RİSK DEĞERLENDİRME BÜLTENİ

Transkript

1 2018 RİSK DEĞERLENDİRME BÜLTENİ Hasar servisi ve underwriterlar için mühendislik branşı risk ve hasar değerlendirmeleri GÜNEŞ ENERJİ SANTRALLERİNDE KAR KAYBI VE PERFORMANS KAYBI Sayı: 2018 / 01 Ekol Sigorta Ekspertiz Hizmetleri Limited Şirketi Şubat 2018 Finans Grubu Bülteni

2 Karbon salınımının her geçen gün çevreye verdiği zararların artması, ozon tabakasındaki seyrelmenin / delinmenin kontrol altına alınabilmesi, küresel ısınma ve soğutmanın yarattığı zararların azaltılması amacı ile gelişmiş ekonomiye sahip ülkeler tarafından çevreci çözümlere hızla yönelim başlamıştır. Bu kapsamda da yenilenebilir enerji sistemlerine yatırımlar hız kazanmıştır. Ülkemiz, coğrafi konumu nedeniyle yüksek güneş enerjisi potansiyeline sahip olup, gelişmiş ülkelerin yarattığı rüzgara kapılarak mevcut coğrafi yapısını da göz önünde bulundurarak yenilenebilir enerji sistemlerine hükümetin de desteği ile yatırım ve teşvik kararı almıştır. Son yıllarda ciddi oranda GES kurulumu gerçekleştirilerek devreye alınmıştır. Hayatımıza çok yakın zamanda hızla giren yenilenebilir enerji sistemlerine ilişkin olarak sigorta sektörü hazırlıksız yakalanmış ve devreye alınan ilk santraller için Elektronik Cihaz Sigorta Poliçeleri düzenlenmiş, zamanla farklı poliçe, wording ve klozlar hazırlanmış olup, hazırlanmaya devam etmektedir. Yatırımcı için amaç, tesisin kurulduğu tarihten itibaren aralıksız çalışması olacağından, tesisin olası bir riske karşılık durması sonucunda ve/veya üretimde azalma olması durumunda karşılaşacağı gelir kayıplarının karşılanması işletmelerin faaliyetlerini sağlıklı bir şekilde sürdürebilmesi için mutlak gerekliliktir. Bu kapsamda da poliçe teminatı kapsamındaki bir risk sonucunda oluşan kar kaybı ile yatırımcının hatası dışında, doğal riskler dışında oluşabilecek performans kaybı zararlarının irdelenmesi önem arz etmektedir. Öncelikli olarak hem ülkemizde hem de dünya genelindeki güneş enerjisinden elektrik üreten tesisler genel olarak incelenmiş, sektörün ve sektöre bağlı olarak ilerlemesi gereken sigorta uygulamaları değerlendirilmiştir. ** Türkiye Güneş Enerjisi Potansiyeli Haritası ve Durumu Türkiye'nin yıllık global güneş radyasyonu veya güneş ışınımı haritası ile ilçelere göre güneş enerjisi potansiyelini, Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü (YEGM) tarafından hazırlanan haritada mevcuttur. 1

3 Aşağıda tüm Avrupa kıtasının güneş ışınımı haritası bulunmaktadır. Her iki haritanın karşılaştırılması sonrasında Türkiye nin Avrupa kıtasındaki en çok güneş alan 2.ülkesi olduğu anlaşılmaktadır. Türkiye boyutları itibari ile Avrupa nın en yüksek enerji potansiyeline sahip ülkesi konumundadır. T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından hazırlanan, Türkiye'nin Güneş Enerjisi Potansiyeli Atlasına (GEPA) göre, yıllık toplam güneşlenme süresi saat (günlük toplam 7,5 saat), yıllık toplam gelen güneş enerjisi kwh/m².yıl (günlük toplam 4,2 kwh/m²) olduğu tespit edilmiştir. Ülkemizde 2012 yılı itibari ile toplam kurulu güneş kolektör alanı yaklaşık m² olarak hesaplanmıştır. (Yapımı hızla devam eden projeler dikkate alındığında bu miktar sürekli olarak artış göstermektedir.) Yıllık düzlemsel güneş kolektörü üretimi m², vakum tüplü kolektör ise m² olarak hesap edilmektedir. Üretilen düzlemsel kolektörlerin %50'si, vakum tüplü kolektörlerin tamamı ülke içerisinde kullanıldığı bilinmektedir. Güneş Enerji Santralleri Profili Kayıtlı Santral Sayısı : 556 GES Kurulu Güç : MWe Kayıtlı: MWe Kurulu Güce Oranı : % 2,70 Yıllık Elektrik Üretimi : ~ GWh Üretimin Tüketime Oranı : % 0,90 Lisans Durumu : 9 lisanslı, 547 lisanssız 2

4 ** Ülkelere Göre Güneş Enerjisi Dünya çapında enerji sektöründeki bugünkü üretim kapasitesindeki artışlara dayanarak, 2018 ve 2030 yılları arasında dünya çapında inşa edilecek yenilenebilir enerji tesislerinin kapasitesinin toplam yatırımının 2 trilyon dolardan fazla olacağı hesap edilmektedir. Bununla birlikte, güneş ve rüzgar sektörlerinde % 75 veya 900GW kapasite ilavesi yapılacağı da ön görülmektedir. Dünyadaki hemen hemen tüm ülkelerde güneş enerjisi ile az ya da çok elektrik üretimi yapıldığı söylenebilir durumdadır. Ancak resmi istatistiklerde, ülkelerin enterkonnekte sistemine bağlı olmayan diğer bir ifadeyle off-grid santraller genel olarak istatistik dışında bırakılmaktadır. Dünya da şebeke bağlantılı başka bir ifadeyle on-grid sistemlerin ülkelere dağılımına bakıldığında, Çin Halk Cumhuriyeti nin 78 GW'yi aşan kurulu gücü ile lider konumda olduğu görülmektedir. Çin Halk Cumhuriyeti'ni sırasıyla Japonya, Almanya, ABD, İtalya, Birleşik Krallık (İngiltere ile Krallığa bağlı diğer ülkeler) ve Hindistan takip etmektedir. Türkiye toplam kurulu güç bakımından dünyada 15.sırada bulunmaktadır. Ancak, kurulu gücün nüfusa oranlanması durumunda Türkiye nüfus yoğunluğu da dikkate alınarak ülkemiz 35.sıraya gerilemektedir. Kurulu güç bakımından Türkiye nin üzerindeki Avrupa ülkeleri sırasıyla Almanya ( MW), İtalya ( MW), Fransa (7.130 MW), İspanya (6.730 MW), Belçika (3.422 MW) ve Yunanistan (2.610 MW) dır. Türkiye nin hem güneş ışınma süresi hem de geniş coğrafi yapısı itibari ile yakın gelecekte yapılmakta olan yeni yatırımlar ile birlikte kurulu güç bakımından üzerindeki Avrupa ülkelerini yakalayabileceği öngörülmektedir. ** Güneş Enerjisi ile Elektrik Üretimi ve Tüketimi Karşılama Oranı yılları arası güneş enerjisi ile gerçekleştirilen elektrik üretimi ve tüketimi karşılama oranlarına dair veriler aşağıdaki grafiklerde gösterilmiştir. (2017 verileri sadece Ocak - Ekim dönemini kapsamaktadır.) 3

5 Yukarıda verilen tablolardan da açıkça görüldüğü üzere ülkemiz enerji ihtiyacının yaklaşık olarak sadece %1 lik kısmını GES lerden sağlamaktadır. Türkiye Cumhuriyeti Devleti, yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilen elektriği alma garantisi vermektedir. Bu garanti kapsamında da en yüksek birim ücret çevreye verilen zararın da etkisi göz önünde bulundurularak GES lere verilmektedir. GES kurulum maliyetlerinin de hem hidroelektrik santralleri, hem rüzgar enerji santralleri hem de jeotermal enerji santrallerine oranla çok düşük olması nedeni ile her geçen gün yeni yatırımlar devreye girmektedir. Yatırımcıların bu yüksek maliyetli kurulum ve işletim sırasında maruz kalabileceği risklere karşı günümüz sigorta disiplinine uygun olarak sigorta poliçelerinin tanzim edilerek yenilenebilir enerji santrallerinin olası kayıplarına destek olunması açısından sigorta sektörü temel payanda olarak göze çarpmaktadır. 4

6 Bu sigorta enstrümanının yaygınlaştırılması ve ihtiyaca karşılık verebilmesi ilerleyen aşamalarda GES projelerinin finansmanında ve veriminde sağlayacağı kolaylıklar sayesinde güneşlenme süresinin de fazla olduğu ülkemizde GES projelerinin sayısı ile bu projelerden alınan verimin artmasını sağlayacaktır. Türkiye de GES tesisinde yer alan makine, elektronik cihazlarda oluşabilecek risklere karşılık olarak All Risk, cirodaki azalma ise Gelir Kaybı Sigortası kapsamında Kar Kaybı Teminatı ile teminat altına alınmaktadır. Diğer taraftan; olası risklerin en önemlilerinden bir diğeri ise güneş ışığına dayalı enerji üreten bu sistemlerin teknik kapsamlı hatalardan / hasarlardan dolayı veya güneş ışığının değişkenliği, iklim değişiklikleri ve güneşlenme süresinin azalması gibi nedenler sebebiyle yeterli kapasitede çalışamaması gibi durumlarda oluşan olası performans kaybına bağlı kar kayıplarıdır. Bu tür kayıpların teminat altına alınabilmesi için ; Performans Garantisi Teminatı ve Düşük Solar Radyasyona Bağlı Gelir Kaybı günümüzde kullanılan sadece GES lere özgü teminatlardır. Performans Garantisi Teminatı : Sigortalı tesiste bulunan ekipmanların, üretici tarafından taahhüt edilen performanslarının %10 un üzerinde düşmesi halinde, ilgili performans kaybının poliçede belirtilen tazminat limitler dahilinde kapsama almaktadır. IEC* sertifikası zorunludur. Uzak veri izleme sisteminde ürünlerden kaynaklı bir düşüşün tespit edilmesi ile birlikte müracaat edilir. Bilirkişilerce eksik üretimin ürünlerden kaynaklandığının tespiti ile azalan üretim miktarı %*** dan fazla ise %*** dan fazla düşen kısım limitler dahilinde tazmin edilmektedir. Düşük Solar Radyasyona Bağlı Gelir Kaybı : Rizikoyu anormal düşük solar radyasyonla bağlantılı gelirlerde bir düşüşten kaynaklanan finansal zararların geri ödenmesi üzerinden teminat altına almaktadır. *IEC: Uluslararası Elektronik Komisyonunun kısaltmasıdır. Hükümet dışı uluslararası standartlar organizasyonu için tüm Uluslararası Standartlar hazırlayıp yayınlamaktadır. IEC standartları ev aletleri ve ofis ekipmanları, yarı iletkenler, fiber optik, piller, güneş enerji, nanoteknoloji ve denizcilik, enerji gibi birçok başkalarına güç üretimi, iletim ve dağıtım teknolojileri geniş bir yelpazeyi kapsamaktadır. IEC de ekipman, sistem veya bileşenler, Uluslararası Standartlara uygun olup olmadığını tasdik ederek küresel uygunluk değerlendirme sistemlerini yönetir. Kar Kaybı ve Performans Kaybına ilişkin genel şart bulunmamakta, genel olarak poliçelere yazılan genişletme ve ilave klozlar ile teminatlar sağlanmaktadır. Ülkemizde sadece Yangına Bağlı Kar Kaybı Sigortası Genel Şartları bulunmakta olup Kar Kaybı hasarları için hasar ve zarar hesaplamalarında bu genel şart hükümleri dikkate alınmaktadır. Kar Kaybı ile Performans Kaybının birbirlerinden ayrıldığı başlıca husus; kar kaybı zararının mutlak suretle bir fiziki zarar sonucunda gerçekleşmesi ve bu gerçekleşen zararın işletme poliçesi ile teminata dahil edilerek zararın karşılanması, performans kaybında ise herhangi bir fiziki zarar koşulu bulunmayarak sistem içerisindeki malzemelerin tam performans sağlamaması sonucunda oluşan zararlar olarak ayrılmaktadır. 5

7 Performans kaybının değerlendirilmesi için öncelikle üretimdeki düşüşün net olarak belirlenmesi en önemli etkendir. Üretimin düşmesindeki sebebin, sistem parçaları kaynaklı olması durumunda performans kaybından söz edilmesi mümkün iken hava koşulları nedeni ile üretimdeki düşmenin performans kaybı olmadığının bilinmesi gerekmektedir. GES ler için her türlü risk için üretilen teminat bulunmaktadır. İklim ve hava koşullarına bağlı olarak üretim düşmesi durumunda da Düşük Solar Radyasyona Bağlı Gelir Kaybı poliçesi yaygın olarak satılmasa da piyasada bulunmaktadır. POLİÇE SÜRECİ; Güneş Enerjisi Santrali kurulumu aşamasında sigorta şirketleri tarafından İnşaat Tüm Riskler ve/veya Montaj Tüm Riskler poliçeleri düzenlenmektedir. Yapılan işin ağırlıklı olarak montaj işi olmasından dolayı öncelikli olarak GES projeleri için Montaj Tüm Riskler Poliçesi düzenlenmesi gerekmektedir. Poliçelerdeki devamlılık özellikle bu tip hassas ve yüksek maliyetli projelerde önem arz etmektedir. İnşaat & Montaj All Risk poliçe dönemleri sırasındaki test ve devreye alma çalışmaları sırasında işletme poliçelerinin de mutlak suretle düzenlenmesi ve santrallerin işletme sürecindeki risklere karşılık teminatının sürdürülebilirliğinin sağlanması önemlidir. Ancak burada esas olan All Risk teminatından, İşletme dönemi poliçesine geçiş sırasında sigortacının bilmesi gereken önemli unsurların / hususların müşteriden / sigortalıdan tam ve doğru şekilde alınabilmesidir. Bunun için mutlak suretle müşterinin üzerinde imzası bulunan SORU FORMUNUN temin edilmesi önem arz etmektedir. Soru formu üzerinde olması gereken özel sorular sigorta şirketlerinin risk kabul politikalarına göre değişkenlik gösterse dahi aşağıdaki sorulara mutlak suretle cevap alınması ayrıca riziko teftişi ve risk analizi yapılması / yaptırılması önerilmektedir. - İnşaat & Montaj Sigorta Poliçelerinin Hangi Sigorta Şirketi Tarafından Düzenlendiği, (poliçe ve eklerinin temin edilmesi önerilir) - İnşaat & Montaj Süresince Çalışılan Tüm Alt Taşeron ve Danışmanlara Ait Sözleşme Bilgileri, (tamamının temin edilmesi önerilir) - İnşaat & Montaj Süresi Boyunca Yaşanan Geçmiş Hasar Bilgileri, (Hasar yaşanmış ise hasar bilgileri, ekspertiz raporu ve eklerinin temini önerilir) - İnşaat & Montaj Süresi Boyunca Yaşanmış Hasar Var İse Rücu Olup Olmadığına Dair Bilgiler, (Rücuya konu olayın detaylı irdelenmesi, gerekliliklerin sağlanıp sağlanmadığının kontrol edilmesi önerilir) - Proje Firmasına Ait Mesleki Sorumluluk Sigortası Olup Olmadığına Dair Bilgiler, (projelendirme aşamasındaki hesap hataları, malzeme seçimindeki hatalar nedeni ile oluşabilecek risklerin geri kazanımı için önerilmektedir.) 6

8 İşletme poliçelerinin büyük kısmında KAR KAYBI teminatı mevcut iken PERFORMANS KAYBI teminatı bulunmamaktadır. Yatırımcı için KAR KAYBI ve PERFORMANS KAYBI zararlarının aynı şekilde değerlendiriliyor olmasından dolayı bu iki teminatın da poliçelere dahil edilerek yatırımcıya tam güvence sağlanması esas olmakla birlikte birbirinden tamamen farklı bu iki ürünün ayrı ayrı değerlendirilmesi gerekmektedir. Poliçe yapım aşamasında bu teminatların sağlanması adına GES lerde ilk montaj öncesi fizibilite raporları ile montaj sonrası test raporlarının temini faydalı olacaktır. Çünkü, PERFORMANS KAYBI için yayımlanmış genel şart, açıklayıcı nitelikte kloz takımı bulunmamasından dolayı özel wordingler hazırlanması gerekliliği doğmaktadır. Tamamı ile sadece GES ler için özel üretilen poliçeler henüz olmamasından dolayı Elektronik Cihaz Sigorta Poliçeleri düzenlenmekte, poliçe standart teminatları PV001, 002, 003, 004, 005, 006 ve 007 klozları ile genişletilmektedir. * KLOZ PV001: Kurulumun gerçekleştirildiği, sigorta ettirenin mülkiyetinde bulunan tesisin çatı ve/veya cephesinde meydana gelebilecek hasarların tamir masraflarının, belirtilen tazminat limiti dahilinde kapsama alınması kararlaştırılmıştır. * KLOZPV002: Sigortalanan tesiste meydana gelen fiziki hasarın kaynağını bulmak amacıyla gerçekleştirilebilecek masrafların, belirtilen tazminat limiti dahilinde kapsama alınması kararlaştırılmıştır. * KLOZPV003: Sigortalı tesiste meydana gelen fiziki hasarın sonrasında sipariş edilen ürünlerin, hasar tarihi ile sipariş edilen ürünlerin teslim süresi arasında gerçekleşebilecek kısa dönem fiyat dalgalanmalarından ötürü oluşacak masrafların, belirtilen tazminat limiti dahilinde kapsama alınması kararlaştırılmıştır. * KLOZPV004: Sigortalı tesiste meydana gelen fiziki hasarın sonrasında, mevcut ürünlerin seri üretiminin durması veya üretici firma stoklarında bulunmaması durumunda, ikame ürün eşdeğer teknik özelliklere sahip ve mevcut tesisle uyumlu bir ürün olarak temin edilecektir. * KLOZPV005: Sigortalı tesiste meydana gelen fiziki hasarın sonrasında, her ne kadar fiziki zarara uğramamış olsa dahi teknik bir sebepten ötürü değiştirilmesi zorunlu addedilen ürünlerin, belirtilen tazminat limiti dahilinde kapsama alınması kararlaştırılmıştır. * KLOZPV006: Sigortalı tesiste meydana gelen fiziki hasarın sonrasında oluşan kâr kaybının, belirtilen tazminat limiti dahilinde kapsama alınması kararlaştırılmıştır. 7

9 Kloza Göre Hesaplama Formülü; [(Tesis kurulu gücü * Yıllık kwp başına üretim ortalaması * Birim elektrik satış fiyatı) / Yıllık gün * (Kâr kaybı günü - Muafiyet günü)] * Aylık çarpan **Aylık çarpan Ekim - Mart ayları arasında 0,6, geri kalan aylar için 1 olarak uygulanacaktır. * KLOZPV007: Sigortalı tesiste bulunan ekipmanların, üretici tarafından taahhüt edilen performanslarının %10'un üzerinde düşmesi halinde, ilgili performans kaybının poliçede belirtilen tazminat limiti dahilinde kapsama alınması kararlaştırılmıştır. Ancak performans ölçümünde santralin kurulu olduğu coğrafi alanın genel ışıma oranı ile ölçüm yapılan döneme ait mevsimsel ışıma oranlarının etkisi ile, üretici firma ve bilirkişilerce belirlenen katsayılar dikkate alınacaktır. Bu genişletme yalnızca performans kaybına konu ürünlerin IEC sertifikalı olduklarının teyidi ile geçerlilik kazanır. Kloza Göre Hesaplama Formülü; [(Tesis kurulu gücü * Yıllık kwp başına üretim ortalaması * Birim elektrik satış fiyatı) / Yıllık gün * Performans kaybı yaşanan gün sayısı* (performans kaybı oranı - performans kaybı muafiyeti oranı * Aylık çarpan ** Aylık çarpan Ekim - Mart ayları arasında 0,6, geri kalan aylar için 1 olarak uygulanacaktır. Ancak, yukarıda detayı verilen kloz takımında sadece işleyişe ilişkin bilgi verilmekte, bir hasar anında sigortalının sorumluluklarına açıklama getirilmemektedir. Enerji üretim santrallerinde / tesislerindeki en önemli teminat işin durması ve/veya yavaşlaması sırasındaki üretim ve buna kaybı gelir kaybı olduğundan KAR KAYBI ve PERFORMANS KAYBI zararları fiziki zararlara kıyasla yatırımcı / sigortalı açısından önem arz etmektedir. KAR KAYBI teminatı için Yangına Bağlı Kar Kaybı Genel Şartlarının dikkate alınarak değerlendirme yapılmasından dolayı bu teminat kapsamında ciddi bir boşluk bulunmamaktadır. (Düzenlenen poliçede PV Klozları bulunmaması durumunda hasar hesaplaması Y.B.K.K.G.Ş. hükümlerine göre hesaplanmakta, aksi takdir de PV Klozu hükümlerine göre zarar hesaplaması yapılmaktadır.) Ancak, PERFORMANS KAYBI için genel şart olmamasından dolayı sektördeki büyük boşluğun özel wordingler ile doldurulması şarttır. Bu kapsamda tamamen kendine özgü bir wordingi olması gereken PERFORMANS KAYBI için poliçenin de ayrıca olarak düzenlenmesi önerilmektedir. PERFORMANS KAYBI nda esas olan enerji raporlarında belirtilen üretim değerlerine ulaşılmaması olduğundan; - Enerji üretiminin düşük olmasına ilişkin sorunun somut olarak ortaya koyulabiliyor olması ve bu sorunun çözümlenmiş olmasının şart koşulması, 8

10 - Üretimdeki azalmanın kullanılan panelin imalat hatası, montajının hatalı olması, projelendirmenin hatalı yapılması, malzeme seçimini hatalı olması gibi unsurlar olacağından sigortalı ile 3.şahıslar arasında yapılan sözleşmelerdeki rücuyu kısıtlayan sözleşme maddelerinin yok hükmünde olacağının mutlaka belirtilmesi gerekmektedir. Diğer taraftan; - Poliçenin açık ifadeler ile yazılması ve en önemli unsur olan İSTİSNALARIN belirgin şekilde tanımlanması, - Tazminat hesabının hangi kriter ve veriler baz alınarak yapılacağının formülasyon poliçeye yazılarak tartışmaya yol açmayacak şekilde belirtilmesi - Muafiyetin nasıl uygulanacağının açıklanması, performans kaybı alt limiti olan yüzdelik limitin aşılması durumundaki muafiyetin tenzili muafiyet veya entegral muafiyet olduğunun belirtilmesi, - Sigortalı ve sigortacı sorumluluklarının açıkça yazılması önerilmektedir. Bültenin genel konusu olan KAR KAYBI ve PERFORMANS KAYBINA ilişkin karşılaşılması muhtemel senaryolar dikkate alınarak bu teminatlara sahip poliçeler kapsamında zararlara ilişkin olarak hasar / zarar hesaplamalarında dikkat edilmesi ve esas alınması gereken hususlar aşağıdaki gibi açıklanmıştır. KAR KAYBI Tüm ticari işletmenin kurulma amacı kar elde etmektedir. Büyük enerji santrallerinden, sanayi kuruluşlarına ve hatta küçük çaplı KOBİ ölçeğindeki işletmelere kadar tüm işletmeler aynı amaç uğruna faaliyet göstermektedir. Günümüz koşullarındaki maddi zarar sigorta poliçeleri ile oluşan riskler bertaraf edilebilmektedir. Ancak esas olan risk sonucunda oluşan faaliyetin durması ve/veya yavaşlaması sırasında oluşan dolaylı hasar niteliğindeki kar kaybının değerlendirilmesidir. Türkiye, enerji ihtiyacının çok büyük bir kısmını yurtdışından ithal ettiği enerji kaynakları ile sağlamaktadır. Türkiye nin yer altı zenginliklerinin enerji üretimine katkısı çok kısıtlı olmasından dolayı doğal kaynakların kullanılmasına son yıllarda önem verilmiştir. Bireysel yatırımcılar teşvik edilerek HES, GES, RES, JES santrallerinin kurulumu üzerine yatırımlar yapmaya başlamış, birçok proje devreye geçirilmiş, devreye girmeyi bekleyen ve proje aşamasında da birçok proje bulunmaktadır. Yatırımcının, bir yatırıma karar verebilmesi için yatırdığı paranın kaç yıl içerisinde geri kazanabileceğini hesaplaması çok önemlidir. Yatırım kararları bu geri kazanım döngüsü dikkate alınarak yapılmaktadır. Yatırımcı için en büyük risk, yatırım ilk inşaatından devre alınması sonrasındaki işletme dönemindeki farklı risklere bağlı olarak fizibilite sonucunda belirlenen yatırımın geri dönme süresinin uzamasıdır. 9

11 Bu durum için Kar Kaybı Sigortası önem kazanmıştır. Tesiste / işletmede oluşabilecek herhangi bir teminata konu risk sonucundaki ticari faaliyetin durması ve/veya yavaşlaması durumunda yatırımcının kaybı, Kar Kaybı Poliçesi ile güvence altına alınmaktadır. Kar Kaybı zararının hesaplamasında sektörel bazlı birçok farklı uygulama yapılmaktadır. Ancak, mevcut bültenimizin konusu olan GES santralleri için hesaplama yöntemi standartlaşmış durumdadır. Kar kaybı hesabındaki en önemli unsur durma gün süresinin belirlenmesidir. Güneş Enerjisi Santrallerinde kullanılmakta olan ekipmanın büyük kısmı yurtdışından ithal edilmektedir. Hasarlı parçanın yurtdışından ikame edilmesi durumunda; yurtdışındaki tedarikçinin stoğunda malzeme bulunmaması ve/veya ülkeler arasındaki ticari anlaşmalar nedeni ile temin sürecinin uzaması ve/veya tatil dönemlerinin farklı olması tedarikçilere ulaşılamaması ve/veya benzeri birçok sebebe bağlı olarak tesisin devreye alınması uzayabilmektedir. Burada, makul süre olarak tesisin durma süresinin hesaplanması gerekmektedir. 1 MW kurulu güce sahip GES in yaklaşık 90 ila 120 gün içerisinde tamamen kurulduğu dikkate alındığında, hiçbir koşulda 1 MW için durma gün süresinin günü geçmesi mümkün değildir. Yukarda belirtilen etkenlere bağlı olarak malzemenin temin edilememesi sigortacı açısından durma gün süresinde kabul edilebilir değildir. Durma gün süresinin hesaplanmasında; ihtiyaç duyulan malzemenin stokta hazır bir şekilde bulunduğu varsayımı ile standart süreler dahilindeki tesise ulaşması ve montaj işçiliği süresi kadar olmalıdır. Malzemenin ithal edileceği ülkenin Türkiye ye olan mesafesi dikkate alınarak işin durma süresinin azaltılabilmesi için uçak ile parçanın Türkiye ye getirilmesi durumu da dikkate alınarak sürecin yönetilmesi çok önemlidir. Burada yapılması gereken fiziki zarar maliyetleri toplamı ile kar kaybı zarar tutarının birbirlerine etkisi dikkate alınarak değerlendirme yapılmasıdır. Durma gün süresinin belirlenmesi sonrasında tesisin bir önceki yılın aynı dönemine ait veriler temin edilerek meydana gelen hasara ilişkin değerlendirme yapılmalıdır. Panel tedarikçileri tarafından 10 yıllık performans garantisi verildiği dikkate alınarak ( Tarihli Garanti Belgesi Uygulama Esaslarına Dair Yönetmelik uyarınca garanti süresi 2 yıl olup bu farklı bir çalışma konusu olduğundan detaya girilmemiştir.) GES in üretim kapasitesi de belli olduğundan geçmiş yıl verilerinin baz alınması gerekmektedir. Durma gün süresi ile hesaplamaya esas teşkil edecek günün belirlenmesi sonrasında işletmenin üretim kaybı hesaplanacak, 13,3 USD/cent ile yapılan çarpım sonucunda işletmenin ciro kaybı belirlenecektir. Ciro kaybının hesaplanmasını takiben brüt kar oranına ihtiyaç duyulmaktadır. Brüt kar oranı brüt karın ciroya oranı ile bulunmaktadır. 10

12 GES lerde satılan mal maliyeti teknik olarak bulunmamaktadır. Çünkü üretim direkt olarak güneş ışınları vasıtası ile herhangi bir iş gücü ve/veya hammadde kullanılmadan gerçekleştirilmektedir. Satılan mal maliyeti hesabının çalıştırılması işletme karlılığını düşüreceğinden genel olarak yatırım maliyetleri ve amortisman giderleri malın maliyetine yansıtarak kar azaltılmaktadır. Diğer taraftan GES santrallerinde tahsis edilen personel sayısının azlığı ve diğer genel sabit gider maliyetlerinin de düşük olmasından dolayı tesisin çalışmaması sırasında elde edilecek / tasarruf edilecek bir gider kalemi de genel olarak bulunmamaktadır. Bu nedenle de mali kayıtlar üzerinden hesaplanan brüt kar oranı direkt olarak ciroya tatbik edilerek kar kaybı zararı tespit edilmelidir. Örnek Çalışma; Örnek olayımızda kar ağrılığına bağlı olarak GES teki bir kısım panel ve konstrüksiyon yapı zarar görmüş, buna bağlı olarak üretimde azalma meydana gelmiştir. Mevcut oluşan zararın makul onarım süresi 40 gün olarak hesaplanmıştır. Poliçede 7 günlük muafiyet bulunmaktadır. Hasar Tarihi : İşin Durma / Yavaşlama Süresi (Eksper Tarafından Belirlenecek Makul Süre) Muafiyet Süresi Net Satışlar (Kurumlar Vergisi veya Geçici Vergi Beyannamesinden Alınacaktır.) : 40 Gün : 7 Gün : ,00 TL Brüt Satış Karı / Zararı (Kurumlar Vergisi veya Geçici Vergi Beyannamesinden Alınacaktır.) : ,00 TL Brüt Kar Oranı (Brüt Satış Karı/Net Satışlar) : % 65,79 - *** Şti. tarafından faaliyetin yavaşlama süresinin bir önceki yıla denk gelen bölümünde *** Elektrik Perakende Satış A.Ş. firmasına kesilen xxx ve yyy numaralı faturalar incelendiğinde ilk 2 ay için üretilen toplam kwh enerji karşılığında toplam ,43 TL ciro elde ettiği anlaşılmıştır. Aylar Üretim (kwh) 2016 TL Şubat ,67 Mart ,76 Toplam kwh ,43 TL 11

13 - Meydana gelen hasar sebebiyle üretim tamamen durmamış ancak belirgin bir azalma meydana gelmiştir. Üretimdeki, dolayısıyla cirodaki azalmanın tespiti amacıyla olayın meydana geldiği süreye ait üretim verileri ve enerji satış faturaları incelenmiştir. - Üretimdeki azalmanın meydana geldiği dönemler için *** Elektrik Perakende Satış A.Ş. firmasına kesilen aaa ve bbb numaralı faturalar incelendiğinde üretilen toplam enerjinin ,01 kwh olduğu ve bu üretime karşılık toplam ,42 TL ciro elde ettiği anlaşılmıştır. Aylar Üretim (kwh) 2017 TL Şubat , ,90 Mart , ,52 Toplam ,01 kwh ,42 TL ve 2017 verileri karşılaştırılarak 2 ay için kar kaybına neden olan enerji kaybının toplam ,99 kwh olduğu tespit edilmiştir. Üretilen elektrik enerjisi 13.3 cent $/ kwh sabit fiyatla satıldığı dikkate alındığında ciro kaybının ,49 USD olacağı hesaplanmaktadır. Aylar Fark Üretim (kwh) Üretim (kwh) kwh Birim Fiyat Ciro Kaybı Şubat , ,27 0,133 USD 4.680,04 USD Mart , ,72 0,133 USD 9.858,45 USD , ,49 USD - Brüt kar oranın hesaplanması amacıyla 2016 yılı Kurumlar Vergi Beyannamesi talep edilerek incelenmiştir. Yapılan incelemelerde net satışların ,00 TL, brüt satış karının ,00 TL olduğu tespit edilmiştir yılı brüt kar marjı, brüt satış karı, net satışlara oranlanarak 0,6579 olarak hesaplanmıştır. - Yukarıdaki bilgiler dikkate alınarak kar kaybı hesabının aşağıdaki şekilde olması gerekmektedir. 12

14 Aylar Şubat (21 Gün) Mart (12 Gün) Fark Üretim (kwh) (28 Günlük) (31 Günlük) Üretim (kwh) ,73 (28 Günlük) ,28 (31 Günlük) Kwh ,27 (28 Günlük) ,72 (31 Günlük) Birim Fiyat Durma Gün Süresine Göre Ciro Kaybı / Azalması (7 Günlük Muafiyet Sonrası 21 Günlük) 0,133 USDCent 3.510,03 USD 2016 Yılı Brüt Kar Marjı %65,79 Kar Kaybı Hasar Tutarı 2.309,25 USD 0,133 USDCent 3.816,18 USD 2.510,66 USD Üretim Azaltmasına Bağlı Olarak Oluşan Kar Kaybı Zarar Tutarı 4.819,91 USD PERFORMANS KAYBI Güneş Enerjisi Santralinin ilk kurulumu aşamasında mevcut coğrafi yapının özellikleri ve geçmiş dönem ışınma verileri dikkate alınarak projeler hazırlanmakta, panel tip ve kapasiteleri belirlenmekte ve fizibilite hazırlanarak günlük, haftalık, aylık ve yıllık üretim miktarları belirlenmektedir. GES te herhangi bir fiziki zarar oluşmaksızın panel ve/veya bağlantıları kaynaklı olarak üreticinin garanti ettiği verim oranının altında üretim gerçekleşmesi durumunda performans kaybı ortaya çıkmaktadır. Performans kaybı için poliçelerde mutlak suretle belirli bir oran belirtilmekte olup üretimin poliçede belirtilen oranın üzerinde düşmesi gerekmektedir. ( Genel uygulamada bu oran %10 dur) Performans kaybı; Enerji üretim raporlarında (fizibilite) ve/veya geçmiş yıl verilerine kıyasla azalan global solar radyasyon kaynaklı üretim kaybı (Düşük Solar Radyasyona Bağlı Gelir Kaybı poliçesinin konusu olup ülkemizde henüz yaygın olarak kullanılmamaktadır.) Parça kusurları kaynaklı üretim kaybı Fotovoltaik modüllerin ve elektronik bileşenlerin iç çalışma kusurları kaynaklı üretim kaybı ile oluşması mümkündür. Performans Kaybının değerlendirilmesinde en önemli husus, üretimdeki düşüşün sebebinin belirlenmesi olmalıdır. Şayet üretimdeki azalma, mevsimsel etki, ışıma sorunu ise performans kaybı teminatı işlemeyecektir. Bunun için farklı bir poliçe olan Düşük Solar Radyasyona Bağlı Gelir Kaybı poliçesi satın alınması gerekmektedir. 13

15 Aşağıda performans kaybı hasar hesaplama formülü yer almaktadır. [(Tesis kurulu gücü * Yıllık kwp başına üretim ortalaması * Birim elektrik satış fiyatı) / Yıllık gün] * Performans kaybı yaşanan gün sayısı * (performans kaybı oranı - performans kaybı muafiyeti oranı) * Aylık çarpan Örnek Çalışma Poliçede kloz PV007 bulunmaktadır. Sigortalı tesiste bulunan ekipmanların, üretici tarafından taahhüt edilen performanslarının %10'un üzerinde düşmesi halinde, ilgili performans kaybının poliçede belirtilen tazminat limiti dahilinde kapsama alınması kararlaştırılmıştır. Ancak performans ölçümünde santralin kurulu olduğu coğrafi alanın genel ışıma oranı ile ölçüm yapılan döneme ait mevsimsel ışıma oranlarının etkisi ile, üretici firma ve bilirkişilerce belirlenen katsayılar dikkate alınacaktır. Bu genişletme yalnızca performans kaybına konu ürünlerin IEC sertifikalı olduklarının teyidi ile geçerlilik kazanır. Güneş Enerji Santrali nde kwp kapasite ile elektrik enerjisi üretimi yapmaktadır. Ekim, Kasım, Aralık ve Ocak aylarındaki üretimin beklenen üretimden daha az olduğu fark edilmiştir. Santralde elektrik üretiminin Ekim, Kasım, Aralık 2016 ve Ocak 2017 aylarında beklenen seviyenin altında gerçekleştiği, bu nedenle poliçede yer alan Performans kaybı klozuna istinaden tazminat talebinde bulunulduğu belirtilmektedir. Performans kaybının incelenmesi amacıyla verim analizleri ile üretim verileri talep edilerek mahallinde ekspertiz yapılmıştır. Temin edilen verim analizi ve üretim verileri incelenmiştir... Enerji firmasının hazırlamış olduğu verim analizine göre; NASA verilerine göre kurulumun yapılacağı bölge için global radyasyon değerinin kwh/m2/yıl olduğu,..grup simülasyon programı *** ile GES spesifik veriminin 1,640 kwh/kwp/yıl olarak hesaplandığı, Buna göre, 1,098 kwp GES için yıllık elektrik üretiminin 1,800 MWh ve ortalama aylık üretimlerin de aşağıdaki grafikte görüldüğü gibi gerçekleşmesinin beklendiği anlaşılmaktadır. 14

16 Performans kaybının gerçekleştiği beyan edilen Ekim 2016 Ocak 2017 ayları arasındaki üretim beklentisi şu şekildedir; Ay Üretim Beklentisi Ekim Kasım Aralık Ocak 144,784 kwh 109,231 kwh 93,663 kwh 107,053 kwh 15

17 Temin edilen ABB izleme sistemi ekran görüntüsüne göre performans kaybının olduğu iddia edilen aylarda üretilen enerji miktarı aşağıdaki gibi belirlenmiştir. Ay Üretilen Enerji Ekim Kasım Aralık Ocak kwh kwh kwh kwh Üretilmesi beklenen enerji miktarı ile üretilen enerji miktarı karşılaştırıldığında; Ay Üretim Beklentisi (a) Üretilen Enerji(b) Kayıp Oranı ( (a-b)/a ) Ekim 144,784 kwh kwh % 20,30 Kasım 109,231 kwh kwh % 0,02 Aralık 93,663 kwh kwh % 24,09 Ocak 107,053 kwh kwh %35,90 16

18 Beklenen üretim miktarı ile gerçekleşen üretim miktarı arasında incelenen aylarda farklılık göstermek üzere tolerans sınırı olan % 10 dan daha fazla üretim kaybının meydana geldiği ayların Ekim, Aralık ve Ocak ayları olduğu, ancak Kasım, Şubat ve Mart aylarındaki farkın % 10 dan çok daha düşük olduğu, özellikle Kasım ayında beklenti ile analizin tam anlamıyla uyumlu olduğu tespit edilmiştir. Sigortalıya ait Elektronik Cihaz Sigorta Poliçesi PV 007 nolu kloz kapsamında performans kaybı hesaplama formülüne göre % 10 dan daha fazla üretim kaybı olan Ekim, Aralık ve Ocak ayları için aylık çarpan 0,6, muafiyet oranı % 10 alınarak tespit edilen kayıp enerji bedelleri aşağıdaki tablo ile her ay kendi içerisinde değerlendirilmiştir. [ ( 1098 kwp * 1640 kwh / kwpyıl * 0,133 $/kwh) / 365 gün ] * Gün Sayısı * (% Kayıp Oranı - % Muafiyet Oranı) * Aylık Çarpan Ay Gün Sayısı Performans Kaybı Oranı Kayıp Enerji Karşılığı $ Ekim % 20, ,06 $ Aralık % 24, ,61 $ Ocak %35, ,95 $ Performans Kaybı Hasar Tutarı 6.137,62 $ DEĞERLENDİRMELER ; Güneş Enerji Santrallerinde, diğer enerji sistemlerinden farklı olarak ortaya çıkan en önemli konu; fiziksel hasar ile ortaya çıkan maddi zararın giderilmesi süresince ortaya çıkan finansal kayıpların yanı sıra,herhangi bir dış etkene bağlı fiziksel hasara bağlı olmaksızın ortaya çıkan performans kayıplarının yarattığı finansal kayıpların da teminata konu edilebilirliğidir. Bu nedenle bir GES in sigortalanması aşamasında projenin uygulanması ile elde edilmesi planlanan üretilen enerji miktarının tahmine dayalı fizibilite sonuçları ve uygulama sonrası ilk yıl verilerinin temini büyük önem arz etmektedir. Poliçenin tekliflendirme aşamasında bu tip finansal kayıpları teminat altına alan klozların gerek limitlendirilmesi, gerekse muafiyeti oluşturan güneşlenme gün sayısı verileri ancak ilk yıl uygulama sonuçları analizi ile verimli şekilde tespit edilebilecektir. Bilindiği üzere uygulama sonrasında ilk yıl gerek imalat kusurlarının gerekse üreticinin taahhüt ettiği verimlilikteki sapmaların ortaya çıkması bakımından en önemli yıl olduğundan poliçede de teknik karlılığı sağlamak için KAR KAYBI ve PERFORMANS KAYBI kloz limitleri özellikle ilk yıl için minimum da, muafiyet gün süreleri ise maksimumda tutulmalı, bu veriler devam eden sürelerde sigortalı lehine revize edilmesi önerilmektedir. 17

19 Diğer taraftan ; teminat sağlama öncesine teklif aşamasında alınacak her bilgi büyük önem taşımaktadır. Üretici, montaj ve proje yapımcılarına yönelik her bilgi ( Kendi sorumluluklarını karşılayan poliçe bilgileri ) hasar anında süreci doğrudan etkilemekte ve değiştirmektedir. Sigortalı bir GES tesisinde oluşacak kayıpların tespiti çok önemlidir. Kök sebep analizi somut ve objektif veriler ile yapılmaz ise taraflarda kayıplara yol açacaktır. Bu tür bir tespit için santrallerin teknik yapısı hakkında detay bilgiye ulaşabiliyor olmak şarttır. Prosese ait tüm teknik veriler olmaksızın ve türlerine göre farklı yöntemleri dikkate almadan stabil bir değerlendirme hiç bir zaman doğru sonuçları vermeyecektir. Aynı malzemeler ile aynı lokasyona kurulan sigortalıya ait 2 GES santralinde İnverterlerin bağlantılarındaki montaj yöntemi farkı üretimde büyük oranlarda performans kaybı yaratabilmektedir. Dolayısıyla her santral için performans kaybı ölçümü yapmadan önce sistemin genel durumu, proje ve standartları teknik açıdan değerlendirilmek durumundadır. Yukarıdaki örnekleme için değişken etki faktörlerinin sayısının fazla oluşu dikkate alınarak en önemli aşamanın Kök Sebep Analizi olduğu dikkate alınmalıdır. Gelişen Enerji Sektörü kendine özgün yapısıyla sigorta sektörünün uzun süre gündeminde kalacaktır. Risk Analizi, Teminat Sağlama, Hasar Yönetimi ve Hukuki süreçleri henüz gelişme aşamasındadır. Yakın gelecekte Enerji Piyasası Tahkim Kurulu v.b yapılandırılacak olup tüm sektörü etkileyeceğinden, gelişmeleri değerlendirerek sürekli güncelleme yapılmasının zorunlu olduğunu bilgilerinize sunarız.. EKOL EKSPERTİZ FİNANS GRUBU Ayşe Nazlıer Efetürk Mustafa Nazlıer Eksper Mühendislik / Yangın / Kredi Finans Eksper Mühendislik / Yangın / Kredi Finans M.Şükrü Kalemdaroğlu Eksper Uzman / Kredi Finans ***Bu bülten, konuyla ilgili çeşitli kaynaklardan derlenen bilgiler ile hasar ve risk alanındaki tecrübelerimiz çerçevesinde hazırlanmış olup, kendi görüşlerimizi içermektedir. 18