çal flanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu ile Tar mda Kendi Ad na ve Hesab na Çal flanlar Sosyal Sigortalar Kanununa Göre Gelir veya Ayl k Almakta Olanlar n Gelir ve Ayl klar nda Art fl ve Baz Kanunlarda De ifliklik Yap lmas Hakk nda Kanun un. Ankara: Resmi Gazete (25360) T.C. Yasalar (2008) say l fl Kanunu ve Baz Kanunlarda De ifliklik Yap lmas na Dair Kanun. Ankara: Resmi Gazete(26887) Yazgan, Turan (1992). Sosyal Güvenlik. stanbul : [yayl.y.] SMMMO YAYIN ORGANI EYLÜL - EK M