ŞİDDETE UĞRAYAN KADINLARIN HAKLARI

Transkript

1 ŞİDDETE UĞRAYAN KADINLARIN HAKLARI ve ULAŞIM İMKÂNLARI

2 Kanun Önünde Kadın-Erkek Eşitliği İlkesi Anayasanın Hangi Maddesinde Düzenlenmiştir? Kadın haklarına dair anayasal hükümlerin en önde geleni, Kanun önünde eşitlik başlığını taşıyan 1982 Anayasası nın 10. maddesidir. Bu maddeye göre, Herkes dil, ırk, renk, cinsiyet, siyasi düşünce, felsefi inanç, din, mezhep ve benzeri sebeple ayrım gözetilmeksizin kanun önünde eşittir. Bu ilke, anayasanın da en temel ilkelerinden biridir. Söz konusu genel eşitlik ilkesine, 2004 yılında kadın-erkek eşitliğine vurgu yapan Kadın-Erkek eşit haklara sahiptir. Devlet, bu eşitliğin yaşama geçmesini sağlamakla yükümlüdür hükmü eklenmiştir yılındaki anayasa değişikliği ile ise, pozitif ayrımcılık bir anayasal hüküm haline gelmiştir. Anayasa da Kadın Haklarına İlişkin Başka Düzenlemeler Var mıdır? Anayasa nın kadın haklarına ilişkin bir diğer maddesi 41. maddedir. Ailenin korunması ve çocuk hakları başlıklı 41. maddeye 2001 yılında, ailenin eşler arası eşitliğe dayandığı hükmü getirilmiştir. Bir diğer madde olan Anayasanın Milletlerarası andlaşmaları uygun bulma başlıklı 90. maddesine göre, Usulüne göre yürürlüğe konulmuş, Milletlerarası andlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. Kadınların Sosyal ve Ekonomik Hakları Nelerdir? Kadınların çalışma koşullarına ilişkin düzenlemeler, sanayi devriminden bugüne köklü değişimler geçirmiş ve günümüzde çalışma hayatında kadın-erkek eşitliği kural haline gelmiştir. Kadınların iş yaşamında ayrımcılığa uğraması kabul edilemez. Anayasa ve yasal hükümler, bu durumu desteklemektedir. Bununla birlikte, Anayasanın 50. maddesi, kadınların çalışma şartları bakımından özel olarak korunacağını söylemektedir.

3 Anayasanın 50. Maddesinin Somut Yansımaları Karşımıza Nasıl Çıkar?» Doğum öncesi ve sonrasında kullanılan yasal izinler» Doğum sonrasında kullanılan süt izinleri» Eşit işe eşit ücret uygulaması» Cinsiyetten veya gebelikten dolayı farklı işlem yapma yasağı» Cinsiyete göre farklı ücret belirlenmesinin yasaklanması olarak çıkmaktadır. Çalışan Kadınlar, Yasal Haklarının İhlal Edildiği Durumlarda Neler Yapabilir? Öncelikle bağlı bulunan sendikaya şikayet edilebilir. Sendika üyesi olmayan veya bu yolu denemek istemeyenler, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı na ya da ilgili bakanlığın taşra teşkilatlarına şikayette bulunabilirler. Ancak unutulmamalıdır ki idari başvuru yolları her zaman sorunu çözmeye yetmeyebilir. Bu yüzden, nihai çözüm için yargı yoluna gidilmesi de seçenekler arasındadır. Kadına Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Mücadeleye Dair Avrupa Konseyi Sözleşmesinin (İstanbul Sözleşmesi) Amacı Nedir? Sözleşmenin amacı; kadına karşı şiddet ve aile içi şiddeti önlemek, kovuşturmak, ortadan kaldırmak ve bunun için uluslararası işbirliği sağlamak; şiddet mağdurlarının korunması için tedbirler almak ve bunun için kapsamlı bir politika tasarlamak; kadına karşı şiddet ve aile içi şiddeti önlemek için kuruluşların ve kolluk kuvvetlerinin birbirleriyle işbirliği yapmalarına destek olmak; kadınlara karşı her türlü ayrımcılığın önlenmesine katkıda bulunmak olarak belirlenmiştir.

4 Sözleşme Şiddeti Nasıl Tanımlar? Sözleşme, ister kamu ister özel yaşamda meydana gelsin kadınlara fiziksel, cinsel, psikolojik veya ekonomik zarar verilmesi sonucunu doğuracak her türlü eylemi kadına karşı şiddet kapsamına almakta ve kadına karşı şiddeti bir insan hakları ihlali ve ayrımcılık olarak nitelemektedir. Sözleşmenin Taraflara Yüklediği Yükümlülükler Nelerdir? Sözleşme taraflara; herhangi bir gerçek ya da hükmü şahsiyetin sözleşmede tanımlanan şiddet eylemini gerçekleştirmesini önleme; şiddeti önlemek için alınacak tüm tedbirlerde mağdurun insan haklarını merkezde tutma; kültür, töre, din, namus gibi kavramların şiddete gerekçe olarak kullanılmamasını temin etme; kadına karşı şiddetin önlenmesi konusunda farkındalık oluşturma yükümlülüklerini yükler. Şiddet Gören Kadınların Arayabileceği Bir Telefon Hattı Bulunmakta mıdır? Şiddet gören kadınlar, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı na bağlı Alo 183 telefon hattını arayarak, şiddet gördüğü konusunda Bakanlığa bilgi vererek yardım talep edebilir. Bakanlık bu yöndeki ihbarları alır ve durumun aciliyetini de göz önünde bulundurarak vakanın bulunduğu ilin acil müdahale ekip sorumlusuna ve/veya kolluk kuvvetlerine durumu bildirir ve olaya müdahale edilmesini sağlar. Şiddet Gören Kadınlar Nerelere Başvurabilir? Şiddet gören kadınlar, en etkili yol olarak, kendilerine en yakın bulunan polis, jandarma merkezlerine ve Cumhuriyet Başsavcılıklarına müracaat ederek şiddet gördükleri konusunda ihbar ve şikayette bulunabilirler. Bunun dışına, şiddet mağdurları şiddet önleme ve izleme merkezlerine, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı İl Müdürlüklerine, Belediyelere bağlı Kadın Dayanışma Merkezlerine ve Barolara bağlı adli yardım kurullarına da müracaat ederek yardım talebinde bulunabilirler.

5 Şiddet Mağduru Kadınlar Hakkında İlk Etapta Alınabilecek Tedbirler Nelerdir? Bu Tedbirlerin Alınmasına Kim Karar Verebilir? 6284 sayılı Kanun kapsamında (m.3), barınma, geçici maddi yardım, psikolojik, meslekî, hukukî ve sosyal bakımdan rehberlik ve danışmanlık hizmeti verilmesi, hayati tehlike bulunması halinde geçici koruma altına alma, mağdurun çocuğunun bulunması halinde belirli sürelerde kreş imkanının sağlanması tedbirlerinden birine, birkaçına veya uygun görülecek benzer tedbirlere mülkî amir tarafından karar verilebilir. Şiddet Gören Kadınlar Hakkında Başkaca Alınabilecek Tedbirler Bulunmakta mıdır? 6284 sayılı Kanun kapsamında (m.4), şiddet gören kadın hakkında Hakim tarafından alınabilecek koruyucu tedbirler de bulunmaktadır. Bu kapsamda koruyucu tedbir olarak, mağdurun işyerinin değiştirilmesi, mağdur evli ise müşterek yerleşim yerinden ayrı yerleşim yeri belirlenmesi, 5726 sayılı Tanık Koruma Kanunu hükümlerine göre mağdurun kimliği ve ilgili diğer bilgi ve belgelerinin değiştirilmesi gibi tedbirlerin alınması mümkündür. Şiddet Uygulayan Kişiler Hakkında Uygulanabilecek Tedbirler Var mıdır? Şiddet uygulayan kişiler hakkında da 6284 sayılı Kanun (m.5) hükümlerine göre, Hakim kararıyla bazı önleyici tedbirler alınabilir. Bu önlemler şiddet uygulayan kişinin, mağduru rahatsız etmesini engellemeye yönelik birtakım tedbirlerden oluşmakta olup, bu kapsamda örneğin şiddet uygulayan kişinin mağdurun bulunduğu yerlere yaklaşmaması, onun bulunduğu yerlerden uzaklaştırılması, iletişim araçlarıyla ya da sair araçlarla rahatsız etmesinin engellenmesi gibi tedbirler alınabilir.

6 Boşanma Davası Açılabilmesine İlişkin Sebepler Nelerdir? Evlenme ile birlikte kurulan evlilik birliği, eşlerden birinin açabileceği boşanma davasıyla ve mahkeme kararı ile sona erdirilebilmektedir. Boşanma davası, Türk Medeni Kanunda sayılan sebeplerden en az birine dayanmak kaydıyla kadın eş veya erkek eş tarafından açılabilir. Türk Medeni Kanunu nda sayılan boşanma sebepleri şu şekildedir:» Eşlerden birinin zina etmesi üzerine, diğer eş boşanma davası açabilir.» Eşlerden biri diğer eşin hayatına kast ederse, diğer eşe kötü ve onur kırıcı davranış sergilerse; hayatına kast edilen, kötü ve onur kırıcı davranışa maruz kalan eş, boşanma davası açabilir.» Eşlerden birisi küçük düşürücü suç işlerse veya haysiyetsiz yaşam sürerse, diğer eş boşanma davası açabilir.» Eşlerden birisi ortak konutu terk eder ve mahkeme ya da noter kanalı ile yapılan ihtara rağmen; terk ettiği konuta geri dönmezse terk edilen eş boşanma davası açabilir.» Eşlerden birisi akıl hastası olup da bu hastalıktan ötürü ortak yaşam çekilmez hale gelmişse akıl hastası olmayan eş, boşanma davası açabilir.» Yukarıdaki sebepler gerçekleşmemiş olmasına rağmen; ortak evlilik yaşamının sürdürülmesi eşlerden beklenmeyecek derecede temelden sarsılırsa, eşlerden birisi boşanma davası açabilir. Yukarıdaki sebeplerin yanı sıra; Türk Medeni Kanunu eşlerden birinin Aile Mahkemesi ne başvurarak boşanma davası açması ve diğer eşin bu boşanma davasını kabul etmesi ile anlaşmalı olarak gerçekleşmesi imkanını da eşlere tanımıştır. Anlaşmalı boşanma prosedüründe boşanma sürecindeki eşler; çocukların velayet durumu ve buna ek olarak nafaka gibi mali sonuçlara ilişkin bir anlaşma hazırlayıp bu anlaşmayı mahkemeye sunabilirler. Ancak velayetin kime bırakılacağı nihai takdir yetkisi hakimdedir. Eşlerin anlaşmalı olarak boşanabilmesi için;» Evlilik birliği en az bir yıl sürmüş olmalı,» Kadın veya erkek eş, evlilik birliğinin ortak hayatın çekilmezliği sebebi ile boşanma davası açmalı ve» Diğer eş, boşanma davasını kabul etmelidir.

7 Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesi Yasası Çerçevesinde Başvurulabilecek Tedbirler Nelerdir? Kadın eş, onur kırıcı veya kötü muameleye maruz kalmaktaysa ya da kadın eşin yaşamına eşi tarafından kast edilmişse; mali durumu bir avukattan yararlanamayacak durumda olan kadın eş, barolarda yer alan adli yardım bürolarına başvurabilir. Kadının veya çocuğun ya da her ikisinin can güvenliği veya psikolojik durumu tehlike altındaysa; kadın eş kendisi ve çocuğu için koruyucu önlemlerin alınması için bir ilçede yaşamaktaysa, o ilçenin Kaymakamlığı na; bir merkez ilçede yaşamaktaysa o ilin Valilik makamına ya da o bölgedeki Aile Mahkemesi ne başvurulabilir. Kendisinin veya çocuğunun can güvenliği ciddi biçimde tehlike altında olan eşlerin, baro bünyesinde yer alan Adli Yardım Ofisleri nden ziyade; Kaymakamlık, Valilik ya da Aile Mahkemeleri ne başvurması daha etkili olacaktır. Başvuru sonrasında Valilik, Kaymakamlık veya Aile Mahkemesi aşağıda sayılan koruma tedbirlerine başvurabilir: Valilik veya Kaymakamlık Tarafından Alınabilecek Önlemler Nelerdir?» Kadın eşe ve gerekiyorsa beraberindeki çocuklara uygun barınma yeri sağlayabilir.» Geçici maddi yardım sağlayabilir.» Kadın eşe ve çocuğa psikolojik, mesleki, hukuki ve sosyal bakımdan rehberlik ve danışma hizmeti verebilir.» Kadın eşin hayatı tehlike altındaysa, kendisi geçici koruma altına alınabilir. Hâkim Tarafından Alınabilecek Önlemler Nelerdir?» Kadın eşin iş yerini değiştirebilir.» Kadın eşin kocası ile ortak yaşadığı konuttan ayrı bir yerleşim yeri belirleyebilir.» Gerekli koşulların varlığı halinde kadın eşin, kimlik ve ilgili diğer bilgi ve belgelerin değiştirilmesine karar verebilir.» Bunun yanında şiddet uygulayan eşi uyarabilir, onun varsa ruhsatlı silaha el koyabilir, ortak konuttan uzaklaştırılması koruma tedbirlerine başvurabilir. Mahkeme veya Valilik ya da Kaymakamlık merciine başvuran kadın eş de mali durumu elverişli olmadığı için boşanma davasında avukat hizmetinden yararlanmak için baroların Adli Yardım Ofisi ne başvurabilir.

8 HAZIRLAYANLAR Prof. Dr. Bihterin DİNÇKOL Doç. Dr. İpek SAĞLAM Arş. Gör. Sezen KAMA IŞIK Arş. Gör. Alper IŞIK Arş. Gör. İsmail DEDE Arş. Gör. Pınar KARAMAN ESKAR Marmara Üniversitesi Ekonomik ve Sosyal Alanda Kadın Çalışmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi Marmara Üniversitesi - Göztepe Yerleşkesi İktisat Fakültesi Binası 2.Kat Kadıköy İstanbul Telefon: eskar@marmara.edu.tr eskar.marmara.edu.tr