YENİ TV PROGRAM ÜRETİM DÜZENİ VE YAPIM AŞAMALARINDAKİ GELİŞMELER

Transkript

1 LAÜ Sosyal Bilimler Dergisi (VIII-II): YENİ TV PROGRAM ÜRETİM DÜZENİ VE YAPIM AŞAMALARINDAKİ GELİŞMELER THE NEW TV PROGRAM PRODUCTION SYSTEM AND DEVELOPMENT IN PRODUCTION PHASES Prof. Dr. Hasan Ünlen DEMİRALP Yakın Doğu Üniversitesi, İletişim Fakültesi, Received 12 March Accepted 8 June 2017 Gönderim 12 Mart Kabul 8 Haziran 2017 Abstract: Important alterations occured in television broadcasting as a result of the technological, economical, social and political developments between 1970 s and 1990 s. Channel capacities increased and commercial corporations were added to public service broadcasting corporations. As the televisions grew the program need grew. As the independent producers and the production companies became more important to satisfy this need, television program production order and production phases were affected. Our aim in this article is to study the production phases within the context of the new developments and changing production order in television broadcasting. Keywords: New program production system, new communication technologies, program project, production phases. Öz: 1970'li ve 1990'lı yıllar arasında gerçekleşen teknolojik, ekonomik, sosyal ve siyasal gelişmeler sonucunda televizyon yayıncılığında önemli değişiklikler olmuş, kanal kapasiteleri artmış, kamu hizmeti yayıncılığı yapan yayın kuruluşlarının yanı sıra ticari (özel) televizyonlar yayın hayatına katılmıştır.sayıları artan ve yaygınlaşan televizyonlarla birlikte program ihtiyacı da artmıştır. Bu ihtiyaçların karşılanmasında bağımsız yapımcılar ve yapım şirketleri önem kazanmaya başlamış, bu da program üretim düzenini ve yapım aşamalarının tanımlanmasını etkilemiştir.bu çalışmada amacımız, televizyon yayıncılığındaki yeni gelişmeler ve değişen program üretim düzeni bağlamında (çerçevesinde) yapım aşamalarını irdelemektir. Anahtar Kelimeler: Yeni program üretim düzeni, yeni iletişim teknolojileri, program projesi, yapım aşamaları.

2 246 Yeni TV Program Üretim Düzeni ve Yapım Aşamalarındaki Gelişmeler GİRİŞ 1970'li yıllarla birlikte, yerleşik kitle iletişim sistemini zorlayan teknolojik gelişmeler ve birbiri ardına ortaya çıkan yeni iletişim araçları, 1990'lı yıllara gelindiğinde bütün dünyada iletişim ortamını köklü bir şekilde değiştirmiştir (Alemdar ve Kaya, 1993: 10). Mikrodalga linkleri, doğrudan yayın ve haberleşme uyduları, koaksiyel ve cam elyaf kablolar, bilgisayarlar ve sayısal teknoloji, video kayıt ve kurgu sistemleri iletişim sistemleri arasındaki sınırları kaldırmış, hizmetleri çeşitlendirmiş ve kanal kapasitelerini arttırmıştır. Sanayi ülkeleri, bu teknolojilere yaptıkları yatırımlardan sonuç alabilmek ve üretimlerini sürdürebilmek için, kanal kapasitelerinin kullanılmasını, kablo ve uydular aracılığı ile televizyon yayını gibi yeni yayın biçimlerinin uygulama alanına girmesini teşvik etmişlerdir (Topuz, 1987: 1). Batı Avrupa ülkeleri, kamu açıkları sorununun özellikle gündemde olduğu bir ortamda bu durumla karşı karşıya kalmışlardır. Bundan dolayı, TV yayıncılığı alanında yeni kamu yatırımlarına girmek mümkün olmamıştır. Ayrıca, bu dönemde, TV yayıncılığının, hizmet sektörü olarak yoğun iş gücünden yararlanması, günün ekonomi anlayışı bakımından, Pazar ekonomisi kurallarının işletilmesinin ve demokrasi anlayışı bakımından fikirlerin serbestçe oluşumunun, ifade edilmesinin ve dolaşımının gereği üzerinde durulmuştur (Demiralp, 1996: 1005). Yukarıda kısaca söz edilen teknolojik, ekonomik, sosyal ve siyasal sebeplerden dolayı, televizyon yayınlarındaki kamu tekeli kaldırılmış, bu alan özel girişime açılmış ve böylece ikili sisteme geçilmiştir. Özellikle kara Avrupası nda egemen olan kamu hizmeti yayıncılığı anlayışını sürdüren kamu kuruluşlarının yanında ticari (özel) televizyonlar hızla yaygınlaşmıştır lı yılların başından itibaren Türkiye de görülen gelişme, bunun tipik bir örneğidir. Televizyonların yaygınlaşmasıyla birlikte, bağımsız yapımcıların ve yapım şirketlerinin sayısı artmış, program üretim düzeni ve yapım süreci ile yapım aşamalarının tanımlanması da bu olgudan etkilenmiştir. 1. YENİ PROGRAM ÜRETİM DÜZENİ Sayıları giderek artan yayın kuruluşları, yayınladıkları programların önemli bölümünü, bünyelerinde eleman istihdam etmek yerine, bağımsız yapımcılar veya bağımsız yapım şirketlerinden sağlamaya başlamışlardır. Günümüzde de devam eden bu uygulamada iki yol izlenmektedir: Birinci yol, yayın kuruluşlarının, yayınlamayı planladıkları programlarla ilgili ana fikir ve düşüncelerini yapım şirketlerine açmaları ve onlardan bu düşünceleri geliştirip bir program projesine dönüştürerek sunmalarını beklemeleridir. İkinci yol ise bağımsız yapımcıların veya yapım şirketlerinin, kendi program fikirlerini içeren projeleri, yayın kuruluşlarına, program önerisi haline getirerek sunmalarıdır. Her iki durumda da kuruluşlar, projeleri onaylarlarsa yapımlara başlanır. Böylece yapım sürecinde ilk aşama tamamlanmış olur.

3 Hasan Ünlen Demiralp YAPIM SÜRECİ VE YAPIM AŞAMALARI 1 Yapım süreci, programların yapımında, ana fikirden başlayarak, yayına ve program dosyasının kapatılmasına kadar geçen sürede gerçekleştirilen bütün uygulamaları ve atılan adımları kapsar. Yapım sürecinde gerçekleştirilen uygulamaların niteliklerine göre gruplandırılması, yapım aşaması olarak tanımlanır. Bir programın yapım sürecinde gerçekleşen uygulamalar, o programın türüne göre bazı farklılıklar gösterse de burada genel olarak ele alınmış ve ilgili yapım aşamasıyla birlikte verilmiştir: 2.1. Program Geliştirme ve Projeye Dönüştürme Aşaması (Geliştirim) A. Özgün ve gerçekleştirilebilir bir fikir bulmak, B. Fikri geliştirmek için ön araştırma yapmak, C. Programın amacını ve hedef kitlesini belirlemek, D. Hedef kitlenin ihtiyaçlarını, sorunlarını ve beklentilerini göz önünde tutarak, dikkatini ve ilgisini çekecek bir program yaklaşımı bulmak, E. Programın yapım tarzını, yapı ve içeriğini, başka bir deyişle görsel ve işitsel içeriğini belirlemek, F. Sunucu, oyuncu, konuklar ve sanatçılar gibi kamera önünde yer alacak kişilerle ön görüşme yapmak, G. Teknik konularla ilgili ihtiyaçları saptamak, H. Programın maliyetini hesaplayarak, tahmini bütçeyi hazırlamak, I. Program projesini sunmak 2.2. Yapım Öncesi Aşaması (Projenin onaylanması durumunda yapımla ilgili hazırlıklar) A. Program geliştirme (oluşturma) evresinde yapılan araştırmayı derinleştirmek, B. Konu araştırmasının yanında, program, stüdyo dışında geçekleştirilecekse, mekân araştırması yapmak, C. Program metnini yazmak veya yazdırmak, D. Çekim senaryosunu hazırlamak, ihtiyaç varsa, resimli öyküleri çizmek veya çizdirmek, 1 Bu bölümde yer alan tanımlar ve açıklamalar, kişisel deneyimlerimin yanı sıra, Erol Mutlu nun Televizyonda Program Yapımı, Colin Hart ın Television Program Making ve Cathrine Kellison un Producing For TV and Video kitaplarından yararlanılarak hazırlandı.

4 248 Yeni TV Program Üretim Düzeni ve Yapım Aşamalarındaki Gelişmeler E. Sunucu, oyuncu, konuklar ve sanatçılar gibi programda yer alacak kişileri kesinleştirmek, onlarla sözleşmeleri yapmak, F. Yapım takvimini hazırlamak, G. Okuma provalarını, soğuk ve sıcak provaları gerçekleştirmek, H. Sanat yönetmenleriyle görüşerek, dekor, kostüm ve aksesuarlarla ilgili tasarımların gerçekleşmesini, imalatını veya teminini ve dekorun kurulmasını sağlamak, I. Grafikler, fotoğraflar ve illüstrasyonlar gibi görsel malzemeleri hazırlamak, J. İhtiyaç halinde, arşiv filmlerini izlemek ve gerekli olanları seçmek, K. Programda kullanılacak müzikleri seçmek veya besteletmek. Bunlarla ilgili telif hakları konularını çözüme kavuşturmak, L. Program çekiminde yer alacak yönetmen, kameraman, ışıkçı, sesçi gibi elemanlardan oluşan yapım ekibini kurmak, M. Stüdyo dışında yapılacak çalışmalarda, görevlilere konaklama, yeme ve içme gibi imkânları sağlamak Yapım Aşaması Yapım öncesindeki hazırlıklar, eksiksiz olarak tamamlandıktan sonra yapıma geçilir. Bu aşamada, çekim e (kayıt) başlanır ve süreç, çekim bitene kadar devam eder. Program canlı yayınlanacak ise, yayın süreci, yapım aşamasını oluşturur Yapım Sonrası Aşaması A. Kaba kurguyu ve ardından ince kurguyu gerçekleştirmek, B. Ses (görüntü üzerine sesli anlatım), müzik, ses efektleri ve görsel efektler eklemek, C. Gerekiyorsa, düzeltmeleri ve değişiklikleri yapmak, eksiklikleri gidermek, D. Jenerikleri hazırlamak, E. Yayın kopyasını kaydetmek, F. Programı yayın kuruluşuna sunmak (program, bağımsız bir yapımcı veya şirket tarafından gerçekleştirilmişse). G. Programı bütün unsurlarını tamamlayarak yayına hazır hale getirmek Son İşlemler Aşaması: A. Sözleşmelerle ilgili işlemleri sonlandırmak, B. Ödenmemiş faturaları ödemek, C. Bütçeyi kapatmak, D. Yapıma yardımcı olan kurum, kuruluş ve kişilere teşekkür mektupları yazmak, E.Tanıtım, reklam, halkla ilişkiler gibi faaliyetleri yürütmek,

5 Hasan Ünlen Demiralp 249 F. Program dosyasını kapatmak. 3. YAPIM AŞAMALARININ TAMAMLANMASINDA FARKLI YAKLAŞIMLAR Ivan Cury, yapım sürecini, program projesi kabul edildikten sonra başlatır ve Program Geliştirme ve Proje Dönüştürme aşamasına yapım aşaması olarak değinmez ve üç yapım aşaması öngörür: Yapım Öncesi, Yapım ve Yapım Sonrası (Cury, 1998: 179; ). Cybercollege (Televizyon, video ve radyo yapımcılığı ile ilgili ücretsiz eğitim veren internet sitesi), üç yapım aşamasından söz eder. Bunlar: Yapım Öncesi, Yapım ve Yapım Sonrası dır ( Burada Ivan Cury den farklı olan, yapım öncesi aşamasına, Program Geliştirme ve Projeye Dönüştürme aşamasının dâhil edilmiş olmasıdır. Erol Mutlu ya göre program yapımı dört aşamada gerçekleşir: Yapım Öncesi Planlama/Hazırlık, Teknik Olanakların ve Mekânın Hazırlanması, Yapım ve Yapım Sonrası Evresi. Mutlu da Program Geliştirme ve Projeye Dönüştürme aşamasını yapım öncesi aşamasına dâhil eder. Ancak yapım öncesinde gerçekleşen işlemlerden dekorların temini ve kurulmasını, soğuk ve sıcak provaların gerçekleşmesini, grafik, slayt ve film gibi görsel malzemelerin kullanıma hazır hale gelmelerini ve teknik hazırlıkların tamamlanmasını Teknik Olanakların ve Mekanın Hazırlanması ana başlığı altında yapım aşaması olarak önerir (Mutlu, 1995: 25-29). Alessandra Kaminski, dört yapım aşaması önerir. Bunlar: Program Fikri, Yapım Öncesi, Yapım ve Yapım Sonrası dır. Kaminski, Cybercollege den farklı olarak, program geliştirme ve proje dönüştürme aşamasını yapım öncesinden ayırır ve program fikri başlığı altında bağımsızlaştırır ( Colin Hart, beş yapım aşaması üzerinde durur. Geliştirim (program geliştirme ve projeye dönüştürme), Yapım Öncesi, Yapım, Yapım Sonrası ve Son İşlemler (Hart, 1999: 2 4). Cathrine Kellison, tıpkı Colin Hart gibi beş yapım aşamasından söz eder: Proje geliştirme (program geliştirme ve projeye dönüştürme), Yapım Öncesi, Yapım, Yapım Sonrası ve Son İşlemler (Kellison: 2012, 6-8).

6 250 Yeni TV Program Üretim Düzeni ve Yapım Aşamalarındaki Gelişmeler SONUÇ Yukarıda verilen yapım aşamalarının belirlenmesiyle ilgili ilk dört örnekte yer alan ve daha birçok kaynakta rastlayabileceğimiz üçlü ve dörtlü düzenlemeler, günümüzde yaygın bir şekilde uygulanan program üretim düzeninde yetersiz kalacaktır. Bir TV yapımında Program Geliştirme ve Projeye Dönüştürme aşaması, yeni program üretim düzeninin olmazsa olmazıdır. Bu aşamada, ana hatlarıyla, programın amacı, mesajı, hedef kitlesi, hedef kitleye nasıl ulaşılacağı, programın yapısı ve konusu, başka bir deyişle görsel ve işitsel içeriği, teknik konularla ilgili ihtiyaçlar ve tahmini bütçe yer alır. Ancak, bu hususlar değerlendirildikten ve onaylandıktan sonra yapım hazırlıklarına başlanabilecek ve yapım öncesi aşamasına geçilebilecektir. Yukarıdaki ilk dört örnekte, yapımlarda son aşama olan Son İşlemler de yer almamaktadır. Bir yapımda, program maliyetinin hesaplanmayacağı ve bütçenin kapanmayacağı düşünülemez. Yoğun rekabet ortamı yaşanan televizyon yayıncılığında, tanıtım, reklam ve halkla ilişkiler faaliyetlerinin ihmal edilmemesi gerekir. Bunların yanı sıra, yapılması gereken kırtasiye ve büro işleri de olabilir. Bu durumda, beşinci aşama olan Son İşlemler in yapım aşamaları içerisinde olmaması eksiklik olacaktır. Sonuç olarak, Hart ve Kellison un da belirttiği gibi, program yapım sürecinin beş yapım aşaması, Program Geliştirme ve Projeye Dönüştürme, Yapım Öncesi, Yapım, Yapım Sonrası ve Son İşlemler olarak ele alınmalıdır. KAYNAKÇA Alemdar, K. ve Kaya. R. (1993), Radyo-Televizyonda Yeni Düzen, TOBB. Yayınları, Ankara. Cury, I. (1999), Directing and Producing for Television, USA: Focal Press Demiralp, H. Ü. (1996), Kamu Hizmeti Yayıncılığı ve TRT Televizyonu, Yeni Türkiye, (Media Özel Sayısı 2), 96(12): Hart, C. (1999), Television Program Making: Everything you need to know to get started, Focal Press, London. Kellison, C. (2012), Producing for TV and Video: A Real World Approach, Taylor & Francis, Burlington. Mutlu, E. (1995), Televizyonda Program Yapımı, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara. Topuz, H. (1987), İletişim Teknolojisi, Yeni Girişimler ve Çoğulculuk, İletişim Dünyası, İstanbul.

7 Hasan Ünlen Demiralp 251 Cyber College, (2016), Erişim Tarihi: Media, (2015), duction-process, Erişim Tarihi: yılında Denizli nin Çal kazasında doğdu. İlkokulu Kozan da tamamladı yılında TED Ankara Koleji nden mezun oldu yılında Ankara Üniversitesi DTCF İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümü nü bitirdi yılında Ankara Radyosu nda programcı olarak çalışmaya başladı yılında İngiltere de, yıllarında Almanya da televizyon yapımcılığı ve yönetmenliği konusunda eğitim aldı yılında Ankara Televizyonu na atandı yılları arasında çeşitli kademelerde yönetici olarak çalıştı. İdari görevlerinin yanı sıra yapımcı ve yönetmen olarak TV oyunları ve belgeseller gerçekleştirdi. TRT yi temsilen birçok uluslar arası toplantıya katıldı. Jüri üyeliklerinde bulundu.1982 yılında Anadolu Üniversitesi nde Açık Öğretim Fakültesi nin kuruluşunda görev aldı ve akademik kariyerine başladı. İletişim alanında yüksek lisans belgesini Anadolu Üniversitesi nden, Marmara Üniversitesi nden ise Sinema-Televizyon ve Fotoğrafçılık Ana Sanat Dalı ndan sanatta yeterlilik belgesini aldı yılında Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi nde göreve başladı. Akademik ünvanlarını burada aldı yılında emekli oldu. Anadolu Üniversitesi ve Gazi Üniversitesi nde akademik çalışmalarına devam ederken yönetmen olarak tanıtıcı filmler ve belgeseller gerçekleştirdi yılları arasında Üniversiteden izinli olarak Ankara Televizyonu nda program müdürlüğü yaptı yıllarında KKTC de Uluslararası Amerikan Üniversitesi nde, yılları arasında Doğu Akdeniz Üniversitesi nde çalıştı yılında 37. Antalya Film Festivali nde büyük jüri üyeliğinde bulundu yılından bu yana Yakındoğu Üniversitesi nde görev yapmaktadır. He was born in 1940, in Çal county of Denizli. He completed elementary school in Kozan, graduated from TED Ankara College in Following that, he graduated from the Department of English Language & Literature of L.H.G.F Ankara University in In 1963, he started to work as a program producer at Ankara Radio. He had training on television production and supervision in Germany (1965 and 1966) and in England (1964). In 1966, he was assigned to Ankara Television. He worked as an administrator at various levels between the years of Besides his

8 250 Yeni TV Program Üretim Düzeni ve Yapım Aşamalarındaki Gelişmeler administrative assignments, he executed TV plays and documentaries as a producer and director. He represented TRT at many international conventions and was a member of the jury at many events. In 1982, he had an assignment at Anatolian University where he contributed to the start of Open Education Faculty and began his scholarly career there. From Anatolian University, he had masters degree in communication sciences and from Marmara University he had certificate of proficiency in Cinema, Television and Photographical Arts Major. His assignment at Faculty of Communication of Gazi University started in There he received his academic titles and retired in During his postgraduate studies at Anatolian and Gazi Universities, he directed documentaries and commercials. Between 1989 and 1993, with university s consent, he had a post at Ankara Television as a program manger. He worked at TRNC Girne American University between and at Eastern Mediterranean University, between 1999 and He was a member of the Grand Jury at 37th Antalya Film Festival, Since 2005, he has been working at Near East University.