Kamusal Bir Kötülük Olarak Yolsuzluğun Ekonomik Analizi

Transkript

1 İSTANBUL SERBEST MUHASEBECİ MALİ MÜŞAVİRLER ODASI CHAMBER OF CERTIFIED PUBLIC ACCOUNTANTS OF ISTANBUL Kamusal Bir Kötülük Olarak Yolsuzluğun Ekonomik Analizi İSMMMO (İstanbul Muhasebeciler Mali Müşavirler Odası) için Yrd. Doç. Dr. Mustafa Çelen, tarafından hazırlanan Yolsuzluk Ekonomisi Raporu açıklandı. Yolsuzluk düzeyinin tekel gücüne ve takdir yetkisine sahip olmakla arttığı, hesap verebilirlikle azaldığı vurgulanan raporda, ekonomideki tekelci yapıların azaltılması, resmi takdir yetkilerinin belli kurallara bağlanması ve şeffaflığın arttırılmasıyla yolsuzluğun azaltılabileceği belirtildi. Raporda, yolsuzluğun gelir dağılımında sapmalara neden olduğuna dikkat çekildi. Rapora göre, yolsuzluk, gelişmekte olan ülkelerde mal ve hizmet üretiminde veya satış sürecinde önemli bir maliyet unsuru olarak karşımıza çıkıyor. Tüketici, refahını olumsuz yönde etkilerken firmalar açısından ekonomik siyasi ve sosyal belirsizlik ortamı meydana getiren yolsuzlukla mücadele için hükümetlerin kararlılığı, kamu ve özel sektör işbirliği başta olmak üzere bir dizi öneri getirildi. Vergiye karşı direnç nedeni TÜRMOB Genel Başkan Yardımcısı ve İSMMMO Başkanı Yahya Arıkan, raporda yer alan değerlendirmesinde geniş halk kitlelerinin yolsuzluk olgusunun yaygınlaşmasından son derece rahatsız olduğunu belirterek şunları söyledi: Bu rahatsızlık devlete olan güveni azaltarak vergiye karşı bir direnç yaratmaktadır. Ülkenin geleceğine ipotek koyan, vatandaşla devletin arasında güvensizlik yaratan, dürüst çalışmayı ve hak aramayı zorlaştıran bu durum düzelmedikçe ne ekonomik ne sosyal kalkınmanın sağlanması mümkün olacaktır. Halkın bin bir güçlükle ödediği, kalkınmaya ve halkın refahına kullanılması gereken vergiler, karanlık, karmaşık ilişkiler yumağında kaybolmaktadır.

2 Mart 2007 tarihinde basılan Yolsuzluk Ekonomisi Kamusal Bir Kötülük Olarak Yolsuzluğun Ekonomik Analizi raporunda yer alan saptamalardan bazıları şöyle: Yolsuzluk düzeyinin ölçülmesinde Uluslararası Şeffaflık Örgütü ve Uluslararası İş Dünyası Örgütü verilerinden yararlanılmıştır. Elde edilen regresyon sonuçlarına göre; Türkiye deki yolsuzluk düzeyinin artması hem genel bütçe gelirleri hem de vergi gelirleri üzerinde azaltıcı etki meydana getiriyor. Yolsuzluklardaki 1 puanlık artış kamu gelirlerinde yüzde 1 lik bir azalışa neden oluyor. Bu bağlamda Türkiye nin yolsuzluk endeks Danimarka düzeyine (0,5) çekebilmesi durumunda kamu gelirinde yaklaşık yüzde 6 lık bir artış mümkün olabilecek. Bu saptamaya göre, 2006 da 171 milyar YTL nin üzerinde bütçe geliri olan Türkiye, yolsuzluğu azaltarak her yıl kamu gelirini 10.2 milyar YTL nin üzerinde arttırabilir. TABLO 24. Yolsuzluk Algılamaları Endeksine göre Türkiye deki Yolsuzluk düzeyinin gelişimi ( ) Yıllar Yolsuzluk Düzeyi , , , , , , ,9 Kaynak: Transparency International, Corruption Perception Index (Endeks değerinin 0 olması ülkenin tamamen yolsuzluk içerisinde olduğunu 10 olması yolsuzluğa rastlanmadığını göstermektedir.)

3 1996 ve sonrası dönemde Türkiye deki yolsuzlukların arttığı ve endeks derecesinin düştüğü gözleniyor. Bu süreç yılları arasında biraz düzelme göstermesine karşın döneminde tekrar kötüleşmiş, hatta 2003 yılında en düşük endeks değerine (ya da en yüksek yolsuzluk düzeyine) ulaşmıştır ten itibaren ise tekrar düzelmeye başlamıştır. Veri sağlanan dönemler için ortalama yolsuzluk endeks değeri dır. Sağlıklı veriler elde edilen süreç dikkate alındığında ortalama endeks değerinin e düştüğü gözleniyor. Bu değerle Türkiye, endekse dahil ülkeler arasında orta alt kademede yer alıyor. 10 yıllık dönem boyunca yolsuzluk endeks değerinin dalgalı seyir göstergese de genelde azalması, Türkiye de yolsuzlukla mücadele konusunda yeterince mesafe alınmadığını hatta gerilemelerin söz konusu olduğunu gösteriyor. Türkiye de yolsuzluktan en çok etkilenen sektörler ve kurumlara bakıldığında, küresel eğilimler ile benzerlik gösteriyor. (Yolsuzluklardan etkilenme düzeyi 1-5 arasında tanmlanıyor. 1 yolsuzlukluklardan etkilenme olmadığı durum, 5 bütünüyle etkilenmeyi ifade ediyor.) Buna göre Türkiye de kurumlar ve sektörlerde yolsuzluk endişe verici boyutlara ulaştı. Siyasi partiler ve gümrüklerde düzeyinde le karşılaştırıldığında sağlık hizmetleri, kamusal kolaylıklar ve orduda yolsuzluk algılama düzeyinde çarpıcı bir artış kaydedilirken özel sektörde, medyada ve tapu, lisans hizmetlerinde azalma görüldü. Rüşvet maliyetlerinin daha açık olarak kavranması için kişi başına GYSİH ile karşılaştırma yoluna gidilebilmektedir. Böylelikle rüşvet yükü daha objektif olarak ortaya konabilmektedir. Aksi halde 12 aylık dönemde verdikleri rüşvet maliyeti yüksek olsa bile, bunun hane halkı üyeleri üzerindeki yükü tam olarak tespit edilemeyecek ve karşılaştırma imkanı bulunamayacaktır. Örneğin yıllık ABD Doları rüşvet ödeyen gelir düzeyi yüksek bir ülke vvatandaşının rüşvet yükü, yılda 100 ABD Doları rüşvet ödeyen gelir düzeyi düşük ülke vatandaşına göre hafif olabilicektir. Çeşitli ülkelerdeki hane halkı başına yıllık ödenen rüşvetin ortalama değerinin kişi başına yıllık ödenen rüşvetin ortalama değerinin kişi başına GSYİH ya oranı dikkate alındığında Kamerun, Gana ve Nijerya da rüşvet yükünün kişi başına gelir miktarının beşte birinden fazla olduğu gözlenmektedir. Rüşvet yükünün kişi başına oranı yüzde 10 ile 20 si arasında değişen ülkeler ise Hindistan, Kenya, Moldova, Togo ve Ukrayna dır.

4 GRAFİK ve 2005 Yıllarında Çeşitli Kurum ve Sektörlerdeki Yolsuzluk Algılama Düzeyi Dini Kurumlar Sivil Toplum Kuruluşları Ordu Tapu ve Lisans Hizmetleri Kamusal Kolaylıklar Eğitim Sistemi Medya Sağlık Hizmetleri Gümrükler Özel Sektör Vergi İdaresi Yargı Sistemi Polis Parlamento Siyasi Partiler 3,5 3,1 3,7 3,9 4,2 4,2 3,9 3, ,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,5 4,5 - Küresel düzeyde yolsuzluktan en çok etkilenen sektörler ve kurumlara bakıldığında 69 ülkenin 45 inde siyasi partiler ön sırada geliyor. Yolsuzluk, gelişmekte olan ülkelerde, mal ve hizmet üretiminde ya da satış sürecinde önemli bir maliyet unsuru olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu unsur ister istemez belli ölçülerde fiyatlara yansımakta ve tüketici refahını olumsuz yönde etkilemektedir. Diğer taraftan yolsuzluk, yatırımcı ve şirketler için ekonomik, siyasi ve sosyal belirsizlik ortamı meydana getiren önemli bir unsurdur. Özellikle yatırıma yönelik firma faaliyetlerinde birçok bürokratik ön koşulların varlığı, dağınık yetki ve izin süreçleri yolsuzluğun ekonomiye etkisini arttırmaktadır. Özel yatırım

5 maliyetlerinin artması ülkedeki, ülkedeki üretim kapasitesi ve milli gelirdeki büyümeyi kısıtlamaktadır. GRAFİK 14. Yolsuzluktan en çok etkilenen sektörler ve kurumlar. Dini Kurumlar Sivil Toplum Kuruluşları Ordu Kamusal Kolaylıklar Tapu ve Lisans Hizmetleri Eğitim Sistemi Sağlık Hizmetleri Medya Gümrük İdaresi Özel Sektör Vergi İdaresi Adalet/Yargı Sistemi Polis Parlemanto Siyasi Partiler 2,7 2,6 2,8 2,8 2,9 2,9 2,9 3,1 3,2 3,2 3,5 3,7 3,7 0,0 0,5 1,0 1,5 2,0 2,5 3,5 4, Hızlı şehirleşme toplumdaki oturmuş ilişki ağlarını ve ahlaki, sosyal denetim mekanizmalarını erozyona uğratmaktadır. Bu ağların zayıflaması, rüşvet ve yolsuzluğu arttırıcı etki yapmaktadır. Yolsuzluk düzeyi ile kayıt dışı ekonomi arasında doğru orantılı ilişki vardır. Bir ülkede kayıt dışılığın artması, yolsuzluk düzeyini yükseltebilmektedir. Yolsuzluklarla mücadelede başarının yakalanabilmesi için kamu ve özel sektörün maliyet yapılarını aşağıya çeken etkinliğini arttıran sonuçlar

6 doğurabilmektedir. Kamu ve özel sektörün işbirliği karşılıklı bir sinerji yaratmasından öte, denetim ve denge mekanizmalarının kurulmasını da sağlayabilmektedir. TABLO 13. Siyasi partilerin en fazla yolsuzluk kaynağı olduğu ülkeler. Gelir Gruplarına Göre Ülkeler Ülke Adları Yüksek Gelirli Ülkeler Avusturya, Kanada, Finlandiya, Fransa, Almanya, Yunanistan, İzlanda, İrlanda, İsrail, İtalya, Japonya, Lüksemburg, Portekiz, Güney Kore, İspanya, İsviçre, İngiltere, ABD Orta Üst Gelir Grubuna Dahil Arjantin, Şili, Kosta Rika, Ülkeler Hırvatistan, Çek Cumhuriyeti, Litvanya, Meksika, Panama, Polonya, Güney Afrika, Uruguay, Venezuela Orta Alt Gelir Grubuna Dahil Ülkeler Bolivya, Bosna Hersek, Kolombiya, Dominik Cumhuriyeti, Ekvator, Guatemala, Endonezya, Paraguay, Peru, Filipinler, Romanya, Sırbistan, Tayland Alt Gelir Grubuna Dahil Ülkeler Hindistan, Nikaragua Kaynak: Transparency International, 2005 Global Corruption Barometer Türkiye de Yolsuzlukların siyasal yaşam ve iş hayatı üzerine etkisi dünya ortalamasının üzerinde, düzeyindedir yılındaki dünya ortalaması siyasal yaşamda 3,1, iş hayatında ise 3 oldu. (Etkilenme düzeyi 1-4 aralığında ölçüldü). Aynı durum yolsuzların kişisel ve aile hayatı üzerindeki etkisinde daha belirgin gerçekleşti. Bu alanda dünya ortalaması 2,2 iken Türkiye de 2005 yılında 3,1 düzeyinde oldu.