GÖSTERGELER GSYH: Alaattin AKTAŞ EKONOMİK FORUM 115i

Transkript

1 Alaattin AKTAŞ GÖSTERGELER PROJEKSİYON GSYH: Türkiye ekonomisi yılın üçüncü çeyreğinde tahminlerin ötesinde bir hızda, % 4.4 büyüdü. İlk iki çeyrekte 0.1 er puan yukarı revize edilerek %3 ve %4.5 olarak açıklanan büyümeyle birlikte dokuz aylık büyüme oranı %4 e ulaştı. İlk dokuz aydaki %4 lük gerçekleşme, yılın tümü için öngörülen orana ulaşma olasılığını iyice artırdı. En kötü olasılıkla, son çeyrekte ekonomi hiç büyümese, yani büyüme hızı sıfır olsa bile artık 2013 ün gerçekleşmesi %3 olacak. Sonuçta, Türkiye bu yıl için, son çeyrekte küçülme olmadığı takdirde, ki öyle bir işaret de kesinlikle yok zaten, %3 büyümeyi garantilemiş durumda. Şimdi %3 ile %4 arasında hangi düzeyde bir gerçekleşme olacağı üstünde duruluyor. Biraz önce belirttik, son çeyrek sıfır olsa bile %3 lük büyüme cepte! Yıllık %4 lük büyümeye ulaşmak için ise son çeyrekte %4 büyümek gerekiyor elbette. Bu oranın sağlanmasında da pek sıkıntı görünmüyor. Büyüme geçen yıl çeyrekler itibarıyla hız kaybeden bir eğri çiziyordu. Geçen yıl çeyrekler itibarıyla %3.1, %2.8, %1.5 ve %1.4 lük bir büyüme söz konusu olmuştu. Bu yılın ilk üç çeyreğinde ise %3, %4.5 ve %4.4 lük bir eğilim ortaya çıktı. Üçüncü çeyrekte ikinciye göre yaşanan çok küçük gerileme dikkate alınmazsa, genel eğilim çok açık ki yukarı yönlü. Bu yılın ikinci ve üçüncü çeyreği toplamında, geçen yılın aynı dönemine göre %4.4 lük bir büyüme sağlandığı dikkate alınırsa, son çeyrekte de benzer bir oranın gerçekleşmesi hiç şaşırtıcı olmaz. Eğer Türkiye son çeyrekte %4 ün üstünde bir büyümeye ulaşırsa, doğal olarak yıllık büyüme de %4 ün üstünde gerçekleşecek demektir. EYLÜL SONUNDAKİ DURUM GSYH deki gerçekleşmeyi çeyrek ya da çeyrek toplamı bazlı olduğu kadar, yıl bazına getirerek izlemek de mümkün ve bu da gidişat hakkında fikir veriyor. Bu şekilde yapılan hesaplama, GSYH büyüklüğünü daha geniş açıdan görme fırsatı yaratıyor. Bu yılın ilk üç çeyreğiyle geçen yılın son çeyreğinin toplamından oluşan yıllık GSYH, aynı şekilde hesaplanmış bir önceki dönemin GSYH sine göre %3.3 artmış durumda. Aynı çeyrekler dikkate alınarak hesaplanmış GSYH, 2012 de önceki döneme göre %3.1 artmıştı. Yani, yıllık oranda bir hızlanma var. Hem zaten bu, yukarıda da değindik, üçer aylık gidişattan da, yılı %4 dolayında, hatta bu düzeyin üstünde kapatacak olmamızdan da belli. Kaldı ki, 2012 nin üçüncü çeyreği sonunda %3.1 olan yıllık GSYH artış hızı, dördüncü çeyrek sonunda, yani takvim yılı bitiminde %2.2 ye gerilemişti. Son çeyrekteki gelişmelerin yıllık orana EKONOMİK FORUM 115i

2 GÖSTERGELER ne kadar büyük etki ettiğinin en tipik örneklerini 2008 ve 2009 yıllarında yaşadık de eylül sonunda %3.5 olan yıllık artış, son çeyreğin çok kötü gelmesi yüzünden aralık sonunda %0.7 ye indi da ise bu kez son çeyrek, olumlu baz etkisi sayesinde eylül sonunda negatif %7.9 olan büyümenin, yıl sonunda yine negatif olmakla birlikte %4.8 e gerilemesiyle sonuçlandı. Üçüncü çeyrek ve yıl sonu itibarıyla yıllık GSYH Eylül itibariyle Yılsonu itibariyle Milyon TL Değ. (%) Milyon TL Değ. (%) , , , , , , , , , , ,3 Yıllık cari açık (Milyon $) DEVLET DURDU, VATANDAŞ HARCIYOR Bu yıl devletin nihai tüketim harcamalarının üçüncü çeyrekte adeta durduğu, hane halkının ise tüketim harcamalarına hızını düşürmekle birlikte devam ettiği gözleniyor. Harcamalar yöntemiyle GSYH verilerine göre, hane halkının geçen yılın tümünde %0.6 gerileyen nihai tüketim harcamaları, bu yıl çeyrekler itibarıyla %3.4, %5.6 ve %5.1 büyüdü. Buna karşılık, devletin nihai tüketim harcamaları geçen yılın tümünde %6.1 arttıktan sonra, bu yıl ilk iki çeyrekte de artmaya devam etti. Devletin nihai tüketim harcamalarında ilk iki çeyrekte %7.6 ve %7.8 artış oldu, üçüncü çeyrekte ise frene basıldı ve bu harcamalardaki artış %0.6 ya indi. Hanehalkı çok tüketiyor, çok borçlanıyor, ayağını yorganına göre uzatmıyor denilerek kredi kartlarına, taksit sayısına sınırlama getirme isteğinin altında bu oranlar yatıyor olsa gerek. Ama ürettiğini iç piyasada daha az satabilir duruma gelecek sanayi, ihracatta da sıkıntı yaşarsa, sanıyor muyuz ki büyümede gelecek yıllarda bu yılı aramayacağız? ÖDEMELER DENGESİ: Cari işlemler dengesi ekim ayında 2.9 milyar dolar açık verdi, yılın ilk 10 ayındaki açık da 51.9 milyar dolar oldu. Ekim sonu itibarıyla yıllık açık ise 60.9 milyar doları buldu. Cari açıkta ekim ayı verilerinde de, gerek dönem, gerek yıllık bazda oluşan rakamlarda da dikkat çekecek bir yön, bir sürpriz yok. Yıllıklandırılmış cari açık ekim sonunda 60.9 milyar dolara ulaştı ve böylece son 16 ayın en yüksek düzeyine çıkılmış oldu. Yıllık açık, daha önce geçen yıl haziranda 61.1 milyar dolar düzeyinde oluşmuştu. Cari işlemler dengesinde yıllık bazda 76.9 milyar dolarla 2011 in ekim ayında zirveye çıkılmış, sonrasında iniş başlamıştı. Arada bazı aylarda küçük dalgalanmalar görülse de bu iniş geçen yılın sonunda oluşan 48.5 milyar dolara kadar sürdü. Sonrasında ise yeni- 116 EKONOMİK FORUM

3 On aylık açık 52 milyar dolar (Milyon $) Ocak-Ekim A-Cari işlemler hesabı B-Sermaye hesabı C-Finans hesabı (net) (a+b) a-finans hesabı (brüt) Doğrudan Yatırımlar Portföy Yatırımları Diğer Yatırımlar b-rezerv Varlıklar (*) D-Net hata ve noksan (*) Eksi, rezerve ekleme yapıldığını gösteriyor. den çıkış başladı ve nihayet ekim ayında 60.9 milyar dolara ulaşıldı. VE NET HATA NOKSAN AZALDI Yılın üçüncü çeyreğinde net hata noksan kalemi 9.8 milyar dolarlık bir büyüklüğe erişmişti. Net hata noksan, pozitif olmak üzere temmuzda 4.7 milyar, ağustosta 3 milyar, eylülde 2 milyar dolar olarak gerçekleşmişti. Net hata ve noksan, pozitif olduğunda net finans kalemi, kuşkusuz negatif olduğunda da net harcama kalemi. Net hata noksan, bir denkleştirme kalemi, ödemeler dengesi kayıtlarında ortaya çıkan hata nın bir sonucu. Dolayısıyla net hata noksan pozitif oluştuğunda Bu kalemden şu kadar finansman sağlandı diyenler çıktığı gibi şimdi de, Bu kalemden şu kadar döviz çıkışı var diyenler de olacaktır, pek dikkate almamak gerekir. Ama yine söylüyoruz net hata noksan, zaman içinde dengeleniyor gibiyse de, dengeleniyor gibi görünüyorsa da, aydan aya ya da dönemden döneme böylesine büyük farklılıklar yaşanması normal değil ve öyle anlaşılıyor ki, kayıt sisteminde büyük boşluklar bulunmakta. BORÇLANAN BANKALAR Bu yıl on ayda 7.2 milyarı doğrudan yatırım, 22.8 milyarı portföy yatırımı ve 29.7 milyarı diğer yatırımlardan oluşmak üzere finans hesabından 59.7 milyar dolarlık giriş gerçekleşti. Bu tutarın 11.5 milyar doları rezerve eklendi ve böylece finans hesabındaki net tutar 48.1 milyar dolar oldu. Geçen yılın aynı dönemine göre doğrudan yatırımlar çok fazla değişmedi. Ancak portföy yatırımları 30.3 milyardan 22.8 milyara geriledi. Ama öbür taraftan diğer yatırımlar 18.7 milyardan 29.7 milyara fırladı. Diğer kalemindeki bu hızlı artış, temel olarak bankaların sağladığı kredilerdeki artıştan kaynaklandı. Bu arada, 10 ayda 11.5 milyar dolar olan ve rezerve eklenen fazla döviz in, geçen yılın 10 ayında 21 milyar olduğunu belirtmekte yarar var Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haz. Tem. Ağus. Eylül Ekim Kas. Ara Yıllık açık 60 milyarı aştı (Milyon $) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haz. Tem. Ağus. Eylül Ekim Kas. Ara EKONOMİK FORUM 117i

4 GÖSTERGELER GSYH (yüzde değişim) Birinci çeyrek İkinci çeyrek Üçüncü çeyrek Dördüncü çeyrek Yıllık Fiyatlar (yüzde değişim) ÜFE TÜFE.Kasım Kasım On bir aylık On bir aylık Yıllık Yıllık Yıllık ortalama Yıllık ortalama Dış Ticaret (Milyon $) Ekim. İhracat 12,105 13, İthalat 19,480 18, Açık -7,375-5, İhracat/ithalat (%) Ocak-Ekim. İhracat 124, , İthalat 207, , Açık -82,565-69, İhracat/ithalat (%) Ekim itibariyle yıllık. İhracat 150, , İthalat 247, , Açık -96,980-85, İhracat/ithalat (%) Cari İşlemler Dengesi (Milyon $) (Ocak-Ekim) Fark Değ.(%) CARİ İŞLEMLER DENGESİ -51,901-39,553 12, Döviz geliri 179, ,727 2, İhracat 134, , Turizm 25,041 22,212 2, Faiz 1,413 1, Diğer 18,955 18, Döviz gideri -231, ,280 15, İthalat -200, ,247 11, Turizm -4,083-3, Faiz -4,722-4, Diğer -22,269-18,973 3, Ekim itibariyle yıllık -60,855-51,296 9, Merkez Bankası Döviz Rezervi (Milyon $) 06/12/13 07/12/12 Değişim (%) TOPLAM 135, , Döviz rezervi 114, , Altın 20,819 18, Reel Kur Endeksi (2003=100) (TÜFE ye göre) Kasım Kasım Kasım Kasım Kasım Kasım Kasım Kasım Mevduat Bankaları Kredileri (Bin ) 06/12/13 07/12/12 Değ. (%) TOPLAM 861,945, ,541, Yurtiçi krediler 857,981, ,320, krediler 651,280, ,340, Yabancı para krediler 206,701, ,980, Yurtdışı krediler 3,963,905 3,220, Yatırım Teşvikleri Belgeleri (Milyon ) (Ocak-Ekim).Enerji 16,537 10, Hizmetler 13,843 12, İmalat 26,390 15, Madencilik 7,193 1, Toplam 63,963 39, Repo Hacmi (Bin ) 10/12/13 10/12/12 Değ. (%). Müşterilerle yapılan 1,408,587 1,909, Mali kuruluşlar arasında yapılan 36,805,347 21,958, Merkezi Yönetim Bütçesi (Milyon ) (Ocak-Ekim). Gelir 320, , Harcama 327, , Denge -7,664-18, Faiz dışı denge 38,583 24, Yurtiçindekilerin toplam mevduatı (Bin ) 06/12/13 07/12/12 Değ. (%) TOPLAM 526,339, ,902, Vadesiz 82,466,835 63,415, Vadeli 443,872, ,486, Yurtiçi Yerleşiklere Ait DTH (Milyon $) 06/23/13 07/12/12 Değ. (%) TOPLAM 117, , ABD Doları 66,526 61, Euro 35,619 30, (Dolar karşılığı) 48,657 38, Diğer dövizler (dolar karşılığı) 2,124 2, Mevduatın Vade Dağılımı (Bin ) 29/11/13 30/11/12 Değ. (%) a- mevduat 545,534, ,527, Vadesiz ve yedi gün ihbarlı 91,194,688 70,276, Bir ay 70,910,637 64,792, Üç ay 331,343, ,829, Altı ay 27,250,799 32,784, Bir yıl ve daha uzun 24,834,816 9,844, b-yabancı para mevduat 309,091, ,199, Vadesiz ve yedi gün ihbarlı 59,973,505 48,198, Bir ay 41,051,943 36,579, Üç ay 149,181, ,330, Altı ay 24,103,641 13,272, Bir yıl ve daha uzun 34,780,710 22,819, Tüketici Kredileri ve Kredi Kartları (Bin ) 06/12/13 07/12/12 Değ.(%) Tüketici Kredileri ve Kredi Kartları 323,475, ,945, Tüketici kredileri 232,786, ,878, Konut 99,918,135 78,031, Taşıt 7,825,673 7,311, Diğer 125,042,448 97,535, Kredi kartları 90,689,012 73,066, Tasfiye olunacak. Tüketici kredileri 5,269,503 4,031, Kredi kartları 4,923,397 3,894, Şirket Kuruluşları (Ocak-Ekim). Kurulan 40,085 32, Kapanan 12,101 10, EKONOMİK FORUM

5 En Yüksek Faiz Oranları (6 Aralık 2013 itibariyle) mevduata uygulanan faiz (%). Bir aya kadar 3,00-20,00. Üç aya kadar 4,00-20,00. Altı aya kadar 4,00-18,00. Bir yıla kadar 4,00-18,00 İç Borç Stoku Para Arzı (Bin ) 06/12/13 07/12/12 Değ. (%) M1 192,916, ,725, DOLAŞIMDAKİ PARA 67,342,407 54,700, Dolaşıma Çıkan Banknot + Madeni Para 75,962,270 61,574, Banka Kasaları (-) 8,619,863 6,874, VADESİZ MEVDUAT ( ) 83,768,518 62,090, Mevduat Bankaları 76,359,307 57,245, Katılım Bankaları 7,397,076 4,826, TCMB 12,135 18, VADESİZ MEVDUAT (YP) 41,805,758 33,935, Mevduat Bankaları 38,490,518 31,442, Katılım Bankaları 3,306,284 2,462, TCMB 8,956 30, M2 865,332, ,794, VADELİ MEVDUAT ( ) 456,133, ,434, Mevduat Bankaları 428,934, ,687, Katılım Bankaları 27,198,640 22,747, TCMB - - VADELİ MEVDUAT (YP) 216,281, ,633, Mevduat Bankaları 201,271, ,750, Katılım Bankaları 15,010,068 11,883, TCMB - - M3 907,079, ,176, REPO 7,788,518 7,574, PARA PİYASASI FONLARI (B TİPİ LİKİT FONLAR) 11,256,019 17,471, İHRAÇ EDİLEN MENKUL DEĞERLER 22,702,731 18,336, Tüketici Güven Endeksi Ekim 13 Eylül 13 Değ.(%) TÜKETİCİ GÜVEN ENDEKSİ(*) Hanenin maddi durum beklentisi Genel ekonomik durum beklentisi İşsiz sayısı beklentisi (**) Tasarruf etme ihtimali (*)Beklentiler gelecek 12 aylık dönem için sorgulanıyor. (**)Söz konusu endeksin artması, işsiz sayısı beklentisinde azalışı, azalması ise işsiz sayısı beklentisinde artışı gösteriyor. Sanayi Üretimi Değişimi (%) Dış Borç Anapara ve Faiz Ödemesi (Milyon $) (Ocak-Kasım) Toplam 9,626 12, Kamu 8,423 9, Merkez Bankası IMF'ye ödemeler 858 2, Turist Sayısı ABD Doları mevduata uygulanan faiz (%). Bir aya kadar. Üç aya kadar. Altı aya kadar. Bir yıla kadar Euro mevduata uygulanan faiz (%). Bir aya kadar. Üç aya kadar. Altı aya kadar. Bir yıla kadar.ekim sonu Ekim 2013 Ekim 2012.Arındırılmamış endekse göre (yıllık) Takvim etkisinden arındırılmış endekse göre (yıllık) Mevsim ve takvim etkisinden arındırılmış endekse göre (bir önceki aya göre) Ocak-Ekim 31,757,624 28,807, İnşaat Ruhsatı ve Yapı Kullanma İzin Belgesi Daire sayısı (Ocak-Eylül). Ruhsat 591, , Yapı kullanma izin belgesi 490, , İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı (Yüzde) Kasım Protestolu Senetler (Ocak-Ekim). Adet 912, , Tutar (Bin ) 6,199,298 5,498, İşsizlik Verileri (Bin Kişi) Ağustos 13 Temmuz 13 Ağustos ve daha yukarı yaştaki nüfus 55,715 55,642 54,841.İşgücü durumu 28,766 28,785 27,812 İstihdam edilenler 25,960 26,099 25,367 İşsizler 2,806 2,686 2,445.İşsizlik oranı (%) Tarım dışı işsizlik oranı (%) Genç nüfusta işsizlik oranı (%) DIŞ BORÇ STOKU (Milyon $) Ç Ç Türkiye brüt dış borç stoku (toplam) 367, , , , ,969 Kısa 125, , ,832 81,934 77,326 Uzun 241, , , , ,643 Kamu sektörü (toplam) 108, , ,290 94,281 89,081 Kısa 15,382 12,598 11,040 7,013 4,290 Uzun 93,213 90,726 92,250 87,268 84,791 TCMB (toplam) 6,395 6,637 7,088 9,334 11,565 Kısa ,036 1,239 1,553 Uzun 5,432 5,657 6,052 8,095 10,012 Özel sektör (toplam) 252, , , , ,324 Kısa 109, ,366 88,756 73,682 71,483 Uzun 143, , , , ,841 ÖNCEKİ DÖNEME GÖRE FARK (Milyon Dolar) Türkiye brüt dış borç stoku (toplam) 17,448 12,403 33,131 12,392 22,864 Kısa 10,743 14,112 18,898 4,608 28,333 Uzun 6,705-1,709 14,233 7,784-5,469 Kamu sektörü (toplam) 5, ,010 5,200 5,599 Kısa 2,784 1,558 4,027 2, Uzun 2,487-1,524 4,983 2,477 4,907 TCMB (toplam) ,246-2,231-1,597 Kısa Uzun ,043-1,917-1,386 Özel sektör (toplam) 12,419 12,820 26,367 9,423 18,863 Kısa 7,976 12,610 15,074 2,199 27,852 Uzun 4, ,293 7,224-8,989 ÖNCEKİ DÖNEME GÖRE DEĞİŞİM (Yüzde) Türkiye brüt dış borç stoku (toplam) Kısa Uzun Kamu sektörü (toplam) Kısa Uzun TCMB (toplam) Kısa Uzun Özel sektör (toplam) Kısa Uzun EKONOMİK FORUM 119i

6 GÖSTERGELER BİR BAKIŞTA ÜÇ YILIN EKONOMİK GÖSTERGELERİ ÜFE (% değ.) TÜFE (% değ.) İhracat (Aylık) (milyon $) İthalat (Aylık) (milyon $) Cari denge (milyon $) İç borç stoku (milyar ) İç borç faizi (%) Bütçe geliri (Aylık) (milyon ) Bütçe gideri (Aylık) (milyon ) Reel kur end. (TÜFE ye göre) (2003=100) Aylık Ort. $ ( ) Aylık Ort.Euro ( ) Mevduat DTH (Milyar $) Kredi Tük.kredileri Kredi kartları San.ür.ende.değ. (%) (Arındırılmamış endekse göre) San.ür.ende.değ. (%) (Arındırılmış endekse göre) Protestolu senet (Milyon ) Dış borç öde. (Milyon $) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Tem. Ağus. Eylül Ekim Kasım Aralık ,279 12,396 13,066 11,149 13,077 12, ,245 21,011 22,967 18,195 20,624 19, ,939-5,960-9,461-7,538-7,695-7,612-5,150-3,741-6,110-4,143-5,236-6, ,805-4,263-6,259-4,587-5,348-3,993-4,134-1,326-2,657-1,181-4,078-4, ,797-5,075-5,628-8,106-7,597-4,775-6,269-2,395-3,369-2, ,499 24,556 20,674 23,523 27,133 26,686 20,714 32,256 22,061 22,633 29,032 24, ,087 27,518 21,813 29,131 30,826 24,804 28,056 30,250 23,207 27,345 33,362 27, ,872 32,500 24,768 30,488 34,901 31,404 37,086 31,905 30,122 30, ,494 23,568 26,792 22,467 24,298 23,597 24,226 29,495 23,932 24,574 26,886 42, ,347 30,159 27,344 27,719 26,239 31,074 28,302 31,822 29,037 31,749 27,943 42, ,933 33,948 30,157 29,893 30,337 32,603 36,774 35,050 34,847 33, ,743 1,024 1, , , , ,756 1, , , , ,810 1, EKONOMİK FORUM