EKİM2011. Özet. Engin DİNÇ, Esra ATABAY 20-1

Transkript

1 MUHASEBE MESLEK MENSUPLARININ TFRS YE YÖNELİK DÜŞÜNCELERİ VE UYGULAMA BAŞARISINA ETKİ ETMESİ MUHTEMEL FAKTÖRLERE YÖNELİK BİR ARAŞTIRMA TRABZON ALT BÖLGESİ ÖRNEĞİ Doç. Dr. Engin DİNÇ Karadeniz Teknik Üniversitesi, İ.İ.B.F., İşletme Öğr. Gör. Esra ATABAY Karadeniz Teknik Üniversitesi, Vakfıkebir MYO Muhasebe ve Vergi Uygulamaları Özet Son yıllardaki çalışmalarla, standartların önemine, uygulanabilirliğine ve uygulamaya yönelik olarak yapılan ve farkındalık yaratan çalışmalar sonucunda meslek mensuplarının konuya gösterdikleri itina ve verdikleri önem düzeyinde yükselişler yaşandığı düşünülmektedir. Bu nedenle, bu çalışma ile YTTK nın yürürlüğüne az bir zaman kala, muhasebe mensuplarının konu hakkındaki bilgi düzeyleri ve düşünceleri ortaya konmaya çalışılmıştır. Çalışmamızın amacı, Trabzon ve çevresindeki mali müşavirlerin standartlar konusundaki bilgi düzeylerini belirlemek ve standartların uygulanmasında etkili olması muhtemel faktörleri belirlemektir. Bu amaç için Trabzon bölgesindeki muhasebe meslek mensupları ana kütle olarak belirlenmiştir. Hazırlanan anket formu Odanın web sitesinde yayınlanmış ve mali müşavirlerin internet üzerinden bu anketi cevaplandırmaları istenmiştir. Toplanan veriler, SPSS paket programında analiz edilmiştir. Analizde, frekans analizi yöntemi kullanılmıştır. Analiz sonucunda, Trabzon ve çevresindeki mali müşavirlerin standartlarla ilgili bilgi düzeylerinin yetersiz olduğu sonucu ortaya çıkmıştır. Ayrıca, meslek mensuplarının mesleki bilgi ve tecrübelerindeki yükselişin, mesleki beklentilerindeki yükselişin, otoritelerin yapacağı etkinliklerin standartların uygulama başarısını olumlu yönde etkileyeceğinin düşünülmekte olduğu sonucu ortaya çıkmıştır. Anahtar Kelimeler: Uluslar Arası Finansal Raporlama Standartları (UFRS), Türkiye Finansal Raporlama Standartları (TFRS), Türk Ticaret Kanun(TTK) Engin DİNÇ, Esra ATABAY 20-1

2 1. Dünden Bugüne Türk Coğrafyasında TFRS Her ülke muhasebe uygulamalarına yön verirken kendi Genel Kabul Görmüş Muhasebe İlkelerini ön planda tutmakta ve bu durum, finansal tabloların ülkeden ülkeye farklılık göstermesine neden olmaktaydı. Dünya ekonomisinde yaşanan gelişmeler, işletmelerin faaliyetlerinin uluslar arası düzeye ulaşması, küreselleşmeyle birlikte ülkelerin birbirleriyle alış-verişte bulunmaları, yeni finansal araçların ortaya çıkması, işletmelerin düzenlemiş oldukları finansal tabloların daha şeffaf, karşılaştırılabilir, açık ve anlaşılır bilgileri içermesi zorunluluğunu ortaya çıkardı. Bu zorunluluk sonucunda, başta Uluslar Arası Muhasebe Standartları Kurulu (IASB) ve Uluslar Arası Muhasebe Standartları Komitesi (IASC) olmak üzere birçok kuruluş finansal tabloların tekdüzeliği konusunda çalışmalarda bulundu (Usul ve Özdemir, 2007: 73). Standartlar yılları arasında IASC Yönetim Kurulu kararı ile onaylanarak yürürlüğe girmiştir yılında bu standartların yayımlama yetkisini IASB almış ve standartları IFRS olarak ismen değiştirmiştir. Türkiye de faaliyet gösteren şirketlerin halka açılması, hisse senetlerinin dünya borsalarında işlem görmeye başlaması ve uluslar arası ticari ilişkilerin artması sunulan finansal tabloların uluslar arası muhasebe standartlarına uygun olma zorunluluğunu ortaya çıkarmıştır. Temelinde Uluslar Arası Muhasebe Standartları olan Türkiye Muhasebe Standartları (TMS), Türkiye Muhasebe ve Denetim Standartları Kurulu (TMUDESK) tarafından yayınlanmış ve daha sonra devreye standartlarla ilgili olarak Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu (TMSK) girmiştir (Pekdemir, 2008:10). Bu kurul, standartları belirlerken U.M.S yi dikkate almıştır. Bu dönemde muhasebenin görevi kayıt tutmak olduğu için sadece Türkiye Muhasebe Standartları adı altında standartlar kabul edilmiştir. Ancak 2007 yılı sonrasında muhasebenin görevinin kayıt tutmak olmadığı, finansal raporlar hazırlamak olduğu düşüncesi hâkim olunca standartların adı Türkiye Finansal Raporlama Standartları olarak değiştirilmiştir ve kurul, çağdaş dünya uygulamalarına uyumlu olabilmek amacıyla Uluslar Arası Finansal Raporlama Standartlarını (UFRS) referans almış ve Uluslar Arası Muhasebe Standartları Komitesi Vakfı (IASCF) ile yapmış olduğu lisans anlaşması doğrultusunda IFRS lerin birebir çevirisini yaparak Türkiye Finansal Raporlama Standartları (TFRS) adı altında Resmi Gazete de yayımlamıştır (TMSK,2008). Bu gelişmeler doğrultusunda, ülkemizde 2006 yılından itibaren banka ve sigorta şirketleri ile halka açık şirketler UMS/UFRS ile tam uyumlu TMS/ TFRS uygulamaktadırlar (Çankaya ve Hatipoğlu, 2011:62). TMS/TFRS doğrultusunda ülkemizde yaşanan diğer bir gelişme ise Yeni Türk Ticaret Kanunu'nun 13 Ocak 2011 tarihinde kabul edilerek 14 Şubat 2011 tarihinde Resmi Gazete'de yayınlanmasıdır. Bu kanunun oluşturulma çalışmaları 1999 yılında başlamış ve oldukça kapsamlı ve geniş katılımlı çalışmalar neticesinde toplam 1535 maddelik kanun tasarısı hazırlanarak TBMM Adalet Komisyonuna sunulmuş, bu komisyon tarafından da yapılan uzun görüşmelerden sonra TBMM Genel Kurulu tarafından aynen kabul edilmiştir. Bankalar, sigorta şirketleri ve halka açık şirketler dışında kalan Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler için bu yasada standartlara göndermeler yapılmış ve tam set UMS/UFRS lerle eş değer kabul edilen TMS/TFRS lerin basitleştirilmiş hali olarak tek bir standart içinde 35 bölümden oluşan KOBİ TFRS ler yayınlanmıştır. Bu standartların uygulanmasına 01 Ocak 2013 tarihi itibariyle geçilecektir. 2. Kavramsal Çerçeve 2.1. Literatür Araştırması Ülkemizde Yeni Türk Ticaret Kanunu hazırlama çalışmaları başladığından bu yana TMS/TFRS lerin benimsenmesi ve meslek mensuplarının TMS/TFRS lere yaklaşımlarına ilişkin birçok akademik çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalardan bir kısmı yeni TTK nın yasalaşmasından önce yapılan çalışmalar olması nedeniyle o çalışmalarda incelenen ve elde edilen sonuçlar ile şu an ki durumun karşılaştırılması amacıyla çalışmamızın bir bölümünde literatür araştırmasına yer verilmiştir. Bu araştırma doğrultusunda söz konusu konular hakkında ülkemizde yapılan bazı çalışmalar aşağıda özetlenmiştir. Engin DİNÇ, Esra ATABAY 20-2

3 Kayı (2011) yaptığı çalışmada, Yeni TTK nın temelini oluşturan yeni muhasebe uygulamalarının benimsenip yerleştirilmesinin, denetim müessesesinin hayata geçmesinin çok büyük ölçüde meslek mensuplarının özverili gayretleriyle mümkün olacağına, bunun sağlanabilmesi için hazırlık süreçlerinin çok önceden, rasyonel plan ve programlarla başlatılması gerektiğine, hazırlık sürecinin meslek mensuplarının dışındaki her türlü dışsal hazırlıkların programlanıp yerine getirilmesi ve meslek mensuplarının kendilerinin mesleki ve teknik hazırlıkları yapmaları şeklinde iki grupta toplanması gerektiğine işaret etmektedir. Özkorkut (2011) yayınladığı çalışmasında, muhasebe meslek mensuplarının günlük iş yüklerini bahane etmeden bu değişime ayak uydurmalarının Türkiye nin geleceği kadar mesleklerinin de geleceği açısından büyük önem taşıdığını, bu değişime ayak uydurulmadığı takdirde gerek finansal tabloları hazırlayacak gerekse denetim yapacak yabancıların Türkiye ye kısa sürede akın etmek isteyeceklerini vurgulamıştır. Usul ve Özdemir (2007) in Göller bölgesinde faaliyet gösteren Kobi lerde Muhasebeden sorumlu yöneticiler üzerinde yapmış oldukları çalışmada şu sonuçlara yer verilmiştir: muhasebeden sorumlu yöneticiler tam anlamıyla standartlar konusunda bilgiye sahip değillerdir, ancak yararları konusunda olumlu görüşlere sahiptirler. Yöneticilerin eğitim düzeyleri farklılaştıkça standartların finansal tabloların hazırlanmasına ve sunulmasına etkilerini ölçen ifadelere bakış açılarının değiştiğini, standartların muhasebe alanında çalışan tüm kamuoyu tarafından benimsenebilmesi için eğitim ve bilgilendirme gereksiniminin ortaya çıktığını ve uygulamaya yönelik eğitim programlarının düzenlenmesinin gerekli olduğunu ortaya koymuşlardır. Gönen ve Uğurluel (2007) yaptıkları çalışmada, standartlara geçişe ilişkin sorunlara ve çözüm önerilerine yer vermişlerdir. Bu çalışmada, yaşanabilecek sorunların en aza indirilebilmesi için uygulamaların yasal hale gelmesi gerektiğine, standartlar konusunda yoğun eğitim programlarının düzenlenmesi gerektiğine, KOBİ ler için UFRS taslağının TMSK tarafından baz alınarak ülkemizde KOBİ ler için TFRS hazırlanmaya başlanmasına ve söz konusu çalışmalara internet aracılığıyla tüm kesimlerin görüş bildirmesine açık olması gerektiğine ve bu süreçte TMSK ya destek olunması gerektiğine vurgu yapmışlardır. Nitekim şu an için Gönen ve Uğurluel in çalışmalarında yer verdikleri üzere, standartlar yeni TTK ile yasalaşmış, KOBİ ler için TFRS ler kabul edilmiş ve yoğun eğitim programları hazırlanmaya başlamıştır. Erdoğan ve Dinç (2009) in çalışmasında, Türkiye genelinde 768 SMMM ve YMM üzerinde anket uygulayarak meslek mensuplarının standartlar konusundaki bilgi ve yeterlilik düzeyleri incelenmeye çalışılmıştır. Araştırma sonucunda, meslek mensuplarını yaklaşık 1/3 lük kısmının standartlar konusunda haberdar olmadıkları tespit edilmiştir. Ayrıca, standartlardan haberdar olanların yaklaşık yarısının standartlar konusundaki bilgilerinin yetersiz olduğu sonucu ortaya çıkmıştır. Çankaya ve Hatipoğlu (2011) çalışmalarında, standartlara yönelik olarak üniversitelerin müfredatlarının güncelleştirilmesi, muhasebe meslek mensuplarının eğitiminin ise meslek örgütleri ve diğer ilgili taraflar arasında sağlanacak işbirliği çerçevesinde genişletilmesi ve sürekli hale getirilmesi gerektiğini vurgulamışlardır. 3. Araştırma Metodolojisi 3.1. Araştırmanın Amacı Bu araştırmanın amacı, Trabzon ve çevre illerdeki (Giresun ve Rize) SMMM odasına kayıtlı mali müşavirlerin TMS/TFRS konusundaki bilgi düzeylerini ve standartların uygulanmasında etkili olması muhtemel faktörleri belirlemektir Araştırmanın Sınırlılıkları ve Hipotezleri Araştırma gerek zaman ve gerekse maliyet kısıtları sebebiyle Türkiye geneline yayılamamıştır. Bu nedenle, sadece Trabzon ve çevresi baz alınarak çalışma yürütülmüştür. Yine, meslek mensuplarının elektronik posta kullanım alışkanlıklarının düşük olması da, toplanan verilerin sınırlı kalmasına sebep olmuştur. Engin DİNÇ, Esra ATABAY 20-3

4 Araştırmada iki temel sorunun cevaplanmasına çalışılmıştır. Birinci soru, meslek mensuplarının geçen yıllar içinde standartlarla ilgili bilgi düzeyinin yükselip yükselmediği konusunda cevap aramak, ikinci soru ise, uygulama başarısını etkilemesi muhtemel faktörler konusunda meslek mensuplarının düşüncelerini öğrenmektir Araştırmanın Kapsamı Araştırmanın kapsamını, Trabzon, Rize, Giresun illerindeki Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odasına kayıtlı meslek mensupları oluşturmaktadır. Adı geçen illerdeki odaya kayıtlı meslek mensubu (SM+SMMM) sayıları şu şekildedir: Trabzon (532), Rize (203) ve Giresun (199). ( stikler10.pdf) (Erişim tarihi: ). Bu sayılar dikkate alındığında, çalışmamızın ana kütlesini 934 meslek mensubu oluşturmaktadır. %5 anlamlılık düzeyi ve %10 örnekleme hatası içinde örneklem büyüklüğünün 85 olması çalışmanın anlamlı sonuçlar vermesi için yeterli gözükmektedir (Baş, 2008: 41). Çalışmamızda elde edilen örneklem büyüklüğü 91 olup (Trabzon 50, Giresun 21 ve Rize 20) çalışmanın %5 anlamlılık düzeyi ve %10 örnekleme hatası içinde güvenilir olduğunu göstermektedir Araştırmanın Yöntemi Bu veri toplama tekniği olarak anket yöntemi kullanılmıştır. Anket formu çalışmanın kapsamı dahilinde olan illerin Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler Odalarının web sitelerinde bir aydan daha fazla süre ile yayınlanmış ve anket formunun meslek mensuplarına web siteleri üzerinden ilan edilmeleri sağlanmıştır. Bu şekilde adı geçen 3 ilden geri dönüş sağlanan anket sayısı sadece 58 olup, kalan 33 veri meslek mensuplarına elden yapılan anketlerden sağlanmıştır. Araştırmada kullanılan soru formu üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, meslek mensuplarının demografik özelliklerini ortaya koyan bilgilere yer verilmiş, ikinci bölümde meslek mensuplarının KOBİ TFRS'ler konusundaki bilgi düzeyleri ölçülmeye çalışılmış ve üçüncü bölümde ise standartların uygulanmasında olumlu etkisi olabilecek faktörlere yer verilmiştir. İkinci bölümde 19, üçüncü bölümde 15 olmak üzere toplamda 34 önerme cümlesine yer verilmiştir. Ankette 5'li Likert Ölçeği (5. Kesinlikle katılıyorum, 4. Katılıyorum, 3. Kararsızım, 2. Katılmıyorum, 1. Kesinlikle Katılmıyorum) kullanılmış ve katılımcılardan bu ifadelere ne kadar katılıp katılmadıklarını belirtmeleri istenmiştir. Elde edilen veriler SPSS 1.3 İstatistik Paket Programı kullanılarak analize tabi tutulmuştur Araştırmanın Bulguları Demografik Özellikler İle İlgili Frekans Analiz Sonuçları Çalışmada yer alan meslek mensuplarının demografik özellikleri içerisinde meslek mensuplarının cinsiyetleri, yaşları, eğitim düzeyleri, unvanları ve mesleki tecrübeleri yer almakta olup bu bilgilere ilişkin veriler aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Tablo1. Meslek Mensuplarının Demografik Özellikleri EĞİTİM DÜZEYLERİ YAŞ Geçerli Sıklık % Geçerli Sıklık % Alanlar Alanlar Ticaret Lise 7 7,7 20 li yaşlar 16 17,6 Mezunu 2 yıllık 8 8,8 30 lu yaşlar 21 23,1 mezun Lisans 72 79,1 40 lı yaşlar 32 35,2 mezunu Lisansüstü 1 1,1 50 li yaşlar 14 15,4 mezunu Belirtilmeyen 3 3,3 60 lı yaşlar 3 3,3 Engin DİNÇ, Esra ATABAY 20-4

5 Toplam ,00 Belirtilmeyen 5 5,5 Toplam ,00 CİNSİYET TECRÜBE Geçerli Sıklık % Geçerli Sıklık % Alanlar Alanlar Bay 78 85,7 10 yıl ve altı 29 31,9 Bayan 11 12, yıl 35 38,5 Belirtmeyen 2 2,2 20 yıl ve 27 29,7 üzeri Toplam ,00 Toplam ,00 UNVANLARI Geçerli Sıklık % Alanlar Stajyer 7 7,7 S.M. 8 8,8 S.M.M.M 73 80,2 Y.M.M 3 3,3 Toplam ,00 EKİM2011 Tablo 1 de görüldüğü üzere, katılımcıların %79,1'i dört yıllık fakülte mezunu olurken %16,5'lik kısmının ticaret lisesi ve önlisans mezunu olduğu görülmektedir. Katılımcıların yaş durumları ele alındığında, çoğunluğun (%35,2 lik dilim) yaş grubu arasında toplandığını, bu oranı takip eden yaş gruplarının 30'lu (%23,1) ve 20'li (%17,6) yaşlar olduğu görülmektedir. 91 katılımcının %85,7'sini erkek üyeler, %12,1'lik kısmını bayan üyeler oluştururken, %2,2'lik kısım görüş bildirmeyen kısmı oluşturmaktadır. Çalışmamıza katılan üyelerin mesleki tecrübelerinin oranları birbirlerine yakın olmasına rağmen çoğunluğun yıl arasında olduğu gözlenmiştir. Katılımcıların %80,2 si Serbest Muhasebeci Mali Müşavirdir Meslek Mensuplarının KOBİ TFRS ler Konusundaki Bilgi Düzeylerinin Ölçülmesine İlişkin Bulgular Meslek mensuplarının, standartlarla ilgili bilgi düzeylerini ölçmek amacıyla oluşturulan sorulara, katılımcıların beşli ölçek üzerinden verdiği cevaplar, SPSS İstatistik Analiz Programında ortalama değerleri hesaplanmış ve büyükten küçüğe doğru Tablo 2 de sıralanmıştır. Sorular ters mantıklı sorulduğundan, düşük puanlar standartların bilindiği anlamına gelmektedir. Yüksek puanlar ise standartlarla ilgili bilgi düzeyinin yetersiz olduğu anlamına gelecektir. Tablo 2. Meslek Mensuplarının KOBİ TFRS ler konusundaki bilgi düzeyleri Bildirilen MESLEK MENSUPLARINA YÖNELTİLEN Görüşlerin İFADELER Ortalaması Kiralanmış duran varlıklar için yapılan değer artıcı giderler özel maliyet olarak gösterilmeye devam 4,0769 edilecektir Mal alımlarında katlanılan vade farklarının faiz gideri 3,9121 değil maliyete ilave edilmesi gerekir Sermaye yedeklerinin Gelir Tablosunda gösterilmesi 3,8667 mümkün değildir Yatırım amacıyla satın alınan gayrimenkulleri maddi 3,8462 Engin DİNÇ, Esra ATABAY 20-5

6 duran varlık olarak göstermek gerekir Mal satışlarında elde edilen vade farkları diğer satış geliri yada satışlar hesabına yazılmaya devam 3,5385 edilecektir Banka kredisi ile satın alınan varlıkların maliyetine, ödenen faizlerin ilave edilmesi gerekir 3,5385 "Maddi olmayan duran varlıklar için itfa süresi eskisi gibi 5 yıldır" 3,4835 Ticari kar ile mali kar arasındaki farkın geçici olması durumunda herhangi bir kayıt yapmaya gerek yoktur" 3,3736 Envanter ve değerleme esnasında yapılan tahminlerin değişmesi durumunda geçmişe yönelik düzeltmelerin 3,3187 yapılması gerekir" KOBİ lerde oransal konsolidasyona izin verilmiştir 3,1868 KOBİ lerde nakit akım tablosunun hazırlanması zorunlu değildir 3,0440 Finansal durum tablosu ile bilanço aynı şeyler değildir" 3,0220 Maddi duran varlıklar için amortismanlar dışında gerçekleşen aşırı değer kayıplarının o yıl içinde zarar 2,8864 yazılması mümkün değildir" İştiraklerin özsermayelerindeki artışı bilançoya yansıtmak mümkün değildir 2,7473 Bilanço tarihinden sonra ortaya çıkan geçmişe yönelik bilgiler önemli olsalar bile bilançolarda düzeltme 2,7363 yapmak mümkün değildir Garantiler sebebiyle gelecekte doğabilecek zararlar için bugünden karşılık ayrılması mümkün değildir 2,7253 Alacakları bugünkü değerleri ile bilançoda göstermek zorunlu değildir 2,5714 KOBİ lerin finansal raporlama standartlarına uyma zorunluluğu yoktur 2,2198 EKİM2011 Meslek mensuplarına yöneltilen KOBİ TFRS ler konusundaki ifadelere meslek mensuplarının verdiği cevapların ortalaması 2'nin üzerindedir. Oysaki ifadeler incelendiğinde bildirilmesi gereken görüşler 1 (kesinlikle katılmıyorum) veya 2 (katılmıyorum) görüşleri olmalıydı. Bu durumda elde edilecek ortalamalar 2'nin altında kalacaktı ki, bu durumda meslek mensuplarının KOBİ TFRS'ler konusundaki bilgi düzeylerinin iyi olduğu kanısına varılabilecekti. Oysa Tablo 2 incelendiğinde, tüm soruların verilen cevapların ortalama değerlerinin 2,5 un çok üzerinde olduğu görülmektedir. Bunun anlamı, bölgedeki meslek mensuplarının standartlar ile ilgili bilgi düzeylerinin yetersiz oldukları şeklindedir. Bu sonuç, Erdoğan ve Dinç in 2009 yılında yayınlamış oldukları çalışmalarında belirttikleri sonuçla benzer çıkmıştır. Bir başka deyişle, yıllarca verilen eğitimler ve farkındalık yaratacak haberlere rağmen, meslek mensupları bu konuda kendilerini yeterince eğitmemiş gözükmektedirler. Meslek mensuplarındaki bu bilgi yetersizliği bir başka açıdan incelendiğinde ise aşağıdaki sonuçlar ortaya çıkmıştır. Engin DİNÇ, Esra ATABAY 20-6

7 Tablo 3. Kişisel İlgi kapsamında yer alan önermelere ilişkin görüşler Yeni TTK'nın okunması TMS'ye duyulan ilgi Standartlarla ilgili eğitim alıp almadıkları bilgisi KİŞİSEL İLGİ Geçerli Alanlar Sıklık % Evet 53 58,2 Hayır 38 41,8 Evet 43 47,3 Hayır 48 52,7 Evet 15 16,5 Hayır 75 82,4 Tablo 3, meslek mensuplarının standartların uygulanmasında olumlu etkisi olabileceğini düşündüğümüz faktörlerden biri olana Kişisel İlgi ye ilişkin bildirdikleri görüşü göstermektedir. Tablodan elde edilen sonuç itibariyle ortalamanın 4 e yakın olması katılımcıların bu faktörün standartların uygulanmasında olumlu etkisi olabileceği görüşüne katıldıklarını ortaya koymaktadır. Katılımcılara "Yeni TTK'yı okudunuz mu?", "Standartlarla ilgilendiniz mi? ve TFRS konusunda eğitim aldınız mı? soruları yöneltilmiştir. Bu soruların kişisel ilgi kapsamında değerlendirilmesinin uygun olacağı düşünülmüştür. Bu doğrultuda, katılımcıların %53'ü yeni TTK'yı okuduklarını bildirmişlerdir. Kanun metninin tamamının veya bir bölümünün katılımcıların yarıdan fazlası tarafından okunmuş olması muhasebecilerin konuya tamamen duyarsız olmadıklarını ortaya koymaktadır. Zaman kısıtları ve iş yoğunlukları nedeniyle TFRS'lere ilgi gösteremediklerini yüz yüze görüşme esnasında tarafımıza bildirmişlerdir. Standartlarla ilgili eğitim aldınız mı? Sorusuna %75 oranında hayır cevabı verildiği görülmektedir. Bu bağlamda, muhasebecilerin bilgilendirilmesinin sağlanması amacıyla gerek genel merkez (TÜRMOB) gerekse her ildeki Mali Müşavirler Odalarının kendi bünyelerinde üyelerini bilgilendirme toplantıları ve seminerleri düzenlemeleri meslek mensuplarının sürece adaptasyonları açısından olumlu sonuçlar doğuracaktır. Muhasebe standartlarına meslek mensuplarının gösterdiği ilgiye ilişkin oran neredeyse eşit olmakla birlikte yaklaşık %5 lik bir dilimle muhasebe standartlarına hiç bakmayan meslek mensubu sayısı daha fazladır. Bu oranın az miktar dahi olsa fazla olması, üyelerin bu konuda herhangi bir eğitim almamış ve dolayısıyla da konu hakkında bilgiye sahip olmamasından kaynaklandığı söylenebilir. Yapılan yüz yüze görüşmeler esnasında bazı genç meslek mensuplarının meslekte ilerleme beklentilerinin olması ve yeni TTK ile beraberinde gelen TFRS lerin kendilerine yeni iş alanları yaratacağı düşüncesiyle muhasebe standartlarına ilgi gösterdikleri sonucuna varılmıştır Standartların Uygulanmasında Olumlu Etkisi Olabilecek Faktörlerin Ölçülmesine İlişkin Bulgular Çalışmada, standartların uygulanmasında olumlu etkisi olabilecek faktörlerin ölçülmesine yönelik anket sorularının genel olarak güvenilirlik katsayısı incelendiğinde, 0,841 çıktığı görülmüştür. Bu değer, mevcut soruların analize uygun olduğunu göstermektedir. (Nakip, 2006:146). Engin DİNÇ, Esra ATABAY 20-7

8 Araştırmada, mevcut anket soruları faktör analizine tutulmadan, mantıksal süzgeçten geçirilerek üç grup altında toplanmıştır. Bunun nedeni, araştırma sonuçlarını daha toplu bir şekilde açıklayabilmek içindir. Mantıksal süzgeç sonucunda, belirlenen üç gurup şöyledir. a) Meslek mensuplarının mesleki bilgi ve tecrübeleri, b) Meslek mensuplarının mesleki beklentileri, c) Otoritelerin yapmaları gereken etkinlikler, Bu bölümle ilgili anket soruları beşli Likert ölçeğine göre hazırlanmıştır. Burada, yüksek değerler ifadeye katıldıklarını düşük değerler ise katılmadıklarını ifade etmektedir. Anket formunun üçüncü bölümünde ele aldığımız Standartların uygulanmasında olumlu etkisi olabilecek faktörler içerisinde yer alan demografik özellikler incelendiğinde aşağıdaki tablo elde edilmiştir: Tablo 4. Mensupların Standartların Uygulanmasında Olumlu Etkisi Olabilecek Faktörlerden mesleki bilgi ve tecrübeye İlişkin Görüşleri İleri sürülen faktör Min. Max. Bildirilen görüşlerin Ortalaması Meslek mensuplarının yüksek eğitim düzeyleri 1 5 4,5495 Meslek mensuplarının mesleki tecrübeleri 1 5 4,3736 Meslek mensuplarını Mesleki yetkinlikleri 1 5 4,3736 Tablo 4, meslek mensuplarının görüşlerini göstermektedir. Bu tablodan elde edilen verilere göre, ortalama değerler 4 ün üzerinde çıkmıştır. Bunun anlamı, meslek mensuplarının eğitim düzeylerinin yüksek olması ve mesleki tecrübe sahibi olmaları ve mesleki yetkinlik içinde olmalarının standartların uygulanmasını olumlu yönde etkileyeceğidir. Buradan, uygulamanın başarısında eğitim ve tecrübenin etkili olacağı varsayımında bulunmak mümkündür Meslek Mensuplarının Mesleki Beklentilerine İlişkin Bulgular Meslek mensuplarının mesleğe bakış açıları kapsamında, mesleğin icra edilmesinde tarafsız ve dürüst olmaları, mesleğe karşı duydukları kişisel ilgi meslekte saygınlık beklentileri, düşük maliyet beklentisi, mevcut kazancın artacağı beklentisi yer almaktadır. Tablo 5. Meslek Mensuplarının Standartların Uygulanmasında Etkisi Olabilecek Faktörlerden Biri Olan Mesleki Beklenti Açılarına İlişkin Görüşleri İleri sürülen faktör Min. Max. Bildirilen görüşlerin Ortalaması Tarafsızlık ve dürüstlük 1 5 4,3846 Meslekte saygınlık beklentisi 1 5 4,2747 Düşük maliyet beklentisi 1 5 3,4505 Mevcut kazancın artacağı beklentisi 1 5 3,9890 Mesleğe karşı kişisel ilgi 1 5 3,9780 Tablo 5, incelendiğinde, meslek mensuplarının, mesleki beklentilerin standartların uygulama başarısında olumlu etkisinin olacağını düşünmekte oldukları görülmektedir. Anket sorularına verilen cevapların 3,5 ortalamanın üzerinde olması bu yorumu yapmamıza vesile olmuştur. Tarafsızlık ve Engin DİNÇ, Esra ATABAY 20-8

9 dürüstlük olgusu, uygulama başarısını etkileyen önemli bir faktör olarak düşünülmektedir. Yine, meslekte saygınlık beklentisi de, uygulamanın başarısını artıracak önemli faktörlerden biri olarak düşünülmektedir Otoritelerin Yapmaları Gereken Etkinliklere İlişkin Bulgular Bu kapsamda, meslek mensuplarının yapabilecekleri dışında kalan faktörler ele alınmıştır. Bu faktörler, işletme yönetici ve sahiplerinin yeni TTK ile ilgili eğitim almaları, işletme yönetici ve sahiplerinin temel muhasebe eğitimi almaları, belge düzeninin standartlarla uyumlu hale getirilmesi, Tekdüzen hesap planının standartlarla uyumlu hale getirilmesi, standartlarla ilgili düzenli eğitim seminerlerinin verilmesi ve mevcut paket programların standartlara uyumlu hale getirilmesi şeklinde sıralanmaktadır. Tablo 6. Mensupların Standartların Uygulanmasında Olumlu Etkisi Olabilecek Faktörlerden Otoritelerin Yapmaları Gereken Etkinliklere İlişkin Görüşleri İleri Sürülen Faktör Min. Max. Bildirilen Görüşlerin Ortalaması İşletme yönetici ve sahiplerinin yeni TTK 1 5 4,3333 ile ilgili eğitim almaları İşletme yönetici ve sahiplerinin temel 1 5 3,9333 muhasebe eğitimi almaları Belge düzeninin standartlarla uyumlu hale 1 5 4,3736 getirilmesi Tekdüzen hesap planının standartlarla 1 5 4,4615 uyumlu hale getirilmesi Standartlarla ilgili düzenli eğitim 1 5 4,5275 seminerlerinin verilmesi Mevcut paket programların standartlara uyumlu hale getirilmesi 1 5 4,3956 Tablo 6, Standartların uygulanmasında olumlu etki yaratabileceğini varsaydığımız otoritelerin yapmaları gereken etkinliklere ilişkin meslek mensuplarının görüşlerini göstermektedir. Sunulan görüşlerin ortalamalarının 4 ve üzerinde olması sunulan önermelerin standartların uygulanmasında olumlu etki yaratacağı kanısında meslek mensuplarının da hem fikir olduğunu göstermektedir. Meslek mensuplarıyla yapılan yüz yüze görüşmelerde işletme yönetici ve sahiplerinin standartlar konusunda ve temel muhasebe alanında eğitim almalarının standartların uygulanması ve bağlı bulundukları meslek mensuplarının da standartları ne derece uyguladıklarını işletme yöneticilerinin takip etmeleri ve kendilerinin yaptıkları işi işletme yöneticilerinin de anlamalarının sağlanması açısından olumlu sonuçlar yaratacağı; ancak bunun pek de mümkün olamayacağı düşüncesine sahip oldukları sonucu elde edilmiştir. Standartlarla ilgili düzenli eğitim seminerlerinin verilmesi konusunda meslek mensuplarının olumlu ve yüksek görüş bildirmiş olmaları bir önceki analizimizde yapmış olduğumuz öneriyi destekler nitelik taşımaktadır. 4. Sonuç ve Öneriler Yapılan çalışmada, meslek mensupların standartlarla ilgili yeterli bilgi düzeyine ulaşmadıkları sonucuna ulaşılmıştır. Meslek mensuplarının TFRS ler konusunda yeterli bilgiye sahip olmamalarının temelinde kendi iş yüklerinin fazla olması, zaman kısıtlarının bulunmasının yattığı söylenebilir. Engin DİNÇ, Esra ATABAY 20-9

10 Ancak, bu konuda gerek TÜRMOB tarafından gerekse bağlı bulundukları Odalar tarafından yapılan eğitimlerin ciddiyetine meslek mensuplarının tam anlamıyla adapte olamamış olduğu görülmektedir. Son yıllarda, artan yayın sayısına, artan eğitimlere rağmen meslek mensuplarında bir ilgisizlik hali mevcuttur. Bölgedeki çoğunluk, standartlardan haberdar, ancak standartların nasıl uygulanacağı konusunda bilgi yetersizlikleri mevcuttur. Bu nedenle, meslek odalarının, meslek mensuplarına yönelik zorunlu eğitimler getirmeleri ve eğitimlerin mutlaka uygulamalı olarak yapılması gerekmektir. Çünkü birkaç saatlik hızlandırılmış bilgilendirme toplantıları ile bu konunun geçiştirilemeyeceği ortadadır. Çalışmada ele aldığımız ikinci nokta, standartların uygulanmasında olumlu etkisi olabilecek faktörlerin belirlenmesi olmuştur. Bu doğrultuda, faktörleri üç ana grupta toplayarak her bir grup faktör için meslek mensuplarının görüşleri alınmış ve elde edilen görüşler ile çalışmaya katılan katılımcıların kendilerine özgü özellikleri karşılaştırılarak sonuçlara varılmıştır. Bu ana faktör gruplarından biri Mesleki bilgi ve Tecrübe dir. Yapılan çalışma sonucunda, mesleki bilgi ve tecrübenin, standartların uygulama başarısında olumlu etkisinin olacağı düşünüldüğü belirlenmiştir. İkinci ana faktör grubu içerisinde meslek mensuplarının mesleki beklentilerinin standartların uygulanması üzerindeki etkisinin olumlu olup olmayacağı konuşundaki düşünceleri incelenmiş, elde edilen sonuçlar itibariyle meslek mensuplarının tarafsız ve dürüst olmaları, meslekte saygınlık beklentisi içinde olmaları, mevcut kazançlarının artacağı beklentileri ve mesleğe karşı kişisel ilgi duymalarının, standartların uygulama başarısını artıracağı düşüncesi içinde olunduğu tespit edilmiştir. Üçüncü ana faktör grubu içerisinde otoritenin yapması gereken etkinlikler ele alınmıştır. Bu etkinlikler kapsamında, işletme yöneticilerinin ve sahiplerinin temel muhasebe ve standartlar konusunda eğitim almaları, belgelerin, Tekdüzen hesap planının, mevcut paket programların standartlara uygun hale getirilmeleri ve kanuni zorunluluk yer almaktadır. Katılımcıların bildirdiği görüşlerden elde edilen sonuçlar doğrultusunda, otoritenin yapacağı bu tür etkinliklerin sayısının artması ile uygulamanın olumlu etkileneceğinin düşünüldüğü ortaya çıkarılmıştır. Engin DİNÇ, Esra ATABAY 20-10

11 KAYNAKÇA BAŞ, T. (2008), Anket nasıl uygulanır, hazırlanır, değerlendirilir?, 3. baskı, Seçkin Yayıncılık ÇANKAYA, F., HATİPOĞLU, O. (2011); Türkiye de Uluslar Arası Muhasebe Standartlarının Uygulanabilirliğini Etkileyen Faktörlerin Meslek Mensuplarınca Değerlendirilmesine Yönelik Bir Araştırma, Uluslar Arası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, Sayı:7, Yaz 2011, ss ERDOĞAN, M., DİNÇ, E. (2009), Türkiye Muhasebe Standartları ve Muhasebe Meslek Mensuplarının Bilgi Düzeylerinin İncelenmesi, MUFAD, Muhasebe ve Finansman Dergisi, sayı: 43, Temmuz 2009 GÖNEN, S., UĞURLUEL, G. (2007); Türkiye de Uluslar Arası Finansal Raporlama Standartları (UFRS) uygulamalarına Geçişte Karşılaşılan Sorunlar ve Çözüm Önerileri, Vergi Dünyası Dergisi, Sayı: 316, Aralık 2007, ss KAYI, E., (2011); Yeni Türk Ticaret Kanunu Çerçevesinde Meslek Mensuplarının (SMMM ve YMM lerin) ve İlgili Tarafların Hazırlanma Süreçleri ve Sorumlulukları, Ocak 2011, İzmir ( NAKİP, M., (2006), Pazarlama Araştırmaları, Seçkin Yayıncılık, 2. Basım, Ankara ÖZKORKUT, K. (2011), 6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu nun Finansal Raporlama ve Denetime İlişkin Hükümlerinin Meslek Mensupları için Önemi, DENGE dergisi, Sayı:143, Mart-Nisan 2011, ss PEKDEMİR, R. (2008); Muhasebeciler için TMS-TFRS Uygulama Rehberi, Kasım 2008 USUL H., ÖZDEMİR, O. (2007); Türkiye Finansal Raporlama Standartları Uygulamasında Gelinen Aşama ve Göller Bölgesi KOBİ lerinde Muhasebeden Sorumlu Yöneticilerin Bakış Açıları, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:6, Haziran 2007, ss Uluslar Arası Finansal Raporlama Standartları (IFRS/IAS) ile Uyumlu TMS, TMSK Yayınları-3, 2008 EK 1: TRABZON VE ÇEVRE İLLERDEKİ SMMM ODALARINA KAYITLI MUHASEBE MESLEK MENSUPLARININ KOBİ UFRS LERİ KONUSUNDAKİ BİLGİ DÜZEYİNİN ARAŞTIRILMASI Değerli Katılımcı, Bu çalışma, Trabzon ve çevre illerdeki SMMM Odalarına kayıtlı muhasebe meslek mensuplarının KOBİ UFRS leri konusundaki bilgi düzeylerini belirlemek ve standartların uygulanmasında olumlu etkisi olacak faktörleri belirleyebilmek amacıyla yapılmaktadır ve tamamen bilimsel veri olarak değerlendirilmektedir. Ankete katılarak çalışmaya destek verdiğiniz için teşekkür ederiz. Doç. Dr. Engin DİNÇ KTÜ- İ.İ.B.F. İşletme Bölümü Öğr. Gör. Esra ATABAY KTÜ, Vakfıkebir MYO Engin DİNÇ, Esra ATABAY 20-11

12 Muhasebe Finansman ABD Muhasebe ve Vergi Uygulamaları I. DEMOGRAFİK FAKTÖRLER 1. Bulunduğunuz Şehir: a. Trabzon ( ) b. Giresun ( ) c. Rize ( ) 2. Cinsiyetiniz: K ( ) E ( ) 3. Yaşınız: 4. Mesleki Tecrübeniz ( ) 10 yıl ve altı ( ) yıl ( ) 20 yıl ve üzeri 6. Çalışma Statünüz: Bağımlı ( ) Bağımsız ( ) 5. Eğitim düzeyiniz: ( ) Ticaret Lisesi veya (Lise mezunu) ( ) Meslek Yüksekokulu mezunu (2 yıllık) ( ) Üniversite mezunu (4 yıllık fakülte) ( ) Yüksek lisans ve doktora mezunu 7. Unvanınız: YMM ( ) SMMM( ) SM ( ) Stajyer ( ) 8. TFRS ile ilgili eğitim aldınız mı? Evet ( ) Hayır( ) 9. TFRS ile ilgili standartlarla hiç ilgilendiniz mi? Evet ( ) Hayır( ) 10. Yeni Türk Ticaret Kanununu okudunuz mu? Evet ( ) Hayır( ) II.Aşağıdaki bilgilerin, KOBİ TFRS de adı geçen bölümlerde yer alan bilgilerle uyumlu oldukları konusundaki düşüncelerinizi belirtiniz? 1.Kesinlikle katılmıyorum 2.katılmıyorum 3.Kararsızım 4.Katılıyorum 5.Kesinlikle katılıyorum Finansal Durum Tablosu ile Bilanço aynı şeyler değildir. Sermaye yedeklerinin Gelir Tablosunda gösterilmesi mümkün değildir KOBİ lerin finansal raporlama standartlarına uyma zorunluluğu yoktur Uzun vadeli ticari alacaklar duran varlıklar içinde sınıflandırılmaya devam edilecektir. Envanter ve Değerleme esnasında yapılan tahminlerin değişmesi durumunda geçmişe yönelik düzeltmelerin yapılması gerekir Alacakları bugünkü değerleri ile bilançoda göstermek zorunlu değildir Mal alımlarında katlanılan vade farklarının faiz gideri değil maliyete ilave edilmesi gerekir İştiraklerin özsermayelerindeki artışı bilançoya yansıtmak mümkün değildir Yatırım amacıyla satın alınan gayrimenkulleri maddi duran varlık olarak göstermek gerekir Maddi duran varlıklar için amortismanlar dışında gerçekleşen aşırı değer kayıplarını o yıl içinde zarar yazılması mümkün değildir Maddi olmayan duran varlıklar için itfa süresi eskisi gibi 5 yıldır Kiralanmış duran varlıklar için yapılan değer artırıcı giderler özel maliyet olarak gösterilmeye devam edilecektir Garantiler sebebiyle gelecekte doğabilecek zararlar sebebiyle bugünden karşılık ayrılması mümkün değildir Mal satışlarında elde edilen vade farkları diğer satış geliri yada satışlar hesabına yazılmaya devam edilecektir Banka kredisi ile satın alınan varlıkların maliyetine, ödenen faizlerin ilave edilmesi gerekir Ticari kar ile mali kar arasındaki farkın geçici olması durumunda herhangi bir kayıt yapmaya gerek yoktur Bilanço tarihinden sonra ortaya çıkan geçmişe yönelik bilgiler önemli olsalar bile bilançolarda düzeltme yapmak mümkün değildir KOBİ lerde nakit akım tablosunun hazırlanması zorunlu değildir Engin DİNÇ, Esra ATABAY 20-12

13 KOBİ lerde oransal konsolidasyona izin verilmiştir. III. STANDARTLARIN UYGULANMASINDA OLUMLU ETKİSİ OLABİLECEK UNSURLAR İLE İLGİLİ DÜŞÜNCELERİNİZİ BELİRTİNİZ 1.Kesinlikle katılmıyorum 2.katılmıyorum 3.Kararsızım 4.Katılıyorum 5.Kesinlikle katılıyorum Meslek mensuplarının tarafsızlıkları ve dürüstlükleri, standartların uygulanmasını olumlu etkiler Meslek mensuplarının düşük maliyet beklentisi standartların uygulanmasını olumlu etkiler Kişisel ilgi, standartların uygulanmasını olumlu etkiler Mevcut kazancın artacağı beklentisi, standartların uygulanmasını olumlu etkiler Meslekte saygınlık beklentisi, standartların uygulanmasını olumlu etkiler Kanuni zorunluluk, standartların uygulanmasını olumlu etkiler. EKİM2011 Meslek mensuplarının eğitim düzeyinin yüksek olması, standartların uygulanmasını olumlu etkiler. Meslek mensuplarının mesleki tecrübe sahibi olması, standartların uygulanmasını olumlu etkiler Meslek mensuplarının mesleki yetkinlikleri, standartların uygulanmasını olumlu etkiler İşletme yöneticilerinin ve sahiplerinin yeni TTK ile ilgili eğitim almaları, standartların uygulanmasını olumlu etkiler İşletme yöneticilerinin ve sahiplerinin temel muhasebe eğitimi almaları, standartların uygulanmasını olumlu etkiler Belge düzeninin standartlarla uyumlu hale getirilmesi, standartların uygulanmasını olumlu etkiler Tekdüzen hesap planının standartlarla uyumlu hale getirilmesi, standartların uygulanmasını olumlu etkiler Standartlarla ilgili düzenli olarak eğitim seminerlerinin verilmesi, standartların uygulanmasını olumlu etkiler Mevcut paket programların standartlarla uyumlu hale getirilmesi, standartların uygulanmasını olumlu etkiler Engin DİNÇ, Esra ATABAY 20-13