GÜMÜŞHANE ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJELERİ BİRİMİ FEN BİLİMLERİ. (Proje Kodu : )
|
|
- Chagatai Aktuna
- 8 yıl önce
- İzleme sayısı:
Transkript
1 GÜMÜŞHANE ÜNİVERSİTESİ BİLİMSEL ARAŞTIRMA PROJELERİ BİRİMİ FEN BİLİMLERİ Gümüşhane İlinde Doğal Kaynaklı Radyasyonun Gamma Ray Spektrometre Ölçümleri Yapılarak Belirlenmesi ve İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkilerinin İncelenmesi (Proje Kodu : ) Hazırlayanlar: Yrd. Doç. Dr. Nafız MADEN Yrd. Doç. Dr. Enver AKARYALI 2013 Başlama Tarihi : Bitiş Tarihi : Ocak 2013, Gümüşhane Gümüş hane Üniversitesi Jeofizik Mühendisliğ i Bölümü
2
3 Önsöz Bu çalışma Gümüşhane İli Merkez, Kelkit, Şiran, Köse, Torul ve Kürtün ilçeleri ile bu ilçelere bağlı Özkürtün, Altınpınar, Tekke, Arzular, Salyazı, Öbektaş, Kaş, Deredolu, Gümüşgöze, Ünlüpınar, Söğütlü, Yeşilbük beldelerind e doğal radyasyon ölçümü yapılmıştır. Alınan ölçümler sırasında bizden yardımlarını esirgemeyen Gümüşhane halkına ne kadar teşekkür etsek azdır. Ayrıca yıl boyunca Mühendislik Fakültesi önündee alınan günlük ölçümler ile Radyasyon seviyesi sürekli izlenmiştir. Günlük Radyasyonn ölçümlerini alan bölümümüz öğrencilerinin üstün gayretleri takdire değerdir. Bu projenin gerçekleşmesine öncülük eden RektörümüzR z Prof.Dr. İhsan GÜNAYDIN a, Rektör yardımcımız Prof.Dr. Haydar AKYAZI ya, Bap koordinatörümüz Yrd.Doç.Dr. Kağan KILINÇ a ve BAPP personellerine ne kadar teşekkürr etsek azdır. 1
4 İÇİNDEKİLER Sayfa No: Özet... 6 Abstractt Giriş... 8 Genel Bilgiler... 9 Radyasyon Kaynakları... 9 Doğal ve Yapay Radyasyon Kaynakları Radyasyonun insan sağlığı üzerinde etkileri Bölgeninn Jeolojisi ve Tektoniğii Merkez İlçenin Genel Jeolojisi Amaç ve Kapsam Gereç ve Yöntem Bulgular Tartışmaa Sonuç Yorum Kaynaklar
5 ŞEKİLLER DİZİNİ Sayfa No Şekill 1. Alfa, Beta ve Gama ışınları Şekill 2. Doğal ve yapay radyasyon kaynaklarının toplam radyasyona oranı. Toplam Radyasyon dozu 3.03 msv/yıl olarak alınmıştır Şekill 3. Birleşmiş Milletlerr Genel Kuruluna sunulan UNSCEAR 2008 raporu verilerine göre toplam radyasyonun alınan kaynaklara göre yüzdesi. Tüm kaynaklardan alınan ortalamaa radyasyon dozu 3.03 msv/yıl olarak alınmıştır Şekill 4. Gümüşhane ve çevresinin genelleştirilmişş kolon kesiti (Kandemir 2004 ve Eyüboğlu vd., 2010 dan değiştirilerek alınmıştır) Şekill 5. Gümüşhane İli ve çevresinin jeoloji haritası (Türk-Japon Ekibi, 1985) Şekill 6. Gümüşhane iline bağlı ilçeler ve bu ilçelere bağlı beldelerde alınan toplam Doz Oranı değerleri Şekill 7. Gümüşhane iline bağlı ilçeler ve bu ilçelere bağlı beldelerde alınan Etkin Doz Oranı değerleri Şekill 8. Gümüşhane iline bağlı ilçeler ve bu ilçelere bağlı beldelerde alınan etkin Doz Oranı değerlerindenn hesaplanann Yıllık Eşdeğer Doz Oranı O değerleri Şekill 9. Gümüşhane ili Merkez ilçeye bağlı beldeler, köyler ve v mahallelerde ölçülen toplam Doz Oranı değerleri Şekill 10. Gümüşhane ili Merkez ilçeyee bağlı beldeler, köylerr ve mahallelerde ölçülen Etkin Doz Oranı değerleri Şekill 11. Gümüşhane ili Merkez ilçeyee bağlı beldeler, köylerr ve mahallelerinde ölçülen Etkin Doz Oranı değerlerinden n hesaplanann Yıllık Eşdeğer Doz Oranı değerleri Şekill 12. Gümüşhane merkez ilçeye bağlı mahallelerde ölçülen toplam Doz Oranı değerleri Şekill 13. Gümüşhane merkez ilçeye bağlı mahallelerde ölçülen Etkin Doz Oranı değerleri Şekill 14. Gümüşhane merkez ilçeye bağlı mahallelerde ölçülen Etkin Doz Oranı değerlerinden hesaplanan Yıllıkk Eşdeğer Doz Oranı değerleri. d Şekill 15. Gümüşhane ilininn Yıllık Eşdeğer Doz Oranı değerleri haritası
6 Şekill yılı Ocak ayına ait Toplam Doz (a), Etkin Dozz (b) ve Yıllık Eşdeğerr Doz Oranı (c) değerleri Şekill yılı Şubat ayına ait Toplam Doz (a), Etkin Doz (b) ve Yıllık Eşdeğerr Doz Oranı (c) değerleri Şekill yılı Mart ayına ait Toplam Doz (a), Etkin Dozz (b) ve Yıllık Eşdeğer Doz Oranı (c) değerleri Şekill yılı Nisan ayına ait Toplam Doz (a), Etkin Doz (b) ve Yıllık Eşdeğerr Doz Oranı (c) değerleri Şekill yılı Mayıs ayına ait Toplam Doz (a), Etkin Doz (b) ve Yıllık Eşdeğer Doz Oranı (c) değerleri Şekill yılı Haziran ayına ait Toplam Doz (a), Etkin Doz D (b) ve Yıllık Eşdeğer Doz Oranı (c) değerleri Şekill yılı Temmuz ayına ait Toplam Doz (a), Etkin Doz (b) ve Yıllık Eşdeğer Doz Oranı (c) değerleri Şekill yılı Ağustoss ayına ait Toplam Doz (a), Etkin Doz D (b) ve Yıllık Eşdeğer Doz Oranı (c) değerleri Şekill yılı Eylül ayına ait Toplam Doz (a), Etkin Doz (b) ve Yıllık Eşdeğerr Doz Oranı (c) değerleri Şekill yılı Ekim ayına ait Toplam Doz (a), Etkin Doz (b) ve Yıllık Eşdeğerr Doz Oranı (c) değerleri Şekill yılı Kasım ayına ait Toplam Doz ( a), Etkin Doz (b) ve Yıllık Eşdeğer Doz Oranı (c) değerleri Şekill yılı Aralık ayına ait Toplam Doz (a), Etkin Doz (b) ve Yıllık Eşdeğer Doz Oranı (c) değerleri Şekill yılı aylar itibariyle en düşük, en yüksek ve ortalama Toplam Doz Oranı (a), Etkin Doz Oranı (b)) ile Yıllık Eşdeğer Doz Oranı (c) değerleri Şekill Mart 2011 Honshu depreminden sonra Fukushima Dai-ichi santralinde meydanaa gelen sızıntıya ait radyasyon değerleri (URL-2)
7 ÇİZELGELER DİZİNİ Sayfa No Çizelge 1. Doğal kaynakların sebep olduğu dünya ortalama radyasyon doz değerleri (UNSCEAR, 2008; URL-1) Çizelge 2. Yapay kaynakların sebep olduğu dünya ortalama radyasyon r doz değerleri (UNSCEAR, 2008) Çizelge 3. UNSCEAR tarafından yayınlanan dünyada bazı ülkelerdeki en yüksek doğal kaynaklıı radyasyon doz oranı değerleri (UNSCEAR, 2000; URL-1) Çizelge 4. Radyasyona maruz kalınan doz aralıkları ve insan sağlığına olan etkileri (URL- 1) Çizelge 5. Bitkiler ve hayvanlar için yaklaşık öldürücü radyasyon dozları (URL-1) Çizelge 6. Dört pencereli bir spektrometrenin enerji düzeyleri Çizelge 7. Gümüşhane iline bağlı Köse, Kelkit, Şiran, Torul ve v Kürtün ilçelerinde yapılan Radyasyon ölçümleri Çizelge 8. Gümüşhane ili merkez ilçeye bağlı beldeler ve yerleşim yerlerinin radyasyon değerleri Çizelge 9. Gümüşhane ili merkez ilçeye bağlı mahallelerde alınan a radyasyon değerleri Çizelge yılı aylar itibariyle Toplam Doz Oranı, Etkin Doz Oranı ve Yıllık Eşdeğer Doz Oranı değerlerininn en düşük, en yüksek ve ortalamaa değerleri
8 1. Özet Radyasyon hayatın bir gerçeğidir. Radyasyonun doğal olarak her yerde bulunduğu bir dünyada yaşıyoruz. Yerkabuğundaa doğal olarak bulunan Uranyum, Toryum, Potasyum gibi elementler radyoaktivite özelliği gösterirler. Dolayısıylaa bu elementleri içeren mineral ve kayaçlar radyoaktiftirler. Radyasyonun fazlası insan sağlığını tehdit ettiği gibi, daha ileri safhalarda ölüme yol açabilir. Bu proje çalışması kapsamında a Gümüşhane ili genelinde toplam 129 adet Doğal Radyasyon ölçümü yapılmıştır. Yapılan ölçümler Gama Ray Spektrometre cihazı ile alınmıştır. Her ölçüm noktasının koordinatı GPS ile tespit edilmiştir. Alınan ölçümlerin değerlendirilmesi ile Toplam Doz oranı değerleri ngy/saat ile ngy/saat arasında; Etkin doz oranı değerlerinin nsv/saat ile nsv/ /saat; eş değer doz oranın değerlerinin ise 0.89 msv/yıl ile 1.04 msv/yıl arasında değiştiği tespit edilmiştir. Elde edilen bu değerlerin dünya ortalaması seviyelerinde olduğu görülmüş olup, insan sağlığı üzerinde hastalık yapıcı bir etkisinin bulunmadığı kanaatine ulaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: Gümüşhane, Jeofizik, Doğal Kaynaklı Radyasyon, Gamma Ray Spektrometre, Toplam Radyasyon Dozu 6
9 2. Abstract Radiation is a fact of life. Wee live in a world where the natural radiations exist everywhere. The Uranium, Thorium,, Potassium elements found naturally in the earth's crust show radioactivity. Therefore, the rocks and minerals containing g these elements are radioactive. As more radiation threat to human health, the more m advanced stages can lead to death. Within the scope off this project, a total of 129 natural radiation measurements were gathered in the entire province of Gümüşhane. The measurements were taken with Gamma Ray Spectrometer device. The coordinates of each measurement point is determined by GPS. It is determined thatt the total dose rate, the effectivee dose rate and the equivalent annual dose rate values change from ngy/h to ngy/h, nsv/h to nsv/h and 0.89 msv/year to 1.04 msv/year, respectively, by evaluating the observation values. When the computed equivalent annual dose rate values were considered, it was seen that the results were under the world average level and that theyy did not have any disease-making effect on human health. Keywords: Gümüşhane, Geophysics, Radiation Dose Natural Radiation, Gamma Ray Spectrometer, Total 7
10 3. Giriş Çevresel radyasyon ölçümlerinin temel amacı, insanların çevresel kaynaklardan aldıkları radyasyon dozunun tayini ve oluşturabileceği sağlıkk riskinin değerlendirilmesidir. Bunun yapılabilmesi için de doğal radyasyon kaynaklarını oluşturan radyonüklidlerin çevresel ortamdaki yoğunlaşmaları ve insanların maruz kaldıkları toplam radyasyon dozuna bunlarınn katkıları ayrı ayrı belirlenmelidir. Ayrıca çevresell ortamda bulunan radyonüklidler ile insanların bu kaynaklardan aldıkları radyasyon dozu arasındaki ilişkinin belirlenmesi gerekir. Bu tür sistematik araştırmalar sonucu bir bölgeninn doğal radyasyonunun çevre yönünden sağlıklı yaşama uygun olupp olmadığına karar verilebilir. Bu konuda yapılmış pek çek çalışma literatürde mevcuttur: Bakaç ve Kumru (1999)( yaptıkları çalışmada, Gediz Nehrinin Ege Denizi'ne döküldüğü noktadan başlayarak doğduğu noktaya kadar Gediz Havzası'nın radyoaktivite seviyesi araştırdılar. Her 1 km'de birr olmak üzere havzadan toplam 321 noktada yüzey gamaa ve radyometrik uranyum ölçümleri yaparak eu konsantrasyonunun ppm, eth konsantrasyonunun ppm, %K konsantrasy yonunun % ve gama gözlemlerinin cps ve ur/h ve radyometrik uranyum beta ve gama ölçümlerinin de sırasıyla 0-15 cps ve 0-24 cps aralığında değiştiğini belirlediler. Karahan ve Bayülken (1999) tarafından yapılan bir çalışmada, İstanbul ve çevresinin gamaa doz oranları belirlenmiştir. İstanbul un yüzey toprağındaki doğal radyonüklitt aktivite konsantrasyonu, gama spektrometresi kullanılarak ölçülmüştür. Tso ve Leung (2000) tarafından yapılan diğer bir araştırmada ise Hong Kong ta yaşayan nüfusun doğal radyasyon nedeni ile aldığı doz hesaplanmıştır. Iyogi vd v (2002) tarafından yapılan çalışmada ise Japonya dakii Aomori ilçesinde çevresel gama ışın doz oranları incelenmiştir. Karakelle vd (2002) tarafından yapılan çalışmada Kocaeli, Basın daki 27 farklı örnek istasyonundan alınan toprak örneklerindeki doğal radyonüklit konsantrasyonları belirlenmiştir. Akkurt vd (2004) tarafından yapılan çalışmada Isparta bölgesindeki doğal gama radyasyon ölçümü yapılmıştır. Ölçümler Eberline firmasıı tarafındann üretilen NaI (Tl) proplu portatif radyasyon monitör cihazı (ASP2e) kullanılarak yapılmıştır. Ölçülen çevresel gama radyasyon dozu 2,43 μr/h ile 37,54 μr/h değerleri arasında değişmektedir. Isparta Davraz ve Gölcük bölgelerinde eki ölçüm sonuçları aylara göre vee yerden yüksekliğe bağlıı olarak yapılmıştır. Ölçüm sonuçları en yüksek radyasyon dozu Gölcük bölgesinde 37,54 μr/h olarak bulunurken en düşük değer 2,43 μr/h ile Davraz bölgesinde 8
11 bulunmuştur. Kam (2004) tarafındann yapılan bir çalışmada Tekirdağğ ili gama ışınlama dozları ve ev içii radon konsantrasyonları belirlenmiştir. Bu amaç a için Tekirdağ il genelinde 169 noktada dışş havada ayrıca Tekirdağ merkezinde ev içi ve v ev dışı birçok noktada gama ışınlama doz ölçümü gerçekleştirilmiştir ve sonuçlar ngy/h olarak o belirlenmiştir. Değerlier (2007) yaptığı çalışmada genel olarak Adana İli ve çevresindeki doğal kaynaklarda bulunan doğal radyoaktivite değerlerinin belirlenmesi ve bu doğal kaynaklardan yayınlanan farklı tipteki radyasyonların ölçülmeleri ile de Adana İlini kapsayan bölgenin doğal temel t radyasyon seviyesini tespit etmiştir. Bunun için yüzeye yakın atmosferde portatif gama dedektörü ile havada soğurulmuş gama a doz oranları; gama spektrometrik analiz sistemi ile ölçüm alınan noktalardak i toprakta bulunan nüklitlerin radyoaktivite konsantrasyonları; alfa ve beta sayım sistemii ile içme, deniz, göl ve nehir sularındaki toplam alfa ve beta radyoaktivite konsantrasyonları vee Cr-39 nükleer iz dedektörü ve Radosys ölçüm sistemi ile de Adana ili şehir merkezindee bulunan evlerdeki radon gazı konsantrasyonlarını ölçmüştür. Yapılan çalışma sonucunda s doğal kaynaklardan Adana ilinde insanların bir yılda maruzz kaldıkları radyasyon dozları hesaplanmıştır. 4. Genel Bilgiler 4.1. Radyasyon Kaynakları ı Radyasyonun doğall olarak her yerdee bulunduğu bir dünyada yaşıyoruz. Yerkabuğunda doğal olarak bulunan Uranyum, Toryum, Potasyumm gibi elementler radyoaktiftirler. Dolayısıyla bu elementleri içeren mineral ve kayaçlar radyoaktivite özelliği gösterirler. Radyoaktivite ilk önce 1895 yılında Wilhelm Conrad Röntgen, 1896 yılında ise W.C. Röntgen den habersizz Antoine Henri Becquerel tarafından keşfedilmiştir. Radyasyon veya Işınım, elektromany yetik dalgalar veya parçacıklar p biçimindeki enerji yayımı ya da aktarımıdır. Bir maddenin atom çekirdeğind deki nötronların sayısı, proton sayısına göre oldukça fazla ise; buu tür maddeler kararsız bir yapı göstermekte ve çekirdeğindeki nötronlar alfa, beta, gama gibi çeşitli ışınlar yaymak suretiyle parçalanmaktadırlar. Çevresine bu şekilde ışın saçarak parçalanan maddelere radyoaktif madde ("ışınımsal madde") ) denir. Bir atom çekirdeğinin parçalanmasından meydana gelen helyumm çekirdeklerine (2 proton, 2 nötron) alfa parçacıkları denir. Bu ışımaların durdurulmasıı çok kolaydır. Bir kâğıt yaprak bile yeterli olur. Beta ışınları da alfa ışınları gibi bir atom çekirdeğinin parçalanmasıylaa oluşur. Bu parçalanmada çekirdekten 2 proton değil, bir elektron veya bir 9
12 pozitron ayrılır. Beta ışımaları alfa taneciklerinee göre daha hızlıdır. Durdurulmaları daha zordur. Yüklü oldukları için manyetikk alanda sapma gösterirler. Gama ışınları çekirdekten ayrılan ve ışık hızıyla yayılan elektromanyetik enerjidir. Atom çekirdeğinden bir alfa veya bir beta parçacığı ayrıldıktan sonra çekirdekte fazladan enerji oluşur vee atom çekirdeğinin yapısı kararsız hale gelir. Gama ışınları, atomun kararlı bir yapıya y kavuşması için fazladan sahip olduğu enerjiyi çekirdeğinden ayırması sonucu oluşur.. Yüksüz olduğu için manyetik alanda sapma göstermez. Durdurulma ası zordur. Birkaç cm kalınlığındaki kurşun bloktan dahi geçebilirlerr (Şekil 1). Dünyamız oluşumundan bu yana radyoaktif bir özellik göstermektedir. Dolayısıyla çevremizde her zaman için bir miktar radyasyon bulunur. Radyasyonun fazlası insan sağlığını tehdit ettiği gibi, daha ileri safhalarda ölüme yol açabilir. a Doğada kendiliğinden radyoaktif olan bazı elementler vardır,, bunlar dört grupta ele alınır: Radyum grubu: Uranyum 238 ile başlar ve parçalanmalarla kurşun 206'ya dönüşür. Aktinyum serisi: Bu seri uranyum 235 ile başlar ve kurşun 207'ye dönüşerek biter. Toryum serisi: Toryum 232 ilee başlar ve kurşun 208 ile i son bulur. Neptünyum serisi: Neptünyum 237 ile başlayıp, bizmut 209 ile biter. Doğal radyasyon radyoaktif elementler ile uzay boşluğundakii yıldızlar ve bazı nesneler tarafından üretilir. Radyoaktif elementler toprakta, havada, suda ve hatta kendi vücudumuzda doğal olarak bulunurlar. Ayrıca her gün bu radyoaktif elementleri su, hava ve yediğimiz yiyecekler yoluyla vücudumuza almaktayız. Dünyada doğal olarak radyoaktif elementlerin bulunmadığı hiçbir yer yoktur. 10
13 Şekill 1. Alfa, Beta ve Gama ışınları. Radyoaktivitenin hemen hemen bütün bilimsel vee teknik alanlarda geniş bir uygulama alanıı vardır. Radyoaktif izotopların nükleer tepkimelerinden tekniğinn birçok dalında kontrol aracı olarak faydalanılır. Bu kontrolde özellikle radyoaktif bir elementin radyoaktif olmayan bütün izotoplarıylaa aynı özellikleri göstermesinden yararlanılır Doğal ve Yapay Radyasyon Kaynakları Çevredeki doğal ortam insanınn maruz kaldığı en büyük b radyasyon kaynaklarını içermektedir. Dünyanın oluşumuyla a birlikte doğada yerini alan çok uzun ömürlü (milyarlarca yıl) radyoaktiff elementler yaşadığımız çevrede, normal vee kaçınılmaz olarak kabul edilen doğal bir radyasyon düzeyi oluşturmuşlardır. İnsanlar, İ dış uzay ve güneşten gelen kozmik ışınlar, yer kabuğunda bulunan radyoizotoplar, toprak vee yapı malzemeleri, su ve gıdalar gibi doğal kaynaklardann ışınlanmaktadır. Bunların yanı sıra enerji üretimi, tıp, endüstri, araştırma, tarım, hayvancılık gibi pek çok alanda kullanımı kaçınılmaz olan yapay kaynaklar nedeni ile doz almaktadır. Yeryüzündeki tüm canlılarr ve cansızlar doğal ve yapay radyasyon kaynaklarından, dış ve iç ışınlanma yoluyla her ann radyasyona maruz kalmaktadır. Gama ve betalar dış ışınlamalarla, alfalar ise iç ışınlamalarla daha çok zarar verirler. Maruz kalınan radyasyonun büyük bir kısmı doğal kaynaklıdır.. Doğal radyasyondan kaynaklanann ışınlanma, Uzaydan dünya atmosferine gelen yüksekk enerjili kozmik ışınlara ait paracıklardan ve yer kabuğunda bulunann doğal radyoaktif izotoplardan olmak üzere iki ana nedenden kaynaklanır. İnsanların aldıkları dış radyasyon dozları 11
14 dünyanın her yerinde aynı değildir. Günümüzde UNSCEAR tüm kaynaklardan alınan dozlara d ilişkin verileri düzenli olarak yayımlamaktadır. Çizelge 1 de 2008 yılında yayımlanan rapora göre dünya nüfusunun doğal radyasyon kaynaklarından aldığı yıllık ortalama dozlar görülmektedir. Çizelge 1 ye göre toplam doğal radyasyonun yıllık ortalaması 2.42 msv olup, 1-13 msv arasında değiştiği görülmektedir. Bu değerin %52.07 si Radon gazı solunumundan, %19.83 ü ise kayaçların içinde yer alan U, Th ve K gibi g radyoaktif elementlerden kaynaklanmaktadır. Çizelge 1. Doğal kaynakların sebepp olduğu dünya ortalama radyasyon doz değerleri (UNSCEAR, 2008; URL-1). Kaynak Yıllık ortalama doz Değişim D Aralığı Yüzdesi (msv) (msv) (%) Radon soluma Doğal ışınlanma Kozmik ışınlanma İç ışınlanma Toplam Çizelge 2 de ise 2008 yılında yayımlanann UNSCEAR raporundan derlenen yapay kaynaklardan ileri gelen dünyanın yıllık ortalama doz değerleri d görülmektedir. Bu Çizelgeye göre yapay kaynaklardan dünyanın aldığı yıllık doz değeri 0.61 msv dir. Çizelge 1 ve Çizelge 2 ye göre dünyanın yıllık toplam radyasyonuu 3.03 msv tir. Bu değerin %79.8 i doğal radyasyon kaynaklarındann ileri gelirken %20.2 si yapay radyasyon kaynaklarından ileri gelmektedir (Şekil 2). Toplam radyasyon kaynağının %41.6 sı evlerdeki radon gazının bozunum ürünlerinden, %19.8 i tıbbi ışınlanmalar oluşturur. Yapay radyasyon kaynakları (radyoaktif kazalar, tüketici ürünleri, ü mesleki ışınlanma ve nükleer endüstriden kaynaklanan salımlar) toplam radyasyonun ancak %0.4 ünü oluşturur (Şekil 3). Toprak ve kayalardaa yüksek konsantrasyonlarda bulunan 238 U, 232 Th ve 40 K gibi radyonüklitler, kozmik ışınların atmosferdeki reaksiyonları sonucu s üretilen yüksekk enerjili nötronlar, protonlar, elektronlar ve müonlar ile yapı malzemelerinden çıkan gamaa ışınları dış radyasyon kaynaklarınıı oluşturmaktadırlar. Atmosferde bulunan tozz ve partiküllerdeki 12
15 doğal radyoizotoplar ve yapı malzemelerinden çıkan 222 Rn ve v 220 Rn gibi radyoaktif gazlar, sindirim ve solunum yoluyla vücudaa alındıklarında iç ışınlamalara sebep oldukları için bunlar aynı zamanda iç radyasyon kaynakları olarak da bilinirler. Çizelge 3 de UNSCEAR tarafından yılında yayınlanan rapordan derlenen dünyada ölçülmüş en yüksek doğal kaynaklı doz oranı değerleri ngy/saat olarak verilmiştir. En yüksek değer Brezilya sahillerinde ölçülmüş olup ngy/saat tir. Çizelge 2. Yapay kaynakların sebepp olduğu dünya ortalama radyasyon doz değerleri (UNSCEAR, 2008). Yıllık ortalama Doz Kaynak (msv)) Tıbbi ışınlanmaa 0.6 Nükleer denemeler Mesleki Işınlanma Çernobil kazası Nükleer güç santralleri Toplam 0.61 Değişim Aralığı A (msv) Alçak ve yüksek sağlık hizmetlerine göre msv aralığında a değişir. En yüksekk değere (0.15 msv) 1963 yılında ulaştı. Buu tarihten sonra azalmaktadır. Bütün işçilerin maruz kaldığı yıllık doz 0.7 msv olmakla birliktee 0-20 msv arasında değişebilmektedir. İşçilerin maruz kaldığı bu dozun büyük bir çoğunluğu doğal radyasyondan kaynaklanmaktadır. Özellikle madenlerde Radon gazı gibi yılında en yüksek değere (0.04( msv) ulaştı. Buu tarihten sonra azalmaktadır. Kazaa alanı yakınlarında yüksektir. Güç santrallerinin artmasıyla yükselmekle birlikte, iyileştirme çalışmalarıyla düşürülebilmektedir.. Bazı güç santrallerininn 1 km yakınındaki doz 0.02 msv kadar olabilmektedir. 13
16 Yapay Kaynaklı Radyasyon 20,2% Doğal Kaynaklı Radyasyon 79,8% Şekill 2. Doğal ve yapayy radyasyonn kaynaklarının toplamm radyasyona oranı. Radyasyon dozu 3.03 msv/yıl olarak alınmıştır (UNSCEAR, 2008). Toplam Nükleerr Endüstri 0,,4% Radon Soluma 41,6% Vücut İçi Işınlanma 9,6% Kozmik Işınlanma 12,9% Doğal Işınlanma 15,8% Tıbbi Işınlanma 19,8% Şekill 3. Birleşmiş Milletler Genel Kuruluna sunulan UNSCEAR 2008 raporu verilerine göre toplam radyasyonun alınan kaynaklara göree yüzdesi. Tüm kaynaklardan alınan ortalama radyasyon r dozu 3.03 msv/yıl olarak o alınmıştır (UNSCEAR, 2008). 14
17 Çizelge 3. UNSCEAR tarafından yayınlanan dünyada bazıı ülkelerdeki en yüksek doğal kaynaklı radyasyon doz oranı değerleri (UNSCEAR, 2000; URL-1). Ülke Brezilya Çin Mısır Fransa Hindistann İran İtalya Niue Island İsviçre Bölge Guarapari Mineas Gerais Goias Pocos de Caldas Araxá Yangjiang Quangdong Nil deltası Merkez Kuzey batı Keralaa ve Madrass Ganj deltası Ramsar Mahallat Lazio Campania Orvieto town South Toscana Pacific Tessin, Alps, Jura Bölge Karakteristiği Nüfus En Yüksek Doz (ngy/saat) (Caddeler) Monazit kumlar; kıyı alanları Volkanik tabakalar (Sahil) Monazit parçacıklar Monazit kumlar , şistik kaya, kumtaşıı Uranyum mineralleri Monazit kumlar; kıyı alanları km uzunluğunda, 500 m genişliğinde Kaynak suları Volkanik toprak Volkanik toprak Gneiss, verucano, karstik topraklarda 226Ra K canlıı ve cansız maddelerde yaygın ve bol miktardaa bulunur.. Doğal radyoizotoplar daha çok volkanik, fosfat, granit ve v tuz kayalarında yüksek konsantrasyonlarda bulunurlar. Bu kayalar doğa şartlarına bağlı olarak zamanla ufalanarak çok küçük parçalar halinde yağmurr veya akıntı sularıyla toprağa karışırlar. Böylece toprağın doğal radyoaktivitesini artırırlar. Dünyanın jeolojik yapısı incelendiğinde belli 15
18 kalınlıktaki toprak tabakasının hemenn altında kaya yataklarının olduğuu görülür. Bu kaya yatakları da radyoaktiviteye sebep olurlar. Karasal radyonüklitler çevresel ortamlarda homojen bir dağılım göstermez Radyasyonun insan sağlığı üzerinde etkileri Radyasyon bir cisimden geçerse, cismi iyonizee ederek kimyasal yapısını bozmaktadır. Eğer radyasyon organ ve dokuları oluşturan bir b hücreden geçerse ve hücre içinde kromozomları oluşturan DNA moleküllerinde kritik bozulmalarb ra sebebiyett verirse, hücre kendini tahrip etmektedir. Bununla birlikte hücre vee DNA herr zaman fiziksel ve kimyasal bozulmaya uğramakta olup kendilerinii tamir etmee mekanizmalarına sahiptirler. Radyasyonun sebep olduğuu bozulmalar bu normal hücrelerin tamir işlemleriyle genellikle yenilenebilmektedir. Eğer kendini yenileme işlemi başarılıysa ya da öldürülen hücre çok sayıda değilse sorun oluşmamaktadır. Ancak, DNA nın hatalı tamir işlemi yapması durumunda mutasyona uğrayan hücreler ölecektir. Bununla birlikte hücrenin küçük de olsa yaşama şansı ve DNA daki mutasyonunn hücre bölündükçe kendini kopyalama olasılığı doğar. Bu işlem çok adımlı işlemin başlangıcı olup bunun sonucunda hücrenin kanser olmasınaa yol açabilir (URL-1). Molekül, hücre ve doku üzerinde birçok muhtemel etki kişinin dışarıdan radyasyona maruz kalması sonucu oluşmaktadır. Böyle şiddetli bir etki belli bir süre içinde maruz kalının toplam doza bağlıdır. Eğer bir kişi yüksekk seviyede radyasyona uzun bir süre maruz kalırsa ve vücutta radyasyon birikimi yüksekk ise vücuttaki birçok hücre ölecektir. Radyasyona maruz kalan kişide ciddii hastalıklara (deri yanıkları, saç dökülmesi, kısırlık, vb) sebep olacaktır. Doza bağlı olarak,, radyasyona maruz kalan kişi eğer iyi bir tıbbi tedavi alırsaa kısmen iyileşebilecektir. Ancakk çok yüksek dozlarda iyileşme mümkün değildir ve birkaç gün ya da haftada kişinin ölümüyle sonuçlanacaktır (URL-1). Aşağıda Çizelge 4 de maruz kalınan doz aralıkları ve insan sağlığına olan etkileri gösterilmiştig ir. Hayvan ve bitkiler de radyasyondan etkilenmektedir. Hasara uğrama mekanizmaları insanlarınkiyle aynıdır. Yüksek dozlarda hastalık ve ölüm olmaktadır. o Düşük seviyelerde benzer kanserojen etkiler görülmektedir. Bitkiler ve hayvanlar için yaklaşık öldürücü radyasyon dozları aşağıda Çizelge 5 dee verilmiştir. 16
19 Çizelge 4. Radyasyona maruz kalınan n doz aralıkları ve insann sağlığına olan etkileri (URL- 1). Doz Aralığıı (msv) 0-10 İnsan sağlığına etkisi İnsan sağlığı üzerinden doğrudan etkisi yoktur Erken etkisi yok. Yüksek dozlara maruzz kalan nüfuslarda belli kanser türleri oranında artış Radyasyon hastalığı (ölüm riski), yüksek dozlara maruz kalan nüfuslarda belli kanser türleri oranında artış den yüksek Her zaman ölüm Çizelge 5. Bitkiler ve hayvanlar için yaklaşık öldürücü radyasyon dozları (URL-1). Doz Aralığı (Sv) Ölüm 1-10 Memeli ve kuşlar Kabuklu hayvanlar, sürüngenler amfibiler, balık, yüksek bitkiler Yumuşakçal lar Protozoa, bakteri, yosun, liken, algler, böcekler 4.4. Bölgenin Jeolojisi ve Tektoniği 238 U, 232 Th, 40 K gibii doğal radyonüklitlerin topraktaa bulunma miktarları toprağın kökenini oluşturan kayaç türüne bağlıdır. Yüksekk radyoaktivite daha çok volkanikk kökenli kayaçlarda gözlemlenirken, düşük radyoaktivite seviyeleri ise tortul kayaçlarda görülmektedir. Fakat bazı katmanlarına ayrılabilen tortul kayaçlar k (tortul şist) ve fosfat içeren kayaçların da nispeten yüksek radionüklit içeriğine sahip olması beklenir. Bu bağlamda çevredeki Doğal Radyasyon seviyesi bölgeninn jeolojik yapısıyla doğrudan ilişkilidir. Bu nedenle çalışma alanınınn jeolojisininn bilinmesi zorunludur. Çalışma alanının içinde bulunduğu Doğu Pontidd Orojenik k Kuşağı, bölgede yüzeyleyen kayaç topluluklarının sedimantolojik, tektonik ve magmatikk özelliklerine bağlı olarak; Kuzey, Güney ve Eksen Zonu u olmak üzere üç alt birliğe ayrılırr (Bektaş vd. 1995). Kuzey Zon, genellikle Geç Kretase vee Tersiyer yaşlı volkanik kayaçlar ve granitik kütleler ile temsil edilir. Güneye doğru gidildikçe magmatik faaliyetin şiddeti azalır ve magmatik kayaçlara sedimanter kayaçlar eşlik etmeye başlar. Güneyy Zon, başlıca Mesozoyik ve Tersiyer yaşlı sedimanter kayaçları, Pulur, Ağvanis ve Tokat T metamorfik masiflerini, ultramafik intruzyonları, Geç Kretasee yaşlı şoşonitik ve ultrapotasik volkanikleri, Erken 17
20 Eosen yaşlı adakitik intruzyonları ve Arzular cevherleşmesine ev sahipliği yapan Orta-Geç Eosen yaşlı bazaltik-andezitik volkanik kayaçları içine alırr (Eyüboğluu vd. 2010) ). Eksen zonu ise, Kop Dağı ve Erzincan civarında yüzeyleyen, ultramafik kütleler ve Orta-Üst Kretase yaşlı ofiyolitik-olistostromal melanj ile temsil edilir. Her zon yaklaşık KB, KD ve D-B gidişli bölgesel ölçekli faylar ile ayrılmakta olup, buu faylar bölgedeki havzaların açılmasını ve kapanmasını ve ayrıca magmatik kayaçların vee cevherleşmelerin yerleşimlerini kontrol eden ana tektonik yapılardır (Eyüboğluu vd. 2006).. Doğu Pontid Orojenik Kuşağı nın Güney Zonu içinde yer alan inceleme alanının en yaşlıı birimini Kurtoğlu Metamorfitleri oluşturur. Başlıca mikaşist, gnays, fillat ve bunları kesen metagranitik dayklardan oluşan bu birimin metamorfizma yaşı 320.3±1.7 milyon yıl ile Karbonifer dir (Topuz vd. 2007). Bu metamorfik taban kayaçları, k Geç Karbonifer yaşlı asidik kayaçlar tarafından kesilir. Gümüşhane i (Yılmaz, 1973) ) veya Gümüşhane Plütonu (Çoğulu, 1975) gibi değişik isimlerle adlandırılan bu birim başlıca granodiyorit, granit, kuvarslı mikrodiyorit ve dasitlerden oluşmaktadır.. Özellikle iri taneli birimler plütonun merkez kesimlerinde, dasitikk kayaçlar ise plütonun kenar kesimlerinde yüzeyleme verir. Doğu Pontidler in Hersinyen tabanını temsil eden bu iki birim, Erken-Orta Jura yaşlı volkano-sedimanter istif ile uyumsuz olarak örtülür. Güney G Zon da yaygın olarak yüzeyleme veren ve değişik araştırmacılar tarafından farklı adlarla a isimlendirilen bu birim, birbirleriyle yanal geçiş gösteren ve kısa mesafelerde kalınlık farkları sunan rift ilişkili birimleri içerir. Andezit, diyabaz, bazalt, aglomera, tüf ve tüfitlerden oluşan volkanik ara seviyeler, yersel çakıltaşı, dereceli kumtaşı, marn, kiltaşı ve kumlu kireçtaşı ile Calcari Ammonitico Rosso fasiyesinde gelişmiş bol ammonit, belemnit, çift çenetli, sünger, krinoid ve gastropod içeren bu birimin başlıca litolojilerini kırmızı renkli r ve yumrulu kireçtaşları oluşturur (Yılmaz, 2002; Kandemir,, 2004). Birim yukarıda belirtilen kaya türlerinin yanında taban ve tavana yakın seviyelerde kömürlü oluşuklar da içermektedir (Şekil 1). Bu çökeller Erken Liyas da etkin olann genişlemeli tektonik rejimin, Hersinyenn temeli parçalaması sonucu Birincii Riftleşme Fazı olarak bilinen olaylar neticesinde oluşmuşlardır (Bektaş vd.,1995 ve Yılmaz, 2002). Aktif tektonik hareketlerin ve ekstansiyon rejiminin r kontrolünde gelişen Erken-Orta Jura çökellerinin birikiminden sonra, inceleme alanında Malm dan itibaren, Alt Kretase sonuna kadar süren dönem,, magmatik k ve tektonikk açıdan oldukça duraylı olup, bu dönemde tüm Doğu Pontidler de olduğu o gibii inceleme alanında da karbonatlı kayaçların çökelimi egemendir (Pelin, 1977). 18
21 Berdiga Formasyonu genel olarak gri-bej renkli, kalın, yer yer masif katmanlı, çok zengin bentik foraminiferr fosilleri içeren, taban seviyeleri yer yer dolomitlerden üst seviyeleri ise çört yumru ve bantlı kireçtaşlarından oluşan, sığ denizel bir istif f özelliği sunar. Üst Kretase den itibaren Doğu Pontid Kuzey Zonu ve Güney Zonu nda farklı litolojiler görülmeye başlanır. Bu dönemde Kuzey Zon yoğun magmatik aktivitenin etkisi altındayken, Güney Zon magmatik aktiviteden uzak türbiditik karakterli çökeller ile temsil edilir. Tokel (1972) tarafından Kermutdere Formasyonu olarak adlandırılan bu istif, Gümüşhane yöresinde tabanda, ince orta tabakalanmalı, sarı renkli kumlu kireçtaşları ve yer yer konglomeralar ile başlayıp, üste doğru ince tabakalanmalı kırmızı-mor renkli mikritik kireçtaşlarına geçer ve gri-yeşil renkli tüf araa seviyeleri içeren ince-orta i tabakalanmalı kumtaşı, kiltaşı ve marn ardalanması ile son bulur (Şekil 1). Bütün bu birimler, Gümüşhane ve yakın yöresinde, tabanda yersel olarak Nummulitli kireçtaşları ile başlayıp üste doğru andezit-bazalt konglomeralar ve lav ve bunların piroklastiklerinee geçen Alibaba Formasyonu (Tokel, 1972) tarafından uyumsuz olarak örtülür. Alibaba Formasyonu nun taban kesimlerinin adakitik intrüzyonlar tarafından kesilmesi ve konglomeralar içinde adakitik kayaçların parçalarınınp n görülmesi yoğun bazaltik-andezitik volkanizma başlamadan önce asidik bir volkanizmav anın varlığına işaret etmektedir. Bölgede en genç birimleri, Kuvaterner yaşlı traverten, taraça ve alüvyonlar oluşturmaktadır (Şekil 4). 19
22 Şekill 4. Gümüüşhane ve çevresinin genelleştirrilmiş kolon n kesiti (K Kandemir ve Eyübooğlu vd., dan değğiştirilerek alınmıştır). a 220
23 4.5. Merkez İlçenin Genel Jeolojisi Şehir Merkezi: Gümüşhane ili şehir merkezinde bulunan Yeni Mah., İnönü Mah., Karaer Mah. ve Karşıyakaa Mahallesinde Gümüşhane i gözlenmektedir (Şekil 5). Pembe rengi ve bol çatlaklı olması nedeniyle diğer birimlerdenn kolayca ayrılan Gümüşhane inde yüzeysel ayrışmalardan dolayı killeşme, hematitleşme, kloritleşme gözlenirken, ayrışmaların yoğun olduğu alanlarda da arenalaşma gözlenmektedir. Gümüşhane ili şehir merkezine bağlı olarak Çamlıca Mah., Hasanbey Mah., Özcan Mah., Canca Mah., Hacıemin Mahallesinde ise gri, yeşilimsi-gri renklerde gözlenen andezit ve bazaltlardan oluşan Alibaba Formasyonu yer almaktadır. Buu kayaçlarda koyu yeşil rengin baskın olduğu kloritleşme ve ayrıca çatlaklar boyunca yerleşenn kalsit damarları gözlenmekte olup Hasanbey ve Özcan Mahalleleri ile Kayalık semtinde çapları 5-25 cm arasında değişen aglomeraa blokları ve eksfoliasyon yapıları gözlenmektedir. Canca ve Hacıemin mahallelerinde Andezitlerin yüzeysel ayrışmasına bağlı olarak killeşme ve silisleşme yoğun olarak gözlenmektedir. Bağlarbaşı-Kampüss Alanı: Bağlarbaşı Mahallesi ve v kampüs alanında gözlenen Gümüşhane i, çevre kayaçlardan renk tonu ve litolojik farklılıkk nedeniyle kolayca ayrılır. Genellikle pembe renkli ve bol çatlaklıdır. Çatlaklar boyuncaa belirgin yüzeysel ayrışmalar gözlenmektedir. Killeşme ve kloritleşme en sık gözlenen ayrışma ürünleridir. Bunlara ilaveten aşırı yüzeysel ayrışmaların etkisiyle granitler arenalaşmıştır. Bağlarbaşı Mahallesi Fen Lisesi çevresinde yer r alan kireçtaşları tazee yüzeylerinin gri ve ayrışma yüzeylerinin ise çoğunlukla kırmızımsı renkte olması, diğerr birimlerle e karşılaştırıldığında dahaa dik bir topografyaya sahip s olması sebebiyle arazide kolayca tanınabilmekte ve 2-5 cm genişliğinde kırıklar boyunca yerleşmiş kalsit damarları içermektedir. Süleymaniye Mahallesi: Süleymaniye Mahallesi ve çevresinde ç Gümüşhane i ve Berdiga Formasyonunaa ait kireçtaşları faylı dokanak halindedir. h Gümüşhane i şehirr merkezinde bulunan granitlerle aynı özellikleri göstermekte olup, kireçtaşı ile olan dokanaklarında hematitleşme yaygın olarak gözlenmektedir.. Kireçtaşları ise kalın tabakalı dik topoğrafik görünümleri ile arazide kolaylıkla tanınmaktadır. Kırıklar boyunca yerleşmiş kalsit damarları içerir. Mescitli: Mescitli Köyü ve çevresinde yaygın olarak gözlenen g birim, kumtaşı kiltaşı ve marn ardalanmasındann oluşan Geç Kretasee yaşlı Kermutdere Formasyonudur. Bu birimin genel özellikleri şu şekildedir. Kermutdere Formasyonu tabanda, ince orta tabakalanmalı, sarı renkli kumlu kireçtaşları ve yer yer konglomeralar ile başlayıp üste 21
24 doğruu ince tabaakalanmalı kırmızı-mor k r renkli miikritik kireççtaşları ile ddevam ederr ve griyeşill renkli tüff ara seviyeeleri içerenn ince-orta tabakalanm malı kumtaşşı, kiltaşı ve v marn ardallanması ile son bulur. Kırmızı-m mor renkli kireçtaşların k ın üzerine gelen ve genellikle kumttaşı-kiltaşı-m marn ardışım mından oluuşan türbiditt istiftir. Şekill 5. Gümüşhhane İli ve çevresinin ç j eoloji haritaası (Türk-Jaapon Ekibi, 1985). 222
25 Arzular: Arzular ve çevresinde Eosen yaşlı andezit bazalt ve piroklastlarından oluşan Alibaba Formasyonu yer almaktadır. Bu kayaçların genel özellikleri şu şekildedir. Gri, yeşilimsi-gri renklerde gözlenenn andezit ve bazaltlar bol çatlaklıı ve ayrışmışlardır. Koyu yeşil rengin baskın olduğu kloritleşme ve ayrıca çatlaklar boyunca yerleşen kalsit damarları olağandır. Birim içindeki baskın litolojilerden birini b oluşturan aglomeraların bileşenleri iri bloklar halinde olup, genellikle yuvarlak ve oval şekillidir. Çapları 5-40 cm arasında değişen aglomeraa bloklarınınn ayrışma ve taze yüzeyleri gri olup, yaygın olarak eksfoliasyon yapısına sahiptirler. Çatlakları boyunca ikincil kalsit k dolguları mevcuttur. Tekke: Tekke Beldesi ve çevresinde yüzeyleme veren kayaçlar, Karbonifer yaşlı Gümüşhane i, Geç Kretase yaşlı Kermutdere Formasyonu ve güncell olarak oluşumları devam eden travertenlerdir. Gümüşhane i, çevre kayaçlardan renk tonu ve litolojik farklılık nedeniyle kolayca ayrılır. Genellikle pembe renkli ve bol çatlaklıdır. Çatlaklar boyunca belirgin yüzeysel ayrışmalar gözlenmektedir. Killeşme ve kloritleşme en sık gözlenen ayrışma ürünleridir.. Kermutdere Formasyonu tabanda, ince orta tabakalanmalı, sarı renkli kumlu kireçtaşları ve yer yer konglomeralar ile başlayıp üste doğru ince tabakalanmalı kırmızı-mor r renkli mikritik kireçtaşları ile devam ederr ve grive marn yeşil renkli tüf ara seviyeleri içerenn ince-orta tabakalanmalı kumtaşı, kiltaşı ardalanması ile son bulur. Kırmızı-mor renkli kireçtaşların ın üzerine gelen ve genellikle kumtaşı-kiltaşı-marn ardışımından oluşan türbidit istif gelmektedir. Tekke yöresinde bir başkaa kayaç türü olan travertenler isee sarımsı gri renkli ve yatay ve yataya takın ince ve orta tabakalı şekilde gözlenmektedir. Oluşumları güncel olarak devamm eden travertenler, bünyesinde erimiş karbon dioksit bulunan yeraltı suları, geçtikleri bölgelerdeki kalsiyum karbonatı (CaCO3) eriterek taşıması ve suyun aniden açığa, basınçsız ortama çıkması ve karbondioksitin uçması ile suda erimiş bulunann kalsiyum karbonat çok ince katmanlar halinde kayaların üzerine çökelmesi şeklinde oluşurlar. Traverten Tekkee yöresinde en genç çökelleri oluşturmaktadır. Pirahmet: Pirahmet Köyü ve çevresinde yaygın olarak gözlenen birim, kumtaşı kiltaşı ve marn ardalanmasından oluşan Geç Kretase yaşlı Kermutdere Formasyonudur. Bu birimin genel özellikleri şu şekildedir. Kermutdere Formasyonu tabanda, ince orta tabakalanmalı, sarı renkli kumlu kireçtaşları ve yer yer konglomeralar ile başlayıp üste doğru ince tabakalanmalı kırmızı-mor r renkli mikritik kireçtaşları ile devam ederr ve grive marn yeşil renkli tüf ara seviyeleri içerenn ince-orta tabakalanmalı kumtaşı, kiltaşı ardalanması ile son bulur. Kırmızı-mor renkli kireçtaşların ın üzerine gelen ve genellikle 23
26 kumtaşı-kiltaşı-marn ardışımından oluşan türbidit istifi, inceleme alanında Kermutdere Formasyonu nunn ana litolojisini oluşturur ve kurşuni rengi ile diğer birimlerden kolaylıkla ayırt edilir. Birimdeki tabakaların doğrultuları genelde KD-GB uzanımlıı olup KD ya doğru eğimlidirler. Karaca Mağarası: Karaca Mağarası nın bulunduğu alanda a baskın litolojiyi Berdiga Formasyonuna ait kireçtaşları oluşturmaktadır. Bu alanda bulunan kireçtaşları kalın masif tabakalı ve gri renklidir. Genel özellikleri arasında erime boşluklarınıb ın bulunması, kalsit damarları içermesi ve yer yer kristalize olması gelmektedir. Oldukça dik bir topografyaya sahip olması arazide kolayca tanınabilmelerini sağlamaktadır. 5. Amaç ve Kapsam Bu projenin konusunu Gümüşhane ili genelinde Gamma ray spektrometre cihazı ile Doğal Radyasyon seviyesinin belirlenmesi kapsamaktadır. Alınacak ölçümlerin değerlendirilmesi sonucunda il genelinde doğal kaynaklı Radyasyon seviyesi belirlenerek risk ortaya konacaktır. Bu projede bölümümüzün sahip olduğu Gamma Ray spektrometresi cihazı kullanılacaktır. Ölçümler Gümüşhane İlinee bağlı Kelkit, Şiran, Torul, Kürtün, Köse ilçelerinde gerçekleştirilecektir. Bu projede çalışmasıı ile Gümüşhane İline bağlı Kelkit, Şiran, Torul, Kürtün, Köse ilçelerinde doğal kaynaklı radyasyon seviyesininn belirlenmesi amaçlanmıştır. Bunun için Jeofizik Mühendisliği Bölümünde bulunan 512 kanallı Gamma Ray spektrometre cihazı kullanılarak gamma doz oranı değerleri ölçülecektir. Bu ölçüler ö dahaa önce Gümüşhane Merkezde toplam 99 ayrı noktada yapılan ölçü değerleri ile birleştirilerek Gümüşhane ilininn Doğal Kaynaklı Radyasyon haritası oluşturulacaktır. Bu ölçüler üzerinde yapılacak hesaplamalar sonucunda elde edilen değerler Türkiye Atomm Enerjisi Kurumu (TAEK) ve Birleşmiş Milletler Atomik Radyasyonun Etkileri Bilimsel Komitesi K (UNSCEAR)) verileri ile karşılaştırılarak Gümüşhane ili genelinde Doğal Radyasyonun insann sağlığı üzerindeki olasıı etkileri değerlendirilecektir. İlçelerdenn alınacak ölçümler daha önce Gümüşhane ill merkezinden alınan ölçümler ile birleştirilerek Gümüşhane iline ait Doğal kaynaklı Radyasyon haritası çıkarılacak, bölgenin jeolojik yapısı ile karşılaştırılarak varsa riskli bölgeler ortaya konacaktır. Bu proje çalışması sonucunda elde edilen sonuçlar rapor haline getirilerek başta Üniversitemiz olmak üzere ilgili kamu kurum ve kuruluşlarla paylaşılması sağlanacakts tır. 24
27 6. Gereç ve Yöntem Gamma-Ray Spektrometre yöntemi U, Th ve K izotoplarının yaydığı gammaa ışınları ölçülerek enerji seviyelerine göre ayrılması prensibine dayanmaktadır. Radyoaktivite bir atomun, ß, ve ışınları yayarak başka bir elementin atomuna dönüşmesi olayıdır. Bu özellikteki elementlere de radyoaktif element denir. Doğada bulunan kayaçlar farklı oranlarda radyoaktif element içerirler. Kayaçların farklı oranlarda, farklı radyoaktif elementleri farklı oranlardaa bulundurmaları nedeni ile yaydıkları gamma ışınları bir fiziki özellik olarak ölçülebilmektedir. Gamma ışınlarının manyetik alanda sapmamaları ve havada yaklaşık olarak 500 m yee kadar yayılabilme si nedeni ile gamma ışını spektrometresi yönteminin havadan daa yapılabilmesine olanak vermektedir (Aydın,, 1993). Yeryüzü kaynaklı gamma ışınlarının enerjileri 0-3 MeV arasında değişmektedir. Gamma ışın spektrometresi, bu gamma radyasyonunun bellii enerji aralıklarında ölçülmesi esasına dayandığından yer ile ilgili pekk çok konunun araştırılmasında uygulanan önemli bir radyometri tekniğidir. Yerkabuğundaa doğal olarak bulunan Potasyumm (40K), Uranyum (235U ve 238U) ve Toryum (232Th) gibi radyoaktif elementlerin oluşturduğu mineralleri yapısında bulunduran kayaçlar, değişik seviyelerde radyoaktivite özelliği taşır ve gamma ışını yayarlar. Spektrometre aleti ile doğal radyoaktivite 40K, 238U ve 232Th ninn jeolojik olarak oluşumuu ile ilişkili olan madenler için potansiyel alanların tespiti, jeolojik haritalama çalışmaları, radyoaktif mineral, kömür, petrol ve v doğal gaz, metalik mineral, altın, ağır mineral ve stratejik mineral,, endüstriyel hammadde aramalarıı ile doğal ve yapay radyoizotopların neden olduğu çevree kirliliğininn araştırılması yapılabilmektedir (Aydın, 2007). Gamma ışını, spektrometrik ölçümlerde, 214Bi den yayınan 1.76 MeV ve 208Tl den yayınan 2.62 MeV enerjili gama ışınına ait radyasyonu ölçmektedir. Buu ölçümlerden yola çıkılarak izotopik denge kuramına göre uranyum ve toryumm miktarlarının hesaplanmasına gidilmektedir. Genellikle dört pencereli spektrometreler standart s olup bu pencerelerin isimleri ve alt, üst enerji seviyeleri aşağıda Çizelge 6 da verilmiştir. 25
28 Çizelge 6. Dört pencereli bir spektrometrenin enerji düzeyleri Pencere Adıı Altt Enerji Düzeyi (MeV) Üst Ü Enerji Düzeyi (MeV) Toplam K U Th Gamma ışınlarının 0-3 MeV enerji bandıı 512 eşit aralığa bölünerek 512 kanallı spektrometreler yapılmıştır. Her kanalın yaklaşık 12 KeV luk bir enerji aralığı vardır. Bölümümüz envanterinde bulunan cihaz, kontrol ünitesi vee el probu ile 512 kanallı olup saniyede maksimum 250 puls özelliğine sahiptir. Üç modda ölçümm yapılabilmektedir. Bunlar, (i) Gamma ışını kaynakları için hızlı ve seçici arama, (ii) Hassas radyometrik ölçümler ve (iii) K, eu, eth konsantrasyonlarınınn belirlenmesi için spektral ölçümlerdir. Radyometrik araştırmalar, mineral aramalarında, yapısal jeoloji ve jeokimyasal haritalamalarda, kayaçların jeolojik özelliklerinin karşılaştırılmasında, kayıp radyoaktif kaynakların yerinin saptanmasında, radyoaktif sızıntı ve kirliliğin belirlenmesi gibi birçok alanda kullanılabilmektedir. Radyometrik yöntemde gamma ışın spektrometrisi ile yapılan uygulamalar aşağıdaki gibi sıralanabilir: Doğal ve Yapay Radyoaktif Kirliliğin Araştırılma ası; Doğal kirlilik uranyumun izotoplarından olan radonun salgıladığı maddelerden oluşur. Yapay kirlilik ise nükleer madde üreten tesislerin, nükleer güçle çalışan elektrik santrallerininn ve yapay nükleer atıkların salgıladığı maddelerden oluşmaktadır. Bu doğal vee yapay radyoaktif maddelerin çevrelerinde meydana getirdiği, zaman içindeki değişim ve olumsuz etkilerinin izlenmesi bu yöntemle mümkündür. Radyoaktif Minerall Aramaları; Bünyesinde uranyum ve toryum gibi radyoaktif elementleri değişik oranlarda içeren minerallere radyoaktif mineraller denir. Gamma ışın spektrometrisi, radyoaktif mineral aramalarının vazgeçilmez,, direk ve tek yöntemidir. Jeolojik Haritalamaa Çalışmaları; Araştırma alanındaki formasyonların K, U ve Th içerikleri belirlenerek haritalanabilmektedir. Geniş sahaların küçük ölçekli jeolojik haritalarının detaylandırılmasında bu yöntem büyük kolaylıklar sağlayabilmektedir. Diğer taraftan diri fay hareketlerinin izlenmesi konusunda gamma ışını ölçümlerinden faydalanılabilir ve özellikle radon gazı çıkışının gözlenmesing nde kullanılabilir. Radyoaktivitesi düşük rubidyum (Rb)) elementinin tayini ile jeolojik yaş tayini yapılabilir. 26
29 Potasyum içeriği saptanarak ofiyolitik ve granitik kütlelerin sınırları s belirlenebilir. Petrol Aramaları; Gamma ışını spektrometrisinin petrol aramalarında kullanımı ilk olarak petrol kuyuları içinde log alımı şeklinde olmuştur. Daha D sonra petrol rezervuarının üzerindeki silindirik bir arazi sütunu içinde uranyum konsantrasyonunda bir azalma, silindirin etrafında ise uranyum zenginleşmesinin olduğuna ilişkin fiziksel ve kimyasal koşulların geliştiğine dikkat çekmişlerdir. Sözü edilen buu durum, petrol rezervuarının yeryüzündeki izdüşümünde halka biçimli ve etrafına göre yüksek radyoaktivite anomalilerinin oluşmasına neden olmaktadır. Gamma ışın spektrometri ölçümlerinin petrol aramalarındaki etkinliğini arttırmak için pilot çapta çalışmalar da yapılmaktadır. Ayrıca doğal gaz aramalarına katkı getirmek amacıyla bu yöntem uygulanmıştır. Metalik ve Metalik Olmayan Mineral Aramaları; ; Bakır, kurşun ve çinko gibi metalik mineral aramalarında gamma ışınn spektrometrisindenn dolaylı olarak yararlanılabilmektedir. Bu mineralleri bulundurann ve bilinenn jeolojik birimlerin içerdiği K, U ve Th oranları bir anahtar veya bir ipucu gibi kullanılarak başka sahalarda aynı oranlarda radyoaktif element içeren birimler üzerinde ayrıntılı çalışmalar yapılabilmektedir. Balıkesir yöresindeki bakır, molibden ve volfram içeren bazı zonlarda radyoaktivite yüksektir, Nevşehir-Genezin civarındaki uranyumca zengin zonlardaa bakır mineralizasyonuna da rastlanmıştır. Ağır, Stratejik ve Kıymetli Mineral Aramaları; Gross (1952),, Kanada daa yaptığı araştırmalarda, radyoaktivitesi yüksek intrüziflerde ve bunların civarındaki yine radyoaktivitesi yüksek zonlarda altın içeriğinin arttığına işaret etmiştir. Sedimanterr roll tipi uranyum yataklarında uranyumla birlikte stratejik öneme sahip s selenyum, vanadyum ve molibden minerallerine de rastlandığı r belirtilmiştir. Toprak Nemliliğinin ve Karın Su İçeriğinin Belirlenmesi; Radyoaktivite ölçmeleri ile toprağın ve karın suu içeriği belirlenebilm mektedir (Grasty, 1982). Bu araştırmaların radyometrik yöntemle en çok yapıldığı ülkeler ABD, Norveç ve Rusya dır. Yöntem kar kalınlığı ve topraktakii nem oranının yayınan gammaa ışını miktarı ile ilişkilendirilmesi ile uygulanmaktadır. Bu daha çok tarımsal amaçlı suu sağlama kestirimi yapılması ve sel felaketlerine karşı önlem alınması amacı ile yapılmaktadır. Gamma Işın Spektrometresinin Arkeojeofizi ikte Kullanımı; Metodun arkeojeofizikteki kullanımına Moussa (2001) nınn çalışması örnek verilebilir. Bu yöntemin arkeojeofizikteki kullanımı oldukça yenidir. Özellikle sığ bir derinlikte bulunan ve yapısında kil içeren arkeolojik yapı kalıntıları gamma ışını spektrometre ölçümleri ile 27
30 kolaylıkla belirlenebilmektedir. Tarihh boyunca, pişmiş kil (tuğla) yapı malzemesi olarak kullanıldığı için; K mineralince oldukça zengin olan kilin varlığı, kullanıldığı yapı malzemesi ile bu malzemeyi saran kumlu ortam arasında radyoaktif element konsantrasyon farklılığına neden olmaktadır. Gridleme yöntemi ile potasyum p (K) konsantrasyon değerlerinin kontur haritaları oluşturulmuştur. Kontur haritaları incelendiğinde düzgün geometrik şekilli olası yapı kalıntılarına ait belirtiler kolaylıkla görülebilmektedir. Özellikle, konturların sıklaştığı yani ani geçişlerin olduğu bölümler, b olası arkeolojik yapı kalıntısı sınırları olarak yorumlanmı ş ve deneme kazıları için önerilmiştir. Arkeolojik kazıların sonucunda, önerilen yerlerdeki yapıların varlığı belirlenmiştir. Diğer Uygulamalar; Gammaa ışını spektrometr risi radyoaktif elementlerin yerkabuğunda oluşturacağı ısının belirlenmesinde, dolayısı ile i kabuktaki manto kökenli ısı akısının saptanmasında da kullanılmaktadır (İlkışık, 1995). Bütün bunlara ek olarak bu yöntem tarım orman ve enerji sektörünün bazı alanlarında daa uygulanmaktadır. 7. Bulgular Proje kapsamında Gümüşhane iline bağlıı Köse, Kelkit, Şiran, Torul ve Kürtün ilçeleri ile bunlara bağlı beldelerde toplam 29 noktada Radyasyon R ölçümü yapılmıştır. Ölçüm yerlerinin koordinatları ve ölçüm değerleri Çizelge 7 de verilmiştir. Ölçüm noktalarının yerleri GPS ile belirlenmiştir. Bu ölçümler bölümümüz envanterinde bulunan 512 kanallı Gama Ray Spektrometre cihazı kullanılarak yapılmıştır. Yapılan ölçümler ile doğal kaynaklı radyasyon doz oranı vee etkin doz oranı değerleri belirlenmiştir. Alınan ölçümler sonucunda elde edilen Toplam Doz Oranı değerleri Şekil 6 da ve Etkin Doz Oranı değerleri Şekil 7 de gösterilmiştir. Çizelge 7 deki değerler incelendiğinde en yüksek doz oranı değeri ngy/saat olarak Torul ilçesinde; en düşük doz oranı değeri ise nsv/saat olarak Köse ilçesi, Salyazı beldesinde ölçülmüştür (Şekil 6). Bu noktalarda ölçülen en yüksek Etkinn Doz Oranı değeri ngy/saat ve en düşük doz oranıı değeri ise nsv/saat olarak belirlenmiştir (Şekil 7). Etkin doz oranı değerleri kullanılarak her ölçüm noktasına ait yıllık eşdeğer doz oranı değerleri hesaplanmıştır. En düşük Yıllık Eşdeğer Doz Oranı değeri 0.90 msv/yıl olarak Salyazı beldesinde, en yüksek Yıllık Eşdeğer Doz Oranı değeri ise 1.01 msv/yıl olarak Torul T ilçesinde tespit edilmiştir (Şekil 8). 28
31 Çizelge 7. Gümüşhane iline bağlı Köse, Kelkit, Şiran, Torull ve Kürtünn ilçelerindee yapılan Radyasyon ölçümleri Sıra No Yeri Etkin Yıllık Toplam Enlem Boylam Yükseklik Doz Eşdeğer Doz Oranı [Derece] [Derece] [m] Oranı Doz Oranı [ngy/h] [nsv/h] [msv/yıl] Kale Salyazı Köse Öbektaş Kaş Kaş 39,69 39,81 39,66 39,61 39,51 39,52 40,39 40,26 40,21 40,14 40,13 40, , , , , , , , , , , , ,29 748,98 732,42 747,94 743,76 736,13 750,20 0,92 0,90 0,92 0,91 0,90 0,92 Deredolu Deredolu Kelkit Kelkit Kelkit Söğütlü Gümüşgöze Ünlüpınar Şiran Şiran Şiran Yeşilbük Yeşilbük Torul Torul Torul Altınpınar Kirazlık-Torul Özkürtün Özkürtün Özkürtün Kürtün Kürtün 39,51 39,50 39,43 39,43 39,43 39,25 39,37 39,43 39,12 39,12 39,14 38,99 38,99 39,29 39,29 39,29 39,30 39,24 39,14 39,14 39,14 39,08 39,09 40,04 40,04 40,13 40,14 40,14 40,09 40,19 40,21 40,18 40,19 40,20 40,21 40,21 40,56 40,56 40,56 40,50 40,63 40,67 40,67 40,67 40,70 40, , , , , , , , , , , , , ,46 917,70 980,42 940, ,02 923,95 643,24 729,28 666,80 618,01 612, , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,58 759,38 753,40 737,57 736,76 738,91 775,05 745,35 737,63 739,77 736,04 742,20 736,05 749,47 782,22 777,35 820,02 792,27 771,64 796,51 786,92 779,15 772,21 773,52 0,93 0,92 0,90 0,90 0,91 0,95 0,91 0,90 0,91 0,90 0,91 0,90 0,92 0,96 0,95 1,01 0,97 0,95 0,98 0,97 0,96 0,95 0,95 29
Giriş. Radyoaktivite bir atomun, ve ışınları yayarak başka bir elementin atomuna dönüşmesi olayıdır.
Giriş Radyoaktivite bir atomun, ve ışınları yayarak başka bir elementin atomuna dönüşmesi olayıdır. Bu özellikteki elementlere radyoaktif element denir. Doğada bulunan kayaçlar farklı oranlarda radyoaktif
DetaylıGümüşhane İli Günlük Doğal Kaynaklı Radyasyon Ölçüm Raporu [01-31 Ocak 2012]
GÜMÜŞHANE ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOFİZİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ Gümüşhane İli Günlük Doğal Kaynaklı Radyasyon Ölçüm Raporu [01-31 Ocak 2012] Hazırlayanlar: Yrd.Doç.Dr. Nafız MADEN Yılmaz Yiğit
DetaylıGümüşhane İli Günlük Doğal Kaynaklı Radyasyon Ölçüm Raporu [01-31 Aralık 2011]
GÜMÜŞHANE ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOFİZİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ Gümüşhane İli Günlük Doğal Kaynaklı Radyasyon Ölçüm Raporu [01-31 Aralık 2011] Hazırlayanlar: Yrd.Doç.Dr. Nafız MADEN Yılmaz Yiğit
DetaylıGümüşhane İli Günlük Doğal Kaynaklı Radyasyon Ölçüm Raporu [17 Ekim 30 Kasım 2011]
GÜMÜŞHANE ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOFİZİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ Gümüşhane İli Günlük Doğal Kaynaklı Radyasyon Ölçüm Raporu [17 Ekim 30 Kasım 2011] Hazırlayanlar: Yrd.Doç.Dr. Nafız MADEN Yılmaz
DetaylıKaynak: Forum Media Yayıncılık; İş Sağlığı ve Güvenliği için Eğitim Seti
Kaynak: Forum Media Yayıncılık; İş Sağlığı ve Güvenliği için Eğitim Seti Radyasyonun Keşfi 1895 yılında Wilhelm Conrad Röntgen tarafından X-ışınlarının keşfi yapılmıştır. Radyasyonun Keşfi 1896 yılında
DetaylıGümüşhane İli Doğal Kaynaklı Radyasyon Ölçüm Raporu
GÜMÜŞHANE ÜNİVERSİTESİ MÜHENDİSLİK FAKÜLTESİ JEOFİZİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ Gümüşhane İli Doğal Kaynaklı Radyasyon Ölçüm Raporu Hazırlayanlar: Yrd.Doç.Dr. Nafız MADEN Yrd.Doç.Dr. Necati ÇELİK Dr. Enver AKARYALI
DetaylıTemel Kayaçları ESKİŞEHİR-ALPU KÖMÜR HAVZASININ JEOLOJİSİ VE STRATİGRAFİSİ GİRİŞ ÇALIŞMA ALANININ JEOLOJİSİ VE STRATİGRAFİSİ
ESKİŞEHİR-ALPU KÖMÜR HAVZASININ JEOLOJİSİ VE STRATİGRAFİSİ İlker ŞENGÜLER* GİRİŞ Çalışma alanı Eskişehir grabeni içinde Eskişehir ilinin doğusunda, Sevinç ve Çavlum mahallesi ile Ağapınar köyünün kuzeyinde
DetaylıDoz Birimleri. SI birim sisteminde doz birimi Gray dir.
Doz Birimleri Bir canlının üzerine düşen radyasyon miktarından daha önemlisi ne kadar doz soğurduğudur. Soğurulan doz için kullanılan birimler aşağıdaki gibidir. 1 rad: Radyoaktif bir ışımaya maruz kalan
DetaylıİÇİNDEKİLER ANA BÖLÜM I: RADYASYON, RADYOAKTİVİTE,VÜCUDA ETKİLER VE RİSK KAVRAMI...1. Bölüm 1: Radyasyonla İlgili Kısa Açıklamalar...
İÇİNDEKİLER ANA BÖLÜM I: RADYASYON, RADYOAKTİVİTE,VÜCUDA ETKİLER VE RİSK KAVRAMI...1 Bölüm 1: Radyasyonla İlgili Kısa Açıklamalar...3 Bölüm 2: İyonlaştırıcı Radyasyonlar Vücudumuzu Nasıl Etkiliyor?...7
DetaylıPotansiyel. Alan Verileri İle. Hammadde Arama. Endüstriyel. Makale www.madencilik-turkiye.com
Makale www.madencilik-turkiye.com Seyfullah Tufan Jeofizik Yüksek Mühendisi Maden Etüt ve Arama AŞ seyfullah@madenarama.com.tr Adil Özdemir Jeoloji Yüksek Mühendisi Maden Etüt ve Arama AŞ adil@madenarama.com.tr
Detaylı6- RADYASYON KAYNAKLARI VE DOZU
6- RADYASYON KAYNAKLARI VE DOZU Güneşten gelen ısı ve ışık enerjisi radyasyonun doğal formudur. Bunlar çevremizde doğal olarak bulundukları gibi yapay olarak da elde edilmektedir. O nedenle radyasyon kaynağına
Detaylı3- KİMYASAL ELEMENTLER VE FONKSİYONLARI
3- KİMYASAL ELEMENTLER VE FONKSİYONLARI Doğada 103 elementin olduğu bilinmektedir. Bunlardan 84 metal elementlerdir. Metal elementler toksik olan ve toksik olmayan elementler olarak ikiye ayrılmaktadır.
DetaylıKAYAÇLARDA GÖRÜLEN YAPILAR
KAYAÇLARDA GÖRÜLEN YAPILAR Kayaçların belirli bir yapısı vardır. Bu yapı kayaç oluşurken ve kayaç oluştuktan sonra kazanılmış olabilir. Kayaçların oluşum sırasında ve oluşum koşullarına bağlı olarak kazandıkları
Detaylıİzmir İlinde Buca, Bornova, Karşıyaka ve Bayraklı İlçelerinin Radon Dağılım Haritalarının Oluşturulması
İzmir İlinde Buca, Bornova, Karşıyaka ve Bayraklı İlçelerinin Radon Dağılım Haritalarının Oluşturulması Öğr.Gör. Türkan ÖZBAY Doç. Dr. Özlem KARADENİZ Prof.Dr. Hatice DURAK Genel Bilgiler Çalışmanın Amacı
DetaylıGİRİŞ. Faylar ve Kıvrımlar. Volkanlar
JEOLOJİK YAPILAR GİRİŞ Dünyamızın üzerinde yaşadığımız kesiminden çekirdeğine kadar olan kısmında çeşitli olaylar cereyan etmektedir. İnsan ömrüne oranla son derece yavaş olan bu hareketlerin çoğu gözle
DetaylıFAALİYETTE BULUNDUĞU İŞLETMELER
FAALİYETTE BULUNDUĞU İŞLETMELER - GÜMÜŞHANE HAZİNE MAĞARA ÇİNKO, KURŞU, BAKIR YERALTI İŞLETMESİ - GÜMÜŞHANE ÇİNKO, KURŞUN, BAKIR FLOTASYON TESİS İŞLETMESİ - NİĞDE BOLKARDAĞ MADENKÖY ALTIN, GÜMÜŞ, KURŞUN,
DetaylıRADYASYON VE RADYASYONDAN KORUNMA
RADYASYON VE RADYASYONDAN KORUNMA Mehmet YÜKSEL Çukurova Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Fizik Anabilim Dalı MADDENİN YAPISI (ATOM) Çekirdek Elektronlar RADYASYON NEDİR? Radyasyon; iç dönüşüm geçiren
DetaylıKazdağları/Edremit Ormanlık Alanlarında 137 Cs Kaynaklı Gama Doz Hızı Tahmini
Kazdağları/Edremit Ormanlık Alanlarında 137 Cs Kaynaklı Gama Doz Hızı Tahmini Rukiye Çakır 1 ve Özlem Karadeniz 2 1 Dokuz Eylül Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Medikal Fizik Anabilim Dalı, İzmir;
DetaylıRADYONÜKLİTLERİN KİMYASI VE ANALİZİ
RADYONÜKLİTLERİN KİMYASI VE ANALİZİ 6. ALKALİ TOPRAK METALLERİN RADYOKİMYASI Doç. Dr. Gaye Çakal ALKALİ TOPRAK METALLERİN RADYOKİMYASI 1. ALKALİ TOPRAK METALLERİN EN ÖNEMLİ RADYONÜKLİTLERİ 2. ALKALİ TOPRAK
DetaylıHayat Kurtaran Radyasyon
Hayat Kurtaran Radyasyon GÜNLÜK HAYAT KONUSU: Kanser tedavisinde kullanılan radyoterapi KĐMYA ĐLE ĐLĐŞKĐSĐ: Radyoterapi bazı maddelerin radyoaktif özellikleri dolayısıyla ışımalar yapması esasına dayanan
DetaylıISTAKOZ KABUĞUNDAKİ KİTİN SAYESİNDE RADYASYONDAN KORUNUYORUM
ISTAKOZ KABUĞUNDAKİ KİTİN SAYESİNDE RADYASYONDAN KORUNUYORUM HAZIRLAYAN ÖĞRENCİLER 7-E Janset GÜNEY Su Hazal ÇALLI DANIŞMAN ÖĞRETMEN Nilüfer DEMİR İZMİR 2014 İÇİNDEKİLER 1.PROJENİN AMACI...2 2. RADYASYON
DetaylıMorötesi ışınlar (ultraviole ışınlar); güneş ışını içerisinde bulunduğu gibi yapay olarak da meydana getirilir ve x-ışınlarına göre dalga boyları
RADYASYON 1.Radyasyonun tanımı, türleri, kaynakları: Radyasyon Latince bir kelime olup dilimizde ışıma olarak kullanılır. Atomlardan, Güneş ten ve diğer yıldızlardan yayılan enerjiye, radyasyon enerji
DetaylıTOPOÐRAFYA ve KAYAÇLAR
Magmatik (Püskürük) Kayaçlar Ýç püskürük Yer kabuðunu oluþturan kayaçlarýn tümünün kökeni magmatikdir. Magma kökenli kayaçlar dýþ kuvvetlerinin etkisiyle parçalara ayrýlýp, yeryüzünün çukur yerlerinde
DetaylıAkdeniz in Pleyistosen Deniz Düzeyi Değişimlerini Karakterize Eden, Çok Dönemli-Çok Kökenli Bir Mağara: Gilindire Mağarası (Aydıncık-İçel)
Akdeniz in Pleyistosen Deniz Düzeyi Değişimlerini Karakterize Eden, Çok Dönemli-Çok Kökenli Bir Mağara: Gilindire Mağarası (Aydıncık-İçel) The Cave With Multiple-Periods And Origins Characterizing The
DetaylıRADYOAKTİVİTE Radyoaktivite (Radyoaktiflik / Işınetkinlik)
RADYOAKTİVİTE Radyoaktivite (Radyoaktiflik / Işınetkinlik), atom çekirdeğinin, tanecikler veya elektromanyetik ışımalar yayarak kendiliğinden parçalanmasıdır, bir enerji türüdür. Çevremizde her zaman için
DetaylıRadyasyon birimleri ve tanımları
Radyasyon birimleri ve tanımları 1.) Aktivite 2.) Radyasyon şiddeti 3.) Radyasyon şiddeti ölçüsü 4.)Soğrulan radyasyon dozu 5.) Doz eşdeğerliliği 6.) Diğer dönüşüm eşitlikleri 1 1.) Aktivite 2 2) Radyasyon
DetaylıRadyasyon, Radyoaktivite, Doz, Birimler ve Tanımlar. Dr. Halil DEMİREL
Radyasyon, Radyoaktivite, Doz, Birimler ve Tanımlar Dr. Halil DEMİREL Radyasyon, Radyoaktivite, Doz ve Birimler Çekirdek Elektron Elektron Yörüngesi Nötron Proton Nükleon Atom 18.05.2011 TAEK - ADHK 2
DetaylıKARBONATLI KAYAÇLAR İÇERİSİNDEKİ Pb-Zn YATAKLARI
KARBONATLI KAYAÇLAR İÇERİSİNDEKİ Pb-Zn YATAKLARI Katman (tabaka) uyumlu Pb-Zn yatakları Cevher, çok kalın karbonatlı istifler içerisinde bulunur. Katman, mercek, damar, karstik boşluk dolgusu şekillidir.
DetaylıAFYONKARAHİSAR DİNAR DOMBAYOVA LİNYİT SAHASI
AFYONKARAHİSAR DİNAR DOMBAYOVA LİNYİT SAHASI Yılmaz BULUT* ve Ediz KIRMAN** 1. GİRİŞ MTA Genel Müdürlüğü tarafından ülkemizde kömür arama çalışmalarına 1938 yılında başlanılmış ve günümüzde de bu çalışmalar
DetaylıMADEN SAHALARI TANITIM BÜLTENİ
Ocak 2015 Sayı: 15 Satış Rödovans ve Ortaklıklar İçin MADEN SAHALARI TANITIM BÜLTENİ Bültenimizde yer almak için bize ulaşınız. E-Posta: ruhsat@madencilik-turkiye.com Tel: +90 (312) 482 18 60 MİGEM 119.
DetaylıRadyoaktivitenin Canlılar Üzerindeki Etkisi
Radyoaktivitenin Canlılar Üzerindeki Etkisi Atom: Elementin tüm özelliklerini gösteren en küçük yapı taşıdır. Yunanlı filozofların, tüm maddelerin bölünmeyen yapıtaşları ndan oluştuğunu ilk olarak öne
DetaylıMENDERES GRABENİNDE JEOFİZİK REZİSTİVİTE YÖNTEMİYLE JEOTERMAL ENERJİ ARAMALARI
MENDERES GRABENİNDE JEOFİZİK REZİSTİVİTE YÖNTEMİYLE JEOTERMAL ENERJİ ARAMALARI Altan İÇERLER 1, Remzi BİLGİN 1, Belgin ÇİRKİN 1, Hamza KARAMAN 1, Alper KIYAK 1, Çetin KARAHAN 2 1 MTA Genel Müdürlüğü Jeofizik
DetaylıNötronlar kinetik enerjilerine göre aşağıdaki gibi sınıflandırılırlar
Nötronlar kinetik enerjilerine göre aşağıdaki gibi sınıflandırılırlar Termal nötronlar (0.025 ev) Orta enerjili nötronlar (0.5-10 kev) Hızlı nötronlar (10 kev-10 MeV) Çok hızlı nötronlar (10 MeV in üzerinde)
DetaylıJEOLOJĠ TOPOĞRAFYA VE KAYAÇLAR
JEOLOJĠ TOPOĞRAFYA VE KAYAÇLAR Bir nehir kenarında gezerken çakılların renk ve biçim bakımından birbirlerinden farklı olduğunu görürüz. Bu durum bize, kayaçların farklı ortamlarda oluştuğunu gösterir.
Detaylı1. Yer kabuðunun yapý gereði olan bir veya birkaç mineralden oluþan kütlelere ne ad verilir?
Soru - Yanýt 15 1. Yer kabuðunun yapý gereði olan bir veya birkaç mineralden oluþan kütlelere ne ad verilir? Yanýt: Yer kabuðunun yapý gereði olan bir veya birkaç mineralden oluþan kütlelere kayaç denir.
DetaylıJeofizik Mühendisliği Eğitimi Sertifika Programı
Jeofizik Mühendisliği Eğitimi Sertifika Programı Giriş: Gravite Yöntemi Gravite, en basit anlamda kütleleler arasındaki çekim kuvvetidir. Yerküre, bu kütlelerden birini oluşturmaktadır. Yerin çekimi ivmesindeki
DetaylıHEYELAN ETÜT VE ARAZİ GÖZLEM FORMU
HEYELAN ETÜT VE ARAZİ GÖZLEM FORMU İL HEYELAN AKTİVİTE DURUMU Olmuş Muhtemel Her ikisi FORMU DÜZENLEYENİN İLÇE AFETİN TARİHİ ADI SOYADI BELDE ETÜT TARİHİ TARİH KÖY GENEL HANE/NÜFUS İMZA MAH./MEZRA/MEVKİİ
DetaylıBölüm 7. Mavi Bilye: YER
Bölüm 7 Mavi Bilye: YER Japon uzay ajansının (JAXA) AY yörüngesinde bulunan aracı KAGUYA dan Yer in doğuşu ilk defa yüksek çözünürlüklü olarak görüntülendi. 14 Kasım 2007 Yeryüzü: Okyanus tabanındaki büyük
Detaylı9- RADYASYONUN ETKİ MEKANİZMALARI 9.1- RADYASYONUN İNDİREKT (DOLAYLI) ETKİSİ
9- RADYASYONUN ETKİ MEKANİZMALARI 9.1- RADYASYONUN İNDİREKT (DOLAYLI) ETKİSİ Radyasyonun indirekt etkisi iyonlaştırdığı su moleküllerinin oluşturdukları serbest radikaller aracılığıyla olmaktadır. Çünkü
DetaylıRadyasyona Bağlı Hücre Zedelenmesi. Doç. Dr. Halil Kıyıcı 2015
Radyasyona Bağlı Hücre Zedelenmesi Doç. Dr. Halil Kıyıcı 2015 Radyasyon nedir? «Yüksek hızlı partiküller ya da dalgalar şeklinde yayılan enerji» Radyasyon kaynakları 1- Doğal kaynaklar 2- Yapay kaynaklar
DetaylıKİM-117 TEMEL KİMYA Prof. Dr. Zeliha HAYVALI Ankara Üniversitesi Kimya Bölümü
KİM-117 TEMEL KİMYA Prof. Dr. Zeliha HAYVALI Ankara Üniversitesi Kimya Bölümü Bu slaytlarda anlatılanlar sadece özet olup ayrıntılı bilgiler ve örnek çözümleri derste verilecektir. BÖLÜM 5 ATOM ÇEKİRDEĞİNİN
DetaylıAtomlar ve Moleküller
Atomlar ve Moleküller Madde, uzayda yer işgal eden ve kütlesi olan herşeydir. Element, kimyasal tepkimelerle başka bileşiklere parçalanamayan maddedir. -Doğada 92 tane element bulunmaktadır. Bileşik, belli
DetaylıINS13204 GENEL JEOFİZİK VE JEOLOJİ
1 INS13204 GENEL JEOFİZİK VE JEOLOJİ Dr. Öğr.Üyesi Orhan ARKOÇ e-posta: orhan.arkoc@kirklareli.edu.tr Web : http://personel.kirklareli.edu.tr/orhan-arkoc 2 BÖLÜM 13 JEOFİZİK VE JEOFİZİKTE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ-İNŞAAT
DetaylıSU ÜRÜNLERİNDE MEKANİZASYON-2
SU ÜRÜNLERİNDE MEKANİZASYON-2 Yrd.Doç.Dr. Mehmet Ali Dayıoğlu Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarım Makinaları & Teknolojileri Mühendisliği Bölümü Kaynak: YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI VE TEKNOLOJİLERİ
DetaylıVIII. FAYLAR (FAULTS)
VIII.1. Tanım ve genel bilgiler VIII. FAYLAR (FAULTS) Kayaçların bir düzlem boyunca gözle görülecek miktarda kayma göstermesi olayına faylanma (faulting), bu olay sonucu meydana gelen yapıya da fay (fault)
DetaylıNükleer Tekniklerin Endüstriyel Uygulamalarında Radyasyondan Korunma. Prof.Dr.Ali Nezihi BİLGE İstanbul Bilgi Üniversitesi
Nükleer Tekniklerin Endüstriyel Uygulamalarında Radyasyondan Korunma Prof.Dr.Ali Nezihi BİLGE İstanbul Bilgi Üniversitesi Endüstride Nükleer Teknikler Radyoaktif izleyiciler Radyasyonla Ölçüm Cihazları
DetaylıYapısal jeoloji. 3. Bölüm: Normal faylar ve genişlemeli tektonik. Güz 2005
MIT Açık Ders Malzemeleri http://ocw.mit.edu 12.113 Yapısal jeoloji 3. Bölüm: Normal faylar ve genişlemeli tektonik Güz 2005 Bu materyallerden alıntı yapmak veya Kullanım Şartları hakkında bilgi almak
DetaylıBölüm 7 Radyasyon Güvenliği. Prof. Dr. Bahadır BOYACIOĞLU
Bölüm 7 Radyasyon Güvenliği Prof. Dr. Bahadır BOYACIOĞLU RADYASYON NEDİR? Radyasyon, elektromanyetik dalgalar veya parçacıklar biçiminde enerji yayılımı ya da aktarımıdır. RADYASYON ÇEŞİTLERİ İYONLAŞTIRICI
DetaylıDoğal Gypsum (CaSO 4.2H 2 O) Kristallerinin Termolüminesans (TL) Tekniği ile Tarihlendirilmesi. Canan AYDAŞ, Birol ENGİN, Talat AYDIN TAEK
Doğal Gypsum (CaSO 4.2H 2 O) Kristallerinin Termolüminesans (TL) Tekniği ile Tarihlendirilmesi Canan AYDAŞ, Birol ENGİN, Talat AYDIN TAEK 2 3 4 Termolüminesans (TL) Tekniği TL Tekniği ile Tarihlendirme
DetaylıRadyoaktif elementin tek başına bulunması, bileşik içinde bulunması, katı, sıvı, gaz, iyon halinde bulunması radyoaktif özelliğini etkilemez.
RADYOAKTİFLİK Kendiliğinden ışıma yapabilen maddelere radyoaktif maddeler denir. Radyoaktiflik çekirdek yapısıyla ilişkilidir. Radyoaktif bir atom hangi bileşiğin yapısına girerse o bileşiği radyoaktif
Detaylı1. Hafta. İzotop : Proton sayısı aynı nötron sayısı farklı olan çekirdeklere izotop denir. ÖRNEK = oksijenin izotoplarıdır.
1. Hafta 1) GİRİŞ veya A : Çekirdeğin Kütle Numarası (Nükleer kütle ile temel kütle birimi arasıdaki orana en yakın bir tamsayı) A > Z Z: Atom Numarası (Protonların sayısı ) N : Nötronların Sayısı A =
DetaylıATMOSFERİK FAKTÖRLERİN MERMER VE GRANİT CEPHE KAPLAMA MALZEMELERİ ÜZERİNDEKİ PARLAKLIK KAYBINA OLAN ETKİLERİ
ATMOSFERİK FAKTÖRLERİN MERMER VE GRANİT CEPHE KAPLAMA MALZEMELERİ ÜZERİNDEKİ PARLAKLIK KAYBINA OLAN ETKİLERİ Yrd. Doç. Dr. Emrah GÖKALTUN Anadolu Üniversitesi Müh-Mim. Fakültesi Mimarlık Bölümü İkieylül
DetaylıSarıçam (Adana, Güney Türkiye) Jeositi: İdeal Kaliş Profili. Meryem Yeşilot Kaplan, Muhsin Eren, Selahattin Kadir, Selim Kapur
Sarıçam (Adana, Güney Türkiye) Jeositi: İdeal Kaliş Profili Meryem Yeşilot Kaplan, Muhsin Eren, Selahattin Kadir, Selim Kapur Kaliş genel bir terim olup, kurak ve yarı kurak iklimlerde, vadoz zonda (karasal
DetaylıADANA İLİ VE ÇEVRESİNİN ÇEVRESEL DOĞAL RADYOAKTİVİTESİNİN SAPTANMASI VE DOĞAL RADYASYONLARIN YILLIK ETKİN DOZ EŞDEĞERİNİN BULUNMASI 1
ADANA İLİ VE ÇEVRESİNİN ÇEVRESEL DOĞAL RADYOAKTİVİTESİNİN SAPTANMASI VE DOĞAL RADYASYONLARIN YILLIK ETKİN DOZ EŞDEĞERİNİN BULUNMASI 1 Determination Of Enviromental Natural Radioactivity Of Adana And The
DetaylıBüyük Patlama ve Evrenin Oluşumu. Test 1 in Çözümleri
7 Büyük Patlama ve Evrenin Oluşumu 225 Test 1 in Çözümleri 1. Elektrikçe yüksüz parçacıklar olan fotonların kütleleri yoktur. Işık hızıyla hareket ettikleri için atom içerisinde bulunamazlar. Fotonlar
DetaylıToprak oluşum sürecinde önemli rol oynadıkları belirlenmiş faktörler şu
TOPRAK OLUŞUMU Toprak oluşum sürecinde önemli rol oynadıkları belirlenmiş faktörler şu şekildedir: 1. İklim (su, sıcaklık, oksijen ve karbondioksit) 2. Ana materyal 3. Bitki ve hayvanlar (organik faktörler)
Detaylı1.Bölüm: Kayaçlar vetopoğrafya
1.Bölüm: Kayaçlar vetopoğrafya KAYAÇ (TAŞ) :Bir ya da birden fazla. doğal olarak birleşmesiyle oluşan katılardır. PAna kaynakları..' dır, P ana malzemesini oluştururlar, PYer şekillerinin oluşum ve gelişimlerinde
DetaylıİMAR PLANINA ESAS JEOLOJİK-JEOTEKNİK ETÜT RAPORU
AR TARIM SÜT ÜRÜNLERİ İNŞAAT TURİZM ENERJİ SANAYİ TİCARET LİMİTED ŞİRKETİ İMAR PLANINA ESAS JEOLOJİK-JEOTEKNİK ETÜT RAPORU ÇANAKKALE İLİ GELİBOLU İLÇESİ SÜLEYMANİYE KÖYÜ TEPELER MEVKİİ Pafta No : ÇANAKKALE
DetaylıProf. Dr. Niyazi MERİÇ
Prof. Dr. Niyazi MERİÇ Ankara Üniversitesi Nükleer Bilimler Enstitüsü meric@ankara.edu.tr Proton (pozitiv yük) Nötron (yüksüz) Elektron (negativ yük) Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 2 Prof. Dr. Niyazi MERİÇ ÇEKİRDEKTE
DetaylıT. C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ GAZİ EĞİTİM FAKÜLTESİ FİZİK EĞİTİMİ A. B. D. PROJE ÖDEVİ
T. C. GAZİ ÜNİVERSİTESİ GAZİ EĞİTİM FAKÜLTESİ FİZİK EĞİTİMİ A. B. D. PROJE ÖDEVİ ÖĞRETİMİ PLANLAMA VE DEĞERLENDİRME Dr. Yücel KAYABAŞI ÖLÇME ARACI Hazırlayan : Hasan Şahin KIZILCIK 98050029457 Konu : Çekirdek
DetaylıÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ. Mert SALMAN EREĞLİ-AYRANCI-KARAPINAR (KONYA) YÖRESİ NİN LİNYİT
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ Mert SALMAN EREĞLİ-AYRANCI-KARAPINAR (KONYA) YÖRESİ NİN LİNYİT OLANAKLARI VE EKONOMİK DEĞERİNİN TESPİTİ JEOLOJİ MÜHENDİSLİĞİ ANABİLİM DALI
DetaylıTürkiye de radon ölçümleri Radon measurements in Turkey
Bu makale, 2008. Uluslararası Katılımlı Tıbbi Jeoloji Sempozyumu Kitabı (Editör: Dr. Eşref Atabey), ISBN: 978-975-7946-33-5, Sayfa: 69-72 yayımlanmıştır. Türkiye de radon ölçümleri Radon measurements in
DetaylıFotovoltaik Teknoloji
Fotovoltaik Teknoloji Bölüm 3: Güneş Enerjisi Güneşin Yapısı Güneş Işınımı Güneş Spektrumu Toplam Güneş Işınımı Güneş Işınımının Ölçülmesi Dr. Osman Turan Makine ve İmalat Mühendisliği Bilecik Şeyh Edebali
DetaylıKÖMÜR ARAMA. Arama yapılacak alanın ruhsat durumunu yürürlükteki maden yasasına göre kontrol edilmelidir.
KÖMÜR ARAMA Kömür oluşumu, limnik ve paralik havzalarda olabilir. Paralik yatakların sahile yakınlığı az ve denize bağlılığı vardır. İrili ufaklı teknelerden oluşur. Kapsadıkları kömür damarlarının düzensiz,
DetaylıINS13204 GENEL JEOFİZİK VE JEOLOJİ
4/3/2017 1 INS13204 GENEL JEOFİZİK VE JEOLOJİ Yrd.Doç.Dr. Orhan ARKOÇ e-posta : orhan.arkoc@klu.edu.tr Web : http://personel.klu.edu.tr/orhan.arkoc 4/3/2017 2 BÖLÜM 4 TABAKALI KAYAÇLARIN ÖZELLİKLER, STRATİGRAFİ,
DetaylıMaden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü
YENİLENMİŞ TÜRKİYE DİRİ FAY HARİTALARI VE DEPREM TEHLİKESİNİN BELİRLENMESİ AÇISINDAN ÖNEMİ Dr. Tamer Y. DUMAN MTA Genel Müdürlüğü, Jeoloji Etütleri Dairesi Türkiye neden bir deprem ülkesi? Yerküre iç-dinamikleri
DetaylıHAZIRLAYANLAR. Doç. Dr. M. Serkan AKKİRAZ ve Arş. Gör. S. Duygu ÜÇBAŞ
1 HAZIRLAYANLAR Doç. Dr. M. Serkan AKKİRAZ ve Arş. Gör. S. Duygu ÜÇBAŞ Şekil 1. Arazi çalışması kapsamındaki ziyaret edilecek güzergahlar. 2 3 TEKNİK GEZİ DURAKLARI Durak 1: Tunçbilek havzasındaki, linyitli
DetaylıDOĞU KARADENİZ BÖLGESİ VE CİVARININ DEPREMSELLİĞİ
DOĞU KARADENİZ BÖLGESİ VE CİVARININ DEPREMSELLİĞİ Yusuf Bayrak ve Nafız Maden K.T.Ü. Jeofizik Mühendisliği Bölümü-TRABZON Anadolu, kuzeyden güneye doğru Pontidler, Anatolidler, Toridler ve Kenar Kıvrımları
DetaylıGama Işın Spektrometrelerinin Kalibrasyonu
Gama Işın Spektrometrelerinin Kalibrasyonu -Gama ışın spektrometrelerin kalibrasyonunda amaç, ölçülen ışıma değerlerinin gamma ışını salgılayan kaynağın içerdiği potasyum, uranyum ve toryum konsantrasyonlarına
DetaylıT.C. NAMIK KEMAL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS TEZİ EDİRNE İLİNİN ÇEVRESEL RADYOAKTİVİTESİNİN BELİRLENMESİ.
EDİRNE İLİNİN ÇEVRESEL RADYOAKTİVİTESİNİN BELİRLENMESİ Elif GÖNEN Yüksek Lisans Tezi Fizik Anabilim Dalı Danışman: Doç. Dr. İskender Atilla REYHANCAN 2012 T.C. NAMIK KEMAL ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
DetaylıROMA DÖNEMİNE AİT YÜZLERCE TAŞ GÜLLE BULUNDU
ROMA DÖNEMİNE AİT YÜZLERCE TAŞ GÜLLE BULUNDU Kütahya'da yapılan yol çalışmalarında, Roma dönemine ait çok sayıda taş gülleye rastlandı. Müze Müdürü Türktüzün: "Eski dönemlerde, doğal taşlar, işlenerek
DetaylıMasifler. Jeo 454 Türkiye Jeoloji dersi kapsamında hazırlanmıştır. Araş. Gör. Alaettin TUNCER
Masifler Jeo 454 Türkiye Jeoloji dersi kapsamında hazırlanmıştır. Araş. Gör. Alaettin TUNCER 07.07.2015 MASİF NEDİR? Yüksek basınç ve sıcaklık şartlarından geçmiş, kökeni sedimanter kayaçlara dayanan,
DetaylıGÜNEŞİN ELEKTROMANYETİK SPEKTRUMU
GÜNEŞİN ELEKTROMANYETİK SPEKTRUMU Güneş ışınımı değişik dalga boylarında yayılır. Yayılan bu dalga boylarının sıralı görünümü de güneş spektrumu olarak isimlendirilir. Tam olarak ifade edilecek olursa;
DetaylıHİDROLOJİ. Buharlaşma. Yr. Doç. Dr. Mehmet B. Ercan. İnönü Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü
HİDROLOJİ Buharlaşma Yr. Doç. Dr. Mehmet B. Ercan İnönü Üniversitesi İnşaat Mühendisliği Bölümü BUHARLAŞMA Suyun sıvı halden gaz haline (su buharı) geçmesine buharlaşma (evaporasyon) denilmektedir. Atmosferden
DetaylıESKİKÖY (TORUL, GÜMÜŞHANE) DAMAR TİP Cu-Pb-Zn YATAĞI
SAHA BİLGİSİ II DERSİ 28 NİSAN 2016 TARİHLİ GEZİ FÖYÜ ESKİKÖY (TORUL, GÜMÜŞHANE) DAMAR TİP Cu-Pb-Zn YATAĞI Miraç AKÇAY, Ali VAN, Mithat VICIL 1. Giriş Eskiköy Cu-Pb-Zn cevherleşmesi Zigana tünelinin Gümüşhane
Detaylı1 PÜSKÜRÜK ( MAGMATİK = KATILAŞIM ) KAYAÇLAR :
Kayaçlar Nelerdir Kayaçlar su, gaz ve organik varlıkların dışında yerkabuğunu meydana getiren unsurlardır. Yol yarmaları, maden ocakları ve taş ocakları gibi yerlerle, toprak veya enkaz örtüsünden yoksun
DetaylıDOĞAL TAŞLARIN TÜRKİYE MADENCİLİĞİNDEKİ ÖNEMİ VE MTA DOĞAL TAŞ LABORATUVARLARI
DOĞAL TAŞLARIN TÜRKİYE MADENCİLİĞİNDEKİ ÖNEMİ VE MTA DOĞAL TAŞ LABORATUVARLARI Mehmet ULUSOY* ÖZET Ülkemizin 2013 yılı ihracatı 151,7 milyar dolar, madencilik sektörünün payı ise 5,04 milyar dolar ile
DetaylıALARA RGD RKS SINAVI ÇALIŞMA SORULARI
1) Radyoaktivite nedir? ALARA RGD RKS SINAVI ÇALIŞMA SORULARI a. Çekirdeğin enerji açığa çıkararak 2 farklı atoma bölünmesidir b. Atomun yörünge elektronlarından birinin koparılmasıdır. c. Karasız atom
DetaylıÜNÝTE - 1 TOPOÐRAFYA ve KAYAÇLAR
Doðal Sistemler ÜNÝTE - 1 TOPOÐRAFYA ve KAYAÇLAR TOPOÐRAFYA ve KAYAÇLAR...12 Ölçme ve Deðerlendirme...14 Kazaným Deðerlendirme Testi...16 Ünite Deðerlendirme Testi...18 Doðal Sistemler ÜNÝTE - 2 LEVHA
DetaylıMÜHENDİSLİK JEOLOJİSİ İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ İÇİN
MÜHENDİSLİK JEOLOJİSİ İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ İÇİN JEOLOJİNİN TANIMI, KONUSU, GELİŞİMİ ÖNEMİ Jeoloji, geniş anlamı ile 1. yerküresinin güneş sistemi içindeki konumundan, 2. fiziksel özelliğinden ve
DetaylıATOM BİLGİSİ Atom Modelleri
1. Atom Modelleri BÖLÜM2 Maddenin atom adı verilen bir takım taneciklerden oluştuğu fikri çok eskiye dayanmaktadır. Ancak, bilimsel bir (deneye dayalı) atom modeli ilk defa Dalton tarafından ileri sürülmüştür.
DetaylıFENERBAHÇE SPOR KULÜBÜ EĞİTİM KURUMLARI ANADOLU LİSESİ 10. SINIFLAR COĞRAFYA İZLEME SINAVI
1. 2. Kalker gibi tortul kayaçların metamorfik kayaçlarına dönüşmesinde etkili olan faktörler aşağıdakilerin hangisinde verilmiştir (5 puan)? A. Soğuma - Buzullaşma B. Ayrışma - Erime C. Sıcaklık - Basınç
DetaylıNÜKLEER FİSYON Doç. Dr. Turan OLĞAR
Doç. Dr. Turan OLĞAR Ankara Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Fizik Mühendisliği Bölümü Birçok çekirdek nötron yakalama ile β - yayınlayarak bozunuma uğrar. Bu bozunum sonucu nötron protona dönüşür
DetaylıKUTUP IŞINIMI AURORA. www.astrofotograf.com
KUTUP IŞINIMI AURORA www.astrofotograf.com Kutup ışıkları, ya da aurora, genellikle kutup bölgelerinde görülen bir gece ışımasıdır. Aurora, gökyüzündeki doğal ışık görüntüleridir. Genelde gece görülen
DetaylıBBP JEOLOJİ. Prof.Dr. Atike NAZİK Ç.Ü. Jeoloji Mühendisliği Bölümü
BBP JEOLOJİ http://i44.tinypic.com/9rlwea.jpg Prof.Dr. Atike NAZİK Ç.Ü. Jeoloji Mühendisliği Bölümü I.HAFTA Jeoloji hakkında temel bilgiler, dalları, tarihçe, jeoloji mühendisinin uğraş alanları, jeoloji
DetaylıTOPRAK ANA MADDESİ Top T rak Bilgisi Ders Bilgisi i Peyzaj Mimarlığı aj Prof. Dr Prof.. Dr Günay Erpul kar.edu.
TOPRAK ANA MADDESİ Toprak Bilgisi Dersi 2011 2012 Peyzaj Mimarlığı Prof. Dr. Günay Erpul erpul@ankara.edu.tr Toprak Ana Maddesi Topraklar, arz kabuğunu oluşturan kayalar, mineraller ve organik maddelerin
DetaylıMeteoroloji. IX. Hafta: Buharlaşma
Meteoroloji IX. Hafta: Buharlaşma Hidrolojik döngünün önemli bir unsurunu oluşturan buharlaşma, yeryüzünde sıvı ve katı halde farklı şekil ve şartlarda bulunan suyun meteorolojik faktörlerin etkisiyle
DetaylıTABAKALI YAPILAR, KIVRIMLAR, FAYLAR. Prof.Dr. Atike NAZİK Ç.Ü. Jeoloji Mühendisliği Bölümü
TABAKALI YAPILAR, KIVRIMLAR, FAYLAR Prof.Dr. Atike NAZİK Ç.Ü. Jeoloji Mühendisliği Bölümü TABAKA ve TABAKALANMA Sedimanter yapıların temel kavramı tabakadır. Bir tabaka, alt ve üst sınırlarıyla diğerlerinden
Detaylı2- Bileşim 3- Güneş İç Yapısı a) Çekirdek
GÜNEŞ 1- Büyüklük Güneş, güneş sisteminin en uzak ve en büyük yıldızıdır. Dünya ya uzaklığı yaklaşık 150 milyon kilometre, çapı ise 1.392.000 kilometredir. Bu çap, Yeryüzünün 109 katı, Jüpiter in de 10
DetaylıTÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU TEKNİK RAPOR
TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU TEKNİK RAPOR TÜRKİYE'DEKİ ÇEVRE RADYOAKTİVİTESİNİN İZLENMESİ, 2010 2011 TÜRKİYE ATOM ENERJİSİ KURUMU 2690 sayılı kanun ile kurulmuş olan Türkiye Atom Enerjisi Kurumunun ana
DetaylıCOĞRAFYA-2 TESTİ. eşittir. B) Gölün alanının ölçek yardımıyla hesaplanabileceğine B) Yerel saati en ileri olan merkez L dir.
2012 LYS4 / COĞ-2 COĞRAFYA-2 TESTİ 2. M 1. Yukarıdaki Dünya haritasında K, L, M ve N merkezleriyle bu merkezlerden geçen meridyen değerleri verilmiştir. Yukarıda volkanik bir alana ait topoğrafya haritası
DetaylıANAKAYALARIN TOPRAK VERME ÖZELLĠKLERĠ ve AĞAÇLANDIRMA AÇISINDAN YORUMLANMASI. AGM Etüt ve Proje ġube Müdürlüğü
ANAKAYALARIN TOPRAK VERME ÖZELLĠKLERĠ ve AĞAÇLANDIRMA AÇISINDAN YORUMLANMASI AGM Etüt ve Proje ġube Müdürlüğü Anakayalar oluşum şekline göre 3 gurupta toplanır. 1 Püskürük (Volkanik) Anakayalar 2 Tortul
DetaylıKAYAÇLARIN DİLİ. Prof.Dr. Atike NAZİK Ç.Ü. Jeoloji Mühendisliği Bölümü
KAYAÇLARIN DİLİ http://www.bilgicik.com/wp-content/uploads/2013/12/kaya.jpg Prof.Dr. Atike NAZİK Ç.Ü. Jeoloji Mühendisliği Bölümü Metamorfizma Metamorfizma (başkalaşım) olayı; sıcaklık ve basınç etkisiyle
DetaylıPotansiyel. Alan Verileri ile. Maden aramacılığı; bölgesel ön arama ile başlayan, Metalik Maden Arama. Makale www.madencilik-turkiye.
Makale www.madencilik-turkiye.com Seyfullah Tufan Adil Özdemir Mühendislik ve Sondaj Jeofizik Yüksek Mühendisi seyfullah@adilozdemir.com Adil Özdemir Adil Özdemir Mühendislik ve Sondaj Jeoloji Yüksek Mühendisi
DetaylıBÖLÜM BEŞ LEVHA SINIRLARI
BÖLÜM BEŞ LEVHA SINIRLARI 5.1 YERKABUĞU ÜZERİNDEKİ LEVHA SINIRLARI Levha tektoniğine göre dünyayı saran yerkabuğu üzerinde 8 büyük (Avrasya, Afrika, Pasifik, Kuzey Amerika, Güney Amerika, Antartika, Avustralya)
DetaylıUYUMSUZLUKLAR VE GÖRECELİ YAŞ KAVRAMI
UYUMSUZLUKLAR VE GÖRECELİ YAŞ KAVRAMI Diskordans nedir? Kayaçların stratigrafik dizilimleri her zaman kesiksiz bir seri (konkordan seri) oluşturmaz. Bazen, kayaçların çökelimleri sırasında duraklamalar,
DetaylıRadyasyon Gözlem Raporu
greenpeace.org.tr Radyasyon Gözlem Raporu Manisa Köprübaşı Radyasyon Gözlem Raporu Yazan: Jan Beranek, Şubat 2014 Manisa nın Köprübaşı ilçesi çevresinden alınan su ve toprak örneklerinde yapılan ölçümlerin
DetaylıBİTLİS İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI
BİTLİS İLİ MADEN VE ENERJİ KAYNAKLARI Bitlis ili, Doğu Anadolu Bölgesinde yer almakta olup, engebeli bir topoğrafyaya sahiptir. Ahlat Ovasıyla, bir düzlük gibi Bitlis in kuzeydoğusundan Van Gölüne doğru
DetaylıProf. Dr. Niyazi MERİÇ Ankara Üniversitesi Nükleer Bilimler Enstitüsü
101537 RADYASYON FİZİĞİ Prof. Dr. Niyazi MERİÇ Ankara Üniversitesi Nükleer Bilimler Enstitüsü TEMEL KAVRAMLAR Radyasyon, Elektromanyetik Dalga, Uyarılma ve İyonlaşma, peryodik cetvel radyoaktif bozunum
Detaylı