8.2. Yabancı Para Satım İşlemleri. 8.3 Yabancı Para Dönüşüm İşlemleri

Transkript

1 BANKA MUHASEBESİ Bölüm 8-YABANCI PARA İŞLEMLERİ 8.1 Yabancı Para Alım İşlemleri 8.2 Yabancı Para Satım İşlemleri 8.3 Yabancı Para Dönüşüm İşlemleri Bölüm 8 Yabancı Para İşlemleri 8.Yabancı Para İşlemlerle İlgili Yardımcı Hesaplar ve İşleyişleri 8.1. Yabancı Para Alım İşlemleri 8.2. Yabancı Para Satım İşlemleri 8.3. Yabancı Para Dönüşüm İşlemleri Yabancı Para İşlemleri Bankaların gerek yurtiçi gerekse yurtdışındaki müşterileri veya muhatapları ile yaptıkları işlemlerin önemli bir bölümü yabancı para üzeriden gerçekleştirilir. Yabancı para hesapların işleyişi Türk parası hesaplara göre farklılık gösterir. Yabancı para üzerinden gerçekleştirilecek işlemler, yapıldığı tarihte yabancı para hesaplara kaydedilir, bu hesaplardaki yabancı para bakiyeler dönem sonlarında değerlemeye tabi tutularak ilgili hesaplara aktarılır. Tek Düzen Hesap Planında hesapların gruplar altında toplanmış olmasının yanında, her hesap kendi içerisinde defteri kebir seviyesinde Türk Parası (TP) ve Yabancı Para (YP) olarak ayrılmıştır. Yabancı para olarak belirtilen hesaplar, yabancı para işlemlerin sabit kur üzerinden kaydedildiği hesaplardır. Bu hesaplardaki yabancı para bakiyeler gün sonunda evalüasyon (kıymetlendirme) işlemine tabi tutulurlar. Ortaya çıkacak kar ve zarar ilgili dönem sonuç hesaplarına yansıtılır. Yabancı para hesaplardan ve işlemlerden sağlanan yabancı para faiz, komisyon ve gelirler işlem tarihindeki gişe alış kurundan TP na çevrilir ve ilgili yabancı para kar/zarar hesaplarına TP olarak kaydedilir.

2 Tek Düzen Hesap Planında (THP) hesapların defteri kebir seviyesinde TP ve YP işlemler için ayrılması şu şekildedir; 012- Yoldaki Paralar- TP 013- Yoldaki Paralar- YP Üçüncü rakamı çift numaralı olan defteri kebir hesapları TP, tek numaralı olanlar ise YP olarak çalışan hesapları göstermektedir. 8-Yabancı Para İşlemlerle İlgili Yardımcı Hesaplar ve İşleyişleri Bankaların dövizli varlık ve yükümlülüklerinde kullanacağı yardımcı hesaplara ilişkin olarak THP nda yer alan hesaplar ve açıklamaları şöyledir; 292-EFEKTİF ALIM SATIM HESABI-TP Bankalarca alınan veya satılan efektiflerin Türk Parası karşılıklarının kaydedildiği hesaptır. Kambiyo hesaplarından sabit fiyatla çalışan 293 EFEKTİF VAZİYETİ-YP hesabı ile karşılıklı çalışır. Alınan efektifin Türk parası karşılığı 010 KASA hesabının alacağı ile bu hesabın borcuna, alınan efektifin cinsine göre miktarı ise sabit fiyat üzerinden 293 EFEKTİF VAZİYETİ-YP hesabının alacağı ile 011 EFEKTİF DE- POSU hesabının borcuna kaydedilir. Efektif satışında tam tersi kayıtlar yapılır. 293-EFEKTİF VAZİYETİ-YP hesabının sabit fiyat üzerinden bakiyesi ile 292-EFEKTİF ALIM/SATIM-TP hesabının Türk parası üzerinden bakiyesinin cari kurlara göre eşit olması gerekir. Kur değişmeleri nedeniyle bozulan denge, değerleme yapılmak suretiyle sağlanır. Farklar 292-EFEKTF ALIM/SATIM- TP hesabının borç veya alacağı ile ilgili kar/zarar hesaplarına aktarılır. 293-EFEKTİF VAZİYETİ-YP Alınan ya da satılan efektiflerin sabit fiyat üzerinden kaydına özgü bir hesaptır. Dönem sonlarında yapılan değerleme işlemi ile 292- EFEKTİF ALIM/SATIM-TP hesabı ile denklik sağlanır. 2

3 294-DÖVİZ ALIM-SATIM HESABI-TP Bu hesap, bankalarca alınan veya satılan dövizlerin TP karşılıklarının kaydedildiği, borç ya da alacak bakiye verebilen (çift karakterli) bir hesaptır. Kambiyo hesaplarından sabit kurla hareket gören 295- DÖVİZ VAZİYETİ hesabı ile karşılıklı çalışır. Bu hesaba, bankanın kambiyo pozisyonunu ilgilendiren her türlü döviz ve efektif alış satışlarının karşılığını oluşturan Türk paraları kaydedilir. Döviz pozisyonunu ilgilendiren döviz ve efektif alış/satışları önce sabit kurdan 295-DÖVİZ VAZİYETİ hesabının ilgili yardımcı hesabı ile bunun karşılığı olacak YP üzerinden çalışan ilgili bir hesaba sabit kurdan kaydedilir. Bu döviz/efektif tutarının o günkü kurdan TP tutarı da, mutlaka 294-DÖVİZ ALIM/SATIM hesabının ilgili yardımcı hesabı ile karşıt kaydı olan TP üzerinden çalışan bir hesaba kaydedilir. Bankanın döviz/efektif alışından dolayı nakden veya hesaben ödediği TP tutarlar için bu hesabın ilgili yardımcı hesabına borç kaydı, döviz/efektif satışından dolayı, nakden veya hesaben tahsil olunan TP tutarlar için ise alacak kaydı yapılır. 295-DÖVİZ VAZİYETİ-YP Döviz vaziyeti hesabı bankalarca alınan veya satılan dövizlerin YP karşılıklarının sabit kur üzerinden kaydedildiği, borç ya da alacak bakiye verebilen (çift karakterli) bir hesaptır. Bu hesap döviz/efektif cinslerinin TP karşılıklarının izlendiği 294-DÖVİZ ALIM/SATIM hesabı ile karşılıklı çalışır. Dönem sonlarında yapılacak değerleme işlemi sonucunda, 294- DÖVİZ ALIM/SATIM hesabı ile denkliği sağlanır. Değerleme sonucu oluşan farklar 294-Döviz Alım/Satım Hesabı- TP hesabının alacağı ile Efektif ve Döviz Alım/Satım ve Değerleme Karları hesabının alacağına veya Efektif ve Döviz Alım/Satım ve Değerleme Zararları hesabının borcuna kaydedilir. 3

4 Döviz vaziyeti hesabı bankanın mülkiyetindeki döviz miktarını yansıtan bir hesaptır. Pasif nitelikteki bu hesabın alacak bakiye vermesi bankanın ilgili döviz cinsi üzerinden net varlığı yani fazla pozisyon, borç bakiye vermesi ise net yükümlülüğü yani açık pozisyon olduğunu gösterir. 771-KAMBİYO KARLARI-YP Kambiyo hesapları kapsamında efektif, döviz, kıymetli maden alımsatımı ile değerleme ve arbitraj (arbitraj; bir döviz cinsini başka bir döviz cinsine dönüştürme işlemi) işlemlerinden elde edilen karlar gibi çeşitli kambiyo karlarının TP karşılıklarının kaydedildiği hesaptır. 861-KAMBİYO ZARARLARI-YP Arbitraj işlemleri, döviz, efektif ve kıymetli maden alım-satımı ve değerlemelerinden kaynaklanan zararların Türk Lirası karşılıklarının izlendiği hesaptır. 8.1 Yabancı Para Alım İşlemleri Bankanın Efektif Satın Alması Bankanın efektif satın alması, bankanın efektif kasasına yabancı para girişi olduğu ve Türk Lirası kasasından TL çıkışı olduğu anlamına gelir. Bu nedenle efektif satın alınmasında 011 EFEKTİF DEPOSU hesabı borçlandırılırken 010 KASA hesabı alacaklandırılır. Örnek: X Bankasına gelen İbrahim bey gişe görevlisine dolar vererek karşılığında TL almak istemektedir. Doların satınalma kuru 2,85 TL dir. / 011 EFEKTİF DEPOSU dolar 293 EFEKTİF VAZİYETİ dolar / 292 EFEKTİF ALIM SATIM HESABI TL 010 KASA 2.850TL / 4

5 8.1.2.Döviz Tevdiat Hesabına Para Yatırılması Yurtiçinde ve yurtdışında ikamet eden gerçek ve tüzel kişilerin konvertibl dövizler üzerinden bankalarda açtırdıkları vadesiz ve vadeli hesaplara döviz tevdiat hesabı denir. Bu hesap pasif karakterlidir. Bu hesaplara para yatırıldığında 301 DTH vadesiz ve 311 DTH vadeli hesaplar alacaklandırılır. Vadeli hesaba yıl sonunda faiz tahakkuku yapılır. Vade sonunda faiz ödemesi yatırılan döviz cinsi üzerinden hesaplanarak hesaba alacak kaydelir. Bu faiz üzerinden menkul sermaye iradı gelir vergisi kesintisi yapılır. Bu hesap sabit fiyat üzerinden çalışır, dönem sonlarında değerleme işlemine tabi tutularak, bakiye Türk parasına dönüştürülür. Döviz tevdiat hesabı açılması veya açılmış olan hesaba para yatırılması müşteri tarafından efektif veya Türk lirası verilerek talep edilebilir (Güney, 2009). Örnek: Z Bankası Yozgat Şubesine gelen Murat bey şubedeki döviz tevdiat hesabına euro yatırmıştır. / 011 EFEKTİF DEPOSU euro 301 DTH-Vadesiz euro / Örnek: Dürdane hanımın X bankası şubesinde bulunan vadeli DTH na 300 euro faiz tahakkuk ettirilmiş, faiz üzerinden %10 Menkul Sermaye İradı Gelir Vergisi (MSİGV) kesintisi hesaplanmıştır (1 Eur = 3,30 TL). / 295 DÖVİZ VAZİYETİ 300 Euro 311 DTH-Vadeli 300 Euro / 611 YP MEVDUATA VERİLEN FAİZ 990 TL DTH larına 294 DÖVİZ ALIM-SATIM HESABI 990 TL / Faizin TL karşılığı = 300 x 3,30 =990 TL 5

6 MSİGV Hesaplaması = 300 x 10/100 =30 euro MSİGV nin TL Karşılığı= 30 x 3,30 = 99 TL / 311 DTH-Vadeli 30 Euro 295 DÖVİZ VAZİYETİ 30 Euro / 294 DÖVİZ ALIM SATIM HESABI 99 TL 380 ÖDENECEK VERGİ RESİM HARÇ V.P. 99 TL MSİGV / 8.2. Yabancı Para Satım İşlemleri Bankanın Efektif Satışı Banka işlem gereği efektif satışı yaptığında bankanın efektif deposundan çıkış TL kasasında ise giriş olmaktadır. Banka efektif satarsa 010 KASA hesabında artış olacağı için (kasa hesabı aktif karakterli bir hesap olduğundan) borç kaydı yapılır. 011 EFEKTİF DEPOSU hesabı ise alacaklandırılır. Çünkü efektif kasasında azalış meydana gelmektedir ve aktif karakterli bir hesaptır. Örnek: Y Bankasına gelen Burcu hanım dolar almak istemiştir. Dolar kuru 2,90 TL dır. Banka TL satış tutarı üzerinden %1 komisyon, %0,1 Kambiyo Muamele Vergisi ve komisyon üzerinden de %5 BSMV(Banka Sigorta Muamele Vergisi) almıştır. / 293 EFEKTİF VAZİYETİ Dolar 011 EFEKTİF DEPOSU Dolar / Satılan efektifin TL karşılığı 1 dolar= 2,90 TL dolar= TL( 2,90 x 1.000) / 010 KASA TL 292 EFEKTİF ALIM SATIM HESABI TL / 6

7 Komisyon ve vergilerin tahsilatı ise; Komisyon= x %1 = 29 TL BSMV = 29 x %5 = 1,45 TL KMV = x %0,1 = 2,9 TL / 010 KASA 33,35 TL 760 BANKACILIK HİZMET GELİRLERİ Efektif Alım/Satım Kom. 29 TL 380 ÖDENECEK VER.RES.HARÇ V.P BSMV 1,45 TL KMV 2,9 TL / Bankanın DTH dan TL ödemesi Banka müşterisi DTH da bulunan dövizi TL olarak almak istediğinde bankanın 010 KASA hesabında azalma meydana gelir. Yapılacak muhasebe işlemleri bankanın döviz alış işlemine benzer. Örnek: B Bankasında döviz tevdiat hesabı (DTH) bulunan Binnaz hanım hesabından 200 euro karşılığı TL almak istemiştir. 1 euro= 3,30 TL / 301 DTH-Vadesiz 200 Euro 295 DÖVİZ VAZİYETİ 200 Euro / 294 DÖVİZ ALIM-SATIM HES. 660 TL 010 KASA 660 TL / 1 Euro = 3,30 TL 200 Euro = 200 x 3,30 = 660 TL 8.3. Yabancı Para Dönüşüm İşlemleri (Evalüasyon İşlemleri) Evalüasyon, faaliyet dönemi içinde cari kur ve sabit kur üzerinden işlem gören dövizli hesapların dönem sonu bakiyelerinin belirlenen kurlara göre Türk Lirasına dönüştürülerek gerçek değerinin saptanma- 7

8 sı işlemidir. Evalüasyon işleminde değerleme için değerlendirmenin yapıldığı tarihte ki yabancı paralara ait döviz alış kurları kullanılır. Evalüasyon iki amaçla yapılır: birincis; bilançoda işlem gören yabancı para hesapları TL ye çevirmek, ikincisi; bankanın ilgili dönemdeki kambiyo kar ve zararını hesaplamaktır. Evalüasyon işlemi yapılırken yabancı para ile işlem gören tüm hesapların bakiyeleri işlemin yapıldığı günkü döviz alış kuru ile çarpılarak hesapların yabancı para cinsinden bakiyeleri bulunur. Evalüasyon işleminde aşağıdaki iki eşitlik mutlaka sağlanmalıdır. 292=293 ve 294=295 Bu eşitliklerin sağlanması için hesaplar arasındaki bakiyelerinden hesaplanacak olan kar ve zarar ilgili hesaplara aktarılır. Bu hesaplamada aşağıdaki formülllerden yararlanabiliriz; 293 EFEKTİF VAZİYETİ (Alacak bakiye verirse) 293>292= KAR (Ay içindeki kura göre ay sonu kuru yükselmişse) 293<292= ZARAR (Ay içindeki kura göre ay sonu kuru düşmüşse) 295 DÖVİZ VAZİYETİ (Alacak bakiye verirse) 295>294= KAR(Ay içindeki kura göre ay sonu kuru yükselmişse) 295<294=ZARAR (Ay içindeki kura göre ay sonu kuru düşmüşse) 295 DÖVİZ VAZİYETİ (Borç bakiye verirse) 295>294= ZARAR(Ay içindeki kura göre ay sonu kuru yükselmişse) 295<294= KAR(Ay içindeki kura göre ay sonu kuru düşmüşse) Sistem evalüasyon sonucu oluşan karları 771 KAMBİYO KARLARI hesabına alacak, oluşan zararları ise 861 KAMBİYO ZARARLARI hesabına borç vererek muhasebeleştirir. Yapılan bu kayıtlar takip eden ayın ilk iş günü ters kayıtla iptal edilir (Güney, 2009). Sabit kurdan tutulan tüm hesapların alış kurları üzerinden evalüe edilmesi (TL na dönüştürülmesi) gerekir. 011 EFEKTİF DEPOSU ve 295 DÖVİZ VAZİYETİ hesapları sabit kurdan izlenir. Bu hesaplar gün sonlarında sistem tarafından evalüe edilir. 294 DÖVİZ ALIM SATIM hesabı ve 295 DÖVİZ VAZİYETİ hesapları banka şubelerindeki efektif ve döviz hareketlerine bağlı olarak borç ve alacak bakiye verebilen çift karakterli hesaplardır. 294 DAS hesabının bakiyesi banka şubelerinin bu işlemlerle ilgili kar veya zararını oluşturur. Döviz cinsleri itibariyle sistem tarafından hesaplanan kar veya zarar, gün 8

9 sonunda otomatik olarak şubenin gelir- gider hesaplarına yansıtılır. 294 DAS hesabı borç bakiye verdiği zaman döviz cinsleri için zarar, alacak bakiye verdiğinde ise kar söz konusudur. Örnek: Bir banka şubesinin yabancı para işlemleri şunlardır; a- Müşteri Ali bey euro getirmiş ve vadesiz DTH açtırmıştır. b- Şube euro efektif alışı gerçekleştirmiştir ( 1euro = 3,30 TL). c- Müşteri Ayşe hanıma euro satılarak karşılığında DTH açılmıştır (1 euro = 3,30 TL). a / 011 EFEKTİF DEPOSU Euro 301 DTH-Vadesiz Euro b / 011 EFEKTİF DEPOSU Euro 293 EFEKTİF VAZİYETİ Euro / 292 EFEKTİF ALIM SATIM H TL 010 KASA TL c / 010 KASA TL 294 DÖVİZ ALIM SATIM H TL. / 295 DÖVİZ VAZİYETİ Euro 301 DTH -Vadesiz Euro / Bankanın ay içinde yaptığı bütün yabancı para işlemlerin bunlar olduğunu kabul edelim ve evalüasyon işlemini yapalım. Öncelikle bakiyeleri tespit etmek için yabancı para hesapların yevmiye kayıtlarını defteri kebir hesaplarına aktaralım; 011 EFEKTİF DP. 301 DTH-Vadesiz 293 EFEKTİF VZ Euro 1000 Euro 2000 Euro 2000 Euro 5000 Euro 292 EFEKTİF A-S 010 KASA 294 DÖVİZ A-S H. 9

10 6600 TL 16500TL 6600 TL 16500TL 295 DÖVİZ VAZ Euro Böylece tüm yabancı para hesaplarını defteri kebir hesaplarına aktarmış olduk. Bu hesapların bakiyelerini bir tabloya dökerek ay sonu kuru ile değerleme işlemini yapacağız. (1 euro= 3,20 TL) Hesap No Borç Bakiye Alacak Bakiye Evalü. Kuru Evalü. Tutarı Evalü. Farkı , , , , TOPLAM Böylece Euro cinsinden çalışan hesapların ay sonu bakiyelerinin ne olması gerektiğini tespit etmiş oluyoruz ve evalüasyon işleminin muhasebeleşmesi için yabancı para hesapların bakiyelerine evalüasyon farkları kadar ilave yapılması gerekiyor. / 011 EFEKTİF DEPOSU DÖVİZ ALIM SATIM HES EFEKTİF VAZİYETİ DTH / Ay sonunda yapılan yevmiye kaydı takip eden ayın ilk iş günü ters kayıt ile iptal edilir. Evalüasyon işleminden sonra 292=293 ve 294=295 eşitliğini sağlamalıyız. Bunun için aşağıdaki muhasebe kayıtları yapılır. 10

11 293 Efektif Vaziyeti hesabının bakiyesi 292 Efektif Alım Satım hesabının bakiyesinden küçük olduğu için zarar söz konusudur. Çünkü ay içindeki kurlara göre ay sonunda kur düşmüştür. / 861 KAMBİYO ZARARLARI EFEKTİF VAZİYETİ 200 / 295 Döviz Vaziyeti hesabının bakiyesi 294 Döviz Alım Satım hesabının bakiyesinden küçük olduğu için kar söz konusudur. Çünkü ay içindeki kurlara göre ay sonu kuru düşmüştür. / 295 DÖVİZ VAZİYETİ KAMBİYO KARLARI 500 / Bu kayıtlar ile ay sonunda yapılan evalüasyon işlemleri tamamlanmıştır. Kar ve zarara ilişkin kayıtların tam tersi kayıtlar ertesi ayın ilk iş günü yapılarak işlem iptal edilecektir. KAYNAKÇA Güney A.(2009). Banka muhasebesi (1.Basım). İstanbul: Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. Kesimli Görkey, İ.(2014). Banka muhasebesi (1.Basım). Kocaeli: Umuttepe Yayınları. Türkiye İş Bankası A.Ş. Döviz ve Teknik Konular Rehberi, Eğitim Müdürlüğü Yayını, Yayın no: 58 (2004). (14.Basım). T.İş Bankası A.Ş.,Eğitim Notları, 2001 SÖZLÜK 11

12 Efektif : Yabancı ülkelerin kağıt paralarına efektif denir. Evalüasyon: Sabit kur üzerinden çalışmakta olan hesapların gün sonu gişe döviz alış kurları üzerinden TL değerlerinin belirlenmesi işlemidir. Döviz : Yabancı parayla ödemeyi sağlayan her türlü hesap, belge ve vasıtalar döviz olarak tanımlanır. Konvertibl Döviz : TCMB tarafından döviz ve efektif fiyatları ayrı ayrı belirtilen paralar Türkiye de kovertibl (dönüştürülebilir) sayılırlar. Milli paraların diğer paralara, hiçbir sınırlandırmaya tabi olmaksızın dönüştürülmesine konvertibilite denir. TCMB Tarafından Belirlenen Konvertibl Paralar DÖVİZ CİNSİ ABD DOLARI AVRUPA PARA BİRİMİ AVUSTRALYA DOLARI DANİMARKA KRONU İNGİLİZ STERLİNİ İSVEÇ KRONU JAPON YENİ KANADA DOLARI KUVEYT DİNARI NORVEÇ KRONU SUUDİ ARABİSTAN RİYALİ İSVİÇRE FRANGI SWİFT KODU USD EUR AUD DKK GBP SEK JPY CAD KWD NOK SAR CHF Kur : Bir ülke parasının, diğer ülke paraları karşısındaki değerine kur denir. Non-Konvertibl Döviz : TCMB tarafından yalnızca efektif olarak alış-satışı yapılan paralara non-konvertibl döviz (dönüştürülemez) denir. Parite : Bir paranın başka bir para birimine dönüştürülme oranını ifade eden parite, uluslararası döviz piyasalarında kullanılan temel fiyattır. 12