SİTEYE YÜKLENMİŞ 96 Sayfalık notların SAYFA 5. SAYFA İLA 17. SAYFA AYRICA 29. SAYFA- 24. SAYFA VE 39 İLA 42. SAYFA ARASI OKUNMAYACAK

Transkript

1 SİTEYE YÜKLENMİŞ 96 Sayfalık notların SAYFA 5. SAYFA İLA 17. SAYFA AYRICA 29. SAYFA- 24. SAYFA VE 39 İLA 42. SAYFA ARASI OKUNMAYACAK

2 BÜTÜN SUNULAR ÇOK ÇEŞİTLİ KAYNAKLARDAN ÖĞRENCİLER İÇİN DERS NOTU OLARAK DERLENMİŞTİR.

3 Eski Yunan,Bizans,Roma Dönemlerinde ve Ortaçağ Avrupasında Diş Hekimliği Tarihi DERS NOTLARI VE KİTAPLARINDAN ÖĞRENCİLER İÇİN DERLENMİŞTİR.

4

5

6 İON ve GREK Grek kültürü, bilim ve sanatın birçok alanında olduğu gibi tıpta da, Mezopotamya, Mısır ve Anadolu daki öncellerinin mirası üzerine kuruludur. Eski Ege Uygarlığı M.Ö yıllarında, Ege adalarının Akdeniz'in doğu kıyılarında yaşayan ırklar tarafından fethedilmesiyle başladı. Grek ler, İndo Germen lerin MÖ 2000 ve 700 yılları arasında Balkan yarımadasının güneyine doğru yaptıkları sürekli akınlar ve göçler sırasında ortaya çıkmışlardır. Yerli Giritlileri ve İonia lıları iterek önce Ege adalarına, sonra da sırası ile Balkan yarımadasının güney ucuna ve Batı Anadolu ya yayılarak yerleşmiş, Batı Akdeniz ve Doğu Karadeniz de ticaret kolonileri kurmuşlardır.

7 Grek Dönemi Sağlık Kurumları Grek tanrılarının çoğu şifa verici özellikleriyle anılmaya başlandı. Apollo, Artemis, Athena ve Afrodit'in yanı sıra yer altı tanrıları da hastalıkları tedavi edebilmekte veya önleyebilmekteydiler. Aesculapius mezhebi de bu tanrılardan birine tapınmayla gelişmiş olabilir. Çünkü sembolü olan yılan yer altı güçlerinin eski bir simgesidir. Ayrıca yılan, Anadolu'daki Sami kabileleri arasında şifa tanrısının kutsal işareti olarak kabul edilirdi. Yaklaşık MÖ 770 yıllarında, ilk Aesculapius mabetleri inşa edildi.

8 Aesculapius (Asclepius) mabetleri

9 Aesculapius (Asclepius) mabetleri İÇTEN GÖRÜNÜM DIŞTAN GÖRÜNÜM

10

11 Asklepios, elindeki asasını (ki bu asa da bugün bildiğimiz, tıbbın simgesi olan yılan dolanmış asadır.) yanından hiç ayırmaz, gittiği her yere onu da götürür, yorulduğu zaman da ondan destek alır. Daha öteye giderek, ölüleri bile diriltmeye çalışır. Bunun sırrını efsane şöyle açıklar: Tanrıça Athena, Gorgon canavarı öldüğü zaman bedeninden akan kanı toplamış ve Asklepios a vermiştir. Gorgon nun sağ tarafındaki damarlarda zehirli, sol tarafındaki damarlarda şifalı kan varmış. Asklepios bu şifalı kanla ölüleri diriltme yoluna gitmiş. ASKLEPİOS APOLLON UN OĞLU Yılanlı asası ile Yunan söylencelerinde Apollon un oğlu olarak geçer. Buna göre; Teselya Kralı nın kızı Koronis tanrı Apollon ile ilişkiye girer ve ondan gebe kalır. Ne var ki, tanrının çocuğunu karnında taşırken Arkadya dan gelen bir yabancıyı da yatağına alır. Bu haberi tanrıya kutsal kuşu olan karga verir.apollon kız kardeşi Artemis'i Koronis'i cezalandırmak üzere görevlendirir. Artemis de kadını bir odun yığınının üzerinde diri diri yanmaya mahkûm eder. O ateş öyle büyüktür ki, o zamanlar köpükler gibi ak olan karga tüyleri, o günden sonra is karası rengi olur. Kadın alevler üzerinde can vermek üzeredir ki; Apollon çocuğunu Koronis in karnından alır. Çocuğu yetiştirmesi için at adam Kheiron a verir. Bu olay hekim-tanrının son anda kurtarıcı olarak yetişmesinin simgesidir. Asklepios a hekimlik sanatını öğreten Kheiron bütün at adamlar gibi doğanın içinde yaşayan, doğanın sırrına ermiş bir varlıktır. Sağlığın kaynağı da doğada olduğuna göre; Kheiron un açık havada, güneşin altında şifalı otlardan ve sulardan yararlanma yollarını bilmesi de gerçek olarak ortaya çıkmaktadır. Asklepios böylece usta bir hekim olarak yetişir, hekimliğin ve cerrahlığın tüm bilgilerini edinir.

12 Atina, Bergama ve İzmir Aesculapius (Asclepius) mabetleri Asklepios un yok oluşundan sonra hekimlik sanatını kızı, Hygieia (Yunanca sağlık anlamına gelir) ve oğulları Asklepiades adında bir lonca düzeni içinde sürdürmüşlerdir. Atina'da, Bergama'da, İzmir'de Asklepios adına tapınaklar kurmuşlardır. Bergama'da Asclepion adıyla bilinen sağlık sitesi antik Yunan dünyasındaki üç büyük sağlık sitesinden biri olarak kabul edilir. Asklepios efsanesine Anadolu'da yapılan bir katkı da şudur (aynı hikâye Lokman Hekim içinde anlatılır); Zeus Asklepios'u yıldırımıyla öldürünce bu sırada hekimin yazmakta olduğu reçete oradaki bir otun üzerine düşmüş, yağan yağmurla kâğıttaki yazı toprağa karışarak her derde deva sarımsak meydana gelmiştir. Diğer bir söylenceye göre, Asklepios daima elinde asasıyla dolaşırmış. Bu asa, hekim, hastalarına giderken ona destek olur; asasına yaslanan hekim ondan güç alır; yorulmadan hastadan hastaya koşarak şifa dağıtırmış. Asklepios'un yılanlı asası hekimliğin simgesidir ve veteriner hekimlerde aynen beşeri hekimlerde çift başlı yılan olarak kullanılan sembolüdür. Asklepios'un diğer simgeleri: Çam kozalakları, defne dalları, keçi ve köpektir

13 Asklepionları günümüz sanatoryumları olarak düşünebiliriz. Bu nedenle kentlerin dışında, akarsu kenarında veya su kaynağı bulunan, temiz havası olan yerlerde kurulmuşlardır. Önceleri yalnızca çeşme, kaynak, tapınak ve sunak bulunan Asklepionların içine daha sonra kütüphane ve anıtsal sağlık yapıları eklenmeye başlanmıştır. Anadolu nun batısında, Ege adalarında ve Yunanistan da 300 den çok Asklepion bulunduğu tahmin ediliyor. (Wikipedia da ilk Asklepion un Ege ve Akdeniz in birleştiği yerde Knidos ta kurulduğu yazıyor; ama bunu doğrulayan başka bir belgeye rastlamadım.) Bugün ise bilinen en ünlüleri: 1. Epidauros 2. İstanköy (Kos) 3. Bergama 4. Knidos Asklepionlarıdır

14 Ancak şurası kesindir ki antik dönem boyunca tıbbi, büyüsel ve dini tıp yan yana bulunmuştur. Rahip olmayan doktorların tedavisi işe yaramayınca insanlar yardım için Asklepios tapınaklarından medet umarlardı. Ancak şurası kesindir ki antik dönem boyunca tıbbi, büyüsel ve dini tıp yan yana bulunmuştur. Rahipler, tanrının soyundan sayılmışlar ve ellerindeki bilgiyi kendilerinden sonra gelenlere babadan oğula aktarmışlardır. Yaklaşık M.Ö. 770 yıllarında, tıp tanrısına adanan ilk Aesculapius tapınakları inşa edilmiştir. Dönemin yazarları, tapınakların bulunduğu 300 ün üzerinde yerleşkeden söz ederler. Bu tapınaklar, genellikle ormanlara, su kaynaklarına, madensel özelliklere ve harika manzaralara sahip topraklar üzerine yapılmıştı. (Son yıllarda yapılan kazılarla, Anadolu da ve Trakya da antik çağdan kalan yeni sağlık merkezleri de olduğu ortaya çıkarıldı. Bunlardan en önemlileri: Bergama nın 18 km kuzeydoğusunda bulunan, daha çok kaplıca olarak kullanılan Allianoi ve antik adı Heraion Teichos olan Tekirdağ a 15 km uzaklıkta Karaevlialtı nda bulunan sağlık merkezleridir. Truva bölgesinde yaşamış ünlü bir mimar olan Vitruvius da antik adı Tralles olan Aydın ilinde bir Asklepios tapınağı olduğundan söz eder.) ******************

15 Zaman ilerledikçe, rahipler dinsel tedavi yöntemlerinden gittikçe uzaklaşmaya başladılar. Zaten rahip olmayanların uyguladıkları tedavi yöntemleri en eski devirlerden beri tapınak sistemiyle beraber uygulanıyordu. M.Ö 6. YY. dan itibaren tıp profesyonel bir kimlik kazandı. Yeni eğitim görmüş öğrenciler, çalışma ehliyeti alabilmek için konseye başvururlardı. Pratisyenler para karşılığında hasta kabul edebilir ve muayenehane açabilirlerdi. Başlarda bu tedavi merkezlerinde hastaların yalnız fiziksel rahatsızlıkları ile ilgileniliyordu; seneler, hatta asırlar sonra ruhsal etkinin değeri anlaşılmaya başlandı ve hastaların ruh ile fizik tedavileri beraber işlenir oldu. Hatta değişik tedavi yöntemleri de geliştirilerek, cilt ve romatizma hastalıklarının tedavisi için psikoterapinin yanı sıra hidroterapiye de başvurulmuştur. Asklepios tapınakları Hıristiyan çağına kadar yüzlerce yıl yaşadılar. Genel yaklaşımlar (uyku, rüya, tütsü) yaşamaya devam etti, ama önem verilen şeyler zamanla değişti. M.S. 2. YY. da Asklepios hala fikir sorulan varlıktı, ama tedaviler daha çok bitkiseldi. 4. YY. da hala bitkisel tedavilerin kullanılmış olduğuna dair kanıtlar mevcuttur. Ne var ki erken Hıristiyan kilisesi dahi rasyonel ilaçların kullanılmasını tümüyle yasaklamış ve temelde sadece İsa nın iyileştirici gücüne önem vermiştir

16

17 Primum non nocere yani önce zarar verme Tıp biliminin öncüsü olarak tanınan Hipokrat, milattan önce 460 yılında İstanköy de doğar. Kendisi gibi hekim olan babası tarafından büyütülür ve birçok yerde hekimlik yapar. Anadolu nun Kuzey illeri de Hipokrat ın hekimlik yaptığı yerler arasında. Buralarda hekimlik yaptıktan sonra doğduğu yer olan İstanköy e dönen Hipokrat, Antik İyonya da bilimsel gelişme ve felsefe ile sımsıkı bağı olan hekimliği doruk noktalara ulaştırır. Yunanca da Hippokrates olarak bilinen tıbbın babası Hipokrat, tıp biliminin ilk kuralını Primum non nocere yani önce zarar verme ilkesiyle açıklar. Kendisiyle aynı dönemlerde yaşamış olan Eflatun, Protagoras adlı yapıtında Hipokrat a yer verir ve yapıtında Koslu Asklepiades olarak Hipokrat tan söz eder. Aynı zamanda, Hipokrat ın hekimlik alanında ciddi bir ün kazandığını da yazar. Öğrencilerine para karşılığında hekimlik dersi vererek geçimini sağladığı da yine bu eserde yer alan bilgiler arasında. Eflatun a ait bir diğer yapıt Phaidros ta ise Eflatun Hipokrat ın adını verir. Burada da, Hipokrat ın insan vücudunu bir bütün olarak ele aldığından söz eder.

18 Eskiyi Yeniye Katıp Tıp tarihi Bilen ile Bilmeyen Farkını Dünya Çapında Yatırıma Dönüştürme

19 Nereden Nereye : Aesculap dental malzemeleri

20 Tıp biliminin öncüsü olarak tanınan Hipokrat Milattan önce 460 yılında İstanköy de doğar. Kendisi gibi hekim olan babası tarafından büyütülür ve birçok yerde hekimlik yapar. Anadolu nun Kuzey illeri de Hipokrat ın hekimlik yaptığı yerler arasında. Buralarda hekimlik yaptıktan sonra doğduğu yer olan İstanköy e dönen Hipokrat, Antik İyonya da bilimsel gelişme ve felsefe ile sımsıkı bağı olan hekimliği doruk noktalara ulaştırır. Yunanca da Hippokrates olarak bilinen tıbbın babası Hipokrat, tıp biliminin ilk kuralını Primumnonnocere yani önce zarar verme ilkesiyle açıklar. Kendisiyle aynı dönemlerde yaşamış olan Eflatun, Protagoras adlı yapıtında Hipokrat a yer verir ve yapıtında Koslu Asklepiades olarak Hipokrat tan söz eder. Aynı zamanda, Hipokrat ın hekimlik alanında ciddi bir ün kazandığını da yazar. Öğrencilerine para karşılığında hekimlik dersi vererek geçimini sağladığı da yine bu eserde yer alan bilgiler arasında. Eflatun a ait bir diğer yapıt Phaidros ta ise Eflatun Hipokrat ın adını verir. Burada da, Hipokrat ın insan vücudunu bir bütün olarak ele aldığından söz eder.

21 Kos okulu nun kurucusu, İstanköy lü Hippocrates (MÖ ) tıbbın din den ayrılmasını sağladı. Hippocrates in prensipleri, aradan geçen 2500 yıla rağmen günümüzde bile geçerliliğini korumaktadır. Ağrıyı dindir. Yaşam kısa, sanat uzun, fırsat kaçıcı, deneyim kararsız, karar zordur. Hekimin görevi nadiren iyileştirmek, çok kere ağrıyı dindirmek, fakat her zaman teselli etmektir. Susan cahil, cahillerin filozofudur. Hippocrates in tıp eğitimi akıl ve deneysel yönteme dayalı idi. Hippocrates ekolüne göre bir hastalık incelendiğinde yalnız semptomların (belirtilerin) ortadan kaldırılması yetmez. Etiyolojisinin (sebebinin) de anlaşılması gerekir. Tedavi buna göre saptanır. Bu ekolde fizyopatoloji vücut sıvılarının humor dengesine bağlıdır. Humoral patoloji olarak bilinen bu yaklaşım, bedenin dört temel sıvısı bulunduğunu, bu sıvıların kan, balgam sarı safra ve siyah safra olduğunu öngörür. Kan, sıcak ve nemli dir. Balgam, soğuk ve nemli, sarı safra sıcak ve kuru, kara safra ise soğuk ve kuru dur. Aynı yy ın filozof hekim i Empedocles, evrenin yapısını oluşturan dört temel element ten hava nın vücutta kan şeklinde, su yun balgam şeklinde, ateş in sarı safra şeklinde, toprağın ise siyah safra şeklinde bulunduğunu varsaymıştır. Humoral patoloji kavramı tıp dünyasındaki egemenliğini, Rudolf Wirchow un hücresel patoloji kavramını tanıttığı 1858 yılına kadar sürdürmüştür.

22 Simya ilmine göre dokunduğu her nesneyi altına dönüştüreceğine inanılan taş. Kimya bilimine göre herhangi bir maddeyi altına dönüştürmek mümkün değildir. Zira altın bir bileşik değil bir elementtir. Bu taşı elde edebilmek için birçok formül ve deneme yapılmıştır. FELSEFE TAŞI GÜNÜMÜZDE GENE AYNI KONU

23 Antik Çağ dan bu yana farklı uygarlıkların izlerinin görüldüğü Kos Adası, Antik Çağ Hekimi Hipokrat ın doğum yeri. Adanın en ilgi çeken yerlerinden biri olan Hipokrat ağacı yıllara meydan okuyor.

24 Bizans Bizanslı hekim Gregorius un yazılarından anlaşıldığına göre imparatorluk döneminde tıp ve fen bilimlerinde hiçbir ilerleme olmamış, ancak Roma uygarlığı döneminde yazılmış bazı eserler tercüme edilmiştir. Yaklaşık iki yüzyıl sonra Amids ağız ve diş hastalıkları ile ilgili geniş bilgiler içeren temel tıbbi bilgiler ansiklopedisini yazmıştır. Paul of Aegina (M.S ) dişhekimliği ile ilgili yazdığı kitapta diş cerrahisi ile ilgili bilgiler vermiş, komşu dişlerden yüksek olan dişlerin seviyelenmesi tekniklerini anlatmış, diş taşlarının aletlerle temizlenmesini ilk kez tarif etmiştir.

25 Nalan Damla YILMAZ USTA Tarafından yapılan kazılarda Iasos (Kıyıkışlacık/Muğla) antik kentinde yılları arasında yapılan kazılarda Bizans Bazilikası yanında yer alan Bizans Dönemi mezarlığından toplam 230 bireye ait iskelet kalıntıları ele geçmiştir. Iasos Bizans Dönemi toplumunun ağız ve diş sağlığını inceleyen bu çalışmada diş aşınması, çürüme, apse, alveol kaybı, diş taşı, diş kaybı ve hypoplasia oranlarının belirlenmesi amaçlanmıştır. Daimi dişlerde gözlenen patolojik oluşumlardan alveol kaybı ve hypoplasia erkek bireylerde; dental aşınma, çürük, apse, diş taşı ve AMDK oranları ise dişi bireylerde daha yüksektir.

26 Diş Hekimliğinde Tıp Tarihi ve Antropoloji Tıp tarihi ve antropoloji bize : Diş patolojilerinin görülme sıklığı ve yorumu, eski toplumların ağız sağlık profilini yansıtmasının yanı sıra bize bu toplumların besin ekonomileri ve yaşam şekilleri hakkında da bilgiler sunar. Genel bir değerlendirme yaptığımızda Iasos toplumunda belirlenen diş çürümesi ve diş taşı oluşumlarının besin türleriyle doğrudan ilişkili olduğu görülmüştür. Bu hastalıkların görülme sıklıkları, Iasos toplumunda deniz ürünlerinin yanı sıra bize şeker ve karbonhidrat içerikli besinlerin de tüketilmiş olduğunu göstermiştir. Yetişkin bireylerle karşılaştırıldığında, yalnızca hypoplasia oranı çocuklarda daha yüksek görülmüştür. Ayrıca yetişkinlerde diş çürümesi, apse, alveol kaybı oldukça fazladır.

27 Roma ve Diş hekimliği İndo Germen akınları MÖ 1000 yıllarında orta ve güney İtalya yı hedef aldı. Çok kısa bir süre sonra MÖ 800 de Asyalı Etrüskler Toscana ya, Grekler de Kuzey İtalya ve Sicilya ya girdiler. Etrüsk ler daha sonraları kuzeyde Po, güneyde ise Roma ya kadar yayıldılar. Romalıların özgürlüklerini kazanarak devlet oluşturmaları ise MS500 e rastlar. Günümüzde Etrüsk lere ait herhangi bir tıbbi belge bulunmamaktadır. Bununla birlikte tıpta çok ileri olduklarına dair bazı buluntular söz konusudur. Bir Etrüsk kenti olan Veji deki sağlık tapınağında, hastalıklarından kurtulmak isteyen kişilerin ya da iyileşmiş olan kişilerin adak olarak tapınağa bıraktıkları tahmin edilen, pişmiş topraktan yapılmış çeşitli organ heykelleri bulunmuştur. Bu toprak heykel adak lar arasında bir diş dizisi de bulunmaktadır. Aeschilus bir şiirinde Etrüsk leri Tıp üreten bir kavim olarak niteler

28

29

30 GALEN

31 Orta çağ Uygurların çeşitli hayvansal (safra, idrar, kuş etleri, yılan derisi), bitkisel (soğan, sarımsak, turp, çeşitli otlar) ve madensel drogları ustalıkla hazırlayıp kullandıkları, yaralara nişadır ve küflü peynir sürdükleri ve diş kurduna inandıkları anlaşılmaktadır. Diş ağrısının tedavisi aşağıdaki gibidir. Kurt bir kişinin dişini yediğinde dişin kovuğuna eğir otu (acorus calamus) koymalıdır. Diş iyileşecektir. Eğer dişte ağrı varsa; şeker, amonyak ve misk karıştırılarak dişin üzerine koymalıdır. Ya da qari ağacının kabuğu yakılıp, külleri balla karıştırılıp dişin üzerine koymalıdır

32 Yılan, eski Türkler arasında da sağlık ve mutluluk sembolü olmuştur. Sağlık kuruluşlarının kapılarında çifte yılan sembolü vardır. Anadolu'daki Selçuklu hastaneleri buna bir örnektir. Yılanın tıp sembolü olarak kullanılmasının nedenleri şu şekilde sıralanabilir: 1. Ölüleri alan ve yeni yaşamlar doğuran Toprak Ana nın çatlaklarından çıkan ve yine o çatlaklardan gidip kaybolan yılanın, üreme ve sağlık tanrılarıyla ve yeraltının iyileştirici ruhlarıyla bağlantısı olduğu düşünülmüştür. 2. Yılan eti yüzyıllarca ilaç olarak kullanılmıştır. 3. Yılan dikkatli bir hayvan olarak kabul edilmiştir. Gözünü hiç kırpmadan bakması, buna bir kanıttır. 4. Yılan önlem alan bir canlıdır. Bir canlıyı sokmadan önce çok dikkatli bir davranır. 5. Her yıl deri değiştirmesi ile sonsuz bir yensiden doğuşu simgelemektedir. Bu nedenle gençleşme ve sağlığa kavuşmanın sembolüdür.

33 ORTAÇAĞ Bizans Bizanslı hekim Gregorius un yazılarından anlaşıldığına göre imparatorluk döneminde tıp ve fen bilimlerinde hiçbir ilerleme olmamış, ancak Roma uygarlığı döneminde yazılmış bazı eserler tercüme edilmiştir. Yaklaşık iki yüzyıl sonra Amids ağız ve diş hastalıkları ile ilgili geniş bilgiler içeren temel tıbbi bilgiler ansiklopedisini yazmıştır. Paul of Aegina (M.S ) dişhekimliği ile ilgili yazdığı kitapta diş cerrahisi ile ilgili bilgiler vermiş, komşu dişlerden yüksek olan dişlerin seviyelenmesi tekniklerini anlatmış, diş taşlarının aletlerle temizlenmesini ilk kez tarif etmişti

34 Orta Çağ İslam Dünyasında ve Rönesans ta Diş Hekimliği Tarihi

35

36 İslamiyet Dönemi Arap okullarında Kuran ın diseksiyonu yasakladığı, ölü vücudunun tabu oluşu nedenleriyle fanatik bir öğreti hakim olmuştur. Ancak o devirde temel hijyen kuralları, oral hijyenin önemi dini kurallar çerçevesinde Arap dünyasında yerleşmiştir. Örneğin her abdest almada ağızın çalkalanması, misvak kullanılması. 635 yılında Halife Ömer in bedevi kabilelerini birleştirmesinden sonra Müslümanların dünya politikası, kültürü ve öğreniminin değiştiği, Abbasiler devrinde fen ve tıp alanında yenilikler ve ilerlemeler göze çarpmaktadır. 10. yy.da İspanya da Müslüman hakimiyetinin sürdüğü yıllarda Cordoba Avrupa nın en gelişmiş kültür şehri olmuştur. 70 kütüphane, 900 halk hamamı, 50 hastane ve üniversitesi vardır.

37 İslamiyet Dönemi İran 9. yy.da İran da yaşamış olan Ali-İbn-Sahl Rabban at- Tabari ünlü bir hekimdir ve Firdavs-al-Hikma adlı eseri 850 yıllarında yazılmıştır. 30 bölümde 360 konu anlatılmış, beş sayfalık bölümü dişler, ağız hastalıkları hakkında bilgi vermektedir. Abubakir Muhammed İbn Zakariya al-razi bazı kaynaklara göre 230, bazı kaynaklara göre 184 kitap yazmıştır. El-Fakhir adlı eserinde dişler, ağrıyan dişler, diş çürükleri, ağız kokusu, dişetlerinin cerahatlenmesi, piyore ve kanayan dişetlerinden söz eden 7 bölüm vardır.

38 Abul Kasım Zahravi Abul Kasım Zahravi ( ) dişeti hastalıkları, ağız hijyeni, tekrarlayan enfeksiyonlarda koterizasyon hakkında bilgilere yer vermiş, dişlerin çekiminin mümkün olduğunca geciktirilmesini, çekim gerektiğinde dişetinin dişten iyice ayrılarak, forseps dişin çevresine iyice yerleştirilerek çekilmesi gerektiğini belirtmiştir. Doğal dişlerin önemini kavramış, yanlış çekim yapmamak için teşhiste çok dikkatli olunması gerektiğini vurgulamıştır. Sallanan dişlerin sağlam dişlere bağlanması gerektiğini, bunun için altın tel kullanılması gerektiğini, kaybolan dişlerin yerine sığır kemiğinden yapılmış dişlerin konabileceğini, travma sonucu düşen dişin tekrar alveole yerleştirilebileceğini belirtmiştir.

39 İran da yaşayan ünlü hekim, filozof ve astronom İbn-i Sina ( ) ve Endülüs te ün yapmış olan çağdaşı Ebu l Kasım el-zehravi ( ), resimlerle zenginleştirdikleri tıbbi eserlerinde diş tedavilerine yer vermişlerdir. Her iki hekim de Yunan tıp kitaplarından aldıkları bilgilere ilave olarak, ağız hijyeni, diş taşları temizliği, sallanan dişlerin ligatürlerle sabitleştirilmesi, epulis ameliyatları 21 ve diş çekimi gibi konularda kendi buluşlarını da ilave etmişlerdir. Ebu l Kasım el-zehravi, et-tasrif adlı kitabında dişlerin reimplantasyonundan22 bahseden ilk hekimdir

40 İbni Sina ( ) doğunun Hippocrates i olarak anılır. Diş tedavisi ile ilgili pek çok şey yazmıştır. Dişleri temiz tutmanın önemini, dişağrısının nedeninin dişin içindeki sıvıların basıncının neden olduğunu, dişin delinerek bu ağrının giderilebileceğini belirtmiştir. Diş ağrısı için narkotik etkili bazı ilaçlar ve otlar kullanmış, çene kırıkları için altın tellerle stabilize edilmesini önermiştir. Ağrı duyusunun tiplerini tanımlamış, ağrı kontrolü ve fizyolojisinin temelini atmıştır. Kanun adlı eseri tıp alanında kendinden önce gelen bilgi birikimini içerdiği ve kendi gözlem ve uygulamalarının ışığında hazırladığı orta çağ tıbbının yapı taşlarından biridir. Şerefeddn Sabuncuoğlu ( ) Fatih Sultan Mehmet devrinde yaşamış ünlü bir hekim ve cerrahtır. Amasya Darüşşifasında tıp eğitimi almış ve uygulamıştır. Türkçe halk diliyle eserler yazmakta ısrarlı olmuştur. Kıtab-ı cerrahiyet ul-haniye (Han a sunulan cerrahi kitabı) 83 yaşında yazmış, cerrahi teknikleri resimlemiştir. Diş soketlerinin tedavisi, ranula ve kistlerin tedavileri, koterizasyon teknikleri, abse drenajları, çekimler, sallanan dişlerin tesbiti için altın tellerin kullanılması, diş taşlarının uzaklaştırılması, kırıkların tedavisi gibi konuları kapsamaktadır. Sıcak çelik pinlerle pulpayı kotarize ederek ağrıyan dşi tedavi ettiği, bazı tozlarla dişleri beyazlattığı bilinmektedir. Mücerrepname yazmış olduğu son eserdir ve yukarıdaki tedavi metodlarını içerir.

41 İslam tıbbını diş hekimliği tarihi açısından özgün kulan bir uygulama; Müslümanların ağız hijyenine çok dikkat etmeleri ve bu uygulamayı toplumun her kesimine yayılan günlük bir pratik haline getirmeleridir. Müslümanların misvak diye isimlendirdikleri güzel kokulu ve uçları liflendirilmiş Salvadora Persica ağacından elde edilen çubuklarıyla günün belli saatlerinde dişlerini temizlemeleri ağız ve diş sağlığı açısından önemli bir uygulamadır.

42 Rönesans ve Avrupa Kilisenin koyu taassubundadır. Tedaviler berberler ve zor vakalarda cerrahlar tarafından yapılmaya başlanmıştır. Tedavi metodlerı eski yunan ve müslüman hekimlerin yazmış olduğu kitaplardaki bilgiler esas alınarak yapılmaktadır. Guy de Chauliac ( ) dişlerin anatomisi ve erupsiyonunu anlatmış, tedavi yöntemlerini evransel ve özel olmak üzere ikiye ayırmıştır.

43 Rönesans Döneminde Diş Hekimliği Avrupa da Rönesans Döneminde Diş Hekimliği Avrupa da Rönesans ın başlamasıyla her alanda olduğu gibi tıp alanında da bir canlanma göze çarpar. Kilise baskısının zayıflamasıyla insan vücudunun dokunulmazlığı ortadan kalkar, bunun neticesinde anatomi, fizyoloji ve patoloji gibi tıp biliminin temel alanlarında önemli ilerlemeler meydana gelir de ölen Floransa lı Nicolo Nicoli Falcucci nin Semones Medicinales adlı yedi kısımlık büyük eserinde dişlerle ilgili bir bölüm de bulunmaktadır. Bu eserdeki bilgilerde İbn-i Sina ve Ebul Kasım ın etkileri görülse de, zamanının bütün teşhis ve tedavi metotlarını bir araya toplaması ve ilk defa dişlerin anatomi ve embriyolojisini ele alması bakımından özgündür. Yazar diş çekimlerinin ve epulis ameliyatlarının nasıl yapılması gerektiğini, sallanan dişleri sağlam dişlere bağlayan ligatürlerin hazırlanmasını, inek kemiğinden yontulmuş dişleri altın tellerle komşu dişlere bağlayarak yaptığı protezleri ve hatta ölülerden alınan dişlerin, sağlamların çenesine implante edilerek uzun süre ağızda kalabileceğini anlatmıştır.

44 Giovanni D Arcole 1458 de Verona da öldüğü tahmin edilen Giovanni D Arcole (Arculanus veya Herculanus) yazdığı kitapta ağız hijyenine büyük bir yer ayırmış ve çürük dişleri kullandığı basit bir tur yardımıyla oyarak kaviteye çok ince altın yapraklar yerleştirmiştir. Rönesans ın ünlü cerrahı Ambroise Paré ( ) berber çıraklığından yetişen bir cerrah olarak Fransız sarayında dört kralın özel cerrahlığını yapmıştır. Paré, diş hekimliği açısından da önemli hekimlerden biridir. O nun bu konuda getirdiği en büyük yenilik ise savaş yaralanmaları ve frengi sonucu meydana gelen defektler için yapmış olduğu ekstra ve intraoral maksillofasiyal protezlerdir. On altıncı yüzyıl diş hekimliğinde en önemli kişilerden biri de, birçok alanda uzman olan Leonardo da Vinci ( ) dir. Leonardo da Vinci genel olarak sanatçı, özellikle bir heykeltıraş ve ressam olarak ün kazanmıştır. Ancak aynı zamanda jeoloji, coğrafya, astronomi, matematik, mühendislik ve tıp alanında da önemli adımlar atmış büyük bir bilim adamıdır. O nun 60 not defterinden oluşan tıbbi yazıları 700 den fazla resim içerir. Bunlar arasında dişler ve çevre dokuların ayrıntılı bir şekilde gösteren resimler de bulunmaktadır. Diş şekillerini ilk kez ayrı ayrı tanımlayan kişi Leonardo da Vinci dir. Ayrıca, dişlerin kapanış halinde birbiriyle olan ilişkilerini de göstermiştir

45 Manastır Tıbbı ve İslam Dünyası Yedinci ve on beşinci yüzyıllar arasını kapsayan Orta Çağ tıbbı, Avrupa ve İslam dünyasında tamamen farklı anlayışlar ve uygulamaları içermektedir. İslam dünyasında pozitif düşünceye dayanan bir anlayış sistemi tıbbın temelini oluştururken, Avrupa da dinsel bir temele dayanan tıbbi uygulamalar görülür. Avrupa da Manastır Tıbbı denen ve yalnızca teorik kalıplar içinde kalan tıp anlayışı Rönesans başlarına kadar etkisini sürdürmüştür. İslam dünyasında tıp ve diş hekimliğini oluşturan kaynaklar, o dönemlerden günümüze gelen tıbbi folklorik bilgiler, Kur an-ı Kerim ve hadislerde görülen sağlıkla ilgili ifadeler ve dönemin ünlü bilim adamlarının yazmış olduğu kitaplardır. Arapça yazılan bu kitaplar bir çok batı diline ve Türkçeye çevrilmiş ve uzun yıllar kullanılmıştır. İslam dünyasında görülen, pozitif ve deneye dayanan çalışmalar arasında kimya ve tıp ile ilgili çalışmalar önemli yer tutar. Orta çağda İslam dünyasında tıbbi ilerlemelerin bir diğer nedeni de İlk Çağ uygarlıklarına ait kitapların Arapçaya tercüme edilerek bu bilgilerin etkili bir şekilde kullanılmasıdır

46 Rönesans Diş Hekimliği Kitabı İlk diş hekimliği literatürü kabul edilen Artzney Buchlein (Küçük Tıp Kitabı)

47 XVII. XVIII.Yüzyıllarda Dişhekimliği Tarihi,Modernizasyon Dönemi XIX.Yüzyılda Diş Hekimliği Tarihi On yedinci yüzyıl boyunca, bilim alanında büyük keşifler yapılmış olmasına karşın, tıp alanındaki uygulamalarda, özellikle de diş hekimliği alanında fazla bir değişiklik olmamıştır. Bu dönemde tıp bilimi açısından en önemli bilimsel keşif, William Harvey ( ) tarafından kan dolaşımının ortaya konmasıdır. Harvey in kan dolaşımı ile ilgili açıklayıcı bilgiler, Marcello Malpighi nin ( ) arterlerle venler arasındaki bağı ve kapillerleri tanımlanmasında rol oynamıştır. Aynı tarihlerde Hollanda lı bilim adamı Jan Swammerdan ın ( ) kanın ve akciğerlerin fonksiyonları üzerinde yaptığı çalışmalar dikkat çekmiştir

48 15. ve 16. YÜZYIL Bu yüzyılda tıptaki ilerlemenin temelini anatomideki rönesans oluşturur. Leonardo da Vinci ( ); bu çok yönlü deha tıbba olduğu kadar dişhekimliğine de büyük hizmetlerde bulunmuştur. Maksiller sinüsü tanımlamış, molar ve premolar farkını ortaya koymuştur. Giovanni da Vigo ( ) diş kavitelerinin altın yapraklarla doldurulabileceğini belirtmiş, sağlıklı dişlerin insan psikolojisi ve fizyolojisi üzerindeki rolününün önemini şöyle belirtmiştir; Dişler estetiği, çiğnemeyi ve konuşmayı sağlar. O halde dişlerin tedavisi dikkat, özen ve yoğun çalışma gerektirir. Cardanus ( ) dişlerin fokal enfeksiyon kaynağı olabileceği fikrini tarihte ilk ortaya atandır. Andreas Vesalius ( ) dişlerin kemik olmadığını, karşıt diş kayıplarında boşluğa doğru uzadığını ifade etmiş, ilk defa pulpanın anatomisini açıklamış, dişlerin kapanışını inceleyip çizimle ifade etmiştir. Yüzyıllar boyunca inanıldığı gibi kadınlarda erkeklere göre daha az diş olmadığını ilk açıklayan odur. Öğrencisi Matteo Realdus Colombo ( ) fetusu keserek diş folliküllerini bulmuştur. Eustachius ( ) Abducens siniri, boğaz ve boyun kaslarını tarif etmiş, diş anatomisi ve histolojisini anlatan Libellus de Dentibus kitabını yazmıştır. 30 kısım halinde dental morfolojiyi, histolojiyi ve fizyoloji

49 17. YÜZYIL Dönemin en önemli bilimsel olgusu kan dolaşımının tanımlanmış olmasıdır. Yine bu yüzyılda mikroskobun keşfi bilim dünyasında yeni ufuk açılmıştır. Bu buluş sayesinde Anton Van Leewenhoek ( ) dentin tübüllerinin ve dişe yapışan bakterilerin varlığını keşfetmiştir. Kornelis Solingen ( ) parulis ve epulis ameliyatları, diş çekimleri yapmış, daha da önemlisi ağız muayenesinde ilk defa ağız aynası kullanmıştır. Bu dönemin en önde gelen ismi yıllarında Almanya ve İsviçre de yaşamış olan cerrah Wilhelm Fabry Von Hilden dir. Observations and Counsels isimli kitabinda diş çekimleri, epulis ameliyatları, damak defektleri için hazırladığı maksillofasial protezler üzerinde durmuştur. Bir çok aletin mucididir. Diş hastalıkları ve trigeminal nevralji arasındaki ilişkiyi açıklamış, reimplantasyon uygulamalarından bahsetmiştir.

50 17. YÜZYIL On yedinci yüzyılda diş hekimliği alanında yazılan bazı kitaplardan dönemin diş hekimliği uygulamaları hakkında bilgi edinilmektedir. Bu kitaplardan biri Dupont tarafından 1633 te Paris te basılan Remedes Contre le Mal des Dents adlı kitaptır. Bu kitapta yazar, çekilen dişlerin reimplantasyonundan ve kendisinin bu konuda yaptığı uygulamaların başarılı olduğundan bahsetmiştir. Charles Allen tarafından 1685 yılında yayınlanan The Operator for the Teeth adlı kitapta ise, insandan insana diş transplantasyonuna etik gerekçelerle karşı çıkılmıştır. Allen, insandan insana transplantasyon yerine köpek, koyun, keçi ve maymundan insana diş transplantasyonunu önermiştir. Charles Allen aynı zamanda, mineye göre daha yumuşak, kemiğe göre daha sert bir diş dokusu olan dentini25 tanımlayan ilk hekimdir

51 On yedinci yüzyıl sanatçıları tarafından yapılan ve zamanın diş hekimi ve hekimliğini ifade eden resimler de diş hekimliği tarihi açısından önemli kültürel dokümanlardır. Bu resimlerde 17. yüzyıl boyunca dişçilik uygulamalarını yapan berber cerrahlar hakkında önemli bilgiler yer almaktadır. Genelde seçtikleri ortak alanda, köy veya kasabada şemsiye altına konan bir masa, bir sandalye ya da kürsüde bu hizmeti verdikleri anlaşılmaktadır. Bazen kalabalık çekmek için kendilerini, üzerinde başarı ile tedavi edilmiş hastaların resimleri olan parlak renkli uçan bayraklar ile tanıtmışlar veya davulcu, müzisyen, hokkabaz ve eli çabuk kişileri reklam için ücretle çalıştırmışlardır. Başarılı olan meslek sahipleri ise, diş çekiminden daha fazlasının yapıldığı kendi muayenehane lerini açmışlar, diş taşları ve dişi temizlemeyi de içeren diğer birçok basit diş operasyonunu gerçekleştirmişlerdir. O tarihlerde gezici pratisyenlerin büyük çoğunluğunun beceriksiz olduğu ve en iyilerinin dahi eğitim düzeylerinin kötü olduğu bilinmektedir. Bu nedenle dişçilik uygulamalarıyla ilgili bilgi ve beceri eksikliği uzun yıllar boyunca, halkı yalanlarla dolandıran kandıran şarlatanlar tarafından doldurulmuştur

52 18.YY Bu yüzyılda Fransa Avrupa nın en gelişmiş ve kültürel anlamda da en zengin ülkesidir. Fransız parlementosu dişçi pratisyenler, göz doktoru, çıkıkçı ve kırıkçılar gibi uzmanlar da dahil pek çok kişi için Paris ve çevresinde çalışma izni vermeden önce cerrahlar komitesi tarafından sınanma zorunluluğu getirmişlerdir.pierre Fauchard ( ) modern dişhekimliğinin kurucusu olarak kabul edilmektedir de yazmış olduğu Cerrah Dişçiler ve Diş Tedavisi Üzerine Yazılan Tez isimli kitabı 1728 de basılmıştır. İki cilt ve 863 sayfa olan bu kitap dişhekimliği ile ilgili en önemli kitaptır. Dişhekimliğinin bütün alanları bu kitapta işlenmiştir. Fikir ve uygulamalarının birçoğu bu gün dahi geçerliliğini kaybetmemiştir.

53 Pierre Fauchard Diş hekimliğinin berber ve cerrahların kendi mesleklerinin yanında uyguladıkları bir uğraş alanı olmaktan kurtulması ve yalnız diş hekimleri tarafından uygulanan profesyonel bir alan olması 18. yüzyılda gerçekleşmiştir. Modern diş hekimliğinin kurucusu ve diş hekimliği tarihinin en ünlü ismi olarak kabul edilen Pierre Fauchard ( ) tarafından bu yüzyılda modern diş hekimliğinin temelleri atılmıştır

54 Askeri cerrah olarak eğitilen Pierre Fauchard, 1723 de yazdığı Le Chrurgien Dentiste on Traite des Dents (Cerrah Dişçiler ve Diş Tedavisi Üzerine) adlı tezi ilk kez 1728 de yayımlamıştır. İkinci baskısı 1746 da yapılan kitapta, ilkinden daha kapsamlı ve çok daha iyi resimler yer almıştır. İki cilt, 863 sayfa olan bu eser dişçilik üzerine yazılmış en önemli kitaptır ve bu alandaki otoritesini sonraki yüzyıla kadar korumuştur. Fauchard ın meşhur eserinin neşrinden sonra 18. Yüzyılın diğer ünlü diş hekimleri o güne kadar sır olarak gizledikleri buluşlarını yayınlamaya başladılar. Fauchard ın arkadaşı olan Etienne Bourdet ( ), yaptığı protezlerin plağını önce mumda ağızda hazırlamış, sonra bunu kuyumcuya dövme altından yaptırıp, üzerine açtığı çukurcuklara kökleri kısaltılmış insan dişlerini perçinlemiştir. Fauchard ın teklifi üzerine bu altın kaidenin üzerini diş eti renginde bir emaye tabakası ile kaplamaya başlamıştır Fauchard kitabında diş hekimliğinin bütün alanlarını işlemiş, savunduğu ve açıkladığı fikirlerin ve uygulamaların çoğu bugün dahi geçerliliğini kaybetmemiştir. Yaptığı köprülerde insan dişleri kullanmış, kökleri kesilen bu dişlerin pulpa boşluklarını kurşunla doldurup sonra kuronlarını 26 delerek içlerinden geçirilen ipek ipliklerle komşu dişlere bağlanmıştır. Eksik diş sayısı üçten fazla ise, iplikle bağlanan bu dişleri ayrıca altın ve gümüşten yapılmış tutucu bir levhaya perçinlemiştir. Kökleri sağlam, kuronları harap dişlerde ise kök kanalının içine vidalı dişlerle perçinlemiştir. Hatta bunları köprü ayağı olarak da kullanmıştır. Çeşitli damak defektlerinde27 kullanılan beş farklı obturatör28 yapmıştır

55 19. YY On dokuzuncu yüzyıl özellikle Avrupa da bilimsel gelişmelerin büyük bir atılım yaptığı dönem olmuştur. Bu dönemde en önemli bilimsel gelişmeler tıp bilimleri alanında meydana gelmiştir. Bu gelişmelerden en önemlisi ise Louis Pasteur ün ( ) mikroorganizmalar üzerindeki çalışmalarıyla bakteriyoloji biliminin temellerini atmış olmasıdır On dokuzuncu yüzyılda bakteriyoloji bilimindeki gelişmeler üzerinde etkili olan diğer önde gelen bilim adamları ise Robert Koch ( ), Ignaz P. Semmelweis ( ) ve Joseph Lister dir ( ). Bir Alman bilim adamı olan Robert Koch 1879 da yara infeksiyonuna sebep olan bakterileri tanımladı. Macar bilim adamı olan Ignaz Semmelweis ise hastane ortamlarında meydana gelen çapraz infeksiyonlar konusunda önemli düşünceler geliştirdi. Gerek Semmelweis in gerekse Joseph Lister in çalışmaları sonucunda asepsinin önemi keşfedilmiş ve tıbbi uygulamalarda önemli değişimler meydana gelmiştir. Bu dönemdeki ilerlemelere, anestezi, röntgen ve asepsiantisepsideki gelişmeler de eklenince gerek tıbbi işlemlerin gerekse cerrahi uygulamaların başarısı arttı.

56 Geçmişten Günümüze Diş hekimliği Eğitimi M.Ö 3000 yıllarında rastlanan diş tedavilerine yönelik uygulamalarla başlayan dişhekimliğinin bağımsız bir meslek olarak ortaya çıkışı 18. yüzyılda gerçekleşmiştir. Türk Dişhekimliği Tarihi, uzun yıllar Türk Tıp Tarihi içinde bir bölüm olarak incelenmiştir. Ancak bir cerrahi sanat alanı olan dişhekimliğinin, 19.yüzyılda bütün dünyada olduğu gibi Türkiye de de gelişmeye başlaması onun, ayrı bir bilim dalı olarak incelenmesini kaçınılmaz hale getirmiştir. 19.yüzyılda Türkiye de dişhekimliği, tıbbın diğer kolları gibi bir disiplin altına alınmaya başlanmış ve 20.yüzyılda daha da gelişmiştir. 19.yüzyılda Osmanlı tıbbı diğer yüzyıllara göre yüzünü daha fazla Batıya dönmüş ve daha modern görünümlü bir karakter kazanmıştır. Tanzimat ve Meşrutiyet hareketleri de bunda öncülük etmiştir. Cumhuriyetle birlikte ise, daha sonra modern bir görünüm alacak olan birçok kuruluşun temeli atılmış, modern tıp ve dişhekimliği eğitimine geçiş bu dönemde olmuştur.

57 Selçuklu ve Osmanlı Dönemi Diş Hekimliği Tarihi,XIV,XV:,XVI.Yüzyıllarda Osmanlı Dönemi Diş Hekimliği Tarihi Türk diş hekimliği konusunda özellikle 7. yüzyıl öncesine ait tarihsel belge çok az olduğundan, bu dönemle ilgili fazla bilgi yoktur. İslamiyet ten önce Orta Asya da yaşayan Türk toplumlarında Şaman adı verilen din adamlarının aynı zamanda hekimi olarak da görev yaptıkları bilinmekte, ancak kullandıkları tedavi metotları ve ilaçlar hakkında fazla bir şey bilinmemektedir. Budist Türkler tarafından Orta Asya da yaptırıldığı zannedilen ilk hastaneler, tıbbi uygulamaların bu bölgede eski dönemlerden beri var olduğunu göstermektedir. 7 ve 8. yüzyıllar arasında Uygur tıbbı ileri bir seviyeye ulaşmış ve Uygurların tıbbi bilgi ve uygulamaları, Selçuklular dönemine kadar büyük bir hızla gelişmiştir. Yazılı kayıtlar, Uygurların deri, göz, diş, kulak, boğaz, burun, solunum yolları, kalp, sindirim ve sinir sistemi hastalıkları ile ürogenital hastalıklar konusunda bilgi sahibi olduklarını ve bu hastalıkların tedavilerini yaptıklarını göstermektedir.

58 Türk diş hekimliği tarihi açısından önemli bir dönüm noktası olan İstanbul Diş Hekimliği Okulu açılıncaya kadar gerek Selçuklular döneminde gerekse Osmanlılar döneminde dişçilik sanatı cerrahlar ve görgüye dayanarak kendi kendini yetiştirmiş kimseler tarafından uygulanmıştır. Genel olarak diş apselerini boşaltmaya cerrahlar yetkili olmakla birlikte, isteyen herkes diş çekebilmekteydi. Evliya Çelebi (17. Yüzyıl) İstanbul esnafı arasında dişçi adı ile anılan bir meslek gurubunun olmadığını, dişçiliğin ve hekimliğin genel olarak cerrahlar tarafından yapıldığını söyler. Ancak daha sonraki tarihlerde dişçilik yapabilmek için özel bir belge aranılmaya başlandığı bilinmektedir. Bu belgeler genellikle daruşşifa ya da modern hastanelerde dişçilik yapan kimseler tarafından kendi yanlarında çalışanlara verilen bir tür icazetnameden oluşmaktaydı. Belgeyi alanlar bu belgelerini aynı zamanda devletin sağlıkla ilgili yetkililerine ya da tıp okulunun cerrahi bölümüne tasdik ettirmek zorundaydılar. Zamanla bu tür tasdik belgeleri ikinci sınıf icazetname adıyla Nezareti Mektebi Tıbbıye-i Şahane ve Umur-ı Tıbbıye-i Mülkiye tarafından verilmeye başlamıştır. Bunun dışında Gümüşsuyu ve Gülhane Serriyat-ı Humayyun a iki yıl devam edenlere verilen Küçük cerrahlık belgesi de dişçilik yapma için yeterli kabul edilmekteydi

59 XVII.XVIII.Yüzyıllarda Osmanlı Dişhekimliği Tarihi,Tıp Eğitiminin Osmanlıda Başlangıç Dönemi Özetle, 22 Kasım 1908 tarihinde Diş Hekimliği Okulu kuruluncaya kadar ülkemizde diş hekimliği uygulamalarını yapanlar dört ayrı grupta incelenebilir: 1. Tıp eğitimi görmeyen, hastabakıcılıktan yetişen cerrahlar; bunlar küçük cerrahi uygulamaların yanında diş hekimliği de yaparlardı. Bunlar arasında yalnız diş hekimliği ile uğraşanlar da bulunmaktaydı. 2. Anadolu ya da yabancı ülkelerde diş hekimleri yanında çalışarak mesleği öğrenmiş kişiler; bu kişilere, uygulamalı kolay bir sınavdan geçirilerek bu işi yapmaya yetkili olduklarını dair bir belge verilirdi. 3. Tıp eğitimi görmüş olup cerrahide uzmanlık aldıktan sonra yalnızca diş hekimliği yapanlar. 4. Yabancı ülkelerde diş hekimliği eğitimi görerek ülkeye gelenler

60 1. Tıp eğitimi görmeyen, hastabakıcılıktan yetişen cerrahlar; bunlar küçük cerrahi uygulamaların yanında diş hekimliği de yaparlardı. Bunlar arasında yalnız diş hekimliği ile uğraşanlar da bulunmaktaydı. 2. Anadolu ya da yabancı ülkelerde diş hekimleri yanında çalışarak mesleği öğrenmiş kişiler; bu kişilere, uygulamalı kolay bir sınavdan geçirilerek bu işi yapmaya yetkili olduklarını dair bir belge verilirdi. 3. Tıp eğitimi görmüş olup cerrahide uzmanlık aldıktan sonra yalnızca diş hekimliği yapanlar. 4. Yabancı ülkelerde diş hekimliği eğitimi görerek ülkeye gelenler

61 Tarihsel bulgular tıp öğretiminin İslam dünyasında 10. yüzyılda hastanelerde pratik öğretim şeklinde örgütlenmeye başladığını göstermektedir. 12. ve 13. yüzyıllarda bu eğitim medrese sistemi ile birleştirilerek örgün bir hal almış ve bazı özel tıp medreseleri kurulmuştur. Bu eğitimler sayesinde özellikle 14. yüzyıldan itibaren Türkçe telif ve tercüme tıp eserlerinin çoğaldığı ve 17. yüzyıldan itibaren de bu tercümelere, Latince tıp eserlerinden yapılan çevirilerin katıldığı görülmektedir. El yazısı olan bu eserlerin birçoğunda, ortodonti konusu bir tarafa bırakılacak olursa, diş sağlığı üzerinde önemle durulduğu görülmektedir Bu nedenle Türk diş hekimliğinin tarihsel gelişimini incelerken, bu alanla ilgili yazılı kaynaklarda yer alan bilgiler göz ardı edilmemelidir. Bu açıdan tarihsel süreç içinde yazılmış olan Türkçe tıp kitapları önemli bir kaynaktır. Dişçilikle ilgili ilk Türkçe Tıbbi yazma eserin Doğu Türkistan ın Turfan bölgesinde Hakaniye Türkçesi (Uygur Lehçesi) ile yazıldığı bilinmektedir

62 Diş Hekimliği Eğitimi,Mesleği yapan kişilerin durumları.1839 Sonrası Tıp ve Diş Hekimliği Eğitimi Prof. Dr. Süheyl Ünver e göre Ebul-kasım ez-zehravi nin Et-tasrif adlı eserinin Türkçesi olan ve Şerefeddin Sabuncuoğlu tarafından hazırlanan Cerrahiye-i İlhaniye Türk tıbbı açısından önemli bir kitaptır. Diğer tercüme eserlerden farklı olarak eseri Türkçeye çeviren Sabuncuoğlu Şerafeddin, kendi çizdiği 138 minyatürün yanında, kendi düşünceleri ve deneyimlerini de aktarmak suretiyle orjinal bir eser ortaya koymuştur (Noras, 1973). Amasyalı Şerafeddin Sabuncuoğlu (1368?-1470?) (Şekil 1.6.2) Fatih Sultan Mehmet devri ünlü hekim ve cerrahıdır. Amasya Darüşşifasında 14 yıl hekimlik yapmıştır. Eserlerinden anlaşıldığına göre, zamanla cerrahiye de önem vermiştir

63 14 Mart Mart 1827 de kurulan Tıphane ve Cerrahane-i Amire, ülkemizdeki tıp öğretiminin ilk modern aşamasını oluşturur. Okul daha sonra Tıphane ile birleşerek 1938 de Mektebi Şahane adını almıştır. Sivil tıbbiyenin de fakülte unvanını almasından sonra 22 Kasım 1908 de bütçesi oluşturularak resmi bir yapıya kavuşturulan Dişçi Okulu, 28 Ekim 1909 da fiilen eğitime başlamıştır. Dişhekimliği okulunun kurulması ile birlikte dişhekimliği eğitimi de çağdaş bir şekil almıştır. Prof.Dr.Kazım Esat Devrim, dişhekimliğinin tarihsel sürecini dönemlere ayırarak değerlendirmenin daha faydalı olacağını ifade eder ve bilimsel dişhekimliğinin başladığı 1908 den önceki birinci dönemi şöyle tanımlar.

64 Fakülteye doğru eğitim,fakülte ye Geçiş Dönemi.Türkiye de Diş Hekimliği Eğitimi,1933Atatürk ün Üniversite Reformu

65

66 Birinci Devre Birinci devre: Mektebin küşadı olan 1908 den evvelki kısıma aittir. Bu zamanda gayet basit ve gayet iptidaî şe-er altında dişçilik san`atine ait bazı işler yapılmakta ve bunu da yapabilmek için de ne ilmî bir iktidar veya bilgiye ve ne de pratik staja lüzum görülmemekte idi. Bu devrede babasından görenin gördüğünü kapabildiği kadar yapanlara münhasır bir devredir. Bu devrede o zamanın Tıb Fakültesinde mevcut daimî bir heyetin huzurunda (Filân dişin kaç kökü vardır? Filân diş hangi kerpetenle çekilir? gibi) gayet basit suallere cevap verilerek alman (Permi) lerle çalışıyorlardı. Bu hal 1908 e kadar böyle devam etmiş, bu tarihte Halit Sadi, o zaman Tıb Fakültesi reisi bulunan Operatör Cemil Paşanın himmeti ile (Dişçilik mektebi) nin küşadına kadar sürmüştür.

67 İlk Diş Hekimliği Okulu İlk Dişhekimliği okulu olan İstanbul Dişhekimliği Okulu 1908 yılında, Maarif Nazırı Emrullah Efendi ( ) döneminde, Tıp Fakültesi ilk dekanı Cemil Topuzlu ( ) tarafından kurulmuş ve yürütülmesi Dr. Halit Şazi` ye ( ) bırakılmıştır. Okulun kuruluşunu gerçekleştiren Prof.Dr.Cemil Topuzlu ( ) "80 Yıllık Hatıralarım" da şöyle anlatır. Askeri Tıbbiye`de 24 Temmuz 1908`de öğretim üyeleri toplanıp reform kararı aldık. O zaman 3 mareşal, birçok general ve diğer rütbelerde 185 asker profesör vardı. Bunlar okula uğramadıkları halde, aydan aya gelip yılda toplam altın maaş alıyorlardı. Eğitim kadrosunu l85"den 27`ye indiren bir tasarı hazırladık. Böylece, altınlık bir tasarruf sağlanmış oldu ve bunun değerlendirilmek için dişçi mektebi öğretim üyelerinin kadrolarını, tıp fakültesi bütçe taslağının arasına sıkıştırdım. Maarif Nazırı Emrullah Efendi`ye durumu anlattım. Bütçe onaylanırken Dişçi Mektebi de adı verilmeden kurulmuş oldu. İleride eleştiriye uğramamak İçin bu işi kendim yaptığımı söylemedim ve üstlenmesini Maarif Nazırından rica ettim. Emrullah Efendi: Dişçilik sanatının ülkemizde geri olduğunu bildiğini, berberler tarafından yapıldığını belirterek merak etme(!) dedi.

68 İlk Mezun Dişçi Okulu ilk mezunlarını, 30 Temmuz 1911 tarihinde verir. Mezunların sayısı 43 kişidir. Okul takip eden yıllarda; 1912 de 3, 1913 de 1, 1914 de 4, 1915 de 1, 1916 da 10, 1917 de 14, 1918 de 22, 1919 da 14, 1920 de 28, 1921 de 51, 1922 de 88, 1923 de 58, 1924 de 93, 1925 de 116, 1926 da 84 mezun vermiştir yılında, okula sınavla öğrenci almaktan vazgeçilir ve lise mezunları doğrudan kabul edilmeye başlanır de çıkan Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanun un 30.maddesi, dişhekimliği uygulama yetkisini yalnızca Dişhekimliği Okulu ndan mezun olanlara verir. Bu şekilde, hem dişhekimliği mesleği bir disiplin altına girmeye başlamış, hem de Dişhekimliği Okulu nun gelişimi hızlanmıştır Üniversite Reformuna kadar, eczacı ve dişçi okulları tıp fakültesine bağlı olarak yönetilirken, 31 Temmuz 1933 de Diş Okulu, İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Dişhekimliği Yüksek Okulu adını alır. 31 Temmuz 1933 de eğitim yılı, 3 yıldan 4 yıla çıkarılır.

69 Yine aynı tarihte eğitim süresinin 5 yıla yükseltilmesine karar verilmiştir yılında Dişhekimliği Yüksek Okulunun, dişhekimliği doktorası (Dr.Med.Dent.) diploması vermesi kararlaştırılmıştır.bu tarihten 1981 yılına kadar 156 dişhekimine bu diploma verilmiştir. Dişhekimliği Yüksek Okulu, her zaman Tıp Fakültesine bağlı kalmış ve onun tarafından yönetilmiştir. Tıp Fakültesi yöneticileri için öncelik doğal olarak kendi okullarındaydı ve kendilerine bağlı olan okullar hep ikinci planda kalmaktaydı. Bunun sonucu olarak, diğer okullar gibi Dişhekimliği Okulu da beklenilen düzeyde gelişme gösterememiştir. Okullarının daha hızlı bir gelişim göstermesini isteyen hocaların çabaları sonucu, 11 Temmuz 1964 de Dişhekimliği Yüksek Okulu Tıp Fakültesi nden ayrılarak İstanbul Üniversitesi Dişhekimliği Fakültesi ne dönüştürülmüştür. Yine aynı tarihte eğitim süresinin 5 yıla yükseltilmesine karar verilmiştir.

70 Diş Hekimliği Uzmanlık Dalları gelişimi,diş Hekimliği Tarihinde Permili Dişçiler,Diş Hekimliği Tarihi nde Büyük İsimler,Diğer Diş Hekimliği Fakülteleri,Kuruluşları

71

72

73

74 EĞİTİM YAPAN 86 Diş hekimliği Fakültesi ve İzin almış ve henüz eğitime başlamamış 23 fakülte vardır tarihi itibarıyla ülkemizde mevcut 86 dişhekimliği fakültesinden 63 tanesinde eğitim verilmektedir. İzin almış ve henüz eğitime başlamamış 23 fakülte vardır EĞİTİM VEREN DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTELERİ 1 Adıyaman 2 Afyonkarahisar Sağlık Bilimleri 3 Akdeniz 4 Alanya Alaaddin Keykubat 5 Altınbaş (Kemerburgaz) 6 Ankara 7 Ankara Yıldırım Beyazıt 8 Atatürk 9 Aydın Adnan Menderes 10 Başkent 11 Beykent 12 Bezm-i Alem 13 Bingöl 14 Biruni 15 Bolu Abant İzzet Baysal 16 Çanakkale Onsekiz Mart

75 17 Çukurova 18 Dicle 19 Ege 20 Erciyes 21 Erzincan Binali Yıldırım 22 Eskişehir Osmangazi 23 Fırat 24 Gazi 25 Gaziantep 26 Hacettepe 27 Harran 28 Hatay Mustafa Kemal 29 İnönü 30 İstanbul 31 İstanbul Aydın 32 İstanbul Kent 33 İstanbul Medeniyet 34 İstanbul Medipol 35 İstanbul Okan 36 İstanbul Yeni Yüzyıl 37 İzmir Demokrasi 38 İzmir Katip Çelebi 39 Kahramanmaraş Sütçü İmam 40 Karadeniz Teknik 41 Karabük 42 Kırıkkale

76 43 Kocaeli 44 Kütahya Sağlık Bilimleri 45 Marmara 46 Mersin 47 Necmettin Erbakan 48 Ondokuz Mayıs 49 Ordu 50 Pamukkale 51 Recep Tayyip Erdoğan 52 Sağlık Bilimleri 53 Sağlık Bilimleri Gülhane 54 Sakarya 55 Selçuk 56 Sivas Cumhuriyet 57 Süleyman Demirel 58 Tokat Gaziosmanpaşa 59 Trakya 60 Uşak 61 Van Yüzüncü Yıl 62 Yeditepe 63 Zonguldak Bülent Ecevit