Beyin Reorganizasyonu ve

Transkript

1 Beyin Reorganizasyonu ve Mentamove Op. Dr. Mustafa Akgün Fonksiyonel MR Çalışmalarında BEYİN FONKSİYONLARI Resimde görülen beyinin 3 boyutlu fmr resmidir. İlave olarak bu çekim sırasında hastanın yaptığı bazı işlemler vardır. Çekim sırasında kişi sağ el parmaklarını açıp kapatmaktadır. Mavi alanla işlemin yapıldığı yer görüntüye dönüştürülmüştür. Sol el parmaklarını açıp kapatması ise kırmızı ile görülen alanın aktive olduğunu gösteriyor. Kişi aynı zamanda konuşma (kelime tekrarı) da yapmaktadır (yeşil alanlar). 3 boyutlu zeminde bu işlemin gösterilmesi beyin fonksiyonlarının nasıl birbiri ile ilintili olduğunu gösterir. PET ÇALIŞMALARINDA İŞİTME PET (Positron Emission Tomografi) çalışmalarında da beyin fonksiyonları tespit edilebilir. Mesela çekim sırasında söylenen bir kelimeyi dinlemeye başlayan hastanın işitme merkezinde nöronlar işaretlenmiş glikozu kullanmaya başlarlar. Bu işlem sırasında PET görüntülerine kortikal aktivite yansır. Resimde görülen işitme merkezinin aktive edilmiş hali görülmektedir. İşlem sırasında kişi söylenenleri dinliyor ve anlıyor. İşitme merkezleri her iki kulaktan gelen bilgilerle aktive olur. Bkz. İşitmenin Beyinde Presentasyonu. Beyinin işitme merkezleri iki taraflı tahrip olduğunda kortikal sağırlık meydana gelir. Bu durum çok sık rastlanan bir durum değildir. Çünkü beyin damarlarında simetrik tıkanmalar pek sık rastlanmaz. Hem her iki kulaktan kalkan işitme bilgileri her iki işitme merkezine çapraz ve aynı tarafa gider. PET ÇALIŞMALARINDA KONUŞMA: PET çalışmalarında konuşmanın gösterilmesi de mümkündür. PET çekimi sırasında çekim yapılan kişi konşur ise, yada kelime tekrarları yapar ise konuşma merkezi (Broca) motor korteksinde bulunan nöronlar aktive olurlar. Daha fazla çalışmaya başlarlar. Bu işlemler PET ile görüntüye dönüştürülerek görülür hale getirilebilir. Konuşma işitme merkezleri ile yakın ilişki içinde bulunduğundan konuşma ile ilgili bölüm detaylı bir şekilde İşitmenin Beyinde Presentasyonu bölümünde işlenmiştir.konuşmanın bilinçli, kontrollü, diiksiyon becerili, imalı veya şekilli formları hepsi konuşmanın programlama merkezinde (Brocca'nın Supplementer Korteksi) yapılır. Konuşma merkezi insanda tek taraflı genelde beyin sol tarafında olduğu için burasının tahribatında konuşma da kaybolur. KONUŞMA TEDAVİSİ MENTAMOVE DESTEĞİNDE ÖZEL OLARAK YAPILABİLEN bir durumdur.

2 PET ÇALIŞMLARINDA GÖRME: PET ile çekim sırasında kişiye belli başlı kelimeler yazı halinde gösterilir. Görme merkezinde kortekste bulunan nöronlar aktive olurlar ve işaretlenmiş glikozu kullanmaya başlarlar. Kişi kelimeleri inceledikçe bu aktivite artar. Bu bulgular fmri teknikleri ile de gösterilebilir. Kortikal körlük olan olgularda bu fonksiyonlar kaybolacağından bu aktiviteler elde edilemez. Bu durumda kişi göremez, sanki bir ince borunun içinden bakıyormuş gibi görür. Bu da tüm görme alanının kaybolması anlamına gelir. Kortikal körlükler ciddi GÖRME ALANI REHABİLİTASYONU VE MENTAMOVE DESTEĞİ tedavi edilebilirler. PET ÇALIŞMALARINDA DÜŞÜNME: PET çekimi sırasında kişiye yazılı olarak gösterilen bir kelimeyi sözlü olarak söylemesi istenir, bu kelimenin son hafi ile başlayan yeni bir kelime söylemesi istenir. Bu şekilde hem düşünecek, hem sesli olarak işitecek, hem konuşacaktır. Doğal olarak beyinde daha fazla merkez bir biri ile ilişkiye girecek ve bu işlemleri tekrar eden ve yapan birden fazla merkez faaliyet gösterecektir. Doğal olarak beyin neredeyse tamamen aynı anda faaliyete sokulacaktır. Bu durum PET çalışmaları yanında fmri (fonksiyonel MR çalışmaları ile de gösterilebilir). Burada gösterilmiş olan veriler tıbbi literatürden alınmıştır. Tıbbi literatürde normal vakalar üzerinde yapılmış binlerce fmri çalışması ve PET çalışması vardır. Ancak rehabilitasyon yapılıp da beyinin yeniden organize edildiğini gösteren çalışma yoktur yılında ilk defa Dr. Mustafa Akgün tedavisini tamamladığı hastalarda bu durumun gerçekleştirildiğini, beyinin yeniden organize edildiğini, kaybedilen birçok beyin fonksiyonunun beyinin sağlam bölgelerine yüklendiğin gösterdi. Bütün olgular mentamove ile başarılı bir şekilde tedavi edildikten sonra fmri çalışması ile değerlendirilmiştir. İŞİTME VE KONUŞMA: İşitilen biilgiler beyinin temporal bölge dediğimiz lobunda yerleşik olan işitme merkezine sağlı sollu olarak her iki kulaktan gelir. Her gelen sesin anlamlandırılması bu merkezde yapılır. Bu anlamlandırmalar işitmenin anlaşılması demektir. Demek ki işittiğimizi de doğru anlayabilmemiz için bu merkezimiz sağlam olmalıdır. Sağlam olmaz ise ne olacaktır? İşitme merkezi sağlam olmayan kişide (yani inme veya kanama) sebep ne olursa olsun merkez hasar görünce kişi kendisine söylenenleri anlamlandıramayacaktır. Bu durumda biz konuşmanın algılama komponentinin bozulmasına bir özel tanım yüklüyoruz. Buna SENSORİAL AFAZİ (söylenenleri anlamama) denir. Kişi eğer söyleneni anlayabiliyor, zaman zaman da nesneleri spontan söyleyebiliyor fakat bazen nesnelerin isimlerini söyleyemiyorsa, işitme merkezine yakın bölgelerin ve hafıza merkezlerinin hasarı sonucu isimlendirme ile giden konuşma kusuru meydana gelir. Buna NOMİNAL AFAZİ denir. Nominal afaziyi izah eden korteks sınırları temporal lobun kaide kısmı, anguler girus, temporo-frontal arcuate fasikül denen liflerin hasarına bağlı olduğu görülmektedir.

3 Mentamove ile yapılan tedaviler sırasında konuşma için bazen destek terapi gerekse de genellikle ekstra bir terapi uygulamak da gerekmiyor. Hasar bölgesinin genişliği ile ilgili olan bu durum hafıza merkezi (HIPOKAMPUS) hasarı ile de ilintilidir. Genellikle mentamove hafıza merkezini güçlendirdiği ve düşünme yeteneklerini arttırdığı, bir.ok beyin bölgesini faaliyete yeniden soktuğundan konuşma tedavisi de başarılı bir şekilde olmaktadır. KONUŞMA: İnsanın konuşması çok özel bir yetenektir. İnsan beyninde konuşma için özel bir bölüm genetiksel olarak ayrılmıştır. Bu bölgedeki nöronlar konuşmanın motor faaliyetleri ile ilgili olarak becerikli bir konuşma merkezi şeklinde faaliyet gösterir. Bu merkeze Brocca'nın Konuşma Alanı olarak denir. Brocca alanında dilin motorik olarak nasıl kontrol edileceği, konuşmanın supplementer alanı vasıtasıyla da kelimelerin nasıl biçimlendirileceği programlanarak biçimli, hitaplı konuşma şekilleri ortaya çıkar. Resimde işitme ile konuşma merkezi arasındaki ilişkiler görülmektedir. Beyinde birçok merkezin birbiriyle ilişkisi vardır. Bu ilişki görme merkezi ile işitme merkezi ve konuşma merkezi arasında da vardır. Şekilde ayrıca bu ilişki de görülmektedir. MOTOR ve PREMOTOR KORTEKS El, kol, bacak hareketlerimizi motor kortkeks vasıtasıyla yaparız, ancak motor korteks tek başına iş yapmaz. Daha önde bulunan premotor kortkeks dediğimiz alan motor korteksin yapacağı işlevi programlayarak onu destekler. Bu merkezin diğer adı supplementer korteks'dir. MENTAMOVE ile yapılan tedavi çalışmalarında çoğu olguda Suplementer Korkteksin görev üstlendiği, faaliyetlerini arttırdığı, ve karşı taraf supplementer korteksi de aktive ettiği görülmektedir. BEYİNİN DEĞİŞİK BÖLGELERİ ARASINDAKİ İLİŞKİLER Beyinin tüm bölgeleri arasında nöronların uzantıları (AKSON) vasıtasıyla ilişki vardır. Önden arkaya, arkadan öne, önden yanlara, yanlardan öne, yanlardan arkaya veya tam tersi, her iki taraf arasında, kısa birbirine yakın alanlar arasında yaygın bir sinir iletişim ağı vardır. Biz buna Nöronal Network diyoruz. Nöronal Network'ün doğumdan itibaren kişinin aldığı eğitimler, yaşantısı ve mesleki gelişimi, dil bilgisi dahil hepsinin birikimi ile belli başlı bir gelişimi olmaktadır. Bu gelişim ömür boyu da sürmeye devam etmektedir. Ancak bir hastalık nedeniyle bu gelişme ve network bozulabilir. İnsan beyni o kadar gelişmiş bir organik bilgisayardır ki bu bilgisayarın işleyişinin bozulması halinde kişi değişik felç tabloları gösterir (konuşamama veya görememe de bir felç tablosudur). MENTAMOVE ilk icat edildiğinde teoride var olduğu bilinen bu Nöronal Network'ü tekrar düzene sokacağı ve işleyişi sağlayacağı şeklinde teoride tasarlanmıştı. Teorinin gerçek olup olmadığı konusunda mentamove'u gören doktorlar sorgulamışlar ve bunun nasıl olabileceği üzerinde spekülasyonlar yapmışlardır. Fakat bu spekülasyonlara rağmen mentamove kullanılan

4 hastaların tedavi sonrası becerileri artmış fakat bunun beyinde nasıl olduğu konusunda herhangi bir kanıt elde edilememişti yılında Dr. Mustafa Akgün Almanya Stift Rottal'de Eğitim almakta iken bu soruna bir çözüm bulunması gerektiğini, bunu ispat etmenin bir yolunun olması gerektiği üzerinde bir konuşma yapmıştır. Ardından da Türkiyeye döner dönmez tedavisini tamamladığı hastalarında fmri çalışmalarını yaparak bu durumu açıklığa kavuşturmuştur. Mentamove ile tedavi gören hastalarda beyinin reorganize olabileceğini hem ispatlamanın yanında son derece önemli bilimsel verilerin de elde edilme imkanının doğduğu görülmüştür. Teoride var olan fakat bir türlü ispatlanamayan beyin fonksiyonlarının yerinin değiştirilebileceği artık ispatlanmış oldu. Bu durum Nöroplastisitenin varlığını, nöroplastisite sayesinde beyinin yeniden programlanabileceğini göstermiş oldu. BEYİNİN DEĞİŞİK BÖLGELERİ ARASINDAKİ İLİŞKİLER İÇ YÜZDE GÖRÜNÜM İnsan beyninin iç yüzden görünüşü. Bu bölgede de yaygın şekilde beyinin değişik bölümleri arası ilişkiler var. Lifler bazı yerlerde beyini boydan boya önden arkaya kat ediyorlar. Bazı yerlerde de kendi aralarında birkaç mm lik mesafeye kadar ancak uzanıyorlar. Bütün merkezler arasında yoğun bir network ağı mevcut. İKİ BEYİN YARIM KÜRESİ ARASINDAKİ İLİŞKİLER Her iki beyin ortasından yapılan kesitte beyin yarımküreleri arasında sağlı sollu yaygın bir ilişki ağı olduğu görülüyor. Bu ağın da sağ sol arasındaki irtibat sayesinde sağ taraf sol taraf koordineli davranışlar ve düşünme birliği sağlanmış oluyor. Bu bilgilerimizi biraz daha derine inip inceleyerek tazeler isek mikroskopik düzeyde de aynı işlevlerin beyin değişik bölgeleri arasında da sürdüğü görülecektir. MOTOR KORTEKS VE DUYUSAL KORTEKS KESİTİ Central Sulcus seviyesinden yapılan kesitte, sulcusun önünde motor korteks, arkasında ise duyusal korteks yer almaktadır. Her iki korteksi içine alan bir kesit yapıldığında mikroskop ile incelemeye alındığında duyusal kortkesteki piramidal nöronların liflerinin motor kortekse, motor kortkesteki piramidal nöronların liflerinin uzantılarının da duyusal kortekse giderek ordaki nöronlarla sinaps yaptıkları görülmektedir. Bu beyin kortkeksi düzeyinde biofeedback'in nasıl işlediğini göstermektedir. Beyinde her merkezin bu tür ilişkiler sayesinde birbiri ile haberleşmesi vardır. Bu sistemin tam karşılığı omurilikte ve kas düzeyinde de vardır. Ancak bilinç sadece beyin düzeyinde oluşur. OMURİLİK DÜZEYİNDE MOTOR- DUYUSAL İLİŞKİ

5 Omurilik ön ve arka boynuzunda yer alan sinir hücreleri arasında aracı sinir hücreleri vasıtasıyla ilişki kurarlar. Bu ilişkide arka boynuzdan giren duyusal liflerin beyine doğru dal gönderir iken, bir kısım bilgiyi de aracı nöronlara aktararak onlar vasıtasıyla ön boynuzda yer alan motor nöronlar üzerinde etki oluşturmasını, bazı refleks arklarının tamamlanmasını sağlar. Özellikle yürüme sırasında refleks kontrol ve uzaydaki konumumuzu belirlerken kas tonusu ve kasılma şiddetinin azaltılaması üzerinde bir etki oluşur. Bunun yansıması da beyindeki duyusal korteks ile motor korteks arasındaki ilişki ile açıklanabilir. KAS DÜZEYİNDE SİNİRSEL İLİŞKİ Kasa aynı sinir içinde gelen motor (kırmızı) ve duyusal (mavi) lifler hem kas kontraksiyonunu en güçlü şekilde yapılmasını sağlar, hem de kasın kasılması sırasında oluşan basıncı ve gücü spindle'lar vasıtasıyla ölçerek, mavi lifler (1b) vasıtasıyla beyine doğru iletirler. Kas düzeyideki bu ilişki ta beyinde en tepede motor ve duyusa korteks arasındaki ilişki ile özdeştir ve bilince orada ulaşır. Kortiko Spinal Motor Yollar ile Son Organ Arasındaki İlişki Beyin korteksinden başlayan motor yollar, orta beyin, omurilikden geçerek yüz, kol, gövde ve bacak kaslarına gider.. Her bölgenin beyinde presentasyonu farklı yerdedir. Mentamove özellikle bu yollar üzerinde etki ederek beyinin bu yollar üzerine olan kontrol etkisini arttırır ve gelişme yapmayız zorlar. Konvansiyonel rehabilitasyon yöntemlerinde bu yollar üzerine fazla etki ede etmek mümkün değildir, genellikle de terapist hastanın yapmaya çalışmasını istemektedir ama hasta bir türlü yapamaz. Mentamove'da ise aklından geçirmesi ile hareketin yapılması arasında saniyeler kadar fark bile yoktur. Anında hareket eder. Spino Kortikal Duyusal Yollar ve Organ ile Duyusal Korteks Arasındaki İlişki Duyusal yollar kaslardan ve eklemlerden başlayarak, omurilik arka boynuzundan girerek arka boynuz boyunca karşıdan beyine doğru yükselirler. Yolda ilerler iken serebelluma lif verirler (denge için). Beyinin duyusal korteksinde de son bulurlar. Konvansiyonel yöntemlerle olan rehabilitasyonda bu yollar üzerinde daha fazla etki oluşturulur. Ancak olguların nerdeyse tamamına yakınında duyu problemi yoktur. Mentamove bu sağlam yollar vasitasıyla beyine giden yollardan doğru bilgi aktarılması bakımından daha etkilidir. Çünkü duyusal yollar içinde iletilen bilgiler (propriosepsiyon, basınç duyusu, ısı duyusu, yüzeysel dokunma, pozisyon duyusu vibrasyon duyusu vs) farklı farklı özelliklere sahiptir. Bizim için en önemlisi vibrasyon ve pozisyon duyularıdır. Bu sistem içinde felçli olgularda bu duyuların korunmuş olması önemlidir. Mentamove propriosepsiyon ve

6 pozisyon duyuları üzerinde bilgi aktarılmasına olanak sağlar. Elektroterapi İle İstemli Hareketlerin Ortaya Çıkarılmaya Çalışılması Bu yöntemde kaslara doğrudan elektroterapi uygulanmaktadır. Kas hareketlerinin ortaya çıkması ile beyinde bir uyanış olması beklenir. Bu amaçla çoğunlukla zaten yanlış cihazlar kullanılır. TENS cihazları dediğimiz cihazlar bu amaçla kullanılır. Halbuki TENS cihazları Nörolojik Rehabilitasyon için geliştirilmiş cihazlar değildir. (TENS= Transcutaneous Electrical Nerve Stimulation = Cilt Üzerinden Sinire Uygulanan Elektrik Stimulasyonu) yani kelime anlamından da anlaşılacağı üzere kas stimulasyonu yapan değil, sinir stimulasyonu yapan anlamındadır. Sinir stimulatörleri ağrı tedavisinde kullanılır. Nörolojik Rehabilitasyon ajanı değildir. Diğer elektroterapi cihazlarında (burada isim vermek istemiyoruz) da istemli kas kontrolü veya istemli ekstremite kontrolü yapan bir sistem yoktur. Bu nedenle herhangi bir öğrenme durumu, yeniden beyin organizasyonu durumu yoktur. Sadece duyusal yollar üzerinde bir miktar etkisi olabilir o kadar. Kortikospinal yollar üzerinde bir geliştirici etkisi yoktur. Mentamove İle İstemli Hareketlerin Kontrol Altına Alınması ve Yapılması Mentamove yönteminde beyinden bir miktar sinyal düşük olsa da kasa kadar gelir. Bu sinyaller 2 mikrovolt kadar hassas seviyede olsa bile mentamove bunları ölçer ve belli bir güce kadar ulaştıklarında devreye girerek elektrikle cevap verir ve kası harekete geçirir. Eğer beyinden belli seviyeye kadar sinyal kasa ulaşmaz ise o zaman elektrik uygulaması yapmaz. Yani özetle istek varsa sinyaller artacak mentamove cevap verecek, istek yoksa sinyaller az olacak mentamove devreye girmeyecek, elektrik vermeyecek ve kas hareketi de olmayacak. Bu antrenmanlar düzenli olarak yapıldıkça beyinde gelişme artar. Bkz. aşağıdaki resim. Mentamove ile Tedavi Edilmiş Olguda Beyin Reorganizasyonu Bu olgu inmeden sonra sol tarafta felç gelişmişti. Mentamove ile tedaviye başlar başlamaz bir haftada yatak dışına çıkarak yürümeye başladı. Ancak optimal şekilde ayak becerilerini geliştirmeyi 2 ayda tamamladı. Bir futbol topunu rahatlıkla çevirebilecek derece optimal yürüyüş paterni kazandı. 6. ayda sol ayak dorsal fleksiyon hareketlerinin nasıl yapıldığı resimde görülmektedir. Beyinde bu işle görevlendirilmiş veya yeniden organize olmuş tüm beyin yüzeyi görülmektedir. Ayrıca ayağa ait motor merkezlerde de aktivite kaybı yok aksine güçlü bir aktivite var. Ama asıl durum belirgin derecede beyin reorganizasyonunun olmuş olmasıdır. Op. Dr. Mustafa Akgün'den Bu Dosyaya Eklemek İstediğiniz Konu veya Soru Var İse Bana Yazın info@drmustafaakgun.com