Toplam Faktör Verimliliğinin Artırılmasına Yönelik Politika Çerçevesinin Belirlenmesine Destek Projesi

Transkript

1 Toplam Faktör Verimliliğinin Artırılmasına Yönelik Politika Çerçevesinin Belirlenmesine Destek Projesi 6. Verimlilik Kongresi Sanayi Bakanlığı 7 Aralık 2017

2 Projenin Genel Çerçevesi Yürütücü: BM Kalkınma Programı Finansman: Avrupa Birliği ve Kalkınma Bakanlığı Yararlanıcı: Kalkınma Bakanlığı Türkiye de Ekonomik Büyümede İstikrarı Sağlamak Toplam Faktör Verimliliğinin Ekonomik Büyümeye Olan Katkısını Arttırmak 2

3 Değer Zinciri Yaklaşımı Katman1 -Nihai ürün üreticisi - En büyük ilk 100 Firma Katman 2 - Birinci katmandaki dört değer zincirinde bulunan firmaların tedarikçileri Firma Arası Katman 3 - Katman 2 deki firmaların tedarikçileri - TÜİK veri tabanından rassal seçim 2500 Firma 3

4 Alan Araştırması: Anket Anket Dönemi: yılları Verimliliğin artırılması potansiyeli en yüksek dört sektörün belirlenmesi Gıda, Tekstil ve Hazır Giyim, Elektrikli Ev Aletleri Otomotiv GIDA TEKSTİL AĞAÇ KİMYA MİNERAL /METAL MAKİNA Gıda İçecek Tütün Tekstil Hazır giyim Deri eşya Ağaç Kağıt Kayıtlı medya Mobilya Kömür Petrol rafineleri Kimyasal maddeler İlaç Kauçuk ve plastik Cam Seramik Çimento Ana metal Metal eşya Elektronik ürünler Elektrikli teçhizat Makineteçhizat Ulaşım araçları 4

5 Alan Araştırması: Anket 1. Genel Bilgiler Holding, Yurtdışı Bağlantı, Aile Firması, Çalışan Sayısı, 2. Müşteri İlişkileri Uzun Vadeli Müşteri, İstikrarlı ve Kalıcı İlişkiler, Planlar, Sorunlar, Destekler 3. Tedarik Sistemi UV Tedarikçi, İstikrarlı ve Kalıcı İlişkiler, Planlar, Sorunlar,, Destekler 5

6 Alan Araştırması: Anket 4. Verimlilik ve Kamu Politikaları Verimliliği Engelleyen Etmenler, Verimlilik Farkları, Bilgi Kaynakları, Kamu Politikaları, 5. Organizasyon Yapısı Organizasyonel Yapı, Yönetim Bilgi Sistemleri, İleri Teknoloji ve Uygulamalar, 6. Ar&Ge ve Yenilik Patent Başvurusu, Yenilikler, Yenilik Yapmama Nedenleri, 6

7 Gözlem Sayıları Sektörler Katmanlar Toplam Ağaç Gıda Kimya EEA 9 Makina Otomobil Mineral/Metal Tekstil/Hazır giyim Toplam EEA: Elektrikli Ev Aletleri 7

8 Holdinge bağlı firma oranları (%) Sektörler Katmanlar Ağaç Gıda Kimya Makina EEA 85.7 Otomobil Mineral/metal Tekstil/hazır giyim Genel Ortalama

9 Yurtdışında iştiraki, ortakları, şubesi olan firmaların oranı (%) Sektörler Katmanlar Ağaç Gıda Kimya Makina EEA 62.5 Otomobil Mineral/metal Tekstil/hazır giyim Genel Ortalama 21 9

10 Yöneticileri arasında akrabaları bulunanların oranı (%) Sektörler Ağaç Katmanlar Gıda Kimya Makina EEA 12.5 Otomobil Mineral/metal Tekstil/hazır giyim Genel Ortalama

11 Beyaz yakalı çalışan oranı (%) Sektörler Katmanlar Ağaç Gıda Kimya Makina EEA Otomobil 36.2 Mineral/metal Tekstil/hazır giyim Genel Ortalama 20 11

12 Uzun vadeli müşterilerin cirodaki payı (%) Sektörler Katmanlar 2 3 Ağaç Gıda Kimya Makina EEA Otomobil Mineral/metal Tekstil/hazır giyim Genel Ortalama

13 Uzun vadeli müşterilerin değişim oranı Sektörler Katmanlar 2 3 Ağaç Gıda Kimya Makina EEA Otomobil Mineral/metal Tekstil/hazır giyim Genel Ortalama 0.1 Not: -1: Azalışı, 0: Değişim olmadığını 1: Artışı göstermektedir. Tablodaki rakamlar firmalardan alınan yanıtların ortalama değerleridir. 13

14 Müşteri devir oranı (%) Sektörler Katmanlar 2 3 Ağaç Gıda Kimya Makina EEA Otomobil Mineral/metal Tekstil/hazır giyim Genel Ortalama 44 14

15 Müşterileri ile ortak Ar&Ge yürütenler (%) Sektörler Katmanlar 2 3 Ağaç Gıda Kimya Makina EEA Otomobil Mineral/metal Tekstil/hazır giyim Genel Ortalama

16 Müşterileri ile ortak Ar&Ge yürütenler (%) Sektörler Katmanlar 2 3 Ağaç Gıda Kimya Makina EEA Otomobil Mineral/metal Tekstil/hazır giyim Genel Ortalama

17 Tedarikçi Devir Oranı (%) Sektörler Katman 1 2 Ağaç - 24 Gıda Kimya Makina EEA 25.8 Otomobil Mineral/metal Tekstil/hazır giyim Genel Ortalama

18 Verimlilik Artışını Engelleyen Etmenler Makine Teçhizatın Niteliği 31.9 Kamunun kurumsal/idari yapısındaki sorunlar 20.7 Yönetim/Organizasyon Sorunları 22.7 Teknoloji altyapısı (Test Merkezleri, Akreditasyon, 15.2 Standardizasyon vb.) yetersizliği İşgücünün niteliği 44.2 Üniversite-sanayi işbirliğinde sorunlar 11.6 Tedarikçilerin yetersizliği Bölgesel koşullar (güvenlik, iş yapma kültürü, pazar yapısı, vb.) Finansman sorunları Dış piyasalarda olağandışı daralmalar/dalgalanmalar 18

19 İşgücü Devir Hızı (%) Beyaz Yaka Mavi Yaka Sektörler Katmanlar Ağaç Gıda Kimya Makina EEA Otomobil Mineral/metal Tekstil/hazır giyim Genel Ortalama

20 Teknolojik Bilgi Kaynakları, (%) Nitelikli üst düzey yönetici/teknik personel transferi 24.8 Kurum içi Ar-Ge faaliyetleri 28.1 Ana firma Başka bir tasarım ve Ar-ge firması Kurumlararası ortak Ar-Ge faaliyetleri (üniversite, kamu) 10.2 Patent ve lisans yoluyla teknoloji transferi 11.5 Makine-teçhizat, ara malı üreticileri (tedarikçiler) 18.8 Fuar, yurtdışı geziler 34.1 Tersine mühendislik (reverse engineering) 15.5 Açık bilgi kaynakları (Konferanslar, bilimsel yayınlar, kataloglar, dernek/meslek örgütü toplantıları vb.) 40.9 Stratejik ortaklık 14.6 Kullanıcılar/Müşterilerden gelen geri bildirimler

21 Katmanlar Teknoloji Esnek Otomasyon Akıllı Robotlar Nesnelerin İnterneti Gömülü Yazılım Bulut Bilişim Büyük Veri İleri Teknoloji Kullanımı, I (%) Sektörler Ort Mineral/ Tekstil/ Makina Ağaç Gıda Kimya metal giyim EEA Otomobil

22 Katmanlar Teknoloji Genişband İnternet Erişimi Web Sitesi / Sosyal Ağlar Radyo Frekansı Tanımlama (RFID) E-Ticaret Uluslararası Dijital Ödeme Sistemleri Yeni Malzemeler (Kompozit, Biyomalzemeler, Üç Boyutlu Yazıcı İleri Teknoloji Kullanımı, II (%) Sektörler Mineral/meTekstil/hazır Makina Ağaç Gıda Kimya tal giyim EEA Otomobil Ort

23 Bağımlı Değişken: Verimlilik (%) Verimlilik Düzeyi Değer Zinciri İçerisindeki Konum Katman 1 Katman 2 Katman 3 1: Küresel ve yerel daha yüksek : Yerel daha yüksek, küresel aynı : Küresel daha yüksek, yerel aynı : Yerel daha yüksek, küresel daha düşük : Küresel ve yerel aynı : Küresel daha düşük, yerel aynı Toplam yüzde Toplam firma sayısı

24 Teknolojik Yenilik Verimlilik ve Teknolojik Yenilikler Teknolojik yenilikte uzun dönem toplam faktör verimliliğinin bir belirleyicisi olduğundan işgücü verimliliğine benzer biçimde incelenmiştir. Teknolojik yeniliğe ilişkin üç grup soru sorulmuştur: yıllarını kapsayan 3 yıllık dönemde firmanın bir ürün yeniliği gerçekleştirip/gerçekleştirmediği ile ilgili sorular Süreç yeniliklerine ilişkin olarak, firmanın yıllarında listede belirtilen yeniliklerden hangilerini gerçekleştirdiği ile ilgili sorular Firmanın fikri mülkiyet haklarına (FMH) ilişkin faaliyetleriyle ilgili sorular Faktör analizi yapılarak bütün değişkenlerin bir tek değişkenle açıklanacağı YENİLİK örtük faktörü oluşturulmuştur. 24

25 25

26 Teknolojik Yenilikler 26

27 Verimlilik ve Yenilikleri Belirleyen Etmenler Ekonometrik Analiz Yöntem: Verimlilik bağımlı değişkeni için sıralı logit modeli Yenilik bağımlı değişkeni için EKK modeli Açıklayıcı Değişkenler: Ankette firmanın bütün ekonomik, kurumsal ve değer zinciri içindeki konumunu belirlemek amacıyla çok sayıda soruya yer verilmiştir. Değişken sayılarını azaltmak ve açıklayıcı değişkenler arasındaki ilişkileri tespit etmek amacıyla faktör analizi kullanılmış ve çok sayıdaki değişkenin daha az sayıdaki değişkenle açıklanabileceği örtük faktör değişkenleri oluşturulmuştur. Verimliliği ve yenilik faaliyetlerini etkileyen modeller tahmin edilirken, açıklayıcı değişkenler altı gruba ayrılmıştır. 27

28 Temel Model Değişkenleri Çalışan sayısı Beyaz yakalı çalışan oranı Holding değişkeni Yurt dışı bağlantı Ar-Ge faaliyetleri Verimlilik ve Yenilikleri Belirleyen Etmenler Müşteri İle İlişkiler UVM ciro payı Müşterilerle ortak Ar-GE Müşteri Destek (FD) Bilgi Kaynakları Bilgi Ar-Ge (FD) Bilgi tersine mühendislik (FD) Bilgi açık kaynak (FD) Bilgi transfer (FD) Lokasyon Kukla değişkenler Makine- Teçhizat ve Teknoloji Kullanımı Makine teçhizat (FD) Teknoloji bilişim (FD) Teknoloji web (FD) Teknoloji e- ticaret (FD) Teknoloji malzeme (FD) Personel Yönetimi ve Orgnizasyon Personel Yapısı esneklik (FD) Personel takım çalışması (FD) Personel ödül sistemi (FD) Kalite kontrol (FD) Kilit performans göstergeleri (FD) Performans sistemi (FD) Yeni organizasyon (FD) 28

29 Ekonometrik Model Sıralı Logit Modeli log ( i<k j k p i p i )=αk + X β+ϵ EKK y =α+ X β+ϵ Kukla Değişkenler: Katmanlar, Sektörler 29

30 Ekonometrik Tahmin Sonuçları Ortalama olarak büyük firmalar küçük firmalardan daha verimli ve daha yenilikçidir. Firmada çalışan beyaz yakalı personel oranı verimlilik üzerinde pozitif etkiye sahiptir, fakat Ar-Ge faaliyetleri de kontrol edildiğinde beyaz yakalı personel oranının teknolojik yeniliklere güçlü bir etkisi yoktur. Yurt dışı bağlantısı olan firmaların verimliliği diğer firmalardan daha yüksektir. Yurt dışı bağlantı teknolojik yenilik eğilimini de olumlu etkilemektedir. Ar-Ge faaliyetlerinin verimlilik ve teknolojik yenilik eğilimine çok güçlü bir katkıda bulunduğu görülmektedir. Uzun vadeli müşterilerle ilişkilerin verimlilik ve yenilik üzerinde önemli etkileri bulunmaktadır. 30

31 Ekonometrik Tahmin Sonuçları UVM ciro payı firmaların verimliliğini artırmaktadır. Bu değişkenin teknolojik yenilik üzerindeki etkisi ise pozitif değildir. Son beş yılda UVM sayısı artan firmalar UVM sayısı değişmeyenlerden, UVM sayısı değişmeyen firmalar da UVM sayısı azalanlardan daha verimlidir. Bu durum müşterilerle uzun vadeli ilişkilerin önemi yansıtmaktadır. Müşterilerle ortak Ar-Ge ve tasarım faaliyeti gerçekleştiren firmaların verimliliği daha yüksektir. Bu sonuç, müşterilerle ilişkilerin verimlilik üzerinde olumlu etki sağlayan en önemli biçiminin, ortak Ar-Ge ve tasarım faaliyeti olduğunu göstermektedir. Müşterilerin sağladığı destekler verimlilik üzerinde pozitif fakat zayıf bir etkiye sahiptir. 31

32 Ekonometrik Tahmin Sonuçları Firmaların tasarım ve ürün geliştirme dahil yararlandığı teknolojik bilgi kaynaklarına arasında, teknoloji transferinin (Bilgi transfer değişkeni) verimliliği önemli ölçüde artırdığı görülmektedir. Bilgi transfer değişkeni teknolojik yenilik üzerinde de pozitif fakat zayıf bir etkiye sahiptir. OSB, ihtisas OSB ve teknoparklarda bulunan firmalar ile diğer firmalar arasında verimlilik açısından anlamlı bir fark bulunmamakta, kümelenme (cluster) üyesi olmak ise verimliliği arttırmaktadır. Teknoloji yenilik açısından bakıldığında ise, teknoparklarda yer alan firmaların daha fazla yenilikçi, kümelenme üyesi olan firmaların ise daha az yenilikçi olduğu bulunmuştur. Kalite kontrol ve performans sistemleri kuran, son üç yılda organizasyon yapısında bir değişiklik gerçekleştiren ve KPI uygulayan firmaların teknolojik yenilik eğilimi daha yüksektir. 32

33 Ekonometrik Tahmin Sonuçları Esnek işgücü politikaları, verimlilikte olduğu gibi teknolojik yenilik üzerinde de olumsuz etkiye sahiptir. İstanbul da bulunan firmalar diğer illerde olan firmalardan daha verimli, Bursa ve Kocaeli nde bulunan firmalar da daha az verimlidir. İstanbul, Bursa ve Gaziantep te bulunan firmalar daha yenilikçi olurken, İzmir ve Kocaeli nden firmalar daha az yenilikçi olma eğilimindedir. 33

34 Sonuç Müşterilerle ilişkiler verimlilik ve teknolojik yenilik acısından önemlidir. Nitelikli personel istihdamı ve lisans anlaşması yoluyla veya ana firmadan doğrudan bilgi ve teknoloji transfer eden firmalar daha verimlidir, fakat bu bilgi kaynağı firmaların daha yenilikçi olmasını sağlamamaktadır. Kümelenme verimlilik açısından, teknoparklar da firmaların yenilikçi olması acısından önemlidir. 34

35 Sonuç Bilişim, e-ticaret ve malzeme teknolojileri kullanan firmalar daha verimlidir ve yenilikçidir. Yönetim Bilgi Sistemleri kullanan firmalar daha verimli fakat daha az yenilikçi olarak bulunmuştur. Web ve sosyal ağları kullanan firmaların verimliliği daha az ve teknolojik yenilik eğilimi daha zayıftır. İşgucu esnekliğini on plana cıkaran firmalar verimsiz ve daha az yenilikçi olan firmalardır. Kalite kontrol, KPI ve performans sistemi uygulayan ve organizasyon yapılarını dönüştüren firmalar daha yenilikçidir. 35

36 Sonuç Firmalar, verimlilik artışını engelleyen en önemli faktörler olarak finansman sorunları, dış piyasalarda olağan dışı daralmalar/dalgalanmalar, işgücünün niteliği gibi dışsal faktörleri görmekte, makine-teçhizatın niteliği ve tedarikçilerin yetersizliği bunlardan sonra gelmektedir. Türkiye deki firmaların önemli bir kısmının işgücü esnekliği, tedarikçilerin fiyatlarının baskılanması gibi maliyeti düşürücü pasif stratejiler ile rekabet gücü kazanmaya çalıştıkları görülmektedir. Firmaların daha verimli olanları ise uzun vadeli ilişkileri ortak Ar-Ge ve tasarım ve teknolojik yenilik gibi aktif stratejiler izlemektedir. Bu nedenle, Türkiye imalat sanayiinde verimliliğin artırılabilmesi için firmaları aktif stratejiler benimsemeye zorlayacak/yönlendirecek düzenleme ve teşvik mekanizmaları oluşturulması, bu stratejilerin benimsenmesi ve uygulanmasını ortamın oluşturulması gereklidir. 36